Fizi in Alt Dallar. Kat hâl fizi i, do adaki kat cisimlerin fiziksel özelliklerini inceler. Bu dallar flimdi tek tek ele al p daha yak ndan tan yal m.

Fizi in Alt Dallar Fizi in ilgi alan çok genifltir. Fizik, bir olay aç klarken makroâlemde kulland formülleri aynen mikroâlemde de kullanamaz. Her alan n boyutlar ve etkileflmeleri farkl oldu undan kullan lan teoriler de farkl d r. Bu da fizi i alt alanlara ay rm flt r. Evrendeki nesne, olgu ve olaylar en genel olarak sekiz alt alanda incelenir: Mekanik, atoma göre oldukça büyük sistemleri inceler. uvvetlerin etkisi alt nda kalan cisimlerin hareketi ve durgun hâlleri üzerinde çal fl r. Elektrik, elektriksel yükün varl n ve hareketinde meydana gelen çeflitli olaylar tan mlar. Manyetizma, yüklü parçac klar aras ndaki kuvvetleri ve elektromanyetik olaylar araflt r r. Atom fizi i, maddenin en küçük yap tafl olan atomu ve atom alt parçac klar inceler. Termodinamik; s cakl k ve s kavramlar, s aktar m, s iletkenli i gibi konular ele al r. Optik; öncelikle fl n do as n ve özelliklerini, buna ba l olarak da giriflim, k r n m, polarlama *, yans ma gibi fl k olaylar n araflt r r. Nükleer fizik, atom fizi i ve parçac k fizi i ile çok iliflkilidir. Çekirde in içindeki etkileflmeleri ve çekirdek kuvvetlerini konu al r. at hâl fizi i, do adaki kat cisimlerin fiziksel özelliklerini inceler. Bu dallar flimdi tek tek ele al p daha yak ndan tan yal m. * Polarlama : utup. 11

Mekanik lasik mekanik ya da Newton mekani i diye de adland r - l r. Atomlarla karfl laflt r ld nda, oldukça büyük cisimleri ve fl k h z ndan çok daha düflük h zlarla hareket eden sistemleri inceler. Mekanik, kuvvetlerin etkisi alt nda kalan cisimlerin hareketini ve durgun hâllerini inceleyen bilim dal d r. Mekani in, insan yaflam nda yeri büyüktür. Suyun ak fl ndan tutun da uça n uçuflu, makinelerin çal flmas, cisimlerin yere düflmesi, sarkaçlar n sal n m, gezegenlerin Günefl çevresindeki dolan mlar na kadar evrendeki bütün hareketler mekanik prensipleriyle aç klan r. Elektrik Elektrik, elektriksel yükün varl ve ak fl nda meydana gelen çeflitli olaylar tan mlayan sözcüktür. Elektriksel yük, elektriksel potansiyel, elektrik ak m gibi temel kavramlar aç klar. at ve s v lar n oluflmas n sa layan atomlar ve moleküller aras kuvvetler, temelde elektrik kökenlidir. Günlük yaflant m zda elektri in yeri ve önemi çok büyüktür. Cisimler üzerinde bulunan hareketsiz yükler, durgun elektri i oluflturur. ük, hareket etti inde ak m oluflur. Fizi in bu dal tüm bu olaylar inceler. Manyetizma Manyetizma, insanl n bildi i en eski bilgilerden biridir. Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çekme özelli i olan maddelere m knat s denir. Do al ve yapay olmak üzere iki çeflidi vard r. M knat slardan etkilenen ve m knat s durumuna getirilebilen maddelere manyetik madde denir. üklü parçac klar aras ndaki elektromanyetik kuvvet, do adaki temel kuvvetlerden biridir. Manyetizma bu kuvvetlerin bafll ca özelliklerini, yüklü parçac klar n manyetik alanda hareketini, manyetik alan n özelliklerini ve kayna n inceleyen bir fizik dal d r. Atom Fizi i Maddenin yap s na inildi inde molekül ve atomlarla karfl lafl l r. Atom fizi i, bu yap y ayd nlatmaya çal fl r. Atomlar çok küçük oldu undan özellikleri ancak dolayl deney teknikleriyle anlafl labilir. Bunlar n bafl nda, maddenin sald ya da so urdu u elektromanyetik fl n mlar n ölçülmesi ve yorumlanmas yla u raflan spektroskopi * gelir. Tüm kimyasal elementler, özgün dalga boylar nda fl n mlar veren tayflar ** gösterir. Atom fizi i, bu tayflardan yararlanarak maddenin yap s n ayd nlat r. * ** Spektroskopi : Tayf ölçümü. Tayf : Birleflik bir fl k demetinin bir biçmeden geçtikten sonra ayr ld basit renklerden oluflmufl görüntü. 12

Termodinamik Termodinamik, fiziksel olaylar n oluflum koflullar n ve ara etkileflimlerini, enerji ve entropi de iflimleriyle inceleyen bilim dal d r. Özellikle s cakl k ve s kavramlar n, s aktar m n, s iletkenli ini, genleflmeyi ve s ile di er enerji biçimleri aras ndaki dönüflümleri inceler. Buhar makineleri, içten yanmal motorlar, jet motorlar, otomobillerden uçaklara ve uzay araçlar na, elektrik güç santrallerine, iklimlendirme sistemlerine ve bilgisayarlara kadar uygulama alan na örnek olarak verilebilir. saca termodinamik, fizi in enerji ve enerjinin flekil de- ifltirmesiyle u raflan kolu olarak tan mlan r. Nükleer Fizik Atomdan yaklafl k on bin kez küçük olan atom çekirde inin yap s n, temel özelliklerini, parçac k yap s n, ba enerjisini, manyetik, elektrik, dinamik özelliklerini ve karars z çekirdeklerin fl malar n araflt ran bilim dal d r. arars z radyoaktif çekirdekler; alfa parçac, beta parçac, kütlesiz nötrinolar *, pozitronlar ** gibi parçac klar da salarlar. Çekirdek özellikleri, saç l m deneyleriyle saptan r. Çekirdek tepkimeleri ve nükleer kuvvetler bu alanda incelenir. Optik Optik denilince akla ilk gelen fl kt r. Ifl k, evrendeki ve çevremizdeki nesnelerden bilgi alabilmemizi ve iletebilmemizi sa layan ana kaynakt r. Opti in konusu; fl n do as, özellikleri ve madde ile olan etkileflmeleridir. Buna ba l olarak optik; giriflim, k r n m, polarlama, yans ma ve k r lma gibi fl k yasalar n araflt r r. Mercek, dürbün, teleskop, mikroskop gibi optik araçlar n yap m ve gelifltirilmesi de opti in konusudur. Ayn zamanda optik, elektromanyetik dalgalar n tüm özelliklerini inceler. Teknolojide yayg n bir kullan m alan vard r. at hâl Fizi i at hâl fizi i, yo un madde fizi inin genifl bir dal olup flekil de ifltiremez maddelerle veya kat larla ilgilenir. Bu maddelerin elektriksel, manyetik, optik ve esneklik özelliklerini araflt r r. at hâl öncelikli olarak kristallerle ilgilenir. ristallerin oluflumu, atomlar n kristaller içindeki yerleflme düzeni, aralar ndaki uzakl k, ba aç lar, kat lar n s s as, s sal iletkenlik, s sal genleflme, elektriksel iletkenlik, iletkenler, yar iletkenler, yal tkanlar, süper iletkenler inceledi i konulardan baz lar d r. * ** Nötrinolar : ükü s f r, kütlesi s f r ya da çok küçük olan temel parçac k. Pozitronlar : Elektronun karfl parçac olan art (+) yüklü elektron. 13

Efi T OU TERAZ ER AIfiTIRMAAR 2 1. 9g sol sa fiekildeki eflit kollu terazinin sol kefesinde özdefl üç tane cismi, sa kefesinde 9 gram bulunuyor. ütlesi 2 gram olan binici 3. bölmeye getirildi inde denge sa land na göre, a) Terazide ölçülebilecek en küçük kütle kaç g d r? b) cisminin kütlesi kaç g d r? [a) 0,2 b) 3,2] 2. sol sa fiekildeki eflit kollu terazide binici 2. bölmede iken sol kefedeki 3 tane cismi, sa kefedeki cismi ile dengededir. Binici 4. bölmeye getirildi inde cismi 4 tane cismi ile dengeye geliyor. Buna göre, cisminin kütlesi m in cisminin kütlesi m ye oran m m kaçt r? (0,5) 3. 64g cisim sol sa efelerinin ve kollar n n a rl önemsiz bir terazi kullan ld nda 16 g l k bir cisim sa kefeye kondu unda sol kefede 64 g l k bir kütle ile dengeye geliyor. 64 g l k kütle al n p cisim sol kefeye konsayd dengenin sa lanmas için sa kefeye kaç graml k bir kütle konmal d r? (4) 74

4. 10g sol sa Binicinin ard fl k iki bölme aras ndaki yer de ifltirmesi 0,2 g olan eflit kollu terazide cismi, binici 5. bölmeye getirildi inde dengeye geliyor. Buna göre, a) Binicinin kütlesi kaç gramd r? b) cismi kaç g d r? [a) 2 b) 11] 5. sol sa fiekildeki eflit kollu terazinin sol kefesinde özdefl cisimlerinden 8 tane, sa kefesinde ise özdefl cisimlerinden 6 tane varken dengede kalabilmesi için m kütleli binici 6. bölmeye getiriliyor. Sa kefedeki cisimlerinden bir miktar al nd ktan sonra, sol kefedeki cisimlerinden 2 tanesi al n p sa kefeye konuyor. Terazinin yeniden dengeye gelmesi için binici 3. bölmeye getiriliyor. Buna göre sa kefedeki cisimlerinden kaç tane al nm flt r? (3) 6. 6g sol sa fiekildeki eflit kollu terazide sol kefede cismi, sa kefede cismi ve 6 g l k kütle varken binici 2. bölmeye getirildi inde denge sa lan yor. Sa kefedeki 6 g l k kütle al n p binici 8. bölmeye getirildi inde dengenin yeniden sa land gözleniyor. a) Terazinin duyarl kaçt r? b) Binicinin kütlesi kaç gramd r? [a) 1 b) 20] 75

7. 4g sol sa fiekildeki eflit kollu terazi, sol kefede cismi, sa kefede ve 4 g l k cisimler varken dengededir. Terazinin her bir bölme kaymas 0,1 g oldu una göre, a) Binicinin kütlesi kaç g d r? b) ve cisimlerinin kütleleri aras nda nas l bir iliflki vard r? [a) 2 b) m = m +4,5] 8. sol sa ütleleri toplam 40 gram olan ve cisimleri flekildeki eflit kollu terazide dengededir. Terazide ölçülebilecek en küçük kütle 0,4 gram oldu una göre, a) Terazinin duyarl kaçt r? b) m /m oran kaçt r? [a) 0,4 b) 21/19] 9. 2x 3x sol sa ollar n n a rl önemsiz olan flekildeki terazide 120 graml k bir cisim tart l yor. Buna göre cisim, a) Sol kefeye konursa kaç gram olarak tart l r? b) Sa kefeye konursa kaç gram olarak tart l r? c) Cismin kütlesi neden farkl ölçülmüfltür? [a) 80 b) 180 c) terazinin eflit kollu olmamas ] 76

10. fiekildeki eflit kollu terazinin iki kolunda kütleleri s - ras ile 6 g ve 8 g olan m 1 ve m 2 binicileri vard r. Sol 10 sol 5 m 1 10 m 2 20 20g sa kol 10 eflit, sa kol 20 eflit bölmeye ayr lm flt r. a) Sa koldaki bir bölme kaç grama karfl l k gelmektedir? b) cisminin kütlesi kaç gramd r? [a) 0,4 b) 21] 11. fiekildeki eflit kollu terazi, kütlesi binici 20 g olan binici 2. bölmede iken, sol kefedeki 40 graml k cismi ve sol sa sa kefedeki bofl bardak ile dengededir. Saniyede 3 gram su ak tan musluk t=0 an nda aç l yor. a) Barda n kütlesi kaç gramd r? b) Terazi en fazla kaç saniye dengede tutulabilir? (Binici iki kol üzerinde hareket edebilmektedir.) [a) 36 b) 8] 12. musluk 8g 6g sol fiekil - I sa sol fiekil - II sa fiekildeki özdefl ve eflit kollu terazilerin duyarl 0,2 g d r. ve cisimleri fiekil-i ve fiekil-ii de dengede olduklar na göre, fiekil-ii deki binici hangi kolda ve kaç nc bölmededir? [sa kolda ve 5. bölmede] 77

BUMACA 2 1 2 7 3 5 4 6 Afla daki boflluklar doldurarak bulmaca üzerine yaz n z. 1. 80 C deki 20 kg suyun s cakl n 12,53 C art rmak için suya vermemiz gereken s... cal dir. 2. 4 C deki 44 gram buzu eritmek için gerekli s... cal dir. 3. 150 C deki 6 g su buhar 100 C de su hâline gelene kadar d fl ortama... cal s verir. 4. Donma s cakl ndaki 110 gram su 3 C ye kadar so udu unda d fl ortama... cal s verir. 5. 0 C deki 6 kg suyun içine 36 C de 200 gram buz at ld nda s l denge sa land nda kapta... g su bulunur. 6. 150 C deki 10 gram su buhar n 5 C de buz hâline gelene kadar d fl ortama... cal s verir. 7. Demirin s nma s s 0,2 cal/ g. C dir. 200 kg demirin s cakl n 5 C art rmak için gerekli s... cal dir. c buz = 0,5 cal/g. C, c su = 1 cal/g. C, c buhar = 0,5 cal/g. C e = 80 cal/g, k = 540 cal/g 215

ENERJ ET N ER ET N 1: Foto raflar ve foto raflar n altlar ndaki aç klamalar inceleyerek hangilerinde fiziksel olarak ifl yap l p yap lmad n nedenleriyle aç klay n z. fl yap l yor ise ifl yapan kuvvetin kayna nedir? 1 2 3 Bisiklet yar flç s n n da n yamac - na ç k p bitifle varmas... Balon flifliren bir çocuk... Ölecek kadar yemek yiyen adam... 4 5 6 fi nav çeken bebek... Asansörde yukar ç kan insanlar... Basketbol oynayan çocuklar... 7 8 9 Bir da c n n bir iple t rmanarak zirveye ç kmas... Düz bir zeminde s rt nda çanta tafl yan ö renciler... Mekanik saatlerin çal flmas... 138

ET N 2: Foto raflar ve foto raflar n altlar ndaki aç klamalar inceleyerek bu olaylardaki enerji çeflitlerini ve dönüflümlerini yaz n z. 1 2 3 Odada lamba dü mesine bast ktan sonra odan n ayd nlanmas... Uça n Atatürk havaalan ndan kalk p Esenbo a ya inmesi... Uçaktan atlayan paraflütçülerin yere inmesi... 4 5 6 unaparklardaki radarlar n harekete bafllay p en alt noktaya gelmesi... üksek atlama yapan sporcunun atlay p mindere düflmesi... Jamping yapan sporcunun atlay p tekrar ayn noktaya gelmesi... 7 8 9 ayakç n n, da n yamac ndan harekete bafllay p otele varmas... Çocuklar n tramplen üzerinde atlamalar... Sporcunun yay gererek oku f rlatmas... 139

Fiziksel ve imyasal De iflmeler Fiziksel de iflmeler imyasal de iflmeler ar oluflumu Cam n k r lmas ra oluflmas Buzun suda erimesi at ya lar n erimesi a lar n donmas Alkolün buharlaflmas Naftalinin süblimleflmesi fiekerin suda çözünmesi Gökkufla n n oluflmas o urttan ayran yap lmas Reçelde flekerlenme olmas fl n camda bu u oluflmas Odundan talafl elde edilmesi a d n parçalara ayr lmas Bak r telden elektri in geçmesi Deniz suyundan basit dam tma ile su elde etme Gün bat m nda gökyüzünün maviden k z la dönmesi Suyun donarken cam flifleyi patlatmas Petrolün ayr flt r larak, benzin mazot vs. elde edilmesi Havadan oksijen ve azot gazlar n n elde edilmesi ay kla ayrandan tereya elde edilmesi Elbisedeki ya l lekenin benzinle ç kar lmas Etin kokmas Grizu patlamas Sütün ekflimesi Fotosentez olay Peynirin küflenmesi apra n sararmas Demirin paslanmas Meyvenin çürümesi Hava gaz n n yanmas Hamurun mayalanmas Sütten yo urt yap lmas emek tuzunun elektrolizi Asit ya murlar n n oluflmas Arpa suyundan bira yap lmas Üzüm suyundan sirke oluflmas Zeytin ya ndan sabun elde edilmesi arbondioksit gaz n n kireç suyunu buland rmas Çaya limon damlat ld nda renginin aç lmas Üzerine limon suyu damlat lan mermerin afl nmas Sodyum metalinin suya at ld - nda gaz ç kmas Üzüm suyundan flarap yap lmas Hidrojen ve azot gazlar ndan amonyak elde edilmesi Hidrojen ve oksijen gazlar ndan su oluflmas 226

Maddelerin özelliklerini ortak ve ay rt edici özellikler olarak s n fland rabiliriz: madde ortak özellikler ay rt edici özellikler kütle özkütle kat (+) s v (+) gaz (+) hacim eylemsizlik tanecikli yap boflluklu yap elektrikli yap öz hacim çözünürlük erime noktas donma noktas yo unlaflma noktas kaynama noktas uzama kat say s genleflme kat say s esneklik kat say s erime s s buharlaflma s s öz s (özgül s ) s iletkenli i kat (+) s v (+) gaz (+) kat (+) s v (+) gaz (+) kat (+) s v ( ) gaz ( ) kat ( ) s v (+) gaz ( ) kat ( ) s v ( ) gaz (+) kat ( ) s v (+) gaz ( ) kat (+) s v ( ) gaz ( ) kat (+) s v (+) gaz ( ) kat (+) s v ( ) gaz ( ) kat (+) s v ( ) gaz ( ) kat ( ) s v (+) gaz ( ) kat (+) s v (+) gaz (+) kat (+) s v (+) gaz ( ) 227

R Ü Z G Â R E N E R J S Rüzgâr Enerjisi Nedir? Rüzgâr enerjisinin ana kayna Günefl tir. Günefl, yeryüzüne saatte 10 14 kw enerji gönderir. Günefl ten gelen enerjinin %1-2 si rüzgâr enerjisine dönüflür. Günefl enerjisi karalar, denizleri ve atmosferi her yerde ayn derecede s tmaz. Bu nedenle oluflan s cakl k ve bas nç farklar rüzgâr meydana getirmektedir. Rüzgâr yüksek bas nç alan ndan alçak bas nç alan na yer de ifltiren havan n Dünya yüzeyine göre ba l hareketi olarak tan mlamak da mümkündür. Rüzgâr Enerjisinin Baz Özellikleri a. Rüzgâr enerjisinde rüzgâr n h z, yönü ve esme saat say s gibi özellikleri de erlendirilir. b. Rüzgâr n h z yükseklikle, gücü ise Betz Teoremi ne göre h z n n kübü ile orant l olarak de iflim gösterir. c. Rüzgâr enerjisi yo unlu u bölgeseldir. d. Rüzgâr enerjisinden faydalanmak için bu enerjinin baflka bir enerji türüne dönüfltürülmesi gerekir. Sistemin Çal flma Prensibi Rüzgâr türbinleri, rüzgârdaki kinetik enerjiyi öncelikle mekanik, daha sonra da elektrik enerjisine dönüfltüren sistemlerdir. Rüzgâr türbini, enerji elde etmek için rüzgâr n gücünü kullan r. anatlar n dönme hareketi, kanatlar n arkas ndaki odada jeneratör taraf ndan elektrik enerjisine çevrilir. Buradan elde edilen elektrik enerjisi, aküler arac l yla depolan r ve kullan ma haz r hâle gelir. Rüzgâr türbinleri, dönme eksenine göre yatay ve dikey türbinler olarak ikiye ayr lmaktad r. Rüzgâr Enerjisinin ullan m Alanlar Elektrik üretimi Su depolama Tafl mac l k Su pompalama Tah llar n ö ütülmesi So utma Haberleflme istasyonlar, k rsal radyo ve telefon sistemleri Petrol boru hatlar n n katodik korumas Metal yap lar n (köprü, kule) korozyondan korunmas lk yard m, alarm ve güvenlik sistemleri 121

AVANTAJARI Temiz bir enerji kayna d r. DEZAVANTAJARI Gürültü kirlili i meydana getirir. Rüzgâr enerjisi boldur, kayna tükenmez. at r m maliyetleri yüksektir. Zararl gazlar ç kararak atmosferi kirletmez. Rüzgâr tesislerinin kurulumu ve iflletimi di erlerine göre daha kolayd r. Enerji üretim maliyeti düflüktür. ocal (bölgesel) oldu undan dünya enerji pazar nda büyük ölçüde ba ms z olma özelli ine sahiptir. eni bir sistem olmas na ra men güvenilirli i artmaktad r. Rüzgâr yerlidir, ithal edilmesine gerek yoktur ve d fla ba ml l m z n azalmas na yard mc olur. Rüzgâr sürekli olmad ndan, enerji üretim de eri sabit kalmaz. Di er enerjilere göre üretimi düflüktür. ullan m ömrü biten kompozit parçalar do ada geri dönüflüme u ramamaktad r. Di er tesislere göre daha fazla dinamik parçadan oluflmas iflletme riskini do urur. Rüzgâr türbinleri havay kirletmese bile büyük kulesi ve pervanesiyle do al manzaray bozar. ufllar n ölümüne sebep olur ve mikrodalga (telsiz) kominikasyon iletiflimini bozar. Türkiye de ve Dünyada Rüzgâr Enerjisi Türkiye nin rüzgâr enerjisi potansiyeli Avrupa ülkelerine oranla yüksek olmas na ra men, teknik kapasitesi 83 bin MW (megavat) olan bu enerjinin sadece binde 5 ini kullanabilmekteyiz. Antakya, Band rma, Bergama, Bodrum, Bozcaada, Çanakkale, Gökçeada, nebolu, Mardin ve Sinop rüzgâr enerjisi bak m ndan zengin yörelerimizdir. Rüzgâr gücü, dünyada kullan m en çok artan yenilenebilir enerji kaynaklar ndan biridir. 2020 de dünya elektrik talebinin %12 sinin bu enerjiden karfl lanmas hedeflenmektedir. ine dünyada rüzgâr enerjisinden üretilen toplam güç 40.301 MW civar ndad r. Bu gücü en fazla kullanan ülke %36.3 lük payla Almanya d r. Almanya, elektik enerjisinin %5,6 l k k sm n rüzgâr enerjisinden karfl lamaktad r. Almanya dan sonra s ras yla spanya, ABD, Danimarka, Hindistan, Hollanda, talya, Japonya, Birleflik rall k ve Çin bu enerjiyi kullanan ülkelerdir. 122

1. ISI VE SICAI Madde Erime noktas ( C) aynama noktas ( C) 30 120 10 80 M 20 100 N 5 70 ukar daki tabloda,, M ve N maddelerinin erime ve kaynama noktalar verilmifltir. Buna göre 20 C de hangi madde kesinlikle s v d r? A) aln z B) aln z M C) ve M D) ve N E), M ve N 4. fiekildeki yal t lm fl kapta buz su kar fl - m s l olarak dengededir. Buna göre, I. Suyun s cakl 0 C dir. II. aba s verilirse suyun kütlesi artar. III. Buz eridi inde, su seviyesi azal r. yarg lar ndan hangileri do rudur? TEST 2 buz A) aln z I B) aln z II C) aln z III D) I ve II E) I, II ve III su 2. Afla da baz örneklerle s n n yay lma yolu verilmifltir. Buna göre, afla dakilerden hangisi yanl flt r? Örnek Is n n yay lma yolu A) ütü iletim B) kalorifer konveksiyon C) saç kurutma makinesi konveksiyon D) mum fl ma E) soba iletim ESEN AINARI 5. at bir madde eridi inde, I. ütlesi sabit kal r. II. o unlu u artar. III. imyasal özellikleri de iflmez. ifadelerinden hangileri kesinlikle do rudur? A) aln z I B) aln z II C) I ve II D) I ve III E) I,II ve III 3. çerisinde 10 C de m gram su bulunan s ca yal t lm fl kaba s cakl - 50 C olan 2m gram buz at l yor. Is l denge sa land - nda, 2m buz I. aptaki suyun bir k sm donmufltur. II. apta 0 C de su buz kar fl m vard r. 5 III. Buzun kütlesi m dir. 2 yarg lar ndan hangileri do rudur? T = 10 C (c su = 1 cal/g. C, c buz = 0,5 cal/g. C, buz =80 cal/g) A) aln z I B) aln z II C) I ve II D) II ve III E) I,II ve III 6. fiekilde verilen kapal kap içindeki gaz, su ve buzdan gaz oluflan sistem s l dengedeyken suyun yüksekli i h, gaz n bas nc P dir. Sistemin h buz su s cakl de ifltirilmeden içindeki buzun tümü eriyinceye kadar s veriliyor. Bu durumda, I. h seviyesi azal r. II. Gaz n bas nc artar. III. ab n tabandaki bas nç kuvveti de iflmez. yarg lar ndan hangileri do ru olur? A) aln z I B) aln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 207

7. ütleleri eflit olan s cakl k ( C) ve metalleri s t - larak flekildeki s - cakl k- s grafi i elde edilmifltir. Bu grafiklere göre, s (cal) I. 1 gram nin s - cakl n 1 C art rmak 0 Q 2Q 3Q 4Q 5Q için gerekli s, 1 gram inkinden faz- lad r. II. erimeye bafllad nda kat hâldedir. III. ve nin erime s lar eflittir. karfl laflt rmalar ndan hangileri do rudur? A) aln z I B) aln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 11. Buharlaflman n olmad düflünüldü ünde s v bir madde s t l rsa, I. Hacmi artar. II. S cakl artar. III. ütlesi de iflmez. yarg lar ndan hangileri kesinlikle do rudur? 12. (Hal de iflimi olmuyor) A) aln z I B) aln z II C) aln z III D) I ve II E) II ve III 20 5 termometresi 20 termometresi 8. Is ca yal t lm fl bir kapta 80 C deki 200 gram su ile 20 C deki 100 gram su kar flt r l yor. ar fl m n son s cakl kaç C olur? A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 65 9. Bir cismin s cakl, de iflik koflullarda Celcius ( C) ve elvin () ölçekli termometrelerle ölçülüyor. Buna göre, afla da verilen s cakl klardan hangisi bu ölçümün sonuçlar ndan biridir? A) 5 B) 10 C) 10 C D) 300 C E) 30 10. Erime s s 50 cal/g olan bir maddenin s cakl k s de iflim grafi i yandaki gibidir. Buna göre, cismin s v hâldeki öz s s kaç cal/g. C dir? 45 20 t s cakl k( C) s (cal) 200 400 600 5 3 5 A) B) C) 2 D) E) 4 8 2 2 0 ESEN AINARI ve termometreleri aras ndaki iliflki flekildeki gibidir. Buna göre, I. termometresinin 0 gösterdi i de eri termometresi 20 olarak gösterir. II. termometresindeki 1 lik art fl, termometresinde 4 ye karfl l k gelir. III. termometresi 10 yi gösterdi inde termometresi 60 yi gösterir. yarg lar ndan hangileri do rudur? A) aln z I B) aln z II C) aln z III D) I ve II E) I ve III 13. Is nmakta olan kat s n n s cakl k-zaman grafi i flekildeki gibidir. t 2 t 1 s cakl k( C) Bununla ilgili olarak, 1 2 3 4 zaman I. t 1, in erime s - cakl, t 2 ise kaynama s cakl d r. II. 2 ve 4 zaman aral klar nda hâl de ifltirken potansiyel enerjisi artar. III. 1. zaman aral nda erirken, 2. zaman aral nda kaynar. yarg lar ndan hangileri do rudur? A) aln z I B) aln z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 1 A 2 E 3 E 4 D 5 D 6 A 7 E 8 D 9 C 10 C 11 E 12 E 13 C 208

BUMACA 1 1 4 5 2 6 3 7 8 Afla daki boflluklar doldurarak bulmaca üzerine yaz n z. 1. 8,762 km... mm dir. 2. ar çap 13 cm olan kürenin hacmi... cm 3 tür. (π = 3) 3. 26,3 kilogram... hektogramd r. 4. 2,462343 kilogram... miligramd r. 5. 58 gün... saniyedir. 6. Bir yolun uzunlu unu Ali 24,44 m olarak ölçmüfltür. Ölçümde yap lan hata Δx = ±1 cm oldu una göre yolun maksimum uzunlu u... cm dir. 7. Eflit kollu terazinin bir kefesine 12,505 kg kütle, di er kefesine de 5 tane cismi kondu unda terazi dengeye geliyor. cisminin kütlesi... gramd r. 8. 50 bölmeli eflit kollu bir terazinin duyarl 0,25 g d r. Bu terazide bir cisim 4 kg kütle ile, binici 40. bölmede iken dengeye geliyor. Cismin en az kütlesi... gramd r. 92

BUMACA 3 1 4 6 10 11 12 2 5 7 3 8 9 13 Afla daki boflluklar doldurarak bulmaca üzerine yaz n z. 1. Bir cismin hacmi 123845 dm 3 tür. Bu cismin hacmi... litredir. 2. çinde % 10 hava bulunan 19280 cm 3 kuru kum bir kab n a z na kadar dolduruluyor. aba en fazla... cm 3 su konulabilir. 3. enar uzunluklar 40 cm, 10 cm ve 16 cm olan dikdörtgenler prizmas içine bir kenar 2 cm olan küplerden... tane yerlefltirilebilir. 6. Bir kenar 2 m, uzunlu u 4 m, derinli i 80 cm olan havuz saniyede 1 lt su ak tan sabit debili musluktan akan su ile dolduruluyor. Havuz... saniyede dolar. 7. Bir musluk taban yar çap r, yüksekli i h olan kab 127 saniyede dolduruyor. Ayn musluk taban yar çap 2r, yüksekli i 3h olan kab... saniyede doldurur. 10. h 1 =220cm kalem h 2 =440cm alem fabrikas n n sahibi o lu için flekildeki kalemi özel yapt r yor. Bu kalemin hacmi... cm 3 tür. (π = 3) 11. 456,789 litre =... cm 3 tür. r=20cm 4. Taban yar çap 3 cm, yüksekli i 10 cm olan silindir bir bardak ile hergün iki bardak süt içen çocuk y lda... cm 3 süt içer.(π = 3) (1 y l = 365 gün) 5. enar uzunlu u 64 cm olan bir küpün içine yar çap 2 cm olan bilyelerden dolduruluyor. üpün içine taflma olmadan en fazla... bilye konulabilir. 8. Boyu 2 km, eni 500 m olan bir tarlan n çevresine 4 m aral klarla fidan dikilecektir. En az... fidana ihtiyaç vard r. 9. üksekli i 10 cm, taban yar çap 12 cm olan silindirin hacmi... cm 3 tür. (π = 3) 12. Bir kenar 30 cm olan küp fleklindeki kutuya yar çap 1 cm olan bilyelerden en fazla... tane yerlefltirilebilir. 13. Hacimce % 12 si tuz olan tuzlu suyun 40000 cm 3 ünde... cm 3 tuz vard r. 287

13 12 BUMACA 4 1 7 8 9 10 2 3 5 11 6 4 Afla daki boflluklar doldurarak bulmaca üzerine yaz n z. 1. Boyutlar 1,05 m, 2,5 m ve 4,425 m olan bir odan n hacmi... cm 3 tür. 2. Saf suyun hacmi 1 g/cm 3 tür. ütlesi 2,321 kg olan saf suyun hacmi... cm 3 tür. 3. ütlesi 100,825 kg olan bir cismin yo unlu u 5 g/cm 3 tür. Bu cismin hacmi... cm 3 tür. 4. Hacmi 1 cm 3, yo unlu u 3,5 g/cm 3 olan bilyelerden 5270 tanesinin kütlesi... gramd r. 5. ütle yo unluk grafi i flekildeki gibi olan bir cismin 876 gram n n hacmi... cm 3 tür. 6. Bir cismin kütle hacim grafi i flekildeki gibidir. Cismin kütlesi 895 gram oldu unda hacmi... cm 3 tür. m(g) d(g/cm 3 ) 2 m(g) 150 100 50 10 20 30 V(cm 3 ) 7. o unlu u 2 g/cm 3, hacmi 600 cm 3 olan s v s ile yo unlu u 3 g/cm 3, hacmi 55 cm 3 olan s v s kar flt r l yor. ar fl m n kütlesi... gramd r. 288 ESEN AINARI 8. o unlu u 4 g/cm 3, kütlesi 8648 g olan bir cismin hacminin % 50 si oyularak ç kar l yor. alan parçan n hacmi... cm 3 tür. 9. Birbiri içinde çözünmeyen ve s v lar ndan nin kütlesi 1044 gram, yo unlu u 3 g/cm 3, nin kütlesi 4492 gram, yo unlu u 2 g/cm 3 tür. Bu iki s v kar flt r l rsa kar fl m n hacmi... cm 3 olur. 10. ütlesi 142 g olan s v s ile yo unlu u 2 g/cm 3 olan 5 litrelik s v s bir kapta kar flt r l yor. ar fl - m n kütlesi... gramd r. 11. Özkütlesi 3 g/cm 3 olan s v ile a z na kadar doldurulmufl bir kab n içine kütlesi 122 g yo unlu u 4 g/cm 3 olan bir cisim at l yor. Taflan s v n n kütlesi... miligramd r. 12. Bofl iken kütlesi 2762 gram olan küpün kenar uzunlu u 0,5 m dir. üp, yo unlu u 0,3 g/cm 3 olan s v ile doldurulursa kütlesi... gram olur. 13. eterince büyük bir kapta bulunan yo unlu u 2 g/cm 3 olan s v n n kütlesi 4,862.10 2 kg d r. S v n n kütlesi 1 saatte buharlaflma ile % 1 oran nda azal yor. S v buharlaflmaya b rak ld ktan 10 saat sonra kapta... cm 3 s v vard r.

ET N 5 : Afla daki harfleri bilimsel bir problemin çözümünde izlenecek basamaklar panosunda yukar dan bafllayarak basamak s ras na göre yerlefltiriniz. B MSE B R PROBEM N ÇÖZÜMÜNDE ZENECE BASAMAAR c 2 3 4 5 6 7 8 Hipotezin kurulmas ontrollü deneyler düzenlenmesi a Hipotezin kanuna b Problemin saptanmas c Hipotezin geçerlilik d dönüflmesi kazanmas e Hipotezin teori haline dönüflmesi minler yap lmas Verilerin toplanmas Hipoteze dayal tah- f g h ET N 6 : Afla daki boflluklar uygun kelimeleri bulup doldurunuz. Fizik bilim olarak... sonuçlara dayanmaktad r. Fizikte..., gözlem ve deneylerden elde edilen ❶ ❷ bilgiler üzerine kurulur...., do rulu u deneylerle kan tland nda..., ad n al r. ❷ ❸ Her yeni fizik... si, eskisinin aç klayamad... sonuçlar n aç klamak ve bilinen tüm deneysel ❸ ❹ olaylar... lamak zorundad r. Fizik... lar tüm sistemlerde geçerlidir. ❺ ❻ yasa gözlem deneysel teori ispat hipotez 64

ET N 7 : Afla da bofl b rak lan yerleri doldurunuz. Ölçümleri ifade etmek için kullan lan en basit ve genel dil... d r. Fizikte baz... ler say lar- ❶ ❷ la ifade edilebildi i hâlde, baz lar nda yeterli olmamaktad r. Say larla beraber... lerinin de belirtilmesi ❸ gerekir. Bu nedenle fizikteki büyüklükler... ve... olmak üzere ikiye ayr lmaktad r. ❹ ❺ ET N 8 : Afla daki s n fland rmay yap p k saca aç klay n z.... a)... Gözlem...... Gözlem... b)... Gözlem...... ET N 9 : Afla daki boflluklar doldurunuz. 1.... Bir hopotezden mant k yoluyla ç kar lan sonuçtur. 2.... Bilimsel bir problem için önerilen geçici çözüm yoludur. 3.... Özel bir probleme ait gerçeklerdir. 4.... Bilimsel çal flma s ras nda ortaya konulacak ilk olgudur. 5.... Teori evrensel bir gerçekse bu ad al r. 6.... Problem çok say da de iflik gözlem ve deneylerle desteklenerek genifl bir geçerlilik kazan rsa bu ad al r. 7.... Deney s ras nda olay etkileyen bir faktörün de ifltirilip di erlerinin sabit tutulmas yla yap lan deneydir. 65

ET N 10 : Afla daki tan mlar uygun kelimelerle efllefltiriniz. a) Sonucu gözlemciye göre de iflen Rölativistik b) Maddenin en küçük yap tafl Duyarl k c) Binicinin her bir bölme kaymas Atom d) Proton ve nötronun yap tafl uram e) Uygulamalardan ba ms z olarak ele al nan soyut bilgi uark ET N 11 : Afla daki boflluklar doldurunuz. a) Temel bilimler içerisinde fizi e en yak n bilim dal... d r. b) Uyart lar, bir sinir hücresinden di erine... ad verilen boflluklardan iletilir. c)... da, yüksek frekansl ses dalgalar kullan larak insan vücudunun içinde olup biten anlafl labilir. d) y larda gözlenen... olay, fizikteki kütle çekim kanunu ile aç klanmaktad r. e) Ortaça da y k lmaz gibi görünen kaleler,... uygulamas olan manc n kla y k ld. gelgit sinaps kimya ultrason e ik at fl ET N 12 : Afla daki olaylar hangi de iflime örnek ise karfl s ndaki kutuya koyunuz. Olay Nitel gözlem Nicel gözlem a) b) c) d) e) f) g) h) Paris'teki Versailles Saray 'n n 1300 odas var fakat hiç tuvaleti yoktur. Sineklerin 5 tane gözü vard r. Çekirgenin kula dizindedir. avaboyu suyla doldurup t kac çekti imizde su kuzey yar m kürede sa a, güneyde ise sola do ru dönerek boflal r. endi dirse ini yalamak imkans zd r. 2008 Pekin Olimpiyatlar 'nda Amerikal yüzücü Michael Phelps 8 alt n madalya alarak bir olimpiyatta en çok alt n madalya kazanan sporcu olarak tarihe geçti. Gözleri aç k tutarak hapfl rmak imkans zd r. Dünyadaki fotokopi makinelerinde meydana gelen ar zalar n birço u, makinenin üstüne oturup kendi popolar n n fotokopisini çekmek isteyen insanlar sayesinde meydana gelmektedir. 66

ET N 13 : Afla daki ifadelerin do ru olup olmad klar n yandaki kutucu a koyarak iflaretleyiniz. ET N 14 : Afla da verilen olaylar fizik yasalar ile aç klanmaktad r. Bu olaylar n hangi bilim dal na ait oldu unu karfl s na yaz p bulmacada yerini bulunuz. ET N 15 : Afla da verilen büyüklük ve sembolleri efllefltiriniz. zaman s cakl k h z kuvvet fl k fliddeti yüzey T V t F A A S T R O N O M M A B D C E F I I E F B B I T S P R T A M A Ö J E R S fi T Z O M O T O P O N T R O B O S S I O C A O E T D P U E C D J Z E Ö A M O M H R A T J N J S P R Ö O J T H R A T a) Göz kusurlar... b) Difüzyon... c) azer... d) Tekerle in icad...t A R H... e) Gelgit olay... f) Deprem... g) Dünya n n hareketi... h) Hava tahminleri... D 1. Ölçüm s ras nda karfl laflt rma ö esi olarak seçilen ve tan mlanm fl temel büyüklüklere birim denir. 2. ütle dinamometre ile ölçülür. 3. ental kilogram n 1000 kat d r. 4. Binicinin her bir bölme kaymas duyarl ifade eder. 5. S cakl k bir enerjidir. 67

BUMACA 6 1 2 3 4 6 5 7 Afla daki boflluklar doldurarak bulmaca üzerine yaz n z. 10 2 1 1. Frekans s olan bir dalgan n periyodu... saniyedir. 225 2. Bir radyo istasyonunun gönderdi i dalgalar n frekans 0,52 MHz dir. Bu dalgalar n frekans... s 1 dir. 3. Dalga boyu 46 m olan uzun dalgalar n peryodu 2 saniyedir. Bu dalgalar n h z... cm/s dir. 4. Bir da n karfl s nda duran Banu ba rd nda sesinin 14,5 s sonra yank s n duyuyor. Sesin havadaki h z 340 m/s oldu una göre Banu nun da a uzakl... m dir. 5. 40 yar kl bir stroboskop saniyede 10 devir yapmaktad r. ay lan dalgalar n iki tepe noktas aras ndaki uzakl 12,81 cm olarak ölçüldü üne göre dalgalar n yay lma h z... cm/s dir. 6. Bir depremde oluflan P dalgalar n n minimum h z 1,5 km/s dir. Bir P dalgas olufltuktan 3 saniye sonra vard noktan n deprem merkezine uzakl... m dir. 7. Okyanusta oluflan Tsunami dalgalar n n h z yaklafl k 500 m/s dir. Bu dalgalar k y ya 40 dakikada ulaflt na göre dalga kayna n n merkezi k y ya... km uzaktad r. 466

V V V V A x C x B A B x C A ve B noktalar ndan ayn anda sabit h zlarla hareket eden ve araçlar, t zaman sonra C noktas nda karfl lafls nlar. Bu durumda; AC = x BC = x = V.t = V.t ifadesinden bulunur. AB = V. t+ V.t = (V + V ).t A ve B noktalar ndan ayn anda sabit h zlarla hareket eden araçlardan arac t zaman sonra arac n, C noktas nda yakalas n. Bu durumda; AC = x = V.t BC = x = V.t ifadesinden bulunur. x AB = V. t V.t = (V V ).t ÖRNE 10 ÖRNE 11 A 20m/s 15m/s B 15m/s 10m/s Ayn anda ve noktalar ndan s ras yla 20 m/s ve 15 m/s h zlarla geçen A ve B araçlar 10 s sonra Z noktas nda karfl lafl yorlar. Buna göre, a) Z yolu kaç m dir? b) yolu kaç m dir? ÇÖZÜM A x A V A =20m/s Z Z a) Araçlar Z noktas nda karfl laflt na göre A arac - n n ald yol, x A = V a. t = 20.10 = 200 m olur. b) Araçlar z t yönde gitti ine ve 10 saniye sonra karfl laflt na göre ald klar yollar, II = x A + x B = (V A + V B ).t = (20 + 15).10 V B =15m/s x B B ESEN AINARI 100m M ve noktalar ndan ayn anda ve otomobilleri s - ras ile 15 m/s ve 10 m/s sabit h zlar ile geçiyorlar. Otomobiller ayn anda M noktas na vard na göre, uzunlu u kaç m dir? A) 5 B) 10 C) 15 D) 35 E) 50 ÇÖZÜM Araçlar ayn anda M noktas na vard na göre arac n n den M ye gelme süresi, arac n n den M ye gelme süresine eflittir. Bu süre ise, IMI = V. t 100 = 10.t t = 10 s dir. 10 saniyede arac n n ald yol, IMI = V.t eflitli i ile bulunur. Verilen de erler yerine yaz l rsa II uzunlu u, II + IMI = V.t II + 100 = 15.10 II = 50 m olur. CEVAP E = 350 m olur. 307

ÖRNE 12 ÇÖZÜM M ile nin karfl laflma süresi, (V M + V ). t = 3000 IZIA 4m/s (20 + 30). t = 3000 t = 60 s bulunur. 6m/s 30m Bir ö renci 6 m/s h zla koflarken dura a 30 m kala otobüs de 4 m/s sabit h zla hareket ediyor. Ö renci, otobüsü kaç saniyede yakalama mutlulu una kavuflur? A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 25 ÇÖZÜM A V=6m/s 30m IZIA x ö renci B V o =4m/s x o C M M 1200m 1200m 600m 60 s içinde M ve nin ald yol x M = V M.t = 20.60 = 1200 m x = V.t = 60.10 = 600 m M ile nin karfl laflma süresi, (V M + V ). t = 1200 (20 + 10). t = 1200 t = 40 s olur. CEVAP C Ö renci, otobüsü t saniyede C noktas nda yakalas n. Bu durumda otobüsün ald yol, x o = V o.t = 4t Ö recinin ald yol, x ö renci = x o + 30 Ö rencinin otobüsü yakalama süresi, V.t = V o.t + 30 6t = 4t + 30 2t = 30 t = 15 s olur. CEVAP C ÖRNE 13 M 20m/s 3km 30m/s 10m/s Do rusal bir yolda hareket eden araçlardan M arac ten, ile de, den ayn anda flekildeki sabit h zlarla geçiyorlar. M arac ile karfl laflt ktan kaç saniye sonra ile karfl lafl r? A) 20 B) 30 C) 40 D) 60 E) 100 ESEN AINARI l 1 l 1 uzunlu undaki bir tren V sabit h z yla, l 2 uzunlu- undaki tüneli t sürede geçsin. Bu durumda, l 1 + l 2 = V.t ifadesinden istenilen sonuç bulunur. ÖRNE 14 H z 36 km/h, boyu 300 m olan bir tren, paralel rayda duran 200 m uzunlu undaki trenle karfl laflt klar andan itibaren kaç saniyede geçer? A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60 ÇÖZÜM Trenin, duran treni geçmesi için almas gereken yol, l 1 + l 2 = 200 + 300 = 500m dir. Trenin h z, km 1000 Vt = 36 36. m/ s' dir. h = = 10 3600 l 1 + l 2 = V t. t 500 = 10.t t = 50 s olur. V tünel l 2 CEVAP D 308

ÖRNE 15 ÖRNE 16 V =72km/h 36 km/h Tünel V =108km/h 72 km/h Boylar s ras yla 300m ve 600m olan ve trenleri 36 km/h ve 72 km/h h zlarla ayn anda bir tünele giriyorlar. treni tünelden 50 saniyede geçti ine göre, treni tünelden kaç saniyede geçer? A) 20 B) 30 C) 40 D) 45 E) 50 Birbirlerine paralel raylar üzerinde z t yönlerde hareket eden ve trenlerinin h zlar 72 km/h ve, 2 108 km/h dir. Bu iki trenin boylar oran = tür., 3 Trenler birbirini 1 dakikada geçti ine göre, treninin boyu kaç m dir? A) 300 B) 600 C) 750 D) 900 E) 1200 ÇÖZÜM Trenlerin h zlar n m/s cinsinden ifade edecek olursak, 1000 V = 36. = 10 m/ s 3600 1000 V = 72. = 20 m/ s 3600 treni için; l tünel + l = V.t l tünel + 300 = 10.50 l tünel = 200m treninin tünelden ç kma süresi, l tünel + l = V. t 200 + 600 = 20.t t = 40s olur. CEVAP C ESEN AINARI ÇÖZÜM, 2 3 = &, =, ve t = 1dak = 60s' dir., 3 2 1000 V = 72. = 20 m/ s 3600 1000 V = 108. = 30 m/ s 3600 Trenler z t yönde hareket ettiklerine göre, treninin boyu, l + l = (V + V ).t 3 l + l = (20 + 30). 60 2 l = 1200m bulunur. CEVAP E V V l 2 V V l 2 l 1 l 1 Uzunluklar l 1 ve l 2 olan ve z t yönde hareket eden ve trenleri V ve V sabit h zlarla birbirlerini t sürede geçiyorsa; l 1 + l 2 = (V + V ) t ifadesinden istenilen de erler bulunur. Uzunluklar l 1 ve l 2 olan ayn yönde hareket eden ve trenleri V ve V (V > V ) sabit h zlarla ayn yönde hareket ederken, treni trenini t sürede geçiyorsa; l 1 + l 2 = (V V ) t ifadesinden istenilen de erler bulunur. 309

ÖRNE 17 Boylar s ras yla 400m ve 300m olan ve trenleri paralel raylar üzerinde ayn yönde 10m/s ve 20m/s h zlar ile hareket ediyor. fiekildeki konumdan itibaren treni i kaç saniyede geçer? A) 10 B) 20 C) 30 D) 70 E) 80 V = 20m/s V = 10m/s ÇÖZÜM Trenler ayn yönde hareket ettiklerinde birbirlerini geçme süresi l + l = (V - V ). t 400 + 300 = (20-10). t t = 70s olur. CEVAP D ÖRNE 18 H zlar 4m/s ve 6m/s olan iki araç, 10m yar - çapl dairesel pistte A A noktas ndan harekete geçiyorlar. O ki araç kaç saniye r = 10m sonra ilk defa karfl lafl rlar? (π=3) A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 12 ÇÖZÜM 6m/s Araçlar z t yönde hareket ettiklerinden ald klar toplam yol 2πr oldu undan; x = 2πr = V. t + V. t 2.3.10 = (V + V ). t 4m/s 60 = (4 + 6). t t = 6s bulunur. r yar çapl dairesel bir pist etraf nda V ve V sabit h zlarla ayn noktadan harekete bafllayan ve araçlar a) Ters yönde hareket ettiklerinde A noktas nda karfl - lafls nlar. Her iki arac n ald toplam yol 2πr oldu undan; x = 2πr = V.t + V.t x V r V A x ESEN AINARI ÖRNE 19 ve araçlar yar çap 4m olan dairesel pistte 4m/s ve 2m/s h zlarla ayn yönde harekete geçiyorlar. arac yi kaç saniye sonra yakalar? (π=3) CEVAP D V = 2m/s V = 4m/s r = 4m = (V + V ).t olur. A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12 b) Ayn yönde hareket ettiklerinde V > V ise arac 1 tur att ktan sonra arac na t süre sonra yetiflir. Bu durumda; x = 2πr = V.t V.t olur. = (V V ).t r V V ÇÖZÜM Araçlar ayn yönde hareket ettiklerinde V > V oldu- undan arac 1 tur att ktan sonra arac na t süre sonra yetiflir. Öyleyse, x = 2πr =av t V t 2.3.4 =a(v V ). t 24 =a(4 2). t t = 12s olur. CEVAP E 310

ENERJ 1. Sürtünmeli yatay düzlemde duran m kütleli F cismine etki eden F kuvveti t sürede cisim üzerine W net iflini yap yor. Buna göre, hareketin yönü ayn kalmak kofluluyla, I. Sürtünme kuvvetini art rma II. F kuvvetini art rma III. ütleyi azaltma ifllemlerinden hangisi yap l rsa, ayn t sürede yap lan W ifli artar? A) aln z I B) aln z II C) aln z III D) II ve III E) I, II ve III 4. TEST 3 4a 2a 4a 4a I II III are prizma biçimli özdefl ve türdefl dokuz tu la üçer üçer düfley kesitleri flekildeki gibi olan I, II, III bloklar elde ediliyor. Bloklar n yere göre potansiyel enerjileri s ras ile E 1, E 2 ve E 3 tür. Buna göre, E 1, E 2 ve E 3 aras nda nas l bir iliflki vard r? 2. Makara a rl klar n n ve sürtünmelerin önemiz oldu u sistemde m kütleli cisim dengededir. Düfley do rultuda uygulanan F kuvveti 4h kadar çekildi- inde en az kaç mgh kadar ifl yapar? 1 1 3 A) B) C) 1 D) E) 2 4 2 2 3. Sabit F kuvveti yerde duran 2 kg kütleli cismini düfley do rultuda 10 m yükseltip ve cisme 5 m/s lik h z kazand r yor. Bu olayda F kuvvetinin yapt ifl kaç J dür? yer 10m A) 25 B) 75 C) 200 D) 225 E) 300 m 5m/s F ip F ESEN AINARI 5. A) E 1 = E 2 = E 3 B) E 1 > E 2 > E 3 C) E 1 > E 3 > E 2 D) E 3 > E 1 > E 2 E) E 2 > E 3 > E 1 ϑ o M Sürtünmesiz ortamda m kütleli cismi noktas nda ϑ o h z ile at ld nda P noktas na kadar ç - k p geri dönüyor. Noktalar aras uzakl klar eflit oldu una göre, noktas nda 2m kütleli cismi 2ϑ o h z ile at - l rsa maksimum hangi noktaya kadar ç kabilir? A) P B) R C) C D) T E) 6. endi içlerinde homojen ve küplerinin hacimleri eflittir. Bu yer cisimlerin yere göre potansiyel enerjileri eflittir. m Buna göre, cisimlerin kütleleri oran kaçt r? m 1 1 2 3 A) B) C) D) E) 1 3 2 3 4 P R S T 159

7. 10. O m ϑ o h ip h o yer G M 8. erden h o kadar yüksekten ϑ o h z ile sürtünmesiz düfley kesiti flekilde verilen ray üzerinden at - lan m kütleli cisim yerden h kadar yükse e ç k p geri dönüyor. Cismin ç kt h yüksekli i, I. lk at ld yükseklik h o, II. Cismin ilk h z ϑ o, III. Cismin kütlesi m niceliklerinden hangilerine ba l de ildir? A) aln z I B) aln z II C) aln z III D) I ve II E) I ve III T Sürtünmelerin önemsiz oldu u ortamda bir ucundan tavana tutturulmufl ipin öteki ucuna a rl G olan cisim as lm flt r. Cisim noktas ndan serbest b rak l yor. Buna göre, I. Cisim den ye gelince potansiyel enerjisi azal r. II. Cismin toplam enerjisi sabittir. III. Cisim den M ye gelirken kinetik enerjisi azal r. düfley S yarg lar ndan hangileri do rudur? O Düfley kesiti flekilde verilen ray üzerinde sadece yatay yolda sürtüme vard r. noktas ndan serbest b rak lan m kütleli cisim P noktas na kadar ç kabiliyor. O, P, R, S ve T noktalar aras ndaki uzakl klar eflit oldu una göre, cisim noktas ndan serbest b rak l rsa hani noktaya ç kabilir? P R ESEN AINARI 11. A) aln z I B) aln z II C) aln z III D) I ve II E) I, II ve III yatay düfley 9. A) P R aras na B) R noktas na C) R S aras na D) S noktas na E) S T aras na F 100cm Sürtünmelerin önemsiz oldu u yatay düzlemde, m kütleli cismi noktas ndan noktas na kadar 20 N luk kuvvetle itiliyor. Cisim serbest kald - an yay sabiti 160 N/m olan yaya çarp yor. aydaki maksimum s k flma kaç cm olur? 1 A) B) 10 C) 20 D) 40 E) 50 2 k A rl önemsiz, 4m uzunlu undaki bir çubu un iki ucunda yar çaplar önemsiz a rl klar s ras ile 3 N ve 5 N olan ve cisimleri yap flt r l yor. atay konumdan serbest b rak lan çubuk flekildeki gibi çubu un ortas ndaki O noktas ndan geçen eksen çevresinde dönerek düfley konuma geldi inde düzene in potansiyel enerjisi yatay konuma göre nas l de iflir? A) 2 J artar. B) 2 J azal r. C) De iflmez D) 4 J artar. E) 4 J azal r. 1 D 2 C 3 D 4 C 5 D 6 A 7 C 8 D 9 E 10 E 11 E 160

ÖRNE - 9 ar çap 4 cm olan alüminyumdan yap lm fl bir kürenin içinde 2 cm yar çapl küresel bir boflluk vard r. Buna göre, kürenin kütlesi kaç gramd r? (π = 3, d alüminyum = 2,7 g/cm 3 ) A) 6,048 B) 60,48 C) 604,8 D) 6048 E) 6048,8 ÇÖZÜM 4 ürenin hacmi ; V küre = πr 3 4 =.3.(4) 3 = 256 cm 3 3 3 4 Bofllu un hacmi ; V boflluk = πr 3 4 =.3.(2) 3 = 32 cm 3 3 3 Dolu k sm n hacmi ; V dolu = V küre V boflluk = 256 32 = 224 cm 3 ürenin kütlesi ; m küre = d küre.v dolu = 2,7. 224 = 604,8 g olur. A) d N > d > d B) d > d > d N C) d > d > d N D) d = d N = d E) d = d N > d ÇÖZÜM Bir cismin yo unlu u d = m V 4cm 2cm CEVAP C ÖRNE - 10, ve N maddelerinin belli s cakl ktaki yo unluklar madde sýcaklýk yoðunluk ( o C) (g/cm 3 ) flekildeki gibidir. Bu maddelerin 50 o C deki yo unluklar d, d ve d N aras ndaki iliflkisi nas ld r? N 60 50 40 3d 3d 3d ifadesinde kütle sabit oldu undan, maddesinin s cakl 60 o C den 50 o C ye düfltü ünde hacmi azal r, yo unlu u artar. Bu durumda d > 3d olur. maddesinin s cakl de iflmedi inden, hacmi ve yo unlu u de iflmez. d = 3d dir. N maddesinin s cakl 40 o C den 50 o C ye ç kt nda s cakl artaca ndan hacmi artar, yo unlu u azal r. d N < 3d olur. Bu durumda d > d > d N olur. CEVAP C ESEN AINARI ÖRNE - 11 h h fiekildeki kaplarda h yüksekli inde d yo unluklu s v lar vard r. Bu kaplar dolana kadar 2d yo unluklu s v ile doldurulursa oluflan homojen kar fl mlar n yo unluklar hakk ndaki; I. I. kab n yo unlu u en küçüktür. 3 II. II. kab n yo unlu u d dir. 2 III. aplardaki kar fl mlar n yo unluklar eflittir. yarg lar ndan hangileri do rudur? A) aln z I B) aln z II C)aln z III D) I ve II E) I ve III ÇÖZÜM I. kaba eklenen 2d yo unluklu s v n n hacmi en küçük oldu undan, I. kaptaki kar fl m n yo unlu u en küçüktür. I. yarg do rudur. II. kapta d ve 2d yo unluklu s v lar eflit hacimde kar flaca ndan kar fl m n yo unlu u, d 2d 3 d = + = d olur. II. yarg da do rudur. 2 2 aplar n doldurulan k s mlar n n hacimleri eflit olmad ndan kar fl mlar n yo unluklar eflit de ildir. CEVAP D ÖRNE - 12 S I S III fiekildeki I ve II no lu kaplardan s ras yla V 1 7V bofl ve V 2 hacimlerinde s v - d 4V lar al narak III. kaba aktar l yor. Bütün kaplar- 2d daki s v lar n kütleleri I II III eflit oldu una göre, II. kaptan al nan s v n n hacmi, V 2 kaç V dir? 1 1 A) B) C) 1 D) 2 E) 3 3 2 S II 270

ÇÖZÜM I no lu kaptaki s v n n kütlesi, m I = 2d.4V = 8dV II no lu kaptaki s v n n kütlesi, m II = d.7v = 7dV Toplam kütle = 8dV + 7dV = 15dV Bu iki s v dan belli miktarda al n p III no lu kaba aktar ld nda kütleler eflit olaca ndan, her bir kap taki s v n n kütlesi m = = 5dV olur. II no lu kaptaki s v n n bafllang çtaki kütlesi 7dV dir. Bu durumda, II no lu kaptan 7dV 5dV = 2dV kütlesinde s v al nmas gerekir. 2dV = d.v 2 V 2 = 2V olur. CEVAP D ÖRNE - 13 Birbiriyle kar flabilen ve s v lar n n özkütleleri, s ras yla 2d ve 3d, hacimleri ise V ve 4V dir. II. kaptan I. kaba kaç V hacminde s v aktar l rsa kaplardaki s v kütleleri eflit olur? ÇÖZÜM s v s n n kütlesi : m =2d.V s v s n n kütlesi : m = 3d.4V = 12dV Toplam kütle : m = 2dV + 12dV = 14dV aplardaki kütleler eflit olaca ndan her kapta 7dV kütlesinde s v bulunmal d r. I. kab n kütlesi 2dV oldu undan, II. kaptan I. kaba 5dV kütlesinde s v aktar lm flt r. 5dV = 3d.V V 5 = V 3 CEVAP D ÖRNE - 14 o unlu u 3 g/cm 3 ve kütlesi 210 g olan cisim, yo unlu u 2 g/cm 3 olan s v n n içine at ld nda kaç gram s v taflar? 15dV 3 5 5 5 5 A) B) 1 C) D) E) 6 4 3 2 250cm 3 200cm 3 A) 40 B) 50 C) 70 D) 100 E) 140 V 2d I.kap 4V 3d II.kap ESEN AINARI ÇÖZÜM Cismin yo unlu u 3 g/cm 3 ve kütlesi 210 gram oldu una göre hacmi, m 210 V cisim = = = 70 cm 3 olur. 3 d cisim cisim 70 cm 3 hacminde cisim s v ya b rak ld nda önce ΔV = 250 200 = 50 cm 3 hacminde s v y yükseltip, daha sonra s v y d flar tafl r r. Taflan s v n n hacmi, Taflan s v n n kütlesi, V taflan = V cisim ΔV m taflan = V taflan.d s v = 70 50 = 20.2 = 20 cm 3 = 40 g olur. CEVAP A ÖRNE - 15 Özdefl ve kaplar ndan te 60 cm 3 su, de 100 cm 3 hacminde ve 1,5 g/cm 3 yo unluklu bir s v vard r. kab na kütlesi 100cm 3 60cm 3 100cm 3 100 g olan bir ci- sim at ld nda, kap 80 gram a rlafl yor. Ayn cisim kab na at lsayd, kap kaç gram a rlafl rd? (d su = 1 g/cm 3 ) A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50 ÇÖZÜM ütlesi 100 gram olan cisim kab na at ld nda kab n kütlesinin 100 gram artmas gerekirdi ama 80 gram artm fl. Bu durumda 20 g su taflm flt r. Taflan suyun hacmi 20 cm 3 olur. V cisim = (100 60) + 20 = 60 cm 3 mcisim 100 5 d cisim = = = g/cm 3 tür. Vcisim 60 3 Ayn cismin kab na at ld nda,cismin yo unlu- u s v s n n yo unlu undan büyük oldu undan batacakt r ve hacmi kadar s v tafl racakt r. Bu durumda kaptaki a rlaflma, Δm = m cisim m taflan Δm = m c V c.d = 100 60.1,5 = 10 g olur. CEVAP A 271

PROJE 1 F Z N DO ASI PROJE Ç N ARAfiTIRMA ONUSU: Fizik anun ve Teorilerin Di er Bilimlerle liflkisi Alt Hedefler 1. Fizik kanun ve teorilerin di er bilimlerle nas l bir iliflkisi vard r? Araflt r n z. 2. Fizik olmam fl olsayd di er bilimlerin durumu ne olurdu? Araflt r n z. 3. Fizik mi di er bilimlerin geliflmesine yard mc olmufltur, yoksa di er bilimler mi fizi in geliflmesine yard mc olmufltur? Araflt r n z. 4. Baflbakan olmufl olsayd n z bilimin geliflmesi için neler yapard n z? Bilimsel yat r mlar için nas l çal flmalar yapard n z? azarak çözüm önerilerinde bulununuz. Bu çal flmada afla daki ölçütlere göre de erlendirileceksiniz. 1. Gözlem yetene i 2. Fizi in di er bilimlerle iliflkisini do ru olarak saptama düzeyi 3. Getirdi iniz çözüm önerilerinin etkinli i ve geçerlili i 4. ararlan lan kaynaklar n zenginli i 5. Toplanan bilgilerin çözümlenmesi 6. Etkili sunum yapma 7. kna gücü 8. Sunum süresini etkili ve verimli kullanma Bu ödev sonunda kendinizi afla daki ölçekle de erlendirip uygun olan yerlere iflareti koyunuz. Sonra bu ölçe i çal flmalar n z izleyen birkaç arkadafl n z n da sizi de erlendirmesinde kullan n z. Eksik olan yönlerinizi gelifltirmeye çal fl n z. endi endini De erlendirme Ölçe i Davran fllar Evet smen Hay r Fizi in di er bilimlerle iliflkisini saptad m. Bilimin geliflmesi için çözüm önerileri sundum. Çok çeflitli kaynaklardan yararland m. Toplad m bilgileri amaca uygun olarak çözümledim. Sunum etkileyiciydi. Dinleyicileri ikna etmekte baflar l yd m. Bana ayr lan süreyi verimli flekilde kulland m. Projeyi tüm kriterlere uyarak tamamlad m. 311

BUMACA 5 1 2 7 9 10 3 4 6 5 8 11 Afla daki boflluklar doldurarak bulmaca üzerine yaz n z. 1. Sabit h zla hareket eden bir kar ncan n h z 1,251 metre/dakikad r. ar nca 21 dakikada... mm yol al r. 2. Bir trenin h z 86,4 km/saat iken yolun üzerindeki tünele lokomotif girdikten 4,82 saniye sonra tünelden tamamen ç k yor. Tünelin boyu... cm dir. 3. Bir hareketli önce bat ya 12 m sonra do uya 21 cm sonra güneye 11m gidiyor. Hareketli toplam... cm yol gitmifltir. 4. Bir otomobilin h z 76,5 km/saat olarak ölçülmüfltür. Bu otomobil 100 saniyede... m yol al r. 5. 0,16 ton kütleye sahip bir cismin a rl... N dur. (g = 9,8 m/s 2 ) 6. Sürtünme katsay s n n 0,25 oldu u yatay düzlemde duran oldu u bir ortamda 4 kg l k cisme 94 N kuvvet yatay do rultuda uygulan yor. Cismin kazand ivme... m/s 2 olur. 7. ütlesi 100 gram olan bir cismin sürtünmesiz ortamda ivmesi 9,81 m/s 2 dir. Bu cisim üzerine uygulanan kuvvet... dyn olur. 8. ütlesi 2 kg olan bir makaraya 50 kg l k cisim bir iple flekildeki gibi as l yor. Sistem dengede oldu una göre makaran n as l oldu u ipteki gerilme kuvveti... N dur. 9. Sürtünmesiz yatay düzlemde kütleleri s ras ile 3 kg, 5 kg ve 8 kg olan,, M cisimlerine 1N kuvvet uygulan yor. M cismine uygulanan kuvvet... dyn dir. 10. Bir cismin ivmesi 5 m/s 2 dir. Cismin üzerine uygulanan kuvvet 8000N ise cismin kütlesi... kg d r. 11. 1kg F 2kg 3kg Sürtünmesiz ortamda birbirine ba l 1kg, 2kg ve 3kg cisme 7200 N kuvvet uygularsa T gerilme kuvveti... N dur. T M F 50kg F=7200N 358

PROJE 12 ENERJ PROJE Ç N ARAfiTIRMA ONUSU: utuplardaki Buzlar n Erimesi Alt Hedefler 1. utuplardaki buzlar erirse ne olur? S ralay n z. 2. Buzlar n erimemesi için al nabilecek tedbirleri aç klay n z. 3. Atmosferdeki ozon tabakas n n delinmesiyle kutuplardaki buzullar n erimesi aras nda nas l bir iliflki vard r? 4. E er çevre bakan olmufl olsayd n z ne gibi tedbirler al rd n z? Çözüm önerilerizi belirtiniz. Bu çal flmada afla daki ölçütlere göre de erlendirileceksiniz. 1. Gözlem yetene i 2. utuplardaki buzullar n erimemesi için al nabilecek tedbirleri do ru olarak saptama düzeyi 3. Getirdi iniz çözüm önerilerinin etkinli i ve geçerlili i 4. ararlan lan kaynaklar n zenginli i 5. Toplanan bilgilerin çözümlenmesi 6. Etkili sunum yapma 7. kna gücü 8. Sunum süresini etkili ve verimli kullanma Bu ödev sonunda kendinizi afla daki ölçekle de erlendirip uygun olan yerlere iflareti koyunuz. Sonra bu ölçe i çal flmalar n z izleyen birkaç arkadafl n z n da sizi de erlendirmesinde kullan n z. Eksik olan yönlerinizi gelifltirmeye çal fl n z. endi endini De erlendirme Ölçe i Davran fllar Evet smen Hay r utuplardaki buzlar n erimesinin nedenini saptad m. Buzlar n erimemesi için çözüm önerileri sundum. Çok çeflitli kaynaklardan yararland m. Toplad m bilgileri amaca uygun olarak çözümledim. Sunum etkileyiciydi. Dinleyicileri ikna etmekte baflar l yd m. Bana ayr lan süreyi verimli flekilde kulland m. Projeyi tüm kriterlere uyarak tamamlad m. 322