TOKAT LNDE ENTEGRE MÜCADELE UYGULAMALARININ ÜRETC ÜZERNE ETKLER

T.C. GAZOSMANPAA ÜNVERSTES FEN BLMLER ENSTTÜSÜ TOKAT LNDE ENTEGRE MÜCADELE UYGULAMALARININ ÜRETC ÜZERNE ETKLER Cengiz DERTL YÜKSEK LSANS TEZ TARIM EKONOMS ANABLM DALI Prof. Dr. A. Zafer GÜRLER TOKAT-2008

2 T.C. GAZOSMANPAA ÜNVERSTES FEN BLMLER ENSTTÜSÜ TOKAT LNDE ENTEGRE MÜCADELE UYGULAMALARININ ÜRETC ÜZERNE ETKLER Cengiz DERTL Yüksek Lisans Tezi Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Prof. Dr. A. Zafer GÜRLER 2008 Her Hakkı Saklıdır

3 T.C. GAZOSMANPAA ÜNVERSTES FEN BLMLER ENSTTÜSÜ TARIM EKONOMS ANABLM DALI YÜKSEK LSANS TEZ TOKAT LNDE ENTEGRE MÜCADELE UYGULAMALARININ ÜRETC ÜZERNE ETKLER Cengiz DERTL TOKAT 2008 Her Hakkı Saklıdır

4 Profesör Doktor Arslan Zafer GÜRLER danımanlıında, Cengiz DERTL tarafından hazırlanan bu çalıma 21 / 04/ 2008 tarihinde aaıdaki jüri tarafından oy birlii / oy çokluu ile Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir. Bakan : Prof. Dr. Arslan Zafer GÜRLER mza : Üye : Doç. Dr. Ayhan GÖKÇE mza : Üye : Yard. Doç. Dr. Halil KIZILASLAN mza : Üye : Doç. Dr. Halit ÇAM mza : Üye : Yard. Doç. Dr. Nuray KIZILASLAN mza : Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Metin YILDIRIM Enstitü Müdürü /../2008

5 TEZ BEYANI Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduunu, bakalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduunu, tezin içerdii yenilik ve sonuçların baka bir yerden alınmadıını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadıını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya baka bir üniversitedeki baka bir tez çalıması olarak sunulmadıını beyan ederim. Cengiz DERTL

6 ÖZET Yüksek Lisans Tezi TOKAT LNDE ENTEGRE MÜCADELE UYGULAMALARININ ÜRETC ÜZERNE ETKLER Cengiz DERTL Gaziosmanpaa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Danıman : Prof. Dr. A. Zafer GÜRLER Bu çalımada, entegre mücadele çalımalarının durumu, üreticiler tarafından benimsenmesi ve uygulamada görülen eksikliklerin giderilmesi yönünde yapılması gerekenler amaçlanmıtır. Bilindii gibi entegre mücadele zararlı türlerin populasyon deiimlerinde rol oynayan faktörlerin, çevresiyle birlikte düünülerek, zararlı populasyonlarını ekonomik zarar düzeylerinin altında tutabilmesi için bütün tekniklerin ve metotların birbiri ile uyum içerisinde kullanımı konusunda giriilen çabaların tümü olarak tanımlanmaktadır. Tarım alanlarında uzun yıllar yapılan kimyasal mücadeleler doal dengeyi bozmu, çevre ve insan salıını tehdit eder hale gelmitir. Kimyasal mücadelenin zararlı etkilerini azaltmak amacı ile uygulamaya konulan çalımalardan birisi de entegre mücadeledir. Tokat ilinde 1996 yılında balayan entegre mücadele çalımaları halen devam etmektedir. Çalıma, Tokat ili merkez, Turhal, Pazar ilçelerinde entegre mücadele uygulanan 56 üretici ile projenin uygulandıı köylerde entegre mücadele uygulamayan 122 üretici üzerinde yapılmıtır. Çalımada sonuç olarak entegre mücadelenin uygulanabilir ve yararlı sonuçları olduu görülmütür. yi uygulandıı takdirde ilaçlama sayıları azalmak suretiyle çevre ve insan salıının koruması salanmaktadır. Gerek üreticilerden, gerekse uygulayıcı teknik elemanlardan ve gerekse sistemden kaynaklanan birtakım sorunlar tespit edilmitir. Entegre mücadelede baarılı olabilmek için; entegre mücadeleyi tevik edici politikalar üretilmeli, üreticiler, teknik elemanlar ve tüketicilerin eitilmeleri yoluyla entegre mücadelenin yaygınlaması salanmalıdır. 2008, 76 sayfa Anahtar kelimeler: Entegre mücadele, salıı Kimyasal mücadele, Tokat, Üretici, Çevre ABSTRACT

7 Master Thesis EFFECTS OF INTEGRATED PEST MANAGENENTS STRATEGIES ON GROWERS IN TOKAT PROVINCE Cengiz DERTL Gaziosmanpaa University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agriculture Economy Supervisor : Prof. Dr. A. Zafer GÜRLER In this study, it is aimed that the things that should be done in condition of integrated pest menagement, producer s acceptance and correct the deficincies in application. As is known, integrated pest menagement is defined as factors that act a part in harmful kinds population change, considered with environment, all efforts in consonance of methods and all techniques to control harmful populations under economical harm level. Chemical menagement in agricultural field is damaged natural balance and became a threat for human and environment health. Integrated pest management is one of the studies to decrease harmful damages of menagement. Studies, began in Tokat in 1996, have been carrying on presently. This study is applied to 122 producers in the villiages where the project is carried but not integrated pest menagement is not executed and 56 producers in centre of Tokat, Pazar and Turhal towns, integrated pest menagement is conclusion of this study we noticed that integrated has applicable and efficacious results. Some kinds of problems are stated by producers, implementing technical advisors and system. In order to have achievement in integrated, encouraging politicals should be provided and expanding of integrated pest menagement should be supplied by the help of educating producers, implementing technical advisors and consumers. 2008, 76 pages Keywords : ntegrated pest menagement, Chemical menagement, Tokat, Producer, Environment health

8 ÖNSÖZ Bu çalımamızda Tokat ilinde 1996 yılından bugüne kadar uygulanmakta olan entegre mücadele proje uygulamalarının mevcut durumu ve geliimini incelemeye çalıtık. Türk çiftcisinin kayıt tutma alıkanlıının olmaması bu tür çalımalar için kısıtlayıcı en önemli faktörlerden biridir. Bunun yanı sıra anket çalımamız boyunca sorduumuz sorulara içtenlikle cevap vermi ve yardımcı olmulardır. Bu çalımanın Tokat ilinde entegre mücadele uygulayıcı ve aratırıcılar için bir kaynak olmasını, ortaya konan sonuç ve önerilerin dikkate alınarak bundan sonraki çalımalara katkıda bulunmasını dilerim. Yüksek Lisans eitimim süresince yardımlarını esirgemeyen danımanım sayın Prof. Dr. A. Zafer GÜRLER e, ve Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı öretim üyesi sayın Yard. Doç. Dr. Halil KIZILASLAN a, yine çalımam süresince yardımlarını esirgemeyen deerli meslektalarım, Ziraat Yüksek Mühendisi sayın Özlem AYDIN a, Yüksek Gıda Mühendisi sayın Mehmet YILDIZ a, Ziraat Yüksek Mühendisi sayın Ouzhan AYDIN a, Ziraat Mühendisi sayın Melih NADR e, ayrıca hayatım boyunca her zaman yanımda olan sevgili eim ve çocuklarıma teekkür ederim. Cengiz DERTL Ocak-2008

9 ÇNDEKLER Sayfa ÖZET I ABSTRACT II ÖNSÖZ III ÇNDEKLER IV ÇZELGELER DZN VI 1. GR 1 2. LTERATÜR ÖZETLER 5 3. MATERYAL ve YÖNTEM 7 3.1. Materyal 7 3.2. Yöntem 7 3.2.1. Örnee Giren Köylerin Seçiminde Kullanılan Yöntem 7 3.2.2.Örnek Hacminin Hesaplanmasında Uygulanan Yöntem 8 3.2.3.Verilerin Toplanması Aamasında Uygulanan Yöntem 9 3.2.4.Görüme Formunun Hazırlanması ve Uygulanması 9 3.2.5. Verilerin Analizi ve Deerlendirilmesinde Kullanılacak Yöntem 11 3.3. Tokat li'nin Corafi Özellikleri 12 3.4. Ulaım Durumu 13 3.5. klim Özellikleri 13 3.6. Nüfus ve Yerleim Özellikleri 13 3.7. Tarımsal Yapı ve Üretim Özellikleri 14 3.8. nin Tanımı 16 3.9. nin Hedefleri 16 3.10.Kimyasal laçların Zararları 16 3.11.nin Yararları 16 3.12.nin lkeleri 17 3.13.Örnekleme ve Kontrol Yöntemleri 17 3.13.1. Elma Hastalık ve Zararlılarının Yönetiminde Kullanılan Yöntemler 17 3.13.2.eftali Hastalık ve Zararlılarının Yönetiminde Kullanılan Yöntemler 18 3.13.3. Kiraz Hastalık ve Zararlılarının Yönetiminde Kullanılan Yöntem 19 3.14. Türkiye de Çalımaları 19

10 3.14.1.Mısırda Sonuçları 21 3.14.2.Örtüaltı Sebze Yetitiriciliinde Sonuçları 21 3.14.3.Pamukta Sonuçları 21 3.14.4.Elma Bahçelerinde Sonuçları 21 3.14.5.Turunçgil Bahçelerinde Sonuçları 22 3.14.6.Balarda Sonuçları 22 3.14.7. Kiraz Bahçelerinde Sonuçları 22 3.15.Tokat l inde Çalımaları 23 4.ARATIRMA BULGULARI 26 4.3.2. Uygulayan Teknik Elemanlarla Yapılan Görümelerin 65 Sonuçları 5. SONUÇ ve DEERLENDRME 67 KAYNAKLAR 74 ÖZGEÇM 76 ÇZELGELER DZN

11 Çizelge Sayfa Çizelge 3.1. Örnee seçilen üretici sayısının köylere göre daılımı 9 Çizelge 3.2. Tokat li 2000-2001 yılları nüfus ve yerleim özellikleri 13 Çizelge 3.3. Tokat linin arazi yapısı ve daılımı 14 Çizelge 3.4. Tokat li tarım alanlarının daılımı 15 Çizelge 3.5. Türkiye de entegre mücadele çalımaları daılımı 19 Çizelge 3.6. Türkiye de entegre mücadele çalımalarının ürün bazında daılımı 20 Çizelge 3.7. Entegre mücadele çalımalarının ilaç miktarları bakımından 20 sonuçları Çizelge 3.8. Tokat ilinde entegre mücadele yapılan ürünlere ait üretim miktarları 23 Çizelge 3.9. Yıllar itibari ile entegre mücadele aaç sayıları 24 Çizelge 4.1. ncelenen iletmelerin mesleki tecrübe durumu 26 Çizelge 4.2 ncelenen iletmelerin çevre köylere gitme sıklıkları 27 Çizelge 4.3 ncelenen iletmelerin yakın il ve ilçe merkezlerine gitme sıklıkları 27 Çizelge 4.4. ncelenen iletmelerin büyük kentlere gitme sıklıkları 28 Çizelge 4.5. ncelenen iletmelerin alet ve ekipman durumları 28 Çizelge 4.6. ncelenen iletmelerin tarım sigortası hakkındaki bilgi düzeyleri 29 Çizelge 4.7. ncelenen iletmelerin tarım sigortası yaptırıp yaptırmama durumları 29 Çizelge4.8.ncelenen iletmelerin kooperatifin yararına inanıp inanmama 30 durumları Çizelge 4.9. ncelenen iletmelerin gelir kaynaklarının daılımı 30 Çizelge 4.10. ncelenen iletmelerin yıllık gelir durumları 31 Çizelge 4.11. ncelenen iletmelerin hastalık ve zararlılar hakkındaki bilgi düzeyi 31 Çizelge 4.12 ncelenen iletmelerde ürünlerde en fazla görülen zararlı etmenler 32 Çizelge 4.13.Tüm böcek ve yabancı otları zararlı olarak görüp görmeme durumları Çizelge 4.14 ncelenen iletmelerin hastalık ve zararlıların çoalmalarında etkili olduunu düündükleri faktörler 32 32

12 Çizelge 4.15. ncelenen iletmelerin hastalık ve zararlıların yayılmaları 33 konusundaki bilgi düzeyleri Çizelge 4.16. ncelenen iletmelerin kültürel tedbirler hakkındaki bilgi düzeyleri 34 Çizelge 4.17. ncelenen iletmelerin tarımsal mücadele yöntemleri hakkındaki 34 bilgi düzeyleri Çizelge 4.18. ncelenen iletmelerin bilimsel yöntemler dıında baka bir yöntem 35 kullanıp kullanmama durumları Çizelge 4.19. ncelenen letmelerin Kendilerinin Gelitirdikleri Bir Mücadele 35 Yöntemi Olup Olmadıı Çizelge 4.20. ncelenen letmelerin Tarımsal Mücadelede lk Olarak Tercih 36 Ettikleri Yöntemin Ne Olduu Çizelge 4.21. ncelenen letmelerin laç Satın Alırken Dikkat Ettikleri Hususlar 36 Çizelge 4.22. ncelenen letmelerin laç Satın Alırken Son Kullanma Tarihine 37 Dikkat Edip Etmeme Durumları Çizelge 4.23. ncelenen letmelerin Aynı Anda Hem Bir Hastalıa Hem de Bir 37 Zararlıya Karı laç Kullanıp Kullanmama Durumları Çizelge 4.24. ncelenen letmelerin Karıım lemi Sırasında Dikkat Ettikleri 38 Hususlar Çizelge 4.25. ncelenen iletmelerin ilaçlama zamanı hakkındaki bilgi düzeyleri 38 Çizelge 4.26. ncelenen letmelerin Dozaj çin Ölçü Kabı Kullanıp Kullanmama 39 Durumları Çizelge 4.27. ncelenen letmelerin Kimyasal Mücadele Sırasında Kullandıkları 39 Aletler Çizelge 4.28. ncelenen letmelerin Kimyasal Mücadele Sırasında çi Kullanıp 39 Kullanmadıkları Çizelge 4.29. ncelenen letmelerin laçlama Zamanlarının Tespit Edilmesinde 40 izledikleri Yol Çizelge 4.30. ncelenen letmelerin Sürekli Kullanılan Bir laca Karı 40 Dayanıklılık Konusunda Bilgi Sahibi Olup Olmadıkları Çizelge 4.31. ncelenen letmelerin laçların Etkinliini Artırma Konusundaki 41 Bilgi Düzeyleri Çizelge 4.32. ncelenen letmelerin Kullanılan laç Miktarlarıyla lgili Bilgi 41

13 Düzeyleri Çizelge 4.33. ncelenen letmelerin Kullandıkları Kimyasal Mücadele 42 Yöntemleri Çizelge 4.34. ncelenen letmelerin Formulasyon Bilgi Düzeyleri 42 Çizelge 4.35. ncelenen letmelere Göre En Avantajlı Formulasyon Tipi 43 Çizelge 4.36. ncelenen letmelerde laç Uygulaması Sonucunda Oluan Zararın 43 Sebepleri Göre En Avantajlı Formulasyon Tipi Çizelge 4.37. ncelenen letmelerin laçla Birlikte Baka Bir Kimyasal Kullanıp 44 Kullanmama Durumu Çizelge 4.38. ncelenen letmelerin Bazı laçların Zehirli Etkileriyle lgili Bilgi 44 Düzeyi Çizelge 4.39. ncelenen letmelerin Zararların Kaynaı Konusundaki Bilgi 45 Düzeyleri Çizelge 4.40. ncelenen iletmelerin, kimyasal mücadeleyi zararlı görme 45 durumları Çizelge 4.41. Kimyasal laçların Çevreye Verdikleri Zararlar Hakkındaki 46 Bilgileri Çizelge 4.42. Kimyasal ilaçların insan salıına verdii zararlar hakkında 47 bilgileri Çizelge 4.43 laçların çevreye verecei zararın göz önüne alınıp alınmama 47 durumu Çizelge 4.44. Tarım ilaçlarının insan vücuduna giri yolları hakkında bilgileri 48 Çizelge 4.45. Uygulama sırasında ilacın verecei zararı önlemek için aldıkları önlemler 49 Çizelge 4.46. Kullanılan ilaçlardan, çevre ve insan salıı açısından en sakıncalı 49 ve tehlikeli olarak hangileri olduu hakkındaki bilgi düzeyleri Çizelge 4.47. laç kullanımının doal kaynaklar ve doanın dengesi üzerine 50 etkileri hakkındaki düünceleri Çizelge 4.48. Kimyasal mücadeleye ödedikleri paranın karılıını alıp almama 50 durumları Çizelge 4.49. Kimyasal Mücadele Yapmaya Karar Vermenizde Etkili Unsur 51 Çizelge 4.50. Ekonomik Olarak Zarar Düzeyi Neye Göre Belirleyip Mücadeleye 52 Karar Veriyorsunuz

14 Çizelge 4.51. Kimyasal Mücadele Yapmak Her Zaman Gerekli Görüp 52 Görmedikleri Çizelge 4.52. Kimyasal mücadeleyi her zaman ekonomik bulup bulmama 53 durumları Çizelge 4.53. En Pahalı Mücadele Yöntemi Hakkındaki Düünceleri 53 Çizelge 4.54. Tarımsal Üreticilik Açısından En Çok Bilgiye htiyaç Duydukları 54 Konu Çizelge 4.55. Tarımsal Mücadele Konusunda Yeterince Bilgili, ve Deneyimli 54 Olduklarına nanıp nanmama Durumları Çizelge 4.56. Tarımsal Mücadele Konusunda Ne Gibi Bilgiler Sahip Olmak 55 stedikleri Çizelge 4.57. Ürünlerde Hastalık veya Zararlı Görüldüünde zledikleri Yol 56 Çizelge 4.58. Öneri Aldıınız Kiinin Uzman Olup Olmamasının Önemi 56 Çizelge 4.59. Tarımsal Mücadele Konusunda Kimleri Uzman Olarak Görüyorlar 57 Çizelge 4.60. Mücadele Konusunda Ulaabildikleri yazılı kaynaklar 58 Çizelge 4.61. Yazılı Kaynakların Okunup Yararlanmaya Çalııp Çalımadıkları 58 Çizelge 4.62. Mücadele Konusunda Televizyon ve Radyo Programlarından 59 Yararlanıp Yaralanmama Durumları Çizelge 4.63. laç Bayisinden Tarımsal Mücadele Konusunda Bilgi Alıp 59 Almama Durumları Çizelge 4.64. laç Bayilerinin laç Satarken Sergiledikleri Tutum Hakkındaki 60 Görüleri Çizelge 4.65. laç Alınan Bayinin Konusundaki Bilgi Düzeyi Yeterli Bulma 60 Durumları Çizelge 4.66. laç Bayilerinin Önerilerinin Güvenilirlii Hakkındaki Görüleri 61 Çizelge 4.67. laç Bayilerinin Tarımsal Mücadelede Etkili Olmasının Sebepleri 61 Çizelge 4.68. Sözlemeli Tarım Yapıp Yapmama Durumları 62 Çizelge 4.69. Tarımsal Mücadele Konusunda En Çok Bavurulan, En Güvenilir 62 Bilgi Kaynakları Çizelge 4.70. Önerilen Uygulama Dozuna, Zamanına ve Biçimine Uyulma 63 Durumu Çizelge 4.71. Bilgi Kaynaı Olarak Bavurulan Kiilerle Ulama ekli 63

15 Çizelge 4.72. Köyünüzde Tarımsal Mücadele Amaçlı Kurs ve Eitim Düzenlenip Düzenlenmeme Durumları Çizelge 4.73. Sizce Tarımsal Sorunları ve Bilgi htiyacını Karılamada zlenen Yol Hakkındaki Görüleri 64 64

16 1. GR Tarım, geni toplum kesimlerine i olanaı salaması, pek çok sanayi kolunu ham madde üretimi yoluyla desteklemesi, insan beslenmesinin temel kaynaı olması gibi nedenlerle, Dünya da ve Türkiye de önemini sürekli koruyan bir sektördür. Türkiye nüfusunun halen % 34 ü kırsal kesimde yaamakta olup, tarımın istihdamdaki payının yaklaık % 33, GSMH daki payının % 14 ve ihracattaki payının da yine % 14 olduu bilinmektedir. Cumhuriyetten bu güne kadar önemli gelimeler göstermi olan sanayi sektörünün de önemli ölçüde tarıma dayalı sanayi aırlıkta olduu göz önüne alınırsa, tarım sektörü Türkiye için çok daha önemli hale gelmektedir (Anonim 2004). Tarımsal faaliyetlerin balamasından bu yana insanlar ekip biçtiklerini deil, hastalık ve zararlılardan arta kalanını hasat etmilerdir. Tohumun tarlaya atılmasından hasat edilene kadar geçen sürede, hastalık ve zararlıların saldırısına uradıını gören insan, ilk zamanlarda istenmeyen bu etkilerden ürünlerini korumak için daha çok doada mevcut dengeden yararlanma yoluna gitmitir. Ancak 20. yy.da Dünya daki nüfus patlamasının ortaya çıkardıı açlık problemini ortadan kaldırmak için zamanın öngördüü modern tarımsal metotlarla daha fazla ürün elde etme çabası gösterirken bunların zararlı ve hastalıklarından oluacak kayıpları da düük seviyede tutmayı amaçlamıtır. Bu aamada tarımsal sava kavramı domutur (Toros ve Maden, 1985). Yılda % 2,5 civarında artan nüfusumuza arz edecek miktarda gıda maddeleri verebilmemiz için sadece bugünkü tüketim düzeyini korumak için bile üretimimizi önümüzdeki yıllarda ortalama en az yıllık % 3-5 kadar büyütmemiz gerekmektedir. (Anonim, 1990). Birim alandan azami ürün almayı hedefleyen aratırmaların baında sulama, gübreleme, uygun kültürel tedbirler yanında tarımsal mücadelede önemli bir yer tutmaktadır. Bunların uygun kombinasyonları üreticinin yüzünü güldürerek arzu ettii verimi almasında büyük rol oynamaktadır. Tarımsal faaliyette, tarımsal mücadele önemli bir yer tutmaktadır. Bütün girdiler tekniine uygun olarak kullanıldıı halde tarımsal mücadele ihmal edilirse verimde % 30-40 hatta bazı salgın durumlarda % 100 lük bir düü görülmesi kaçınılmazdır (Altay, 1991). Teknolojik gelimelerin tarım

17 kesimine yansıması ile birlikte tarımsal mücadele çalımaları bu yeniliklerin ııında büyük mesafe kat edilmi olup ürün kayıplarının daha fazla büyümesi önlenmitir. Türkiye de yetien kültür bitkilerinde ekonomik olarak zarar yapan toplam 400 kadar hastalık etmeni, zararlı ve yabancı ot bulunmaktadır. Bunların sebep olduu ürün kaybı kültür bitkisine, zararlının tür ve younluuna balı olarak % 10 ile % 100 arasıda deimekle birlikte ortalama kayıp % 35 olarak kabul edilmektedir. Halen bu zararlıların mücadelesinde kimyasal mücadele önemli bir yere sahiptir (Anonim, 1995a). Günümüzde insan salıının, çevrenin ve biyolojik çeitliliin korunması ön plana çıkmı ve buna balı olarak zararlılarla mücadelenin agroekosistem ve sürdürülebilir tarımsal üretim dikkate alınarak yapılması zorunlu hale gelmitir. Bunun sonucu olarak yararları yanında pek çok zararlı etkileri de bulunan pestisitlerin kullanımı sorgulanmaya balanmıtır. Gelimi ve gelimekte olan bir çok ülke 1980 li yıllardan itibaren pestisitlerin kullanımının azaltılması için politika ve stratejiler oluturmu ve bunları uygulamaya koymulardır. Bu politikalar gereince kullanılan ilaç miktarının azaltılması amacıyla kimyasal mücadeleden ziyade entegre mücadeleye öncelik verilmesi kararlatırılmıtır (Anonim, 1995b). 11-13 Ekim 1994 tarihlerinde Ankara da Tarım ve Köyileri Bakanlıı yetkilileri, aratırma enstitüleri uzmanları ve üniversitelerden bilim adamlarının katılımı ile yapılan toplantılarda Aratırma, Uygulama ve Eitim Politikası Stratejisi ve hedefleri gözden geçirilerek bu konularda önemli kararlar alınmıtır. Bu toplantı sonucu 1995 yılından itibaren 15 önemli üründe hastalık, zararlı ve yabancı otlarla mücadele için Aratırma Uygulama ve Eitim Projeleri uygulamaya konulmu olup, bunlar programlı bir ekilde pilot olarak seçilen illerde uygulanmakta ve hızla Türkiye genelinde yaygınlatırılmaktadır (Anonim, 1995a). Bu programların uygulanmasında esas alınmak üzere, her önemli ürün için birer Entegre Mücadele Teknik Talimatı hazırlanarak yürürlüe konmutur. Bu talimatlar ilk aamada

18 entegre mücadele programlarının yürütüldüü yerlerde kullanılacak, daha sonraki yıllarda ise kademeli olarak dier talimatların yerini alacaktır (Anonim, 1995a). de, biyoteknik yöntemler, dayanıklı çeitler, genetik mücadele, mekanik ve fiziksel mücadele ile kültürel tedbirler gibi alternatif mücadele metotlarına öncelik verilmektedir. ayet kimyasal mücadele yapılması zorunlu ise doal dümanlara, insanlara ve çevreye yan etkisi düük olan, çevre dostu spesifik pestisitlere yer verilmektedir. Ayrıca ilaçların etkili en düük dozda ve doal dümanların en az zarar görecei zamanlarda kullanılması, ilaçlamaların uygun alet ve uygulama teknii kullanılarak yapılması esas alınmaktadır. Bu çerçevede ilk olarak 1995 yılında Turunçgil Bahçelerinde Teknik Talimatı ve ardından Elma Bahçelerinde Teknik Talimatı hazırlanmıtır (Anonim, 1995a). Son yıllarda gıda güvenlii ve bitki salıı konularındaki bilgi birikiminin artması, insanları salıklı ürünler tüketmeye yöneltmitir. Bu durumda tüketici talepleri dikkate alınarak pazarın istedii ürünlerin piyasaya sunulması zorunluluu ortaya çıkmıtır. Ayrıca kimyasal ilaçların pahalı olması ve büyük oranda ithalata balı olması, çevre bilinci, doal dengenin korunması, insan ve çevre salıı gibi faktörler dikkate alındıında entegre mücadele uygulamalarının deeri daha iyi anlaılacaktır (Anonim, 1995b). Tokat l inde elma, eftali ve kiraz meyvelerinin youn olarak yetitirildii görülmektedir (Anonim, 2006a). Ticari amaçla üretimi yapılması, iklim faktörleri, üreticilerin alıkanlıkları gibi faktörler bir araya geldiinde bu ürünlere karı üretim sezonu boyunca tarımsal mücadele yapılmaktadır. Tokat l inde tarımsal mücadelede ilk akla gelen kimyasal mücadeledir. Kimyasal mücadele konusunda; gerek ilaçlama zamanları gerekse ilaçlama dozu, ilaçlama ekli, hastalık ve zararlının tehisi vb gibi konularda yanlılıklar yapılmaktadır. Bu eksiklikler bizzat aratırıcının uzun yıllar gözlemleri sonucu ortaya çıkan tespitlerdir. Tokat l inde çalımaları 1996 yılında eftali ve elma bahçelerinde uygulanmaya balanmı, bu çalımaları daha sonraki yıllarda kiraz, vine, ba, tütün,

19 domates, örtü altı sebze, patates, fındık olmak üzere toplam 10 ürünle entegre mücadele çalımaları takip etmitir. Halen bu ürünler üzerinde çalımalar devam etmekte ise de elma, eftali ve kiraz entegre mücadele çalımaları Tarım ve Köyileri Bakanlıı tarafından projeli çalımalar olarak deerlendirilerek finansman destei salanmaktadır (Anonim, 2006b). Bu çalımayla; 1) Entegre mücadelenin Türkiye ve Tokat taki durumunun ve etkilerinin belirlenmesi, 2) Kimyasal ilaçların yanlı kullanılmaları halinde ülke ve çiftçi ekonomisi, doal denge ve çevreye olan etkilerinin aratırılması, 3) Tokat l inde entegre mücadele uygulamaları sırasında karılaılan sorunlar ve bu sorunların giderilmesi yönünde yapılabileceklerin belirlenmesi, 4) Entegre mücadele uygulamalarına çiftçilerin gösterdikleri tepkiler ve bu tepkilerin olumlu yönde gelitirilmesi için nelerin yapılabilecei, 5) Entegre mücadelenin Tokat l inde ve Türkiye genelinde mevcut uygulamaların yerini alıp alamayacaı, alabilmesi için yapılması gerekenlerin tespiti gibi hedefler amaçlanmıtır.

20 2. LTERATÜR ÖZETLER Türkiye de entegre mücadele uygulamalarının bilimsel olarak tartııldıı çalımalar sınırlıdır. Bu konudaki çalımalar daha çok uygulama eklinde olup, konu ile dorudan veya dolaylı olarak daha önce yapılmı bazı aratırmalar unlardır; Öztürk (1990), Tarım laçları adlı eserinde, tarım ilaçlarının tarihçesi, sınıflandırılması, Dünya da ve Türkiye de tarım ilaçları üretimi, tüketimi, tarım ilaçlarının çevreye verdii zararlar ve bu zararlardan korunma yollarını ortaya koymutur. Sayılı ve Akman (1994), Tarımsal Uygulamalar ve Çevreye Olan Etkileri adlı makalelerinde tarımsal ilaçların insan salıı ve çevreye olan olumsuz etkileri ve bu olumsuzlukların giderilmesi yönünde yapılması gerekenleri ortaya koymulardır. Anonim (1995 a), Elma Bahçelerinde Teknik Talimatı adlı yayınında elma bahçelerinde uygulanmakta olan entegre mücadele projesinin tanıtımı ve uygulama ekli anlatılmakta ve uygulayıcılara gerekli bilgiler verilmektedir. Anonim (1995 b), eftali Bahçelerinde Teknik Talimatı adlı yayınında eftali bahçelerinde uygulanmakta olan entegre mücadele projesinin tanıtımı ve uygulama ekli anlatılmakta ve uygulayıcılara gerekli bilgiler verilmektedir. Öncüer (1997), Tarımsal Sava Yöntemleri adlı kitabında, tarımsal mücadelede kullanılan mücadele yöntemleri ve özellikle de biyolojik mücadele yönteminde kullanılan parazitler, predatörleri tanıtmakta ve bunların biyolojik mücadelede nasıl kullanılacaı hakkında bilgi vermektedir. Kavak (1998), Tokat li Kazova Yöresi Meyvecilik letmelerinde Tarımsal laç Kullanımının Ekonomik Analizi adlı çalımasında, meyve üreticilerinin tarımsal ilaç kullanımı konusundaki bilgi düzeyleri ve yaptıkları uygulamaların ekonomikliliini ortaya koymutur.

21 Oruç (2001), Tokat linde Bitkisel Üretimde Tarımsal Mücadele Uygulamaları ve Çiftçilerin laç Kullanımı Konusundaki Bilgi Düzeyleri ile Bilgi Kaynakları Üzerine Bir Aratırma adlı çalımasında Tokat ilinde bitkisel üretimde çiftçilerin ilaç kullanımı konusundaki bilgi düzeyleri ve bilgi kaynaklarını aratırmı ve sonuçlarını ortaya koymutur. Anonim (2001), Kiraz Bahçelerinde Teknik Talimatı adlı yayınında kiraz bahçelerinde uygulanmakta olan entegre mücadele projesinin tanıtımı ve uygulama ekli anlatılmakta ve uygulayıcılara gerekli bilgiler verilmektedir. Demircan ve Yılmaz (2005), Isparta li Elma Üretiminde Tarımsal laç Kullanımının Çevresel Duyarlılık ve Ekonomik Açıdan Analizi adlı çalımalarında Isparta li elma üreticilerinin tarımsal ilaç kullanımı konusunda eilimleri ve bilgi düzeylerini aratırmı, iletmelerde tarımsal mücadele masrafının üretim ve deien masraflar içindeki payını saptamılardır. Anonim (2007), Tarım ve Köyileri Bakanlıı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüü Bitki Koruma Daire Bakanlıı kayıtlarından alınmıtır. Bu kayıtlarda yıllar itibari ile entegre mücadele çalımalarının durumu, kullanılan ilaç miktarları ve bu sayede ilaç miktarındaki azalmalar açıklanarak entegre mücadele çalımalarına miktarlar artırılmak suretiyle devam edilmesi gerektii ifade edilmektedir.

22 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal Çalımanın ana materyalini Tokat Merkez, Turhal ve Pazar lçelerinde 20 köyde entegre mücadele yapan 56 üretici ile aynı köylerde entegre mücadele yapmayan toplam 815 üretici arasından örnekleme yoluyla seçilmi 122 üretici ile yapılan anket sonucu elde edilen bilgiler oluturmaktadır. Ayrıca Tarım l Müdürlüü Bitki Koruma ube Müdürlüünde entegre mücadelede görevli 7 teknik elemanla yapılan görüme sonuçlarından da yararlanılmıtır. Bunların yanı sıra çalımada Tokat Tarım l Müdürlüü Bitki Koruma ube Müdürlüü ve Proje statistik ube Müdürlüü dosya kayıtları ve istatistiki verileri de kullanılmıtır. Anket çalıması; aratırma bölgesinden seçilmi iletmelerle amaca uygun olarak düzenlenmi anket formları kullanılarak, yüz yüze yapılmı anket çalımaları ve bu çalımalar sonucu elde edilip derlenen verilerden olumaktadır. 3.2. Yöntem 3.2.1. Örnee Giren Köylerin Seçiminde Kullanılan Yöntem Belli balı veri toplama yöntemleri anket, gözlem, deneme ve kaynak taramasıdır. Tarım ekonomisi alanında veri toplama yöntemi anket yöntemidir. Aratırtma ile ilgili ulaılması istenen bilgilerin önceden hazırlanmı sorular ile deiik ekilde elde edilme biçimi anket yöntemi olarak tanımlanabilir. Anket yöntemleri ise muhasebe kayıtlarından yararlanma, direk mülakat (personel interview) ve posta surveyi olarak tanımlanabilir (Çakır, 1971). Aratırma kapsamındaki iletmelerde düzenli bir kayıt sisteminin bulunmaması anket yolu ile veri toplamayı zorunlu kılmıtır. Aratırmada materyalin toplanması aamasında Direkt Mülakat Yöntemi kullanılmıtır.

23 3.2.2.Örnek Hacminin Hesaplanmasında Uygulanan Yöntem Aratırmada örneklemenin belirlenmesinde hem Tam Sayım Yöntemi ve hem de Tabakalı Örnekleme yöntemlerinden biri olan ki Aamalı Tabakalı Rastgele Örnekleme yöntemi kullanılmıtır (Düzgüne ve Ark.,1983,Çıngı 1990). yapan 56 üreticinin tamamıyla görüülürken, aynı köylerdeki entegre mücadele yapmayan üreticilerin %15 ine tekabül eden 122 üretici ile görüülmütür. Örnek hacmini hesaplayabilmek için öncelikle Tokat Tarım l Müdürlüü kayıtlarından faydalanılarak entegre mücadele yapılan köyler ve bu köylerdeki üreticiler belirlenmitir. Tokat li Merkez, Turhal, Pazar ve bu lçelere balı toplam 20 köyde 56 üretici entegre mücadele uygulamaktadır. Ayrıca Tokat Tarım l Müdürlüü Bitki Koruma ube Müdürlüünde görevinde çalıan 7 teknik elemanla yüz yüze görüülmütür. Elde edilen veriler çizelgeler halinde sunularak yorumlanmıtır. Aratırma kapsamına alınan köylerin her birinden örnee girecek üretici sayısının saptanabilmesi için örnekleme oranı belirlenmitir. Örnekleme oranı(f), örnee alınacak üretici sayısının(n), aratırma evrenindeki hane üretici sayısına (N) oranıdır(n/n). Bu oran her köydeki üretici sayısıyla çarpılarak, örnee alınacak üretici sayısı istatistiksel olarak saptanmıtır.(sümbülolu,1978). Çizelge 3.1 de görüldüü gibi her köyden örnee alınacak hane sayısı [(n/n)] x Ni = ni formülü kullanılarak hesaplanmıtır. Formülde; n= Örnee alınacak üretici sayısı ni= no lu köyden alınacak üretici sayısı Ni= no lu köydeki üretici sayısı olarak belirtilmitir. Örnee girecek üretici sayıları belirlendikten sonra, her köyden hangi üreticinin örnee dahil edilecei tesadüfi olarak belirlenmitir.

24 Çizelge 3.1. Örnee seçilen üretici sayısının köylere göre daılımı Köy No Köyün Adı Bahçe Sayısı N 1 Tabaka Aırlıı N 1 /N=a 1 Örnee Giren Bahçe Sayısı a 1.n=n 1 1 Geyras 40 40/815=0,049 0,049*122= 6 2 Kemalpaa 87 87/815=0,106 0,106*122=13 3 Akyamaç 80 80/815=0,098 0,098*122=12 4 Kömeç 47 47/815=0,057 0,057*122= 7 5 Ula 33 33/815=0,040 0,040*122= 5 6 Talıçiftlik 60 60/815=0,073 0,073*122= 9 7 Çöreibüyük 27 27/815=0,033 0,033*122= 4 8 Kocacık 40 40/815=0,049 0,049*122= 6 9 Döllük 20 20/815=0,024 0,024*122= 3 10 Büyükbalar 20 20/815=0,024 0,024*122= 3 11 Küçükbalar 27 27/815=0,033 0,033*122= 4 12 Büyükyıldız 33 33/815=0,040 0,040*122= 5 13 Küçükyıldız 27 27/815=0,033 0,033*122= 4 14 enyurt 53 53/815=0,065 0,065*122= 8 15 Kat 47 47/815=0,057 0,057*122= 7 16 Çarıksız 60 60/815=0,073 0,073*122= 9 17 Kalaycık 40 40/815=0,049 0,049*122= 6 18 Talık 27 27/815=0,033 0,033*122= 4 19 Üzümören 20 20/815=0,024 0,024*122= 3 20 Mentee 27 27/815=0,033 0,033*122= 4 TOPLAM N=815 ai=1.00 Ni=122 3.2.3.Verilerin Toplanması Aamasında Uygulanan Yöntem Bu aratırmada, materyalin toplanması aamasında dorudan mülakat yöntemi kullanılmıtır. Anket formunun hazırlanmasında, projenin amaçları dikkate alınarak, gerekli tüm konuların anket formunda yer alması salanmıtır. 3.2.4.Görüme Formunun Hazırlanması ve Uygulanması Görüme formları, soruların yöneltilecei üreticiler tarafından anlaılabilecek ekilde, konuyla ilgili görülen kaynaklar ve daha önce yapılmı bazı aratırmalardan yararlanılarak kapsamlı bir ekilde düzenlenmitir.

25 Görüme formu sekiz bölümden olumaktadır. Birinci bölümde; aratırma kapsamına alınan üreticilerin sosyo-ekonomik yapısını belirlemeye yönelik sorular sorulmutur. Bu bölümde üreticilerin gelir düzeyleri, araziekipman varlıkları, eitim durumları aratırılmıtır. kinci bölümde; üreticilerin bitki hastalık ve zararlıları hakkındaki bilgi düzeylerinin ölçülmesine yönelik sorular sorulmutur. Üçüncü bölümde; aratırma kapsamına giren üreticilerin tarımsal mücadele uygulamalarının aratırılması amaçlanmıtır. Dördüncü bölümde; aratırma kapsamına giren üreticilerin kimyasal mücadele uygulamalarının biçimi konusundaki bilgi düzeyleri aratırılmıtır. Beinci bölümde; aratırma kapsamına giren üreticilerin tarımsal mücadelenin insan ve çevre salıı üzerine olan etkileri hakkındaki bilgi düzeylerinin ölçülmesi amaçlanmıtır. Altıncı bölümde; aratırma kapsamına giren üreticilerin tarımsal mücadelenin ekonomik yönü ile ilgili bilgi düzeylerinin ölçülmesi amaçlanmıtır. Yedinci bölümde; aratırma kapsamına giren üreticilerin tarımsal mücadelenin yasal yönü ile ilgili bilgi düzeylerinin ölçülmesi amaçlanmıtır. Sekizinci bölümde; aratırma kapsamına giren üreticilerin tarımsal mücadele konusundaki bilgi edinme kaynakları ve bilgi edinme tutumlarının aratırılması amaçlanmıtır. Ayrıca Tokat Tarım l Müdürlüü Bitki Koruma ube Müdürlüünde görevinde çalıan 7 teknik elemanla yüz yüze görüülmütür. Bu görümelerde teknik elemanlara; entegre mücadelenin uygulanması, uygulama sırasında yaanan sorunlar ve bu sorunların çözümüne yönelik çözüm önerileri hakkındaki görüleri sorulmutur.

26 Hazırlanan görüme formları gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra hazırlanan tablolara aktarılmıtır. 3.2.5. Verilerin Analizi ve Deerlendirilmesinde Kullanılacak Yöntem Aratırma kapsamında yer alan köylerde entegre mücadele yapan 56 üretici ile entegre mücadele yapmayan 122 üreticinin her biri için hazırlanan anket formları karılıklı mülakat yöntemiyle doldurulmutur. Doldurulan anket formları tek tek incelenerek, gerekli kontrol, tamamlama ve düzenleme ileri yapıldıktan sonra daha önceden hazırlanmı olan döküm tablolarına aktarılmıtır. Daha sonra elde edilen veriler deerlendirmeye alınarak çizelgeler hazırlanmıtır. Bu çizelgelerde yüzde hesaplarına yer verilmitir. Ayrıca khi-kare testi yapılarak gruplar arasında karılatırmalar yapılmıtır. Khi-kare testinde entegre mücadele yapan ve entegre mücadele yapmayan üreticilerin tarımsal mücadele konusundaki bilgi düzeyleri ile ilaçların insan ve çevre salıına, doal dengeye etkileri konusundaki bilinç düzeylerinin karılatırılması amaçlanmıtır. Aratırmada khi-kare formülü kullanılmıtır (Düzgüne ve Ark., 1983). 2 = [(f f ) 0,5] 2 f Burada; f = Gözlenen frekans deeri, f = Beklenen frekans deeri Elde edilen khi-kare deerlerinden yorumlanması mümkün olanlar;khi-kare çizelge deeri karılatırılarak yorumlanır.eer khi-kare hesap deeri,khi-kare tablo deerinden büyükse, deikenler arasında balantı vardır. Khi-kare hesap deeri, khi-kare tablo deerinden küçükse deikenler arasında balantı yoktur denir. Khi-kare çizelge deerine bakılırken serbestlik derecesinden yararlanılır.

27 Serbestlik derecesi; Sd=(R-1)x(K-1) R=Khi-kare frekans tablosundaki satır sayısı, K=Khi-kare frekans tablosundaki sütun sayısı, Sonuç olarak; khi-kare hesap deeri, tablo deerinden büyük olduu durumda hipotez reddedilerek iki olay arasında anlamlı bir iliki olduundan söz edilir. Bu anlamlı ilikinin ne oranda güçlü olduu ise baımlılık katsayısı ile ortaya çıkacaktır. Baımlılıın belirtilmesi için kullanılan istatistik ölçüm testlerinden en yaygın olanı Pearson un Kortingenz (Cofficient of Contingency)yani baımlılık katsayısına ilikin formül aaıdaki gibidir (Düzgüne ve ark.,1983); 2 x CC = 2 N + x CC = Baımlılık Katsayısı 2 = Khi-kare deeri N = Gözlem sayısı 3.3. Tokat li'nin Corafi Özellikleri Tokat ili, Orta Karadeniz bölgesinde 40 40'enlem, 37 20'dou boylamları üzerinde yer almakta ve toplam 998 242 hektar alan kaplamaktadır. lin Dou sunda Sivas, Batı sında Amasya, Güney inde Yozgat, Kuzey inde Samsun ve Ordu illeri yer almaktadır. Kuzey den balamak üzere Yeilırmaın kolları olan Kelkit, Tozanlı ve Çekerek ırmakları yörenin belli balı akarsularıdır. Bu akarsular arasındaki yükseklikler ile ırmakların oluturdukları alüvyonlu ovalar Kuzey den Güney e doru gidildikçe yükselmektedir. Öyle ki Kelkit Vadi sinde 250-350 metre olan ortalama yükseklik Kazova'da 500-600 metreye Çekerek Vadi sinde ise 900 metreye ulamaktadır. Irmakların birbirlerine yaklatıkları yerlerde ise yaylalar olumutur. Tokat il merkezinde rakım 623 metre iken, yörede genel olarak 188 2870 metre arasında deimektedir (Anonim, 2006a).

28 3.4. Ulaım Durumu ç Anadolu'yu Karadeniz'e balayan en kısa yolun Tokat l inden (Tokat-Niksar-Ünye) geçtii görülür. Sivas-Samsun ve Kayseri-Samsun karayolları Tokat l inden geçmektedir. Bu yönüyle de Tokat ili, karayollarının geçi güzergahında bulunmaktadır. 3.5. klim Özellikleri ç Anadolu'nun karasal iklimi ile Karadeniz'in yaılı iklimi arasında bir geçit bölgesi özellii göstermektedir. 3.6. Nüfus ve Yerleim Özellikleri Çizelge 3.2 e göre Tokat ilinin 2000 nüfus sayımına göre toplam nüfusu 828 027 kii olup bunun % 48,52'si ehirlerde, %51,48'i köylerde yaamaktadır. En fazla köyü olan üç ilçe Zile, Merkez lçe ve Readiye; sırasıyla 110, 109, 91 köy ile aynı zamanda toplam köy sayısının da % 48.9'una sahiptirler. Bunun yanında en çok beldesi olan ilçeler; Erbaa 7, Readiye 6, Niksar 5, Merkez lçe 5 ve Turhal 5 belde ile toplam belde sayısının % 66.7'sine sahiptirler. Çizelge 3.2. Tokat li 2000-2001 yılları nüfus ve yerleim özellikleri, (Anonim, 2000) lçe Adı Toplam Nüfus ehir Nüfusu Yüzdesi (%) Köy Nüfusu Yüzdesi (%) Merkez 174 700 113 100 64,70 61 600 35,30 Zile 110 139 52 640 47,80 57 499 52,20 Turhal 130 985 95 536 72,90 35 449 27,10 Erbaa 100 586 45 595 45,30 54 991 54,70 Niksar 90 672 44 808 49,40 45 864 50,60 Readiye 101 900 16 389 16,10 85 511 83,90 Almus 43 470 6 197 14,30 37 273 85,70 Pazar 20 295 5 301 26,10 14 994 73,90 Sulusaray 11 202 4 160 37,10 7 041 62,90 Artova 16 246 5 610 34,50 10 636 65,50 Yeilyurt 14 511 6 455 44,50 8 056 55,50 Baçiftlik 13321 5 971 44,80 7 350 55,2 Toplam 828 027 401 762 48,52 426 265 51,48

29 3.7. Tarımsal Yapı ve Üretim Özellikleri Çizelge 3.3 de Tokat l inin % 38,00 ını tarım alanları, % 12,40'ünü çayır-mer'a alanları, % 38.7'sini orman ve fundalık alanları, % 10,90'unu ise kullanılmayan ve tarım dıı alanlar kaplamaktadır. Toplam 379 679,90 hektar tarım alanının ilçelere ve üretim gruplarına daılımında ilçeler içerisinde en geni tarım alanına ( 72 343 ha) sahip ilçe Zile'yi 58 254 ha ile Merkez ilçe ve 45 813 ha. ile Erbaa izlemektedir. Çizelge 3.3. Tokat linin arazi yapısı ve daılımı, (Anonim, 2006a) YÜZÖLÇÜMÜ 998 242,00 ha ARAZNN DAILIMI ALAN(ha) ORAN (%) 1 Tarım Arazisi (lenen) 379 676,90 38,00 2 Çayır-Mera Arazileri 123 974,10 12,40 3 Orman Arazisi 386 239,00 38,70 4 Dier Araziler 108 352,00 10,90 a Su Satıhları 29 312,00 0,00 b Takın yatakları 13 411,00 0,00 c Çıplak kaya molozları 20 938,00 0,00 d Meskun saha 44 691,00 0,00 GENEL TOPLAM 998 242,00 100,00 Çizelge 3.4 e göre lde toplam tarım alanlarının % 66,90 u tarla alanları, % 4,50'i sebze alanları, % 3,9 u meyve ve ba alanları ve % 0,5 ini de kavak-söüt alanları oluturmaktadır. Tarla alanları içinde nadas alanlarının payı % 7,0 dir. Toplam tarım alanlarında olduu gibi tarla alanlarının ilçelere daılımında da en büyük payı sırasıyla Zile, Merkez lçe ve Erbaa lçeleri almaktadır. Sebze alanlarında en büyük payı Erbaa alırken kavak ve söüt alanlarında en büyük payı Niksar almaktadır. Tokat ilinde üretim desenini büyük ölçüde arazinin sulanabilirlii belirlemektedir. Sulu koullarda üretim deseninde eker pancarı, ayçiçei ve domates münavebeye girmekte ve toplam ekili içinde önemli bir pay almaktadır. Yörede tarla arazisinin % 70,7'si hububat, % 7.3 ü

30 endüstri bitkileri, % 13,7 si Yem Bitkileri, % 5,0 ı Baklagiller, % 3,3 ü yumrulu bitkiler oluturmaktadır. Çizelge 3.4. Tokat li tarım alanlarının daılımı, (Anonim, 2006a) Alan (Ha) Oran (%) Tarla 264 193,80 66,90 Nadas 26 912,90 7,00 Sebze 18 554,90 4,50 Meyve 9 196,60 2,40 Ba 5 792,50 1,50 Kavaklık ve Söütlük 1 790,00 0,50 Tarıma Elverili Bo Alan 53 236,20 14,40 TOPLAM 379 676,90 100,00

31 3.8. nin Tanımı, entegre zararlı kontrolü veya entegre zararlı yönetimi olarak ifade edilmekte ve kısaca zararlıların idare ve yönetim sistemi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım çerçevesinde; zararlı türlerin populasyon deiimlerinde rol oynayan faktörlerin, çevresiyle birlikte düünülerek, zararlı populasyonlarını ekonomik zarar düzeylerinin altında tutabilmesi için bütün tekniklerin ve metotların birbiri ile uyum içerisinde kullanımı konusunda giriilen çabaların tümü olarak tanımlanır (Anonim, 2006a). 3.9. nin Hedefleri 1- Bitkisel üretimin artırılması 2- Kaliteli ve pestisit kalıntısı olmayan ürün elde edilmesi 3- Doal dümanların korunması ve tevik edilmesi 4- Tarla, bahçe ve baların düzenli olarak kontrol edilmesi 5- Çiftçilerin kendi tarlası, bahçesi, baının uzmanı haline getirilmesi (Anonim, 1995a). 3.10. Kimyasal laçların Zararları 1- Geliigüzel ve youn olarak kullanılan ilaçlar, canlılar arasında var olan doal dengeyi bozar. 2- nsan ve sıcakkanlılarda dorudan veya dolaylı olarak zehirlenmelere yol açar. 3- Toprak, su ve hava gibi çevre unsurlarında kirlenmeye neden olur. 4- Hastalık ve zararlıların zamanla ilaçlara karı direnç kazanmalarına neden olur. 5- Ürünlerde kalıntı bırakır. 6- Gereksiz yapılan bazı ilaçlamalar ürünün maliyetini artırır (Anonim, 1995b). 3.11. nin Yararları 1- Bol, kaliteli ve salıa zararsız ürün elde edilmesini salar. 2- laçlara karı direnç tehlikesini azaltır.

32 3- Çevrenin korunmasını salar 4- laçlama sayılarını azaltmak suretiyle maliyetleri düürür. 5- Doal dümanların korunmasını salar (Anonim, 1995a). 3.12. nin lkeleri Entegre mücadele belirli bir Agro-ekosistemde bulunan hastalıklar, zararlılar ve yabancı otların mücadelesinin ayrı ayrı deil, hepsinin birlikte yapılmasını ve uygun mücadele metotları ve tekniklerinin birlikte, birbirini tamamlayacak ekilde entegre edilmesini öngörmektedir. Entegre mücadelede amaç; hastalık etmenleri zararlılar ve yabancı otların tamamen ortadan kaldırılması deil, populasyon younluklarının ekonomik zarar seviyesinin altında tutulmasıdır. Entegre mücadele programları, ele alınan kültür bitkisinde en çok zarar yapan ana hastalık, zararlı ve yabancı otun mücadelesi esas alınarak uygulanır, ancak potansiyel zararlılar da ihmal edilmez. Entegre mücadelede doada mevcut doal dümanların korunması ve desteklenmesi esastır. Kimyasal mücadele entegre mücadele programlarında en son bavurulması gereken mücadele yöntemidir. ayet kimyasal mücadeleye zorunluluk varsa, çevre dostu ve spesifik ilaçlar etkili en düük dozda ve en uygun zamanda yapılmalıdır (Anonim, 2001). 3.13. Örnekleme ve Kontrol Yöntemleri 3.13.1. Elma Hastalık ve Zararlılarının Yönetiminde Kullanılan Yöntemler Elma ç Kurdunun ilaçlama zamanını belirlenmesinde aaıdaki yöntemler kullanılır. 1- Etkili sıcaklık toplamlarının kullanılması 2- Cinsel çekici tuzakların kullanılması

33 3- Kültür kutularında ergin çıkıı ve yumurtanın izlenmesi 4- Tuzak bant yöntemi 5- Younluun meyvedeki zarara göre belirlenmesi Dier zararlıların (kabuklu bitler, akarlar, yaprak bitleri, vb.) belirlenmesinde aaıdaki yöntemler kullanılmaktadır. 1- Dal sayım yöntemi 2- Gözle inceleme yöntemi 3- Darbe yöntemi gibi yöntemler kullanılır. Elma Karalekesi Mücadelesinin Yönetiminde Kullanılan Yöntemler 1- Perites olgunlamasının tespiti 2- Fenolojik Dönemlerin izlenmesi 3- Doada askospor uçuunun izlenmesi 4- Enfeksiyon periyotlarının belirlenmesi gibi yöntemler kullanılır. Bitki Besin Elementi Noksanlıklarının Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler 1- Yaprak analizleri 2- Toprak Analizleri yöntemleri kullanılır (Anonim, 1995a). 3.13.2. eftali Hastalık ve Zararlılarının Yönetiminde Kullanılan Yöntemler 1- Cinsel Çekici Tuzakların Kullanılması 2- Dal sayım yöntemi 3- Fenolojik Dönemlerin takibi 4- Gözle inceleme yöntemi 5- Darbe Yöntemi 6- Etkili Sıcaklıkların toplanması 7- Yaprak analizi 8- Toprak analizi gibi yöntemler kullanılır (Anonim, 1995b).

34 3.13.3. Kiraz Hastalık ve Zararlılarının Yönetiminde Kullanılan Yöntemler 1- Sarı yapıkan tuzakların kullanılması 2- Fenolojik dönemlerin takibi 3- Dal sayım yöntemi 4- Darbe yöntemi 5- Yaprak analizi 6- Toprak analizi gibi yöntemler kullanılır (Anonim, 2001). 3.14. Türkiye de Çalımaları Türkiye de entegre mücadele çalımaları 1970 yılında pamukta tahmin uyarı çalımaları ile balamı, daha sonra bunu 1972 yılında elma zararlılarında tahmin uyarı çalıması takip etmitir. Projeli olarak entegre mücadele çalımaları 1995 yılında 16 ürünle balamıtır. O tarihten bugüne çalıılan alanlar artırılarak devam etmektedir. Çizelge 3.5 de yıllar itibari ile Türkiye de yürütülen entegre mücadele çalımaları görülmektedir. Çizelge 3.5. Türkiye de entegre mücadele çalımaları daılımı (Anonim, 2007) YILLAR ALAN(dekar) AAÇ(adet) 2000 18 107 53 886 2001 21 747 56 652 2002 17 958 82 403 2003 20 293 91 659 2004 20 329 95 430 2005 13 472 83 929 2006 21 458 126 027 2007 503 078 879 000 Çizelge 3.6.de 2006 yılında yürütülen entegre mücadele çalımalarının ürünler bazında daılımı görülmektedir.

35 Çizelge 3.6. Türkiye de entegre mücadele çalımalarının ürün bazında daılımı (Anonim, 2007) ÜRÜN ADI Program(dekar) Program(Aaç) l Sayısı Hububat 13 540 33 Yemeklik Baklagil 945 13 Pamuk 3 050 11 Tütün 137 3 Meyve 43 715 44 Turunçgil 41 225 11 Zeytin 39 435 12 Antepfıstıı 1 650 5 Fındık 1 439 10 Ba 1 038 34 Sebze 1 309 42 Toplam 21 458 126 027 Çizelge 3.7. de entegre mücadele çalımalarının baladıı günden bugüne kullanılan ilaç miktarlarındaki azalma dikkat çekmektedir. Çizelge incelendiinde entegre mücadele uygulanan toplam 10 üründe kullanılan ilaç miktarı 50,3 tondan 27,9 tona dümütür. Toplam azalma 22,4 ton olup, azalmanın oranı % 48 dir. Çizelge 3.7. Entegre mücadele çalımalarının ilaç miktarları bakımından sonuçları (Anonim, 2007) Entegre Mücadele Konusu Entegre Mücadele Uygulanan tarla/bahçe laçlama Sayıları Ortalama Doz(gr) Kullanılan laç (ton) laç Mik. Azalma Ent.Müc. Ent.Müc. Ent.Müc. Ent.Müc. % Mik. Öncesi Sonrası Öncesi Sonrası (ton) 12 5 15 10,8 4,5 58 6,2 Elma 59 787 (aaç) Turunçgil 82 760 6 4 20 9,9 6,6 33 3,3 (aaç) Pamuk 7 150 da 4 2 150 4,3 2,1 51 2,2 Ba 12 679 da 6 4 150 11,6 7,6 33 3,8 Patates 2 119 da 6 4 150 1,8 1,2 33 0,6 Zeytin 59 551 8 6 6 2,8 2,1 25 0,7 (aaç) eftali 35 740 4 3 20 2,9 2,1 27,5 0,8 (aaç) Kiraz 21 261 4 1 15 1,2 0,3 75 0,9 (aaç) Örtüaltı 428 da 40 7 150 2,6 0,4 84 2,2 Sebze Mısır 3 515 da 5 2 150 2,6 1 61 1,6 TOPLAM 50,3 27,9 48 22,4

36 3.14.1. Mısırda entegre mücadele sonuçları Çukurova da entegre mücadele uygulanan alanlarda mısırın ana zararlılarına karı 1-2 ilaçlamanın yeterli olduu, hatta parazitoit salımı yapılan alanlarda hiç ilaçlamaya gerek kalmadıı, entegre mücadele yapılmayan dier alanlarda ise 3-4 ilaçlama yapılmıtır. Mısır Kurduna karı kimyasal mücadeleye alternatif olarak yumurta parazitoitlerinin (Trıchogramma spp.) baarılı ve ekonomik olarak kullanılabilecei ortaya konmutur. Özellikle parazitoit salımı yapılan yerlerde doal dümanların artıı gözlenmitir (Anonim, 2007). 3.14.2. Örtüaltında yetitirilen sebzelerde entegre mücadele sonuçları Entegre mücadele yapılan örtüaltı sebze yetitiriciliinde ilaçlama sayıları; Hatay da 10 ilaçlamadan 5 ilaçlamaya, Antalya da 49 ilaçlamadan 19 ilaçlamaya, Finike de 16 ilaçlamadan 10 ilaçlamaya, Ege Bölgesi nde 25-30 ilaçlamadan 15-20 ilaçlamaya indirilerek mücadele masraflarında önemli bir azalma meydana gelmi, kaliteli ve pestisit kalıntısı olmayan veya daha az olan ürünler yetitirilmitir. Batı Akdeniz Bölgesinde ilaçlama sayısı %52.8, ilaçlama maliyeti ise % 34 oranında azaltılmıtır (Anonim, 2007). 3.14.3. Pamukta Sonuçları Entegre mücadele yapılan tarlalarda Zaralı etmen sayısı 0-7 arasında deiirken kendi bildii gibi mücadele yapılan tarlalardaki zararlı etmeni sayısı 3-12 olmutur. Entegre mücadele yapılan tarlalarda ilaçlama maliyeti %30 azalmıtır (Anonim, 2007). 3.14.4. Elma Bahçelerinde Sonuçları Elma bahçelerinde hastalık ve zararlılara karı 11-22 arasında deien toplam ilaçlama sayısı 4-9 a kadar düürülmü ve üründe kalite salanmıtır. Elma bahçelerinde

37 ilaçlama masrafı %20-50 oranında azaltılmıtır. Bazı illerde entegre mücadele bahçelerindeki faydalı böceklerde artı salanmıtır (Anonim, 2007). 3.14.5. Turunçgil Bahçelerinde Sonuçları Turunçgil bahçelerinde 3-6 olan ilaçlama sayıları 1-3 ilaçlamaya düürülmü ve üründe kalite salanmıtır. laçlama masrafları %50 oranında azalmıtır (Anonim, 2007). 3.14.6. Balarda Sonuçları Balarda ilaçlama sayıları 10-13 ilaçlamadan 3-6 ilaçlamaya düürülmü ve pestisit kalıntısı olmayan kaliteli üzüm elde edilmitir. laçlama masrafları %50 oranında azaltılmıtır. Pestisit ve kurun kalıntısı nedeniyle ihracatta yaanan problemler ortadan kaldırılmıtır (Anonim, 2007). 3.14.7. Kiraz Bahçelerinde Sonuçları Kiraz bahçelerinde 3-4 olan ilaçlama sayıları 1-2 ilaçlamaya indirilmitir. Üründe kalite ve verim artıı salanmı ve ilaçlama maliyetlerinde %30-40 oranında azalma olmutur. Entegre mücadele uygulamalarında genelde ilaçlama sayılarında önemli azalmalar elde edilmi, bunun sonucu ilaç sarfiyatı azalmıtır.10 üründe ilaç tüketimi %25-84 oranında (ortalama % 48) azaltılmı, bu ürünlerdeki ilaç tüketimi toplam 50.3 ton dan 27.9 ton düürülerek 22.4 ton daha az ilaç kullanılarak kaliteli, pestisit kalıntısı olmayan ürünler elde edilmesi gerçeklemitir. Türkiye de yürütülen dier altı konudaki (nohut, mercimek, buday, fındık, antepfıstıı ve kayısı) entegre mücadele konularındaki ilaç kullanımlarında önemli bir azalma elde edilmemesine ramen, bu konularda da sadece gerektii zaman ve çevre dostu ilaçların kullanılması bilincinin gelitirilmesi yönünde kazanımlar olmutur (Anonim, 2007).

38 3.15. Tokat l inde Çalımaları Tokat linde entegre mücadele çalımaları 1996 yılında elma ve eftalide balamı, daha sonra projeli olarak bunlara kiraz entegre mücadele projesi eklenmitir. Halen bu üç türde projeli olarak entegre mücadele uygulanmaktadır. Entegre mücadele projelerinin uygulanmasında Tarım ve Köyileri Bakanlıı tarafından yayınlanan ve her tür için ayrı basılan Teknik Talimatları esas alınmaktadır (Anonim, 2006b). Çizelge 3.8. incelendiinde Tokat ilinde toplam 481 397 adet elma aacı, 464 144 adet eftali aacı, 190 061 adet de kiraz aacının mevcut olduu görülmektedir. Bu türlere karı uzun yıllar tarımsal mücadele yapılmı ve bunun temelini de kimyasal mücadele oluturmutur. Çizelge 3.8. Tokat ilinde entegre mücadele yapılan ürünlere ait üretim miktarları (Anonim, 2006b) Tür Alan (Ha) Meyve Veren Aaç Meyve Vermeyen Üretim (Ton) Sayısı (Adet) Aaç Sayısı (Adet) Elma 1 552,60 310 762,00 170 635,00 13 993,00 eftali 1 121,70 382 168,00 81 976,00 6 748,00 Kiraz 429,65 150 830,00 39 231,00 2 416,00 Çizelge 3.9. incelendiinde Tokat linde 1996 yılında balayan entegre mücadele çalımaları halen devam etmektedir. 2006 yılı sonunda Antalya linde yapılan deerlendirme toplantısında mücadeleye aaç sayıları artırılmak sureti ile devam edilmesine karar verilmitir. Bunun üzerine 2007 yılında entegre mücadele yapılan elma aacı sayısı 4200 adet, eftali aacı sayısı 15 000 adet, kiraz aacı sayısı 4000 adet olarak belirlenmi ve program bu ekilde uygulanmıtır.

39 Çizelge 3.9. Yıllar itibari ile entegre mücadele aaç sayıları (Anonim, 2006b) Aaç Sayısı Yıllar Elma eftali Kiraz 2002 750 2000 300 2003 900 2500 300 2004 950 2500 300 2005 1050 3900 300 2006 1050 3900 400 Tokat ilinde öncelikle entegre mücadele uygulayacak üreticiler üretim sezonu balamadan yapılan bir eitim toplantısı ile bilgilendirilmektedir. Kı aylarında aaçlar üzerinde kılayan zararlıların tespiti amacı ile dal sayım yöntemi uygulanarak görülen zararlı ve faydalılar not edilmitir. Elma iç kurdunun yönetiminde cinsel çekici tuzaklar, etkili sıcaklıkların toplanması yöntemi uygulanmıtır. Dier zararlıların yönetiminde darbe yöntemi, dal sayım yöntemi ve gözle inceleme metodu uygulanmıtır. Elma kara lekesinin yönetiminde; perites olgunlamasının tespiti, doada askospor uçuu, enfeksiyon periyotlarının tespiti metodu uygulanmıtır. laçlamalar, enfeksiyon periyotları ve kullanılan ilaçların etki süreleri dikkate alınarak yapılmıtır. Kullanılacak ilaçların seçiminde çevre ve insan salıına en az zararlı ilaçlar kullandırılmıtır. Dier zararlıların mücadelesinde ilaçlama zamanları çakıan hastalık ve zararlılar dikkate alınarak kombine ilaçlamalar yaptırılmıtır. Bu arada aaçların fenolojik devreleri de dikkate alınmıtır. Yıllar itibari ile ilaçlama kayıtları incelendiinde Tokat l inde Elma iç kurduna karı 3 ilaçlama, elma kara lekesine karı 4 ilaçlama, dier zaralılar da dikkate alındıında elma entegre mücadele programında toplam 7-8 ilaçlama yaptırılmıtır. Entegre mücadele yapmayan bahçelerde toplam 10-11 ilaçlama yapılmıtır. Entegre mücadele yapılan bahçelerde diflubenzuron, triflumuron, bromophos, primicarb, malathion, phosalone, diazinon aktif maddeli insektisitler ile bakır sülfat, kükürt, bakıroksit, maneb, propineb, mancozeb, thiram, carbendazim, fusilazol, fenarimol vb fungisitler gibi çevre ve insan salıı açısından güvenli olan ilaçlar kullandırılırken entegre mücadele yapmayan bahçelerde buna dikkat edilmemitir.