GÜVENLİK MİKROORGANİZMALAR VE BİYOGÜVENLİK Dr. HARUN AĞCA BİYOGÜVENLİK Biyogüvenlik Düzeyleri Biyogüvenlik Düzeyi 1 Biyogüvenlik düzeyi 1 Toplumsal veya bireysel risk yok veya çok az Biyogüvenlik düzeyi 2 Ilımlı bireysel risk, düşük toplumsal risk Biyogüvenlik düzeyi 3 Yüksek bireysel risk, düşük toplumsal risk Biyogüvenlik düzeyi 4 Yüksek bireysel risk, yüksek toplumsal risk
Biyogüvenlik Düzeyi 1 Çalışma Koşulları Kolay temizlenebilir yüzeyli bankolar Özel cihaz ve ekipman genellikle gerekmez Haşere ve kemirgenlere karşı önlem Personele çalışma şartları ile ilgili eğitim Sorumlu bir klinik laboratuvar uzmanı Mikrobiyoloji Laboratuvarında Çalışma Şartları Laboratuvara giriş kısıtlıdır Laboratuvara girerken ve çıkarken el yıkanır Yemek, içmek, sigara kullanmak yasaktır Kontakt lens kullanımıönerilmez; kullanılacaksa maske veya koruyucu gözlük Laboratuvar alanına yiyecek içecek alınmaz Ağızla pipetleme yapılmaz, otomatik pipetör / puar Mikrobiyoloji Laboratuvarında Çalışma Şartları Çalışırken aerosol oluşumu ve sıçramaya karşı dikkat Çalışma yüzeyleri günde en az bir kez temizlenir Laboratuvardan çıkan atıklar önce dekontamine edilir, sonra atılır Atıklar; laboratuvar içinde ayrıştırılır Atıklar laboratuvarlardan toplandıktan sonra otoklavlanarak dekontamine edilir Mikrobiyoloji Laboratuvarında Çalışma Şartları BGD 1 de genellikle Biyogüvenlik kabinine gerek yok Koruyucu ekipman kullanılmalıdır Ellerde yara varsa eldiven giyilmelidir
Mikrobiyoloji Laboratuvarında Çalışma Şartları Halı kullanılmaz Kolay temizlenebilir yüzey ve bankolar Bankolar asit, alkali ve ısıya dayanıklı Biyogüvenlik Düzeyi 2 Biyogüvenlik Düzeyi 2 Biyogüvenlik Düzeyi 1 e ilaveten: Lab. pencerelerine sineklik Laboratuvar diğer birimlerden ayrı olmalı Lab. girişine biyogüvenlik işareti HEPA filtre içeren Sınıf 1 veya 2 Biyogüvenlik kabini Koruyucu ekipman olarak önlük ve eldiven kullanılmalı
Biyogüvenlik Düzeyi 3 Biyogüvenlik Düzeyi 3 Biyogüvenlik Düzeyi 2 ye ilaveten Personele, kontamine materyalle çalışma, koruyucu ekipman kullanımı, atık yönetimi ve acil eylem planı eğitimi Standart çalışma prosedürleri kolay ulaşılabilir olmalı HEPA filtre içeren sınıf 2 Biyogüvenlik kabini Tüm işlemler kabin içerisinde kişisel koruyucu ekipman kullanılarak yapılmalı Biyogüvenlik Düzeyi 3 Girişte sınırlama ve koruma için çift kapıve duş Havalandırma; negatif basınç, içeride hava sirkülasyonu olmamamlı, havalandırmada HEPA filtre
Biyogüvenlik Düzeyi 4 Biyogüvenlik Düzeyi 4 Biyogüvenlik Düzeyi 3 e ilaveten Sadece BGD 4 Lab. personeli girebilir İmünyetmezlik, hamile ve çocuk giremez Lab. girişçıkışve çalışma kayıt defteri Biyogüvenlik Düzeyi 4 Kapılarda biyogüvenlik işareti yanısıra Çalışılan mikroorganizma adı, lab. sorumlusu adı yazılır Çalışanlar BGD 4 lab. çalışma koşullarıiçin eğitilir Çalışanlar; lab. da çalışılan veya çalışılabilecek mikroorganizmalara karşı aşılanır Biyogüvenlik Düzeyi 4 Çalışanlardan işe başlarken serum alınır ve saklanır Biyogüvenlik kılavuzu oluşturulur Lab. a girerken özel kıyafet giyilir Kıyafet içerisinde hava almayısağlayan pozitif basınçlı havalandırma aparatı takılır
Biyogüvenlik Düzeyi 4 Lab. dan çıkarken Önce ara odada personel özel kıyafeti çıkarır ve duşalır Özel kıyafet otoklavlanır Duşsonrasıkişisel kıyafetlerinin bulunduğu odaya çıkacak şekilde lab. dizayn edilir Biyogüvenlik Düzeyi 4 Çalışılacak materyal lab. a çift kapaklı otoklavlanabilir kap içinde ulaştırılır Kullanıldıktan sonra otoklavlanır Sınıf 3 biyogüvenlik kabini kullanılır Lab. içinde kullanılan cihaz ve ekipman kullanım sonrası otoklavlanır Biyogüvenlik Düzeyi 4 Lab. da olasıkaza durumunda ne yapılacağına yönelik plan hazırlanır Tedbiren karantina odası Biyogüvenlik kabinleri yılda bir kontrol ve bakım Biyogüvenlik Düzeyi 4 Ayrıbir bina veya izole bir alanda lab. kurulmalı Lab. a girişte içve dışara oda, duşolmalı Lab. yüzeyleri kolay temizlenebilir materyal olmalı Lab. havalandırmasında hava HEPA filtresinde geçmeli, hava dışarıdan içeri girmeli aksi yön engellenmeli Pencereler açılmamalı
Biyogüvenlik Düzeyi 4 Biyogüvenlik Düzeyi 4 Risk grupları, biyogüvenlik düzeyleri, ekipmanlar Laboratuvarda biyogüvenlik seviyelerine göre alt yapı ve tasarım gereksinimleri
Risk Grupları Risk Gruplarıve Laboratuvarlarda Biyogüvenlik Düzeyleri RG1: Bireysel ve toplumsal risk yok, insanda veya hayvanda enfeksiyona neden olmayan mikroorganizma Mikroorganizm alar B. subtilis E. coli K12, Lactobacillus spp. BGD/Örnek LAB Uygulamalar BGD 1 Temel eğitim lab. Güvenlik ekipmanı (Primer bariyer) Dizayn (Sekonder bariyer) İLU Gerekmez Lavabo Risk Grupları Risk Gruplarıve Laboratuvarlarda Biyogüvenlik Düzeyleri RG2: Orta bireysel risk düşük toplumsal risk, İnsanda veya hayvanda enfeksiyona neden olabilen mo. Başlıca maruz kalma yolu: otoinokülasyon, yutma, mukozal temas Etkili tedavisi ve korunma yolu bulunur ve enfeksiyonun yayılma riski sınırlıdır Mikroorganizm alar Salmonella spp. Shigella spp. Streptococcus spp. Proteus spp. Acinetobacter spp. Pseudomonas spp. Yersinia pestis Vibrio cholera N. gonorrhoeae C. diphteriae Chlamidya spp. Haemophilus spp. Aspergillus spp. C. neoformans H. capsulatum HBV Paramyxovirus BGD/Örnek LAB Uygulamalar BGD 2 Klinik mikrobiyoloji lab. Üniversite eğitim lab., Halk sağlığılab. İLU + Giriş sınırlaması Kesici delici önlemleri Biyo tehlike uyarıişareti Lab. içi atık dekontaminasy onu Biyogüvenlik kılavuzu Güvenlik ekipmanı (Primer bariyer) Sınıf 1 veya 2 biyogüvenlik kabini Kişisel koruyucu ekipman; önlük, eldiven, gözlük Dizayn (Sekonder bariyer) BGD1 + Otoklav Risk Gruplarıve Laboratuvarlarda Biyogüvenlik Düzeyleri Risk Gruplarıve Laboratuvarlarda Biyogüvenlik Düzeyleri Risk Grupları RG3: Yüksek bireysel risk ve düşük toplumsal risk, insanda veya hayvanda ciddi ve bazen ölümcül enfeksiyona neden olan mikroorganizma Başlıca maruz kalma yolu aerosol inhalasyonu Etkili tedavisi veya korunma yolu bulunur Mikroorganizm alar M. tuberculosis C. burnetti Ricketsia spp. Lassa ateşi virüsü Batı Nil virüsü Sarıhumma virüsü BGD/Örnek LAB Uygulamalar BGD 3 Özel tanı lab. Tüberküloz lab. İLU 2 + Kontrollü giriş Lab. içi atık dekontaminasy onu Yıkama öncesi giysi dekontaminasy onu Güvenlik ekipmanı (Primer bariyer) BGD 2+ Korunaklı laboratuvar giysisi Ağız burun maskesi Dizayn (Sekonder bariyer) BGD 2+ Ayrıgiriş koridoru Çift kapılıgiriş Lab. içine negatif hava akımı Havanın yeniden dolaşıma girmesini önleyen havalandırma sistemi Risk Grupları RG4: Yüksek bireysel ve toplumsal risk, insanda ve hayvanda ölümcül enfeksiyona neden olan ve kolayca yayılabilen mikroorganizma Başlıca maruziyet yolu aerosol Etkili tedavisi ve korunma önlemi yok Mikroorganizm alar Ebola virüs Junin virüs Machupa virüs Guanarito virüs BGD/Örnek LAB Uygulamalar BGD 4 Tehlikeli patojen ünitesi BGD 3 + Girişte özel kıyafet Çıkışta duş Çıkışta bütün materyalin dekontaminasy onu Güvenlik ekipmanı (Primer bariyer) Sınıf 3 BGK veya Sınıf 2+ BGK Tüm vücudu koruyan hava destekli ve pozitif basınçlı kıyafet Dizayn (Sekonder bariyer) Ayrıbina veya izole bölge Özel havalandırma Hava kilitli kapı Çift kapaklı otoklav
Biyogüvenlik kabini Enjektör kullanımı Kapaklı kaplar Aerosol önlemleri BGD 2 (Mikrobiyoloji Lab.) İyi laboratuvar uygulamaları Sınırlı giriş Biyotehlike işareti Keskin alet önlemleri Atık yönetimi Biyogüvenlik kabini Kişisel koruyucu ekipman Bankoların temizliği Biyogüvenlik Kabini Sınıf 1; havayıdoğrudan dışarıdan alır Kabin içinde HEPA filtresinden geçirerek atar Çalışanı ve çevreyi korur Kabin içi steril değildir, ürünü korumaz Biyogüvenlik Kabini Sınıf 2 Havayıönce HEPA filtreden geçirir Çalışanıve çevreyi yüksek ölçüde korur Kabin içi sterildir, ürünü korur Fungal, mikobakteriyel ve yüksek riskli mo.
Biyogüvenlik Kabini Sınıf 3 Tamamen kapalı sistemlerdir Özel tasarım gerektirir HEPA filtre KİŞİSEL GÜVENLİK HEPA: High efficency particulate arresting Havada asılı0,3 µm. den büyük partikülleri %99,9 filtre eder 40
KİŞİSEL GÜVENLİK Tek Kullanımlık Eldiven GÖZLÜKLER: İnsanların en hassas ve en önemli organlarından biri olan gözlerin kimyasal madde, radyasyon ya da çeşitli zarar verici partiküllerden korunmasını sağlayacak pek çok farklı özelliğe sahip en önemli güvenlik ürünlerinden biridir. Koruyucu eldivenler 41 Kimyasal ve Partiküllere Karşı Koruyucu gözlük Zararlı Işın-UV Karşı Koruyucu gözlük 42 MASKELER Laboratuvar çalışanlarının analizler sırasında kullandıkları katı veya sıvı kimyasallardan oluşan toz ve sıvı zerreciklerden etkilenmelerini önlemek amacıyla dizayn edilmiş kullanımı pratik, cilde uyumlu maskelerdir. ÖNLÜKLER Laboratuvarlarda oluşması en muhtemel tehlikelerden biri, kimyasal maddelerin çalışanların üzerine sıçrayarak yakıcı ve delici etkileri ile zarar vermesidir. Bu gibi tehlikelerden korunmanın en basit ve etkili yolu önlük kullanmaktan geçmektedir. 43 44
ATIK Artık ihtiyaçduymadığımız ve uzaklaştırmak istediğimiz her türlümaddeyi atık olarak tanımlayabiliriz. Sağlık hizmeti veren birçok kuruluşun faaliyetleri esnasında ortaya çıkan her türlü atığa hastane atığı denir. SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI (EK:2) EVSEL NİTELİKLİ ATIKLAR A-GENEL ATIKLAR Sağlıklı insanların bulunduğu kısımlar,hasta olmayanların muayene edildiği bölümler,ilk yardım alanları,idari birimler,temizlik hizmetleri,mutfaklar ambar ve atölyelerden gelen atıklar, B-AMBALAJ ATIKLARI Tüm idari birimler, ambar, mutfak, atölye v.s den kaynaklanan tekrar kullanılabilir, geri kazanılabilir atıklar: -Kağıt -Karton -Mukavva -Plastik -Cam -Metal V.b SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI (EK:2) C:ENFEKSİYÖZ ATIKLAR Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taşınması imhası özel uygulama gerektiren atıklar: 1-Mikrobiyolojik laboratuar atıkları -Kültür ve stoklar -İnfeksiyöz vücut sıvıları -Serolojik atıklar -Diğer Kontamine atıklar(lam- Lamel,pipet,petri v.b.) 2-Kan ve Kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler 3-Kullanılmış ameliyat giysileri(kumaş,önlük ve eldiven v.b) 4-Diyaliz atıkları(atık su ve ekipmanlar) 5-Karantina atıkları 6-Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri 7-Enfekte deney hayvanı leşleri,organ parçaları,kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler TIBBİ ATIKLAR D:PATOLOJİK ATIKLAR F:KESİCİ DELİCİ ATIKLAR Anatomik atık dokular, organ ve vücut parçaları ile ameliyat, otopsi v.b. tıbbi müdahale esnasında ortaya çıkan vücut sıvıları: - Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar v.b (insani patolojik atıklar) - Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşleri Batma, delme sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklar: -enjektör iğnesi, -iğne içeren diğer kesiciler -bistüri -lam-lamel -cam pastör pipeti -kırılmış diğer cam v.b SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI (EK:2) F: TEHLİKELİ ATIKLAR G: RADYOAKTİF ATIKLAR Fiziksel veya kimyasal özelliklerinden dolayı ya da yasal nedenler dolayısı ile özel işleme tabi olacak atıklar -Tehlikeli kimyasallar -Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar -Amalgam atıkları -Genotoksik ve sitotoksik atıklar -Farmasötik atıklar -Ağır metal içeren atıklar -Basınçlı kaplar Vücut ve organ görüntülenmesi, tümör lokalizasyonu veya tedavi amacıyla, çeşitli araştırmalarda kullanılan katı, sıvı ve gaz atıklardır. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu mevzuatı hükümlerine göre toplanıp uzaklaştırılır.
ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI Mikrobiyolojik atıklar I- Tıbbi atıklar Kesici-delici atıklar II- Evsel atıklar III- Ambalaj atıkları Dikkat! Tıbbi Atık Mikrobiyolojik atıklar analiz sırasında veya sonunda oluşan kontamine materyallerdir. Bunlar ekim yapılmış besiyerleri, dilüsyon sıvıları vb. materyallerdir. Bu materyaller analiz sonrasında mikrobiyolojik anlamda kirli oldukları için biyolojik atık kabul edilirler. Laboratuvarda bunların sterilizasyonla mikroorganizmalardan arındırılması bu atıkları biyolojik atık grubundan çıkarır. Bu atıklar bu aşamadan sonra dayanıklıbir çöp poşetine konarak atılır. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI TIBBİ ATIKLAR Laboratuvar teknik elemanı ve ilgili sağlık personeli tarafından oluşumları sırasında kaynağında diğer atıklar ile karıştırılmadan ayrı olarak biriktirilir. Toplama ekipmanı, atığın niteliğine uygun ve atığın oluştuğu kaynağa en yakın noktada bulunur. Tıbbi atıklar hiçbir suretle evsel atıklar, ambalaj atıkları ve tehlikeli atıklar ile karıştırılmaz. Tıbbi atıkların toplanmasında; yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı; orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüz olarak üretilen, çift kat kalınlığı 100 mikron olan, en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli, her iki yüzünde görülebilecek büyüklükte Uluslararası Biyotehlike amblemi ile DİKKAT TIBBİ ATIK ibaresi taşıyan kırmızı renkli plastik torbalar kullanılır.
ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI Torbalar en fazla ¾ oranında doldurulur, ağızları sıkıca bağlanır ve gerekli görüldüğühallerde her bir torba yine aynıözelliklere sahip diğer bir torbaya konularak kesin sızdırmazlık sağlanır. Bu torbalar hiçbir şekilde geri kazanılmaz ve tekrar kullanılmaz. Tıbbi atık torbalarının içeriği hiçbir suretle sıkıştırılmaz, torbasından çıkarılmaz, boşaltılmaz ve başka bir kaba aktarılmaz. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI Tıbbi Atıkların Kaynağında Ayrı Toplanması İçin Konteynır Örnekleri Ayrıtoplanan her bir atığın konteynırının üzerine konteynıra atılacak atığın türünün yazılması ve ilgili yerlere atıklarla ilgili talimatların yazılması atıkların ayrı toplanmasındaki başarıyı yükseltecektir. ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI Delici ve Kesici Atıklar Delici ve Kesici Atıklar Kesici ve delici özelliği olan atıklar diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, açılması ve karıştırılması mümkün olmayan, üzerinde Uluslararası Biyotehlike amblemi ile DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK ibaresi taşıyan plastik veya aynı özelliklere sahip lamine kartondan yapılmış kutu veya konteynerler içinde toplanır. Bu biriktirme kapları, en fazla ¾oranında doldurulur, ağızlarıkapatılır ve kırmızıplastik torbalara konur. Kesici-delici atık kaplarıdolduktan sonra kesinlikle sıkıştırılmaz, açılmaz, boşaltılmaz ve geri kazanılmaz. Tıbbi atık torbaları ve kesici-delici atık kapları ¾ oranında dolduklarızaman derhal yenileri ile değiştirilirler. Yeni torba ve kapların kullanıma hazır olarak atığın kaynağında veya en yakınında bulundurulması sağlanır.
ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE AYRILMASI, TOPLANMASI Delici ve Kesici Atıklar İçin Konteynır Örnekleri ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE,TAŞINMASI Tıbbi Atık Kıyafeti ve Yardımcı Malzemeler ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE,TAŞINMASI Tıbbi Atık Taşıma Konteynırları ATIKLARIN ÜNİTE İÇİNDE,TAŞINMASI Atıkların Taşınması Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Atıkların toplanmasından sorumlu olan çalışanların uyması gereken kurallar: Kişisel korunma önlemleri mutlaka alınmalıdır. Atıklar günlük toplanmalıve belirlenen geçici atık depolama yerine taşınmalıdır. Tüm atık üretim noktalarında yeterli sayıda torba ve konteyner bulundurulmalıdır.
TIBBİ ATIKLARIN GEÇİCİ DEPOLANMASI GEÇİCİ ATIK DEPOLARI Evsel Atıkların Depolanması Tıbbi Atıkların Atık Deposunda Depolanması Geçici Atık Deposu Yerine Konteynır Kullanılması