SERPAM E-Bülten Sermaye Piyasaları Araştırma ve Uygulama Merkezi yayınıdır. Sayı 9, Yıl 214 Ayda bir yayınlanır. Birikim Prof. Dr. Mehmet Şükrü TEKBAŞ SERPAM Müdürü Sevgili Okuyucularımız, Mayıs ayının ortalarında ülkemiz üzücü bir haber ile sarsıldı: Manisa nın Soma ilçesinde özel sektöre ait bir maden ocağında meydana gelen bir kaza 4 den fazla maden işçimizin ölümü ile sonuçlandı. Kazanın ardından Maliye Bakanı Şimşek hükümetin taşeron uygulamasıyla ilgili yeni bir düzenleme yapacağını açıkladı. Maden kazası ile birlikte Mayıs ayının gündemini en çok etkileyen gelişmelerden birisi siyasi partilerin cumhurbaşkanı adayı arayışlarına devam etmeleriydi. Ancak Mayıs ayının son gününe geldiğimizde henüz bir ortak isim konusunda anlaşılamamıştı. Sosyal ve politik gelişmelerin yanında ekonomi alanında da Mayıs ayı oldukça hareketli geçmiştir. TCMB 24 Nisan tarihinde gerçekleştirdiği PPK toplantısında faiz oranlarında değişikliğe gitmeyeceğini açıklamıştı. Sadece geç likidite penceresi kapsamında uygulanan gecelik borç verme faiz oranını düşürmüştü. Ayrıca Manisa nın Soma ilçesinde özel sektöre ait bir maden ocağında meydana gelen ve 4 den fazla maden işçisi vatandaşımızın hayatını kaybettiği kaza Mayıs ayına damgasını vurmuştur. 3 Nisan da yayınladığı enflasyon raporunda yılsonu enflasyon tahminini %7.6 ya yükselttiğini duyurmuştu. Mayıs ayının ikinci yarısında TCMB politika faizi olan haftalık faizi yarım puanlık indirimle %1 dan %9.5 ye indirdiğini açıklamıştır. Ancak yine de hükümetten gelen eleştirileri engelleyememiştir. Bu ay içinde iki kredi derecelendirme kuruluşu Fitch ve S&P, Türkiye nin zorlu bir SERPAM Hakkında Sermaye Piyasaları Araştırma ve Uygulama Merkezi (SERPAM) 26 yılında İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü ne bağlı olarak kurulmuştur. SERPAM, sermaye piyasalarının toplum tarafından bilinirliğini arttırma, kamuoyunu sermaye piyasaları hakkında bilinçlendirme ve eğitme amacıyla Kurulmuştur. Merkez in misyonu araştırma, eğilim analizleri, eğitim, çeşitli organizasyonlar, yayınlar ve düşünce liderliği ile Türkiye de sağlıklı ve üretken bir sermaye piyasasının işlemesini desteklemektir. SERPAM, Sermaye piyasalarının ve dolayısıyla ekonominin gelişimine ivme kazandıracak projeleri hayata geçirmek için geniş bir öğretim üyesi kadrosu ile SPK Eski Başkanı Prof. Dr. Mehmet Şükrü Tekbaş direktörlüğünde çalışmalarını sürdürmektedir. İletişim: İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Avcılar Kampüsü 3432 Avcılar İstanbul Tel: 212 473 7 /18247 Fax: 212 59 4 E-Posta: serpam@istanbul.edu.tr ve serpam@serpam.org Elektronik Ağ: http://serpam.istanbul.edu.tr ve www.serpam.org 1
politik süreçten geçtiğini vurgulayarak ülke görünümünü durağan ve negatifte bırakmayı tercih etmiştir. Önemli makroekonomik göstergelere baktığımızda, cari açık daralma trendini sürdürmüştür. Mart ayı itibariyle 12 aylık kümülatif cari açık 6 milyar USD ye gerileyerek Eylül 213 ten bu yana en düşük seviyesine inmiştir. TÜFE deki yıllık artış oranını izlediğimizdeyse son 25 ayın en yüksek düzeyini görmekteyiz: %9.66. Dünyadaki önemli gelişmelere baktığımızda, OECD, aybaşında Ekonomik Görünüm Raporu nu yayınlamıştır. Raporda OECD, dünya ekonomisinin gelişmiş ülkeler öncülüğünde büyüyeceğini fakat gelişmekte olan ülkelerde ve bilhassa Çin de görülen ivme kaybının küresel büyüme üzerinde olumsuz etkisi olacağını bildirmiştir. Türkiye için yapılan tahminlerdeyse 214 yılında büyüme oranı iç talepteki düşüşe bağlı olarak %3.8 den %2.8 e düşürülmüştür. Bunun yanında Japonya daki büyüme rakamları dikkat çekmeye devam etmektedir. Yılın ilk çeyreğinde bir önceki çeyreğe kıyasla %1.5, yıllık bazda %5.9 büyüyen Japonya ekonomisi beklentilerin üzerinde bir performans sergilemektedir. Döviz kurları Nisan ayındaki düşüş trendini Mayıs ayında da sürdürmüştür. Dolar kurunun Nisan ayı sonundaki değeri 2.1193 olmuş, EUR/TL ise 2.935 seviyesinden alıcı bulmuştu. Dolar kuru 3 Mayıs itibariyle 2.954 e düşmüş, EUR/TL ise 2.8522 seviyesinden kapanmıştır. BIST1 Endeksi, Şubat ayındaki gerilemenin ardından Mart ve Nisan aylarında toparlanmaya başlamıştı. Mayıs ayında da artışına devam eden endeks, 3 Mayıs itibariyle 79,289.8 seviyesine ulaşmıştır. Bir sonraki sayımızda görüşmek dileğiyle. Köşe Yazısı Dr. A. Kerem ÖZDEMİR BASEL III Krizin sebepleri ve sonuçları üzerinde daha önceki bültenlerimizde yazılar yayınlanmıştı. Dolayısıyla bu yazıda son finansal kriz üzerinde yeniden durmaya gerek görmüyoruz. Asıl nokta krizden alınan derslerin Basel standartlarında (sermaye yeterliliği, denetim ve gözetim, piyasa disiplini) ne gibi değişikliklere yol açtığı. Basel III olarak isimlendirilen yeni standartlar/kurallar kümesi etkileri itibariyle finansal piyasalar/kuruluşlar üzerinde önemli etkilere yol açma potansiyeline sahip olsa da, Basel III ün Basel II nin üzerine inşa edilmiş ve Basel II nin temel felsefesini sürdüren bir standartlar kümesi olduğunu söyleyebiliriz. Diğer bir ifadeyle, Basel III ün Basel II nin krizle birlikte artık görmezden gelinemeyecek/ihmal edilemeyecek eksikliklerine ve hatalarına bir cevap olarak ortaya çıktı. Basel III le birlikte gelen en önemli değişiklik, Basel II yapısal bloklarına ek olarak likidite riskinin ve likidite yönetiminin finansal piyasalar açısından taşıdığı önemin açık bir şekilde ifade edilerek uluslararası uyumlulaştırılmış bir likidite yeterliliği standardının geliştirilmesi. Bunun yanında, Basel düzenlemelerine yöneltilen en ciddi eleştirilerden biri olan sermaye yükümlülüklerinin ekonomik çevrimlerle aynı yönlü (procyclical) bir karaktere sahip olmasıydı. Bu husus da risktemelli olmayan bir kaldıraç oranın ve çevrimleri dikkate alan sermaye tamponlarının Basel III e eklenmesiyle dikkate alınmakta. Bununla birlikte, finansal piyasaların ve genel olarak ekonominin nasıl işlediğine dair hâkim bakış açısında temel veya radikal bir değişikliğin belirtileri pek görünürde değil, en azından şimdilik. Alternatif ve muhalif 2
sesler de oldukça cılız kalmış gibi görünüyor veya iktisadî ortodoksi tarafından görmezden gelinmeye devam ediliyor. Basel Bankacılık Denetim Komitesi (BCBS) tarafından Basel III ün tam uygulamasına belli bir geçiş döneminden sonra başlanması öngörülüyor. Buna göre yeni standartlara uyumun yaratabileceği problemleri hafifletmek amacıyla kademeli ve paralel bir uygulama dönemi söz konusu. Yeni standartların tam olarak yürürlüğe girme tarihi ise 1 Ocak 219. Türkiye, Finansal İstikrar Kurulu nda (FSB) ve BCBS de BDDK ve TCMB tarafından temsil ediliyor, FSB ve BCBS bünyesinde oluşturulan çalışma gruplarına aktif olarak katılıyor ve gelişmeleri yakından takip ediyor. Aynı zamanda yeni standartların belirlenmesinde büyük önem taşıyan Sayısal Etki Çalışmalarına (QIS) da katılıyor. Basel III le gelen değişiklikleri birkaç ana başlık altında toplayabiliriz. Öncelikle, sermayenin tanımı ve dolayısıyla niteliğinde yapılan iyileştirmeler ve asgarî sermaye yeterliliği oranlarında yapılan artırımlardan bahsedelim. Global finansal kriz sürecinde özkaynak olarak değerlendirilen ve fakat krizde bu niteliğini yitiren özkaynak kalemleri dikkate alınarak sermayenin niteliğinde değişikliklere gidilmiş. Bu değişiklikler, banka sermayesi tanımlarında daha ihtiyatlı bir bakışı ortaya koyuyor. Basel II de yer alan ana sermaye (Tier 1 Capital) ve katkı sermayeye (Tier 2 Capital) ek olarak çekirdek sermaye (Tier 1 Equity Capital ve Core Tier 1 Capital) tanımı ve bu tanıma dayanan asgarî bir sermaye yeterliliği oranı ihdas ediliyor. Bunlara ek olarak yeni koruma tamponları tanımlanarak bunlara ilişkin asgarî oranlar belirlenmiş durumda. Bu yeni sermaye yükümlülüklerinden ilki sermaye koruma tamponu (Capital Conservation Buffer) olarak isimlendirilmiş. Gelecekte ortaya çıkabilecek stresli ekonomik ve finansal koşullar için çekirdek sermayeden karşılanmak üzere bankaların, risk ağırlıklı varlıklarının en az %2.5 i kadar ek sermaye bulundurmaları gerekecek. Sermaye koruma tamponuyla bankaların, stresli dönemlerde kullanılmak üzere normal zamanlarda yeterli sermaye biriktirmelerinin sağlanması hedefleniyor. Yine bu çerçevede, sermaye koruma tamponunun kısmen veya tamamen kullanıldığı durumlarda bankaların kâr payı dağıtım politikalarına bir takım kısıtlar uygulanacak. Basel III le gelen ikinci ek sermaye yükümlülüğü, ilk paragrafta değindiğim çevrimsellikle alakalı bir sermaye yükümlülüğü: döngüye ters sermaye tamponu (Countercyclical Capital Buffer). Ülke koşullarına bağlı olarak denetim otoritesi tarafından belirlenmek üzere % %2.5 aralığında değişen oranlarda ek çekirdek sermaye oranı döngüye ters tampon olarak uygulanacak. Bu sermaye tamponuyla BCBS, bankaların kârlarındaki çevrimselliğe karşı bir koruma sağlanabileceğini ve hızlı kredi genişlemesinin yol açabileceği sistemik risklerin azaltılabileceğini öngörmekte. Dolayısıyla, finansal istikrarı sürdürmeye yönelik makro ihtiyatî bir tedbir olarak düşünülebilir. Döngüye ters tampon, sermaye koruma tamponu kapsamının bir uzantısı olarak uygulanacak. Döngüye ters sermaye tamponunun sıfırdan farklı olarak uygulandığı durumlarda yine bankaların kâr payı dağıtım politikalarına ek kısıtlamalar getirilmekte. Söz konusu tampon uygulamasının geçiş dönemi 1 Ocak 216 dan 1 Ocak 219 a olacak şekilde belirlenmiştir. Yukarıdaki paragraflarda çok kısa olarak değinmeye çalıştığımız bu sermaye yeterliliği oranlarının tam yürürlüğe giriş tarihine kadar olan geçiş dönemi ve asgarî düzeyleri yazının sonundaki tabloda yer alıyor. Ayrıca, belirli kalitatif ve kantitatif kriterlere göre denetim otoritesince belirlenecek olan sistemik açıdan önemli bankalar tablodaki asgarî sermaye yeterlilik oranlarına ek olarak %1 %2.5 aralığında değişen ek çekirdek sermaye yükümlüğünü 3
yerine getirecek. Basel III le birlikte gelen kaldıraç oranı, likidite yeterliliği gibi yeni standartlar ve mevcut yapısal blokların çerçevesinde yapılan değişiklikler sonraki yazılarımızın konusunu oluşturacak. Sermaye Yeterlilik Oranları ve Uygulama Dönemi (%, 1 Ocak itibariyle)* 213 214 215 216 217 218 219 Asgarî Çekirdek Sermaye 3.5 4. 4.5 4.5 4.5 4.5 4.5 Sermaye Koruma Tamponu.625 1.25 1.875 2.5 Asgarî Çekirdek Sermaye + Sermaye Koruma Tamponu 3.5 4. 4.5 5.125 5.75 6.375 7. Asgarî Ana Sermaye 4.5 5.5 6. 6. 6. 6. 6. Asgarî Toplam Sermaye 8. 8. 8. 8. 8. 8. 8. Asgarî Toplam Sermaye + Sermaye Koruma Tamponu 8. 8. 8. 8.625 9.25 9.875 1.5 * Renkli alanlar geçiş dönemlerini belirtiyor. Sermaye Piyasalarından Rakamlar 8. Borsa İstanbul 9. 8. 7. 6. 6. 5. 4. 4. 3. 2. 2. 1. İşlem Hacmi (Milyon TL) BIST1 Endeksi_sağ eksen 4
35 Yatırım Fonları Toplam Değeri 3 25 2 15 1 5 A Tipi Fonlar B Tipi Fonlar Emeklilik Yatırım Fonları Yabancı Yatırımcı Oranı 61% 61% 62% 64% 65% May. Haz. Tem. Ağ. Ey. Ek. Kas. Ara. 214- Oc 214- Şub 214- Mar. 214- Nis. Bu e-bülten bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bültenin içeriğine ilişkin hatalardan ve kullanımından doğan zararlardan SERPAM-Sermaye Piyasaları Araştırma ve Uygulama Merkezi sorumlu değildir. 5