Türk Ceza Hukukuna Giriş

Prof.Dr. Nur Centel Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof.Dr. Hamide Zafer Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç.Dr. Özlem Çakmut Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Türk Ceza Hukukuna Giriş Yenilenmiş ve Gözden Geçirilmiş Sekizinci Bası

Yayın No. : 3133 Hukuk Dizisi : 1536 1. Bası Kasım 2001 İSTANBUL 2. Bası Kasım 2002 İSTANBUL 3. Bası Ekim 2005 İSTANBUL 4. Bası Ekim 2006 İSTANBUL 5. Bası Ekim 2008 İSTANBUL 6. Bası Ekim 2010 İSTANBUL 7. Bası Kasım 2011 İSTANBUL 8. Bası Eylül 2014 İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-160 - 4 Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti. Eskişehir Yolu 40. Km. Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6, Malıköy / Sincan / Ankara (Sertifika No. 26886) (0312) 640 16 23 : Prof.Dr. Nur Centel/Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com

SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kitabımızın sekizinci basısını hayata geçirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslekdaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Bu basıda kitap tekrar gözden geçirilmiş, bazı kurumlar yeniden değerlendirilmiş, güncel Yargıtay içtihatları ile yeni yayınlar olabildiğince kitaba yansıtılmıştır. Mevzuatta sık sık yapılan değişiklikler kitabın sürekli güncellenmesini gerektirmektedir. Bu bağlamda, kitabın yenilenmesinde gözönüne alınan yeni yasalar şunlar olmuştur: 18.06.2014 Gün ve 6545 sayılı Kanun (RG 28.06.2014 No.29044); 02.03.2014 gün ve 6529 Kanun (RG 13.03.2014, No.28940); 21.02.2014 gün ve 6526 sayılı Kanun (RG 06.03.2014, No.28933-Mükerrer); 11.02.2014 gün ve 6519 sayılı Kanun (RG 22.02.2014, No.28921); 06.02.2014 gün ve 6518 sayılı Kanun (RG 19.02.2014, No.28918); 12.07.2013 gün ve 6495 sayılı Kanun (RG 02.08.2013, No.28726); 27.06.2013 gün ve 6494 sayılı Kanun (RG 07.07.2013, No.28700); 25.04.2013 gün ve 6462 sayılı Kanun (RG 03.05.2013 No.28636); 11.04.2013 gün ve 6459 sayılı Kanun (RG 30.04.2013, No.28633); 24.01.2012 gün ve 6411 sayılı Kanun (RG 31.01.2013, No.28545); 03.04.2013 gün ve 6456 sayılı Kanun (RG 18.04.2013, No.28622); 04.07.2012 gün ve 6353 sayılı Kanun (RG 12.07.2012 No.28351); 02.07.2012 Gün ve 6352 sayılı Kanun (RG 05.07.2012, No.28344); 13.6.2012 gün ve 6327 sayılı Kanun (RG 29.06.2012, No.28338); 27.04.2012 gün ve 6301 sayılı Kanun (RG 10.06.2012, No 28288); 05.04.2012 gün ve 6291 sayılı Kanun (RG 11.04.2012, No.28261); 05.04.2012 gün ve 6290 sayılı Kanun (RG 11.04.2012, No.28261). Kitabın ilgilenenler için yararlı olmasını diliyor, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de kitabı özenli biçimde baskıya hazırlayan Gülgonca Çarpık a, kısa sürede yayınlanmasını sağlayan Seyhan Satar a ve tüm çalışanlarına teşekkürlerimizi tekrarlıyoruz. İstanbul, 1 Eylül 2014 Prof.Dr.Nur Centel / Prof.Dr.Hamide Zafer / Doç.Dr.Özlem Çakmut

IV

V YEDİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kitabımızın yedinci basısını hayata geçirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslekdaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Kitabın gelişim sürecini tanımak isteyen okuyucularımıza, önceki önsözleri de okumalarını öneririz. Mevzuatta sık sık yapılan değişiklikler kitabın da kısa aralıklarla yenilenmesini gündeme getirmektedir. Bu durum sürekli yoğun çalışmayı gerektirmekle birlikte, bu süreci kitaba mevzuat değişikliğini işlemekle yetinmeyip yazdıklarımızı eleştirel gözle tekrar tekrar okuyarak gerekli değişiklikleri yapma, yeni yayınlar ile yeni içtihatları değerlendirme fırsatı olarak gördüğümüz için de bir anlamda yararlı olmaktadır. Nitekim bu basıda da kitap tekrar gözden geçirilmiş, bazı kurumlar yeniden değerlendirilmiş, güncel Yargıtay içtihatları ile yeni yayınlar olabildiğince kitaba yansıtılmıştır. Kitapta gözönüne alınan yeni düzenlemeler şunlar olmuştur: 09.02.2011 gün ve 6110 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG 14.02.2011 No.27846), 13.02.2011 gün ve 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (RG 25.02.2011 No.27857 Mükerrer), 31.03.2011 gün ve 6217 sayılı Yargı Hizmetlerinin Hızlandırılması Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG14.04.2011 No.27905) ile 08.08.2011 gün ve 650 sayılı Adalet Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname (RG 26.08.2011 No.28037). Ayrıca kitapta ceza hukukunu dolaylı olarak ilgilendiren şu yasalar da dikkate alınmıştır: Yürürlük tarihi 01.07.2012 olan 11.01.2011 gün ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (RG 04.02.2011 No.27836), 12.01.2011 gün ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (RG 04.02.2011 No.27836), yürürlük tarihi 01.07.2012 olan 13.01.2011 gün ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (RG 14.02.2011 No.27846) ile 6086 sayılı Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG 19.12.2010 No.27790). Kitabın ilgilenenler için yararlı olmasını diliyor, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de kitabı özenli biçimde baskıya hazırlayan Özge Açıkel ve Gülgonca Çarpık a, kısa sürede yayınlanmasını sağlayan Seyhan Satar a ve tüm çalışanlarına teşekkürlerimizi tekrarlıyoruz. İstanbul, 31 Ekim 2011 Prof.Dr. Nur Centel / Prof.Dr. Hamide Zafer / Doç.Dr.Özlem Çakmut

VI ALTINCI BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kitabımızın altıncı basısını hukukçu çevrelerine sunmaktan dolayı mutluyuz. Meslektaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba ilgi gösterdikleri için teşekkür ederiz. Kitapla yeni tanışacak olan okuyucuların, kitabın amacı ile izlediği gelişim süreci konusunda bilgi sahibi olmak istedikleri takdirde, önceki önsözleri de okumalarını öneririz. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girdikten sonra ceza hukukunu ilgilendiren mevzuatta yapılan yenilik ve değişiklikler birbirini izlemeye devam etmektedir. Son değişiklik yasaları olarak 7 Mayıs 2010 tarih ve 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 22 Temmuz 2010 tarih ve 6008 sayılı Terörle Mücadele Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ve 26 Haziran 2009 tarih ve 5918 sayılı Türk Ceza Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun dikkati çekmektedir. Bu basıda, değişiklik getiren yasa hükümleri, ilgili oldukları ölçüde kitaba işlendiği gibi; kitap tekrar ele alınarak bazı kurumlar yeniden değerlendirilmiş, yeni yayınlar ile yeni içtihatlar da kitaba olabildiğince yansıtılmıştır. Belirtelim ki, yayınlarımızda ve katıldığımız bilimsel toplantılarda sürekli eleştirdiğimiz Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlardan dolayı on beş yaşından büyük çocukların, çocuk mahkemeleri yerine yetişkinlerle birlikte özel yetkili ağır ceza mahkemelerinde yargılanmaları gibi; hükmün açıklanmasının geri bırakılamaması, hapis cezasının seçenek yaptırımlara çevrilememesi ve ertelenememesi şeklindeki düzenlemelerden de 6008 sayılı Yasa yla vazgeçilmiş olması hukuk devleti adına sevindirici bir gelişmedir. Öte yandan, 5982 sayılı Yasa yla, gerektiğinde Yüce Divan olarak belli kişiler için ceza yargılaması yapan Anayasa Mahkemesi nin oluşum biçimi değiştirilmiş, yürütme ağırlıklı olmasının sakıncalarına her vesileyle işaret ettiğimiz Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu nun yapısı (yürütme ağırlıklı konumu korunarak) değiştirilmiş, iç denetçiler düzenlemesi getirilmiştir. Ayrıca, yeni bir kurum olarak bireysel başvuru yolu açılmış, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında olan ve anayasal güvence altında bulunan temel hak ve özgürlüklerden birinin ihlal edildiği gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi ne başvurma olanağı tanınmıştır. Söz konusu düzenlemelerin yargı bağımsızlığına, yargının hızlanmasına ve adil yargılamaya ne ölçüde katkıda bulunacağı, önümüzdeki dönemde akademisyen-hukukçu kimliklerimizle takip ederek değerlendireceğimiz hususlar olacaktır. Kitabın ilgilenenler için yararlı olmasını diler, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de, kitabı yine sür atle, yeteneği ile deneyimini sergileyerek özenle baskıya hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a, kitabın çok kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar a ve tüm çalışanlarına teşekkür ederiz. İstanbul, 27 Eylül 2010 Prof.Dr.Nur Centel/Doç.Dr.Hamide Zafer/Doç.Dr.Özlem Çakmut

VII BEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kitabımızın dördüncü basısı kısa sürede tükendi. Kitaba gösterdikleri ilgiden dolayı meslekdaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize teşekkür ederiz. Kitapla yeni tanışacak olan okuyucuların Üçüncü Basıya Önsözü de okumalarını öneririz. Bu basıda kitap yeniden gözden geçirilmiş, yeni kaynaklar ile yeni içtihatlar kitaba olabildiğince yansıtılmış, mevzuat değişiklikleri kitaba işlenmiştir. Kullanımı kolaylaştırmak üzere bu basıda kitabın sonuna kavram dizini eklenmiştir. Kitabın amacı, gereksiz ayrıntıya kaçmadan okuyucuya özlü bilgi sunmak olduğundan, kapsamın genişlememesine özellikle dikkat edilmiştir. Bu vesileyle asistanımız Ar.Gör.Gülfem Pamuk a kavram dizini oluşturulmasındaki katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Ayrıca, kitabı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de özenli biçimde baskıya hazırlayan Gülgonca Çarpık a ve kısa sürede yayınlanmasını sağlayan Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına teşekkür ederiz. Haydarpaşa, 1 Eylül 2008 Prof.Dr.Nur Centel/Doç.Dr.Hamide Zafer/Y.Doç.Dr.Özlem Çakmut DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kitabımızın yeni mevzuata göre yeniden yazılmış üçüncü basısı bir yıldan kısa bir sürede tükendi. Kitaba gösterilen ilgiden dolayı meslekdaşlarımıza ve öğrencilerimize teşekkür ederiz. Çok kısa olarak değinmek gerekirse, yeni mevzuatın uygulandığı bir yılı aşkın sürede suçun yapısı bakımından herhangi bir anlayış değişikliği sözkonusu olmadığından, kitapta suç genel teorisinin temel ilkeleri aynen korunmuştur. Yeni mevzuat, henüz uygulamayı etkilememiş görünmektedir. Örneğin, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nda taksirle ölüme veya yaralanmaya sebebiyet verilmesi halinde artık cezanın kusurun derecesine göre sekizde birine kadar indirilmesi öngörülmediği halde, mahkemeler eski alışkanlıkla halâ daha bilirkişilerden sekiz üzerinden kusur oranını tespit etmelerini beklemektedir. Türk Ceza Kanunu 301.maddenin uygulanmasına ilişkin son dönemin güncel kamu davaları da, aynı şekilde, anlayışların değişmediğini, yasa hükümlerinden çok uygulamanın önemli olduğunu bir kez daha gözler önüne sermiştir. Bu basıda kitap yeniden gözden geçirilmiş, yeni kaynaklar kitaba olabildiğince yansıtılmış ve yeni mevzuatta dağınık olan hükümler, örneğin denetimli serbestlik kurumuna ilişkin hükümler sistemleştirilmeye çalışılmıştır. Kitabın amacı, gereksiz ayrın-

VIII tıya kaçmadan, okuyucuya özlü bilgi sunmak olduğundan, kapsamın genişlememesine özellikle dikkat edilmiştir. Bu vesileyle kitabı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de, özenli biçimde baskıya hazırlayan sevgili Gonca Türkyılmaz a ve çok kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına içtenlikle teşekkür ederiz. Haydarpaşa, 16 Ekim 2006 Nur Centel/Hamide Zafer/Özlem Çakmut ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ 5237 Sayılı yeni Türk Ceza Kanunu 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girdi. Böylece, ülkemizde 1940 lardan başlayan ve 1990 larda yoğunlaşan yeni Türk Ceza Kanunu yapma ve Tasarılar hazırlama faaliyeti sonuca ulaşmış oldu. Ancak, Hükümetçe sunulan Tasarı nın Türkiye Büyük Millet Meclisi Komisyonlarında büyük oranda değiştirilmesi, bu sürecin ise sadece yedi ay (58 toplantı) sürmesi, ortaya çıkan Yasa nın eleştiriye çok açık olması sonucunu doğurdu. Bunlara, kitapta yeri geldiğinde değinilmektedir. Yeni Yasa nın, içeriğinde ve dilinde eleştirilecek çok yön bulunmaktadır. Ülkemizde hazırlanan her yeni Ceza Kanunu Tasarısı nda ilk neden olarak, yeni yasa yapmanın gerekçesi sayılamayacağı halde, yasa dilinin eskimiş ve anlaşılmaz olmasının gösterilmesi, ancak dilin de bir türlü tam anlamıyla düzeltilememesi gerçekten üzücüdür. Türkiye bu aceleye getirilmiş Yasa yı hak etmemiştir. Uzun yıllar süren Tasarı çalışmalarının, bu kadar yoğun biçimde eleştirilen bir Yasayla sonuçlanmaması gerekirdi. Yasa, yeterli süre tüketilmeden hazırlanmış ve tartışmaya açılmamıştır. Bu kadar kısa sürede hazırlanan Yasa nın hatalı hükümler içermesi ve uygulamada zorluklara sebebiyet vermesi kaçınılmazdır. Yasa yürürlüğe girmeden ve girer girmez yapılan değişiklikler, yasakoyucunun da hatasını anladığını göstermektedir. Avrupa Birliği ne girme süreci, ülkeye demokratikleşme yükümlülüğünü getirmiştir. Ancak, demokratikleşme, ön hazırlıkları gerektiği gibi yapılmış, toplumun gerçek gereksinmelerine cevap verecek suç ve ceza politikaları temelinde oluşturulmuş yasalarla sağlanabilir. Bu konuda Parlâmento yu, partilerin politik inanç ve eğilimleri yönlendirmemeli, çağdaş bir suç ve ceza politikası izlenmelidir. Avrupa Birliği ne girme, aceleyle ve özensiz biçimde yeni yasalar yapmanın mazereti olamaz. Yürürlükten kaldırılan yasaların hükümlerinin değiştirilmesi veya yeni hükümler eklenmesi yoluyla da aynı hedefe ulaşılması mümkündü. Özensiz yeni yasalar yapmak yerine, mevcut yasaları ıslâh etme yöntemi tercih edilebilirdi. 1920 li yıllarda her alanda yeni yasalar hazırlanmış olması, günümüzdeki yeni yasalar için emsal oluşturmaz. Çünkü, o dönemde yeni bir devlet kurulmuş ve eski hukuk sisteminin yerini batı hukuk sisteminin almasına karar verilmişti. Günümüzde ise yapılan bu anlamda bir sistem değişikliği değil, sadece gereksinme duyulan yeni suç tiplerinin ve bazı kurumların öngörülmesi ile mevcut hükümlerin ıslâhı olmuştur. Bu yolla yapılmak istenen reformun başarılı olması ise yasaların iyi yapılmasına ve hayata geçirilebilmesine bağlıdır. Türkiye nin önceliği, insan hakları ihlâllerinin, işkencenin önlenmesi, demokratikleşmenin ve yargının hızlanmasının sağlanmasıdır. Demokratikleşmenin yolu, kuşkusuz yeni anlayışlardan ve bunların yasalara yansıtılmasından geçer. Ancak, bunu yaparken içtihat birikimini, seksen yıllık

IX Cumhuriyet in kazanımlarını, katıldığımız uluslararası sözleşmelerdeki ilkeleri gözardı etmemek gerekirdi. Biçimi değil, özü gözetmeliyiz. Önemli olan, daha demokratik hükümlerin en ekonomik yolla yasalara ve hayata geçirilmesidir. Kuşkusuz şimdi bize düşen, yeni yasaları incelemek, değerlendirmek ve olması gerekeni açık yüreklilikle ortaya koymaktır. Türk Ceza Hukukuna Giriş in ilk basısı Kasım 2001, ikinci basısı Kasım 2002 de yapıldı. İkinci basıyı, birkaç tıpkı basım izledi. Kitaba dair övgüler beni devam etme konusunda yüreklendirdi. Yeni basının bu övgülere lâyık olmasını diliyorum. Öte yandan, elinizdeki üçüncü bası önemli bir yenilik içermektedir. Bu da, kitaba yeni yazarların katılmış olmasıdır. Bu basıyı, değerli meslekdaşlarım Doç.Dr.Hamide Zafer ve Yard.Doç.Dr.Özlem Çakmut ile birlikte hazırladık. Genç meslekdaşlarımın, yeni bası için ortak çalışma önerimi açıkladığımda gösterdikleri heyecan ve çalışma isteklerinin, çalışmamız boyunca artarak devam ettiğini gözlemlemek, benim için büyük bir zevk olmuştur. Onların katılımı olmasaydı, kitap bu sürede ve bu içerikte yayınlanamazdı. Kendilerine, içtenlikle teşekkür ediyorum. Tahmin ettiğimizden daha yoğun ve yorucu geçen çalışma döneminde, Balzac ın bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir sözünü, her birimiz bir kez daha yaşayarak onayladık. Ancak, aynı zamanda, ortak çalışma yapmanın, hukuki sorunları birlikte tartışıp çözüm üretmenin keyfini paylaştık ve zorlu süreçte birbirimize destek olduk. Bu basıdaki değişikliklere gelince; kitap 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu ile ilgili mevzuat ışığında yeniden kaleme alınmıştır. Sistematikte ve içerikte önemli değişiklikler yapılmış, tarihçe eklenmiş, Yargıtay içtihatları tekrar gözden geçirilip yeni dönemde de yol gösterici olacağını düşündüklerimizin dışındakiler ayıklanmış, daha önce inceleme fırsatını bulamadığımız eserler ile yeni kaynaklardan yararlanılmıştır. Kitabın ismiyle çelişecek biçimde kapsamının genişlememesi için, azami çaba sarf edilmiştir. Cezaların ve güvenlik tedbirlerinin infazı hakkındaki kapsamlı mevzuat dolayısıyla, infaz hukukunun artık ceza hukuku kitaplarından çıkartılıp Hukuk Fakültelerinde zorunlu ders olarak okutulmasının zamanının geldiğine de burada değinmek gerekir. Kitapta, Yasa metninden anlaşılmayan hususların Gerekçe ile veya yapılan toplantılar ya da yayınlarla Yasa ya yüklenemeyeceği, bu değerlendirmelerin sadece birer görüş olduğu gözönünde bulundurulmuştur. Hazırladığımız kavram dizininde kullandığımız bilgisayar programı, Yayınevinde kullanılan ile örtüşmediğinden, uyarlamanın kaybettireceği vakit göze alınamamış ve kavram dizini bu basıya konulamamıştır. Kitabın amacı, Ceza Hukuku Genel Hükümler ile yeni tanışacak olanlara ve mevzuat değişikliği dolayısıyla yenilikleri tanımak isteyen hukukçulara, gereksiz ayrıntıya kaçmadan, özlü bilgi sunmaktır. Amaca ulaşmış olmamızı dilerim. Bu vesileyle kitabı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de, yine özenli biçimde baskıya hazırlayan sevgili Berrin Doğrul a ve çok kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar a teşekkür ederim. Haydarpaşa, 06 Ekim 2005 Prof.Dr.Nur Centel

X İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Türk Ceza Hukukuna Giriş kısa sürede tükendi. Kitaba gösterilen ilgiden dolayı meslekdaşlarıma ve öğrencilerime teşekkür ederim. Kitap yayınlandıktan sonra, Türk hukukunda önemli değişiklikler oldu. 9 Ağustos 2002 de, uyum yasaları olarak adlandırılan ve çeşitli yasalarda değişiklik yapan 3.8.2002 gün ve 4771 sayılı yasa yürürlüğe girdi. Bu yasayla, daha önce anayasal düzeyde sınırlandırılmış bulunan ölüm cezası (Ay. m. 38/7), yine belli haller ayrık tutularak, yasalardan kaldırıldı ve müebbet ağır hapis cezasına dönüştürüldü. Yeni basıya, mevzuat değişiklikleri yansıtıldı. Daha önce değerlendirme fırsatı bulunamayan veya yeni çıkan yayınlar işlenmeye çalışıldı. Yazım hataları düzeltildi. Kitabı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de, yine özenli biçimde baskıya hazırlayan Berrin Doğrul a ve yayınlanmasını sağlayan değerli dostumuz Rahmi Arıkan a teşekkür ederim. Nur Centel BİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ceza hukuku, temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması ile korunması işlevlerinin ikisini birden bünyesinde toplayan bir hukuk dalı olma özelliğine sahiptir. Bu özelliğinin, ceza hukukunu, siyasal iktidarların elinde önemli bir araç konumuna getirdiği kuşkusuzdur. Hep tekrarlandığı gibi, ceza hukuku, liberal sistemlerde özgürlükçü ve otoriter sistemlerde ise baskıcı çizgide gelişmektedir. Nitekim, Cumhuriyetin ilk yıllarında 1889 tarihli İtalyan Ceza Yasasından türkçeye çevrilen ve çeşitli değişikliklerle yürürlüğe konulan Türk Ceza Kanunu, her iki yönde olmak üzere, elliden çok değişiklikle günümüze kadar gelmiştir. Bu süre içerisindeki uygulama ile Yargıtay içtihatları ve yaratılan bilimsel eserler, Türk Ceza Hukukunun oluşumunu ve kendi öz gelişimini sağlamıştır. Elinizdeki bu çalışmayı doğuran nedenler ikilidir. Bunlardan birincisi, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde, 1990-1991 öğretim döneminden itibaren kısmen ve 1995-1996 öğretim döneminden itibaren ise tamamen ceza hukuku genel hükümler derslerini okuttuğum birinci eğitim programındaki çift numaralı öğrencilerin, bir ders kitabı hazırlamam konusundaki bitmek bilmeyen ısrarlı istekleridir. İkincisi ise, ülkemizdeki ders kitaplarında, Batı daki ders kitabı-şerh ayrımı anlayışına dayanılmayışının dikkatimi çekmiş olmasıdır. Bu nedenle, kitabın, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümlere ilişkin konularda temel teorik bilgiler ile uygulamayı öğrenmeye olanak sağlayacak özlü bilgileri içermesi için çaba gösterilmiştir. Çalışmada, olabildiğince, Türk Ceza Kanununda kullanılan veya uygulamada yerleşmiş bulunan kavramlara yer verilerek, terim karmaşasına yol açmaktan kaçınılmıştır. Bu vesileyle, genç ve çalışkan meslekdaşlarım Ar. Gör. Özlem Çakmut ile Ar. Gör. Naim Karakaya ya yardımları için teşekkür ederim. Öte yandan, Kütüphanemizin değer-

XI li mensupları müdür Bilge Tezel i, uzman Nurdane İnan ı ve uzman Serpil Yıldırım ı, kamu kuruluşlarının bilinen çok yönlü olanaksızlıklarına karşın, verdikleri özverili kütüphanecilik örneği için kutlarım. Ayrıca, kitabı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de kısa sürede ve özenli biçimde baskıya hazırlayan Berrin Doğrul a ve yayınlanmasını sağlayan değerli dostumuz Rahmi Arıkan a teşekkür ederim. Nur Centel

XII

XIII İÇİNDEKİLER SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ...III KISALTMALAR... XLI BİRİNCİ BÖLÜM GENEL BİLGİLER 1. Giriş...3 I. Kavram...4 II. Ceza hukukunun işlevi...4 III. Ceza hukukunun bölümleri...6 IV. Ceza hukukunun gelişim süreci...7 V. Ceza hukuku ile diğer hukuk dalları arasındaki ilişki...9 1. Anayasa hukuku...9 2. Devletler hukuku...10 3. Ceza muhakemesi hukuku...11 4. İnfaz hukuku...12 5. Kriminoloji...13 2. Tarihi Süreçte Ceza Hukuku...14 I. Eski dönemler...14 II. Roma hukuku...15 1. Genel olarak...15 2. Suçların çeşitleri...16 III. Kanonik hukuk...17 IV. Cermen hukuku...19 V. Müşterek hukuk...20 VI. Aydınlanma dönemi...21 1. Grotius un görüşleri...22 2. Montesquieu nun görüşleri...22 3. Voltaire in görüşleri...23 4. Rousseau nun görüşleri...23 5. Beccaria nın görüşleri...24 6. Kant ın görüşleri...25 VII. Türk hukuku...26 1. İslamiyet in kabulünden önceki dönem...26 2. İslamiyet in kabulünden sonraki dönem...28 a. Allah ın haklarına karşı suçlar...28 b. Kulların haklarına karşı suçlar...29

XIV c. Taziren cezalandırılan suçlar...30 3. Osmanlı devleti dönemi...31 a. Tanzimat ın ilânından önceki dönem...31 b. Tanzimat ın ilânından sonraki dönem...33 4. Cumhuriyet dönemi...34 a. 765 Sayılı Türk Ceza Yasası...34 b. Tasarılar...36 c. 5237 Sayılı Türk Ceza Yasası...38 3. Ceza Hukukunda Temel İlkeler ve Sorumluluğun Esası...41 I. Ceza hukukunun temel ilkeleri...41 1. İnsancıllık ilkesi...41 2. Kusur ilkesi...42 3. Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi...45 a. İlkenin anlamı...45 b. İlkeye yönelik eleştiriler...46 c. İlkenin tarihçesi...47 d. İlkeyi kabul etmeyen yasalar...49 e. Uluslararası belgelerde yasallık ilkesi...50 f. Türk hukukunda yasallık ilkesi...51 g. Yasallık ilkesinin unsurları...52 aa. Suç ve cezanın yasayla konulması (lex scripta)...52 bb. Kıyas yasağı (lex stricta)...53 cc. Aleyhte yasanın geriye etkili olmaması (lex praevia)...54 dd. Suçta ve cezada belirlilik (lex certa)...55 II. Yasallık ilkesi ve düzenleyici işlemlerle suç yaratılması...55 1. Kavram...55 a. Sadece yasayla suç yaratılabileceği görüşü...56 b. Düzenleyici işlemlerle suç yaratılabileceği görüşü...56 2. Türk hukukunda durum...57 a. 1924 Anayasası nın yürürlükte olduğu dönem...57 b. 1961 Anayasası dönemi...58 aa. Anayasa Mahkemesi nin görüşü...58 bb. Öğretideki görüşler...58 c. 1982 Anayasası dönemi...59 aa. Anayasa Mahkemesi nin görüşü...60 bb. Öğretideki görüşler...60 d. Değerlendirme...61 III. Ceza sorumluluğunun esası...62 1. Klasik okul...62 a. İlkeler...61 b. Klasiklere yöneltilen eleştiriler...63 2. Pozitivist okul...64 a. İlkeler...64

XV b. Pozitivist okulun temsilcileri...64 c. Pozitivistlere yöneltilen eleştiriler...66 d. Klasik okul ile pozitivist okulun görüşlerinin karşılaştırılması...66 3. Üçüncü okul...67 4. Toplumsal savunma akımı...67 4. Ceza Hukukunda Kaynaklar ve Yorum...70 I. Kavram...70 II. Ceza hukukunun temel kaynakları...70 1. Anayasa...70 2. Yasa...71 a. Türk Ceza Yasası...71 b. Tamamlayıcı ceza yasaları...73 c. Özel ceza yasaları...73 3. Uluslararası sözleşmeler...74 a. Sözleşmelerin iç hukuktaki değeri...74 b. Çeşitli sözleşmeler...76 III. Türk Ceza Yasası ile özel ceza yasalarının ilişkisi...77 IV. Ceza hukukunun tamamlayıcı kaynakları...78 1. Gelenek kuralları...78 2. Ahlâk kuralları...80 3. Mahkeme içtihatları...80 4. Öğreti...82 V. Ceza hukuku kaynaklarının yorumu...82 1. Yorumun kapsamı...82 2. Yorum araçları...83 a. Yasa metni...83 b. Mantık kuralları...84 c. Yasanın konulma nedeni...85 d. Yasanın amacı...85 e. Yasanın sistematiği...86 f. Kurumların tarihçesi...86 g. Hukukun genel ilkeleri...87 h. Karşılaştırmalı hukuk...87 3. Yorum türleri...87 a. Amaca göre yorum...88 b. Daraltıcı yorum...89 c. Genişletici yorum...90 4. Yorum ve kıyas...91 5. Ceza Yasalarının Zaman Yönünden Uygulanması...93 I. Kavram...93 II. Yasaların yürürlüğe girmesi ve yürürlükten çıkması...94 1. Yürürlüğe girme...94 2. Yürürlükten çıkma...95

XVI III. Ceza yasalarının yürürlük süreleri...95 IV. Ceza yasalarının yürürlüğü açısından ilkeler...96 1. Ceza yasasının geriye yürümemesi...96 a. Genel olarak...96 b. Lehte yasanın geriye yürümesi...98 aa. Kavram...98 bb. Lehte yasanın belirlenmesi...99 cc. Zamanaşımına ilişkin yasalarda değişiklik...101 dd. Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları nda değişiklik...101 ee. Anayasa Mahkemesi nin iptal kararları...102 ff. Ara yasa...102 gg. Çerçeve yasalarda değişiklik...103 hh. Diğer yasalardaki değişiklikler...104 2. Yasaların ileriye yürümesi...104 a. Kavram...104 b. Süreli yasaların ileriye yürümesi...104 3. Yasaların derhal uygulanması...105 a. Kavram...105 b. Ceza muhakemesi yasaları...105 aa. Genel olarak...105 bb. Ceza muhakemesi koşulları açısından...107 c. Güvenlik tedbirleri öngören yasalar...108 d. İnfaz yasaları...109 V. Suçun işlendiği zaman...109 1. Kavram...109 2. Çeşitli suç tiplerinde suçun işlendiği zaman...110 a. Ani suçlar...110 aa. Hareket teorisi...110 bb. Netice teorisi...110 cc. Değerlendirme...111 b. İhmali suçlar...111 c. Kesintisiz ve zincirleme suçlar...111 d. İtiyadi suçlar...111 6. Ceza Yasalarının Kişi Yönünden Uygulanması...113 I. Kavram...113 II. Cumhurbaşkanı nın sorumsuzluğu...113 1. Sorumsuzluk kuralı...113 2. Karşılaştırmalı hukukta Cumhurbaşkanı nın sorumsuzluğu...114 3. Cumhurbaşkanı nın sorumluluğu...116 4. Cumhurbaşkanı nın kişisel suçları...116 5. Yabancı ülkede Cumhurbaşkanı nın konumu...118 III. Yasama dokunulmazlığı...119 1. Milletvekili sorumsuzluğu...119

XVII a. Kavram...119 b. Milletvekili sorumsuzluğunun tarihi gelişimi...120 c. Karşılaştırmalı hukukta milletvekili sorumsuzluğu...120 d. Milletvekili sorumsuzluğunun başlaması...121 e. Milletvekili sorumsuzluğunun kapsamı...122 f. Sorumsuzluğun geçerli olduğu mekan...123 g. TBMM görüşmelerinin yayınlanması...124 2. Milletvekili dokunulmazlığı...125 a. Kavram...125 b. Dokunulmazlığın tarihi gelişimi...125 c. Karşılaştırmalı hukukta milletvekili dokunulmazlığı...126 d. Milletvekili dokunulmazlığı ile sorumsuzluğu arasındaki farklar...128 e. Dokunulmazlığın başlaması...129 f. Dokunulmazlığın kapsamı...129 aa. Suç yönünden...129 bb. Konu yönünden...130 aaa. Muhakeme işlemlerini engellemesi...130 bbb. İnfazı engellemesi...130 cc. Süre yönünden...131 g. Olması gereken...131 h. Dokunulmazlığın istisnaları...131 aa. Suçüstü hali...132 bb. Anayasa nın 14. maddesi...132 ı. Dokunulmazlığın kaldırılması...133 aa. Dokunulmazlığın kaldırılması yöntemi...133 bb. Dokunulmazlığın kaldırılması kararına karşı kanun yolu...135 cc. Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılmasının sonuçları...137 IV. Diplomasi dokunulmazlığı...138 1. Kavram...138 2. Diplomasi dokunulmazlığının hukuki temeli...138 3. Diplomasi temsilcileri ve ayrıcalıkları...139 a. Diplomasi temsilcisi sayılan kişiler...139 b. Ayrıcalık ve bağışıklıkların kapsamı...140 4. Konsolosların dokunulmazlıkları...142 V. NATO Sözleşmelerinden kaynaklanan dokunulmazlıklar...143 1. Kavram...143 2. Dokunulmazlıktan yararlanacak kişiler...144 3. Dokunulmazlığın kapsamı...144 a. Mutlak yargı yetkisi...144 b. Öncelikli yargı yetkisi...145

XVIII 7. Ceza Yasalarının Yer Yönünden Uygulanması...146 I. Kavram...146 II. Suçun işlendiği yer...146 1. Mesafe suçlarında suçun işlendiği yer...146 a. Kavram...146 b. Teoriler...147 aa. Hareket teorisi...147 bb. Netice teorisi...147 cc. Karma teori...148 dd. Diğer teoriler...149 c. Türk hukukunda kabul edilen teori...149 2. Diğer suç tiplerinde suçun işlendiği yer...150 III. Yer yönünden uygulanma konusundaki ilkeler...152 1. Ülkesellik (mülkilik) ilkesi...152 a. Genel olarak...152 b. Türk hukukunda ülkesellik ilkesi...153 c. İlgili kavramlar...154 aa. Gerçek ülke...154 bb. Sanal ülke...155 aaa. Türk bayrağını taşıyan sivil deniz, hava ve demiryolu araçları...155 bbb. Türk bayrağını taşıyan deniz ve hava savaş araçları...158 ccc. Türkiye nin kıt a sahanlığı ve münhasır ekonomik bölgesi...159 2. Kişisellik (şahsilik) ilkesi...160 a. Genel olarak...160 b. Türk hukukunda kişisellik ilkesi...160 aa. Faile göre kişisellik ilkesi...160 aaa. Türkiye adına görevli olanların yabancı ülkede işledikleri suçlar...160 bbb. Türk vatandaşlarının yabancı ülkede işlediği suçlar...161 bb. Mağdura göre kişisellik ilkesi...167 3. Koruma ilkesi...167 a. Genel olarak...167 b. Türk hukukunda devleti koruma ilkesi...168 aa. TCK m.12/1 e göre devleti koruma ilkesi...168 bb. TCK m.13/1-b ye göre devleti koruma ilkesi...169 4. Evrensellik ilkesi...169 a. Genel olarak...169 b. Türk hukukunda evrensellik ilkesi...169 aa. Türk Ceza Yasası na göre evrensellik ilkesi...169 bb. Sözleşmelere göre evrensellik ilkesi...171 5. İkame yargı ilkesi...171 a. Genel olarak...171

XIX b. Türk hukukunda ikame yargı ilkesi...172 6. Yetki paylaşımı ilkesi...172 a. Genel olarak...172 b. Türk hukukunda yetki paylaşımı ilkesi...172 8. Suçluların Geri Verilmesi...173 I. Kavram...173 II. Geri verme koşulları...174 1. Suçun belli ağırlıkta olması...174 2. Geri verme engeli bulunmaması...175 a. Failin vatandaş olması...175 b. Suçun düşünce suçu niteliğinde olması...176 aa. Düşünce ve düşünceyi açıklama özgürlüğü...177 bb. Düşünceyi açıklama özgürlüğünün sınırlandırılması...178 c. Suçun siyasal suç niteliğinde olması...179 aa. Kavram...179 bb. Siyasi suçlunun yargılanması sorunu...180 cc. Siyasal suçun tanımı...180 dd. Tam ve nisbi siyasal suçlar...181 ee. Siyasal suç kapsamında görülmeyen eylemler...183 aaa. Devlet başkanlarına yönelik suçlar...183 bbb. Terör eylemleri...183 ccc. Soykırım suçları-insanlığa karşı suçlar...185 d. Suçun askeri suç niteliğinde olması...188 e. Suçun mâli suç niteliğinde olması...189 f. Suçun Türkiye ye ve Türk vatandaşına karşı suç olması...189 g. Suçun Türkiye nin yargılama yetkisine giren suç olması...189 h. Suçun zamanaşımına veya affa uğramış suç olması...189 III. Geri verme yöntemi...190 1. Geri verme sistemleri...190 2. Türk hukukunda geri verme...190 a. Genel ilkeler...190 b. Tutuklama kararı verilmesi...191 aa. Talepname verilmeden önce tutuklama...191 bb. Talepname verildikten sonra tutuklama...191 IV. Geri verme isteminin reddedilmesi...192 1. İstemin samimi olmaması...192 2. Suçun talep edilen devlette işlenmiş sayılması...192 3. Talep edilen devletin yargı yetkisinin bulunması...193 4. Kesin hüküm bulunması...193 V. Geri vermede özellik ilkesi...193

XX İKİNCİ BÖLÜM SUÇ HUKUKU 9. Suç Genel Teorisine İlişkin Bilgiler...197 I. Kavram...197 II. Suçu inceleme yöntemleri...197 III. Suçun unsurlarının sınıflandırılması...198 1. Genel olarak...198 2. Değerlendirme...201 IV. Suçun unsurları dışında kalan olgular...202 1. Suçun önşartları sorunu...202 2. Cezalandırılabilme şartları...203 3. Ceza muhakemesi şartları...204 a. Şikâyet...205 aa. Şikâyetin hukuki niteliği...205 bb. Şikâyetin gerekçesi ve eleştirisi...206 cc. Mutlak-nisbi şikâyete bağlı suçlar...206 dd. Şikâyetin konusu...207 ee. Şikâyetin süresi...208 ff. Şikâyet süresinin başlaması...209 aaa. Fiilin bilinmesi veya öğrenilmesi...209 bbb. Failin bilinmesi veya öğrenilmesi...209 gg. Sürenin sona ermesi...210 hh. Şikâyet yetkisi...211 ıı. Şikâyetin yapılması...212 ii. Şikâyetin bölünmezliği...212 b. Talep...213 c. İzin...213 V. Suç-Kabahat Ayırımı...214 1. Ayrım türleri...214 2. Kabahatlerin suç olmaktan çıkarılması...215 3. Kabahatler Yasası nın kapsamı...216 VI. Suçun konusu...218 Birinci Alt Bölüm : Suçun Unsurları 10. Suçun Yasallık Unsuru...219 I. Kavram...219 II. Yasallık unsurunun içeriği...220 III. Suçun yasallık unsurunun varlığında hata...221 11. Suçun Maddi Unsuru...222 I. Kavram...222 II. Hareket...222 1. Hareketin tekçi incelenmesi...223 a. Ontolojik teoriler...223

XXI aa. Doğal (nedensel) hareket teorisi...224 bb. Amaççı hareket teorisi...226 cc. Toplumsal hareket teorisi...228 dd. Olumsuz hareket teorisi...228 b. Normativist teori...229 2. Hareketin analizci incelenmesi...230 3. Değerlendirme...230 III. Hareket yeteneği...231 1. Kavram...231 2. Tüzel kişilerin hareket yeteneği...232 a. Tüzel kişi kavramı...232 b. Tüzel kişilerin cezalandırılması...233 aa. Görüşler...233 bb. Yeni eğilimler...234 cc. Öğreti...236 dd. Anayasa Mahkemesi nin görüşü...237 ee. Yasal düzenlemeler...238 3. Hareketin türleri açısından suçlar...239 a. İcrai-ihmali suç...239 b. İhmal benzeri suç...241 aa. Kavram...241 bb. 5237 Sayılı Türk Ceza Yasası na göre ihmal benzeri suç...242 cc. İhmal benzeri suçta sorumluluk...243 aaa. Neticeye engel olma yükümlülüğü...243 a. Doğal bağlılık ilişkisi...244 b. Yakın toplumsal ilişki...244 g. Sözleşme...244 d. Daha önce yapılan hareketler...245 bbb. Neticeye engel olma olanağının bulunması...246 c. Bağlı hareketli-serbest hareketli suç...246 d. Seçimlik hareketli suç...246 e. Tek hareketli-birden fazla hareketli suç...247 IV. Netice...248 1. Kavram...248 2. Netice açısından suçlar...248 a. Neticesi harekete bitişik suç-neticesi hareketten ayrılabilen suç...248 b. Seçimlik neticeli suç-tek neticeli suç...249 c. Tehlike suçu-zarar suçu...249 aa. Kavram...249 bb. Tehlikenin belirlenmesi...249 cc. Tehlike suçunun türleri...251 aaa. Soyut tehlike suçu...251 bbb. Somut tehlike suçu...251

XXII d. Ani suç-kesintisiz (mütemadi) suç...252 aa. Kavram...252 bb. Kesintisiz (mütemadi) suçun türleri...254 cc. Kesintisiz (mütemadi) suçun etkileri...254 V. Nedensellik ilişkisi...255 1. Kavram...255 2. Nedensellik ilişkisi konusundaki teoriler...256 a. Doğal nedensellik teorisi...257 aa. Kavram...257 bb. Nedensellik ilişkisinin kesilmesi...258 cc. Özel durumlar...259 dd. Teorinin eleştirisi...260 b. Kuralcı nedensellik teorisi...261 aa. Kavram...261 bb. Teorinin ilk izleri...262 cc. Teorinin açıklanması...263 dd. Teorinin eleştirisi...265 aaa. Görüşler...265 bbb. Karma uygunluk teorisi...267 3. Yargıtay kararlarında nedensellik ilişkisi...268 4. Öğretideki durum ve değerlendirme...270 5. İhmal suçlarında nedensellik ilişkisi...272 6. İhmal benzeri suçlarda nedensellik ilişkisi...273 12. Suçun Hukuka Aykırılık Unsuru...273 I. Kavram...273 II. Hukuka aykırılık kavramına ilişkin bilgiler...275 1. Hukuka aykırılığın kapsamı...275 2. Biçimsel ve maddi hukuka aykırılık...276 3. Hukuka aykırılık unsurunun bağımsızlığı ve Türk Ceza Yasası ndaki düzenleme...279 4. Hukuka aykırılığın varlığı...282 a. Eylemin hukuka aykırılığı konusunda hata...282 b. Eylemin hukuka uygunluğu konusunda hata...283 5. Hukuka özel aykırılık...285 6. Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran nedenlerin sınıflandırılması...286 III. Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran nedenler...287 1. Yasa hükmünü yerine getirme...288 2. Amirin emrini yerine getirme...289 a. Kavram...289 b. Koşulları...290 aa. Bir emir bulunması...290 bb. Emri verenin yetkili olması...290 cc. Emrin yasalara uygun olması...291

XXIII aaa. Biçimsel açıdan...291 bbb. İçerik açısından...292 dd. Emrin yerine getirilmesinin zorunlu olması...292 aaa. Kamu görevlisinin hukuka uygunluğu araştırma yetkisi...292 bbb. Hukuka uygunluğu denetleme yetkisinin istisnaları...293 a. Asker kişiler açısından...293 b. Kolluk güçleri açısından...294 3. Yasal savunma...295 a. Kavram...295 b. Yasal savunmanın koşulları...296 aa. Haksız saldırı bulunması...296 aaa. Saldırı...296 bbb. Saldırının varlığı...296 ccc. Saldırının haksız olması...297 bb. Saldırının hakka yönelik olması...300 cc. Savunmada zorunluluk bulunması...302 dd. Saldırı ile savunmanın orantılı olması...303 c. Üçüncü kişi adına yasal savunma...304 4. Zorda kalma...305 a. Kavram...305 b. Bireysel ve toplu zorda kalma...307 c. Zorda kalma ve yasal savunma...308 d. Koşulları...308 aa. Bir tehlikenin bulunması...308 aaa. Kavram...308 bbb. Tehlikenin kişiye ait bir hakka yönelmesi...309 ccc. Tehlikenin muhakkak olması...309 ddd. Tehlikenin ağır olması...309 eee. Tehlikeye bilerek sebebiyet vermeme...310 bb. Tehlikeden başka türlü kaçınamama...310 cc. Tehlikeye karşı koyma görevinin bulunmaması...311 dd. Yapılan hareketle tehlike arasında orantı bulunması...311 e. Üçüncü kişi lehine zorda kalma durumu...311 5. İlgilinin (mağdurun) rızası...312 a. Kavram...312 b. Koşulları...313 aa. Rıza gösterme yeteneğinin bulunması...313 bb. Rızanın açıklanması...314 cc. Rızanın konusunun tasarruf edilebilen bir hak olması...315 c. Ötanazi...317 aa. Kavram...317 bb. Ötanaziye ilişkin düzenlemeler...318 aaa. Ötanaziyi suç sayma...318

XXIV bbb. Ötanaziyi suç saymama...318 ccc. Ötanaziyi ayrı suç sayma...319 cc. Türk hukukunda durum...319 6. Hakkın kullanılması...321 a. Kavram...321 b. Hakkın kullanılması halleri...322 aa. Zilyetliğin korunması...322 bb. İddia ve savunma dokunulmazlığı...324 aaa. Kavram...324 bbb. İddia ve savunma dokunulmazlığının kapsamı...325 ccc. İddia ve savunma dokunulmazlığından yararlanacak kişiler...326 ddd. İddia ve savunma dokunulmazlığının sınırı...326 cc. Haber verme hakkı...328 aaa. Kavram...328 bbb. Haberin gerçek ve güncel olması...329 ccc. Haberin kamuyu ilgilendirmesi...329 ddd. Nedensellik ilişkisinin varlığı...330 dd. Tıbbi müdahaleler...331 IV. Hukuka aykırılığı ortadan kaldıran nedenlerde sınırın aşılması...333 1. Kavram...333 2. Uygulama...335 3. Sınırın aşılmasında ceza...336 4. Sınır aşıldığı halde ceza verilmemesi...336 13. Suçun Manevi Unsuru...337 I. Kavram...337 II. Manevi unsurun kapsamı...337 III. Kusurluluğun niteliği...340 1. Psikolojik teori...340 2. Normatif teori...341 3. Değerlendirme...342 IV. Kusurda eylemin esas alınması...343 V. Kusurlu davranış şekilleri...344 1. Kast...344 a. Kavram...344 b. Kastın unsurları konusundaki teoriler...345 aa. Tasavvur teorisi...345 bb. İrade teorisi...345 cc. Değerlendirme...346 c. Kastın unsurları...346 aa. Bilme unsuru...346 aaa. Bilmenin kapsamı...346 bbb. Hukuka aykırılık bilinci...347 bb. İsteme unsuru...349

XXV d. Kastın varlığı...349 e. Kastın çeşitleri...350 aa. Başlangıçta kast-eklenen kast...350 bb. Doğrudan kast-olası (dolaylı) kast...350 aaa. Kavram...350 bbb. Olası kastta ceza...354 ccc. Olası (dolaylı) kast-bilinçli taksir ayrımı...355 cc. Genel kast-özel kast...356 dd. Ani kast-düşünce kastı (tasarlama)...357 2. Taksir...359 a. Kavram...359 b. Taksirin hukuki esası...360 c. Değerlendirme...361 d. Taksirin unsurları...362 aa. Yasada açıklık bulunması...362 bb. Davranış kurallarına uymama...362 cc. Hareketin istenmiş olması...364 dd. Neticenin öngörülebilir olması...364 ee. Öngörülebilir neticenin fail tarafından öngörülmemesi...365 ff. Hareketle netice arasında nedensellik ilişkisi...366 e. Taksirli suçta ceza...367 f. Bilinçli taksir...368 aa. Kavram...368 bb. Bilinçli taksirde ceza...368 cc. Bilinçli taksir-olası (dolaylı) kast ayrımı...369 g. Taksirin görünüm biçimleri...370 VI. Netice sebebiyle ağırlaşmış suçlarda manevi unsur...371 1. Kavram...371 2. Gerçek netice sebebiyle ağırlaşmış suçlar...371 a. Kast bulunması...371 b. Neticenin daha ağır olması...372 c. Nedensellik ilişkisinin bulunması...372 d. Failin taksirinin bulunması...373 e. Gerçek netice sebebiyle ağırlaşmış suçlarda ceza...374 3. Gerçek olmayan netice sebebiyle ağırlaşmış suçlar...375 VII. Kusur yeteneği...376 1. Kavram...376 2. Kusur yeteneğinin aranacağı zaman...378 VIII. Kusur yeteneğini etkileyen haller...379 1. Kavram...379 2. Yaş küçüklüğü...380 a. Kavram...380 b. Yaşın belirlenmesi...380 c. Çocuklara ilişkin dönemler...381

XXVI aa. 0-12 Yaş dönemi...381 aaa. Genel olarak...381 bbb. Çocuklara özgü güvenlik tedbirleri...382 bb. 12-15 Yaş dönemi...383 aaa. Genel olarak...383 bbb. Kusur yeteneğinin incelenmesi...383 ccc. Cezanın indirilmesi...385 cc. 15-18 Yaş dönemi...386 aaa. Genel olarak...386 bbb. Cezanın indirilmesi...387 d. Çocukların yargılanmasının özellikleri...388 aa. Çocuk mahkemeleri...388 bb. Özel hükümler...389 e. Ayrı yerde tutma ilkesi ve çocuk infaz kurumları...391 3. Sağır - dilsizlik...391 a. Kavram...391 b. 0-15 Yaş dönemi...392 c. 15-18 Yaş dönemi...392 d. 18-21 Yaş dönemi...393 4. Akıl hastalığı...393 a. Kavram...393 b. Akıl hastalığının kusur yeteneğine etkisi...394 aa. Biyolojik sistem...394 bb. Psikolojik sistem...394 cc. Karma sistem...395 c. Türk Ceza Yasası na göre akıl hastalığının dereceleri...395 aa. Tam akıl hastalığı...396 aaa. Kavram...396 bbb. Tedbir uygulanması...397 bb. Tam olmayan (kısmi) akıl hastalığı...398 aaa. Kavram...398 bbb. Cezanın indirilmesi...399 ccc. Tedbir uygulanması...399 d. Akıl hastalığında esas alınacak zaman dilimi...400 e. Akıl hastalıklarının çeşitleri...400 5. Geçici nedenler...402 IX. Kusurluluğu etkileyen haller...404 1. Zorlayıcı neden, cebir veya tehdit...405 2. Hata (yanılma)...406 a. Kavram...406 b. Hukuki hata...407 aa. Kavram...407 bb. Sistemler...408 aaa. Yasayı bilmeme konusunda hüküm içermeme...408

XXVII bbb. Yasayı bilmeme ve hatayı mazeret saymama...409 ccc. Yasayı bilmemeyi mazeret sayma...409 cc. Yasayı bilmemenin kapsamı...410 dd. Yasanın yanlış yorumlanması...411 ee. 765 Sayılı Türk Ceza Yasası nın sistemi...411 ff. 5237 Sayılı Türk Ceza Yasası nın sistemi...412 c. Fiili hata...414 aa. Suçun unsurlarına ilişkin hata...414 bb. Cezayı ağırlaştıran ve hafifleten nedenlerde hata...414 cc. Hukuka uygunluk nedenleri ile ceza sorumluluğunu etkileyen nedenlerde hata...415 dd. Mağdurda hata...415 ee. Çok neticeli hata...417 3. Haksız tahrik...418 a. Kavram...418 b. Haksız tahrikin koşulları...419 aa. Tahrik edici bir fiilin bulunması...419 bb. Fiilin haksız olması...420 cc. Haksız fiilin öfke veya şiddetli üzüntüye neden olması...422 dd. Tahrik edene karşı tepki gösterilmesi...422 ee. Nedensellik ilişkisi bulunması...424 c. Haksız tahrik ve tasarlama...424 d. Haksız tahrik ve yasal savunma...425 e. Haksız tahrik ve iştirak...425 f. Haksız tahrikte cezanın indirilmesi...425 İkinci Alt Bölüm : Suçun Özel Beliriş Biçimleri 14. Suça Teşebbüs...429 I. Kavram...429 II. Suça teşebbüsün cezalandırılma nedeni...429 1. Sübjektif teori...429 2. Objektif teori...430 3. Karma teoriler...431 4. Değerlendirme...431 III. Suça teşebbüsün koşulları...431 1. Suç işleme kastı...432 2. İcraya başlama...433 a. Hazırlık hareketleri...433 b. İcra hareketlerinin başlaması...435 aa. Sübjektif teori...435 bb. Objektif teori...436 aaa. Biçimsel objektif teori...436

XXVIII bbb. Maddi objektif teori...437 cc. Değerlendirme...438 3. Elverişli hareket...439 a. Kavram...439 b. Elverişliliğin belirlenmesi...440 aa. Görüşler...440 aaa. Sübjektif görüş...440 bbb. Objektif görüş...441 c. Elverişsizlik-yetersizlik...441 d. Türk hukukundaki uygulama ve görüşler...441 4. Suçun engel nedeniyle tamamlanamaması...443 IV. Suça teşebbüste ceza...445 1. Cezanın indirilmesi...445 2. İndirimde zarar veya tehlikenin ağırlığının gözönünde bulundurulması...446 V. Teşebbüse elverişli olmayan suçlar...446 VI. Gönüllü vazgeçme...448 1. Kavram...448 2. Gönüllü vazgeçmede ceza verilmemesinin hukuki esası...449 a. Sübjektif ve objektif teoriler...449 b. Suç siyaseti teorileri...450 c. Değerlendirme...451 3. Vazgeçmenin gönüllü olması...451 4. Tamamlanan suçtan cezalandırma...453 5. Gönüllü vazgeçmenin suç ortaklarına etkisi...453 VII. Etkin pişmanlık...454 VIII. İşlenemez suç...455 1. Kavram...455 2. İşlenemez suçun cezalandırılması konusu...455 a. Cezalandırmama görüşü...455 b. Cezalandırma görüşü...456 c. Türk hukukunda durum...456 3. Mutlak-nisbi elverişsizlik...457 4. İşlenemez suçun belirlenmesi...458 a. Araçta elverişsizlik...458 b. Konunun bulunmaması...459 c. Değerlendirme...460 15. Suça İştirak...461 I. Kavram...461 II. Suça iştirak ve çok failli suçlar...462 III. Suça iştirakin hukuki niteliği...463 1. Dar fail kavramı...463 2. Geniş fail kavramı...463

XXIX 3. Türk hukukunda kabul edilen görüş...464 IV. Suça katılanların sorumluluğu...465 1. Sistemler...465 2. İkilik sisteminin uygulanması...466 a. Sübjektif teori...466 b. Objektif teori...467 c. Türk hukukunda kabul edilen görüş...467 V. Suça iştirakin koşulları...468 1. Birden çok kişinin bulunması...468 2. Suça iştirak etme iradesi...468 3. Karar verilen suçun işlenmesi...470 VI. Taksirli suça iştirak...472 VII. Türk hukukunda suça iştirak biçimleri...473 1. Faillik...474 a. Müşterek faillik (fiili birlikte gerçekleştirme)...474 b. Dolaylı faillik...476 aa. Kavram...476 bb. Dolaylı fail ve azmettiren...478 2. Azmettirme...478 3. Yardım etme...480 a. Manevi yardımda bulunma...481 aa. Suç işlemeye teşvik etme...481 bb. Suç işleme kararını kuvvetlendirme...481 cc. Fiilin işlenmesinden sonra yardımda bulunmayı vaat etme...482 dd. Suçun işlenmesi konusunda yol gösterme...482 b. Maddi yardımda bulunma...482 aa. Suçun işlenmesinde kullanılan araçları sağlama...482 bb. Yardımda bulunma...483 4. Zorunlu yardım etme...485 5. Özgü suça iştirak...486 VIII. Tahrikçi ajan...487 IX. Cezaya etki eden nedenlerin suça katılanlara geçmesi...490 X. İştirakte cezanın verilmesi...491 16. Suçların İçtimaı...492 I. Kavram...492 II. Fikri içtima...493 1. Kavram...493 2. Fikri içtimaın koşulları...493 a. Tek fiil bulunması...493 aa. Hareketin sayısına önem veren görüş...493 bb. Netice sayısına önem veren görüş...495

XXX cc. Suç işleme kararına önem veren görüş...496 dd. Değerlendirme ve uygulamadaki durum...496 b. Birden çok farklı suçun oluşması...498 3. Fikri içtima halinde en ağır cezanın verilmesi...500 III. Zincirleme (müteselsil) suç...501 1. Kavram...501 2. Hukuki esası...501 a. Tek suç görüşü...501 b. Çok suç görüşü...502 c. Değerlendirme...502 3. Zincirleme suçun koşulları...502 a. Birden fazla suç işlenmesi...502 aa. Genel olarak...502 bb. Suçların aynı olması...504 cc. Suçların farklı zamanlarda işlenmesi...505 dd. Mağdurun aynı olması...506 ee. Suçun belli nitelikte olması...507 b. Bir suç işleme kararının bulunması...507 aa. Genel olarak...507 bb. Taksirli suçlarda...509 4. Zincirleme suçta ceza...510 IV. Bileşik (mürekkep) suç...511 1. Kavram...511 2. Bileşik suç kapsamında olmayan haller...512 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YAPTIRIM HUKUKU Birinci Alt Bölüm : Cezanın Amacı, Nitelikleri, Türleri, Belirlenmesi 17. Cezanın Amacı ve Nitelikleri...515 I. Cezanın amacı...515 1. Kavram...515 2. Cezanın amacı konusundaki görüşler...515 a. Mutlak teoriler...516 aa. Kefaret teorisi...516 bb. Adalet teorisi...516 cc. Mutlak teorilerin eleştirisi...517 b. Nisbi teoriler...519 aa. Özel önleme teorisi...519 bb. Özel önleme teorisinin eleştirisi...520 cc. Genel önleme teorisi...524 dd. Genel önleme teorisinin eleştirisi...525 c. Karma teori...527

XXXI 3. Türk hukukunda cezanın amacı...528 a. Yasal durum...528 b. Mahkeme kararları...530 c. Değerlendirme...531 II. Cezanın nitelikleri...534 III. Ceza ve diğer yaptırımlar...536 1. İdari cezalar...536 2. Disiplin cezaları...537 3. Medeni hukuk yaptırımları...538 18. Cezaların Türleri...539 I. Kavram...539 II. Hukuki nitelikleri açısından cezalar...539 III. Yöneldikleri değerler açısından cezalar...541 IV. Türk hukukunda cezalar...541 19. Hapis Cezası...543 I. Kavram...543 II. Sürelerine göre hapis cezaları...543 1. Süresiz hapis cezası...543 2. Süreli hapis cezası...544 a. Kavram...544 b. Kısa süreli hapis cezasının sakıncaları...545 20. Adli Para Cezası...546 I. Kavram...546 II. Para cezalarının belirlenmesi...546 1. Klasik para cezası sistemi...546 2. Gün para cezası sistemi...547 III. Para cezasının türleri...548 21. Cezanın Belirlenmesi...550 I. Kavram...550 II. Genel olarak cezanın belirlenmesi aşamaları...550 1. Soyut belirleme...550 a. Soyut-genel belirleme...551 b. Soyut-özel belirleme...552 2. Somut belirleme ve bireyselleştirme...553 III. Somut belirlemede ilkeler...556 1. Kusur ilkesi...556 2. Suçun unsurlarının iki kez değerlendirilmesi yasağı...557 3. Gerekçe gösterilmesi...557 IV. Sonuç (somut) cezayı belirlemenin aşamaları...558 1. Temel cezanın tespiti...558 a. Lehte ve aleyhte olan hallerin tartışılması...558

XXXII aa. Fiile ilişkin hususlar...559 aaa. Suçun işleniş biçimi...559 bbb. Suçun işlenmesinde kullanılan araç...560 ccc. Suçun işlendiği zaman ve yer...560 ddd. Suç konusunun önemi ve değeri...561 eee. Meydana gelen zararın veya tehlikenin ağırlığı...561 bb. Faile ilişkin hususlar...562 aaa. Kast veya taksire dayalı kusurun ağırlığı...562 bbb. Sebep ve saikler ile amaç...563 b. Temel ceza belirlenirken gerekçe gösterilmesi...563 2. Olası kast indiriminin veya bilinçli taksir artırımının uygulanması...564 3. Ağırlatıcı ve hafifletici nedenlerin uygulanması...564 4. Diğer nedenler...567 5. Takdiri indirim nedeninin uygulanması...568 a. Kavram...568 b. Kuralın uygulanması...568 c. Takdiri hafifletici sebep teşkil eden hususlar...571 aa. Failin geçmişi...571 bb. Failin sosyal ilişkileri...571 cc. Failin suçtan sonraki ve yargılama sürecindeki davranışı...572 dd. Cezanın failin üzerindeki olası etkisi...573 ee. Diğer hususlar...574 V. Cezanın hesaplanması yöntemi...574 1. Cezanın hesaplanmasında dikkate alınacak sıra...574 2. Hapis cezasının hesaplanması...574 3. Adli para cezasının hesaplanması...575 VI. Özgürlüğün kısıtlandığı sürenin mahkûmiyetten indirilmesi...576 1. Kavram...576 2. Mahsubun koşulları...576 a. Özgürlük kısıtlanarak geçirilen bir sürenin bulunması...576 b. Ceza mahkûmiyetinin bulunması...578 aa. Ceza mahkûmiyetinin niteliği...578 bb. Ceza mahkûmiyetinin zamanı...578 3. Cezanın ertelenmesi ve mahsup...579 4. Mahsubun uygulanması...579 22. Kısa Süreli Hapis Cezasının Seçenek Yaptırımlara Çevrilmesi...580 I. Kavram... 580 II. Seçenek yaptırımlara çevirme...581 1. Kavram...581 2. Takdir yetkisi...581 3. Seçenek yaptırımlara çevirme zorunluluğu...582