4. TUZLAR BÖLÜM Sanayide pek çok madde asit-baz tepkimeleri i sonucunda üretilmektedir. Asitlerin ve bazların tepkimesi sonucu tuzlar elde edilir. Tuzlar bazdan gelen katyon ile asitten gelen anyondan oluşan iyonik bileşiklerdir (Şekil 1.11). Bir tuz çözeltisinin ph değerini ölçtüğümüzde her zaman nötral bir değer olan ph = 7 bulmayız. Kuvvetli bir asit ile kuvvetli bir bazın nötralleşmesi sonucunda oluşan tuz nötraldir. Ancak zayıf bir asidin kuvvetli bir baz ile nötralleşmesi sonucunda oluşan tuz, bazik; kuvvetli bir asidin zayıf bir baz ile nötralleşmesi sonucu oluşan tuz ise asidik özellik gösterir. Örneğin zayıf bir asit olan asetik asidin kuvvetli bir baz olan sodyum hidroksit ile tepkimesi sonucunda oluşan sodyum asetat tuzu bazik özellik gösterir. Tuzlar, suda iyonlaşarak çözündükleri için çözeltileri elektrik akımını iletir. Katı hâlde elektrik akımını iletmezler. Ancak eriyikleri ve sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Tuzlar, asit ve bazlara göre daha kararlı bileşikler olup erime ve kaynama noktaları, kendilerini oluşturan asit ve bazlardan daha yüksektir. Tuzlu çözeltilerin kaldırma kuvveti yüksektir. Tuzları günlük hayatımızda yaygın bir şekilde kullanmaktayız. Aşağıda bazı tuzlar ve kullanıldıkları alanlar hakkında bilgi verilmiştir. Cevaplayalım CI Na + Şekil 1.11: İyonik katı olan NaCl tuzu kristal yapıdadır. Tuzlar neden katı hâlde elektrik akımını iletmezler? Sodyum Klorür - NaCl Sodyum klorür, saf hâlde renksizdir. Laboratuvar ortamında kuvvetli bir asit olan hidroklorik asit ile kuvvetli bir baz olan sodyum hidroksidin tepkimesi sonucunda elde edilir. HCl(suda) + NaOH(suda) ~ NaCl(suda) + H 2 O(s) Sodyum klorür, denizlerden, göllerden ya da kaya tuzu yataklarından doğal yöntemler kullanılarak da elde edilebilir. urdumuzun özellikle İç Anadolu Bölgesi nde kaya tuzu yatakları bulunmaktadır. Sodyum klorür, canlıların yaşamı için önemli bir tuzdur. Sodyum klorür, sofra tuzu olarak tüketilmesinin yanı sıra mandıralarda et ve balığın bozunmasını önlemede, derilerin saklanmasında, sabun ve cam yapımında, yolların buzlanmasını önlemede ve su yumuşatıcılarını yenilemede kullanılır. Sodyum klorür, kimya sanayisinde sodyum metali, klor gazı, hidroklorik asit ve sodyum hidroksit gibi birçok kimyasal maddenin eldesinde başlangıç maddesidir. 100 g suda 0,9 g NaCl içeren çözeltinin ozmotik basıncı, kanın ozmotik basıncına eşit olduğundan böyle çözeltilere fizyolojik tuz denir. Hastalara verilen serum ve burun damlası bileşiminde NaCl bulunur (Resim 1.38). Resim 1.38: Burun damlası NaCl içerir. 37
Sodyum Sülfat - Na 2 SO 4 Bu tuz (Resim 1.39), deniz ve göl suyundan ya da kuvvetli bir baz olan sodyum hidroksidin kuvvetli bir asit olan sülfürik asit ile tepkimesinden de elde edilir. 2NaOH(suda) + H 2 SO 4 (suda) ~ Na 2 SO 4 (suda) + 2H 2 O(s) Kristal suyu içeren sodyum sülfat (Na 2 SO 4.10H 2 O), Glouber Tuzu olarak adlandırılır. Sodyum sülfat, en çok kâğıt sanayisinde kullanılır. Resim 1.39: Sodyum sülfat Üretilen her bir ton kâğıt için yaklaşık 45 kg sodyum sülfat gereklidir. Ayrıca gıda maddelerine koruyucu olarak eklendiği gibi deterjan ve cam sanayinde de kullanılır. Resim 1.40: Çamaşır sodasının bileşiminde Na 2 CO 3 bulunur. Sodyum Karbonat - Na 2 CO 3 Sodyum karbonat, bazı ülkelerde yataklar hâlinde ve bazı göllerde de çözünmüş olarak bulunur. Halk arasında çamaşır sodası olarak bilinir (Resim 1.40). Van Gölü sodalıdır. Karbondioksit gazının sodyum hidroksidin sulu çözeltisinden geçirilmesi sonucu elde edilir. CO 2 (g) + 2NaOH(suda) ~ Na 2 CO 3 (suda) + H 2 O(s) Susuz sodyum karbonat olarak da bilinen sodanın erime noktası 890 C civarındadır. Soda; cam, deterjan, sabun, kâğıt ve selüloz üretimi ile tekstil endüstrisinde kullanıldığı gibi sodyum hidroksit, sodyum fosfatların ve sodyum bikarbonatların üretiminde de kullanılır. Sodyum karbonat, sularda sertlik yapan iyonları karbonat hâlinde çöktürüp uzaklaştırdığı için su endüstrisinde sertlik giderme vasıtası olarak da kullanılır. Sodyum Bikarbonat - NaHCO 3 Sodyum bikarbonat, halk arasında yemek sodası olarak bilinir. Cevaplayalım Bir kekin kabarmama nedeni ne olabilir? Sodyum bikarbonat, derişik sodyum karbonat çözeltisinden karbondioksit gazı geçirilmesiyle elde edilir. Na 2 CO 3 (suda) + CO 2 (g) + H 2 O(s) ~ 2NaHCO 3 (suda) Saf sodyum bikarbonat, tıpta anti-asit olarak kullanılır. Midedeki ekşimeyi önler. Sodyum bikarbonat, pastacılıkta, karbonatlı meyve sularının üretiminde, dericilikte ve yangın söndürme cihazlarında kullanılır. Sodyum bikarbonatın asit ile tepkimesi sonucu açığa çıkan karbondioksit gazı pastayı kabartır, yangını söndürür. Sodyum bikarbonat; alüminyum sülfat, sodyum tartarat, limon tuzu, primer kalsiyum fosfat gibi bir tuz ve nişasta ile karıştırılırsa kabartma tozu adını alır. Potasyum Nitrat - KNO 3 Potasyum nitrat, güherçile olarak bilinir. Potasyum nitrat, nitrik asit ve potasyum hidroksidin nötrleştirilmesi yolu ile üretilebilir. Bu tepkime Resim 1.41: Havai fi şeklerde KNO 3 kullanılır. 38 çok ekzotermiktir. KOH(suda) + HNO 3 (suda) ~ KNO 3 (suda) + H 2 O(s) + ısı
Potasyum nitrat en çok kara barut yapımında kullanılır. Kara barut potasyum nitrat, kükürt ve karbon karışımıdır. ükseltgen özellik gösterir. Havai fişeklerde (Resim 1.41), bazı cam tiplerinde kullanılır. Sodyum nitratla karışımı, yüksek sıcaklıklarda eriyen ve kaynayan maddelerde banyo görevi yapar. Potasyum nitrat, bitkilerin ihtiyaç duyduğu azot ve potasyum kaynağı olarak gübrelerde kullanılır. Kalsiyum Sülfat - CaSO 4 Kristal suyu içeren kalsiyum sülfat (CaSO 4. 2H 2 O), alçı taşı (jips) olarak adlandırılır. Alçı taşı yaygın olarak mücevher yapımında ve dişçilikte kullanılır. Alçı taşı 128 C ta ısıtıldığında içerdiği suyun %75 ini kaybederek alçıya dönüşür. Alçı suyla karıştırılırsa suyu kendisine bağlayarak sertleşir. Bu özelliğinden dolayı alçı kalıpçılıkta, dekorasyon işlerinde ve tıpta kullanılır. Heykeltıraşlar eserlerini oluştururken alçının içine su katarlar (Resim 1.42). Alçı daha yüksek sıcaklıklarda (163 C) ısıtılması durumunda suyunun tamamını kaybederek susuz kalsiyum sülfata dönüşür. Kalsiyum sülfatın susuz hâline anhidrit denir. Anhidrit, laboratuvarda kurutucu ve kâğıt endüstrisinde dolgu maddesi olarak kullanılır. Resim 1.42: Alçıdan yapılmış bir heykel Kalsiyum Karbonat - CaCO 3 Kalsiyum karbonat, doğada mermer, tebeşir, kalsit veya kireç taşı olarak bulunmaktadır. Kireç taşının ocaklarda 900-1000 C ta pişirilmesiyle sönmemiş kireç elde edilir. CaCO 3 (k) ~ CaO(k) + CO 2 (g) Saf ve beyaz CaCO 3 birçok üründe kullanılır. Kâğıt üretiminde kâğıdın parlaklığını, ışık geçirmezliğini, pürüzsüzlüğünü ve iyi mürekkep emmesini sağlamak için kalsiyum karbonattan yararlanılır. Ayrıca, plastik, lastik, yer karoları, cam macunu ve yapışkanların üretimi ile kemik erimesini önlemede destek maddesi olarak kullanılır (Resim 1.43). Bazı antiasitlerin bileşiminde de kalsiyum karbonat bulunur. Eskiden cam üretiminde yalnızca sönmemiş kireç (CaO) kullanılmış olsa da bugün artık öğütülmüş kireç taşından yararlanılmaktadır. Resim 1.43: Kemik erimesinde kullanılan ilaçların bileşiminde CaCO 3 bulunur. Amonyum Klorür - NH 4 Cl Amonyum klorür çok eski zamanlardan beri bilinen bir tuz olup kuvvetli bir asit olan hidroklorik asit ile zayıf bir baz olan amonyağın tepkimesinden elde edilir. HCl(suda) + NH 3 (suda) ~ NH 4 Cl(suda) Renksiz, kristalleşmiş bir madde olan amonyum klorür suda kolayca çözünerek hafif asit özelliğinde bir çözelti oluşturur. Halk arasında nişadır olarak isimlendirilen bu tuz, sanayide yaygın olarak kullanılmaktadır. Galvanizleme, kalaylama ve lehimlemede ayrıca kuru pillerde elektrolit olarak (Resim 1.44) kullanılır. ine birçok soğuk algınlığı ilacının ve öksürük şurubunun içeriğinde amonyum klorür bulunmaktadır. Resim 1.44: Kuru pillerde elektrolit olarak NH 4 Cl kullanılır. 39
Resim 1.45: Amonyum nitrat patlaması Amonyum Nitrat - NH 4 NO 3 Amonyum nitratın üretimi sanayide oldukça basittir. Amonyum nitrat, nitrik asidin amonyak ile verdiği tepkimeden oluşur. NH 3 (g) + HNO 3 (suda) ~ NH 4 NO 3 (suda) Ziraatta gübre olarak kullanılır. Amonyum nitrat %35 azot içeren en önemli azot gübresidir. Üretilen amonyum nitratın büyük bir kısmı patlayıcı maddelerin üretiminde kullanılır (Resim 1.45). Amonyum nitratın patlayıcı etkisi 1947 de Teksas ta tankere yüklenmiş olan bu maddenin patlaması sonucu birçok kişinin ölümüne neden olmasına kadar fark edilmemiştir. Resim 1.46: Monoamonyum fosfat gübresi Amonyum Fosfat - (NH 4 ) 3 PO 4 Amonyak ve fosforik asidin sulu ortamdaki tepkimesi sonucunda monoamonyum fosfat -NH 4 H 2 PO 4, diamonyum fosfat -(NH 4 ) 2 HPO 4 ve amonyum fosfat -(NH 4 ) 3 PO 4 bileşikleri oluşur. Monoamonyum fosfat ve diamonyum fosfat bileşikleri iyi birer gübredirler çünkü bitkiler için yaşamsal olan P ve N elementlerinin her ikisini de sağlamaktadır ve bitkiler için herhangi bir zararlı madde içermezler. Monoamonyum fosfat (Resim 1.46), %12 azot ve %61 fosfor elementleri içermektedir ve en yüksek oranda fosfat içeren gübre türü olup suda tamamen çözünmektedir. Bu gübredeki azot içeriği düşük olduğundan bitkilere istenen oranda fosfor sağlanabilir. iamonyum fosfat gübresi iki besinli bir gübredir. Bünyesinde %18 azot ve %46 fosfor bulunur. Fosfatlı gübrelerde azot elementi amonyum (NH + 4 ) formunda olduğu için toprakta tutunur ve bitkilere kontrollü olarak ulaşır. Aşırı yağış veya aşırı sulama durumunda topraktan yıkanma ile azot kaybı olmaz. Kâğıt aharlamasında alüminyum sülfat kullanılmasının dezavantajı, asidik olması nedeniyle kâğıdı bozmasıdır. Oysa kalsiyum karbonat kâğıtta bazik ortam sağlar. 40 Faydalı Bilgi Resim 1.47: Şap taşı ve tozu Alüminyum Sülfat - Al 2 (SO 4 ) 3 Alüminyum sülfat, alüminyum oksit ile derişik sıcak sülfürik asidin tepkimesinden elde edilir. Çözeltiden Al 2 (SO 4 ) 3.18H 2 O bileşiği kristallenir. Alüminyum sülfat, su arıtımında kullanılır. Bu işlemde suyun ph si alüminyum sülfat ilavesi ile Al(OH) 3 katısının çökebileceği şekilde ayarlanır. Al(OH) 3 katısı çökerken suda asılı katıları uzaklaştırır. Bu tuz boyacılıkta ve kâğıt fabrikalarında kâğıt aharlamada kullanılır. Aharlama, mum, zamk veya yapay reçinenin kâğıda katılarak kâğıdın, suya daha dayanıklı hâle getirilmesidir. Alüminyum sülfat çözeltisinden çöktürülen alüminyum hidroksit, aharlayıcı maddelerin kâğıt içinde birikmesine yardımcı olur. Şaplar Şaplar (Resim 1.47) genel olarak M + M 3+ (SO 4 ) 2.12H 2 O formülü ile gösterilebilir. Bu formülde, M + artı bir yüklü bir katyon (Li + hariç) ve M 3+ artı üç yüklü bir katyondur. Çok yaygın olarak bulunan şaplarda M + = Na +, K + veya NH + 4 ve M 3+ = Al 3+ dır. Şaplar, eşit molde alkali ya da amonyum tuzları ile +3 değerlikli metal tuzlarının çözeltilerinin karıştırılıp kristalleştirilmesiyle elde edilebilir. Bu nedenle de çift tuz olarak sınıflandırılabilir. Örneğin, eşit molde alüminyum sülfat ve potasyum sülfatın sulu çözeltisi kristallenmeye bırakıldığında elde edilen kristal potasyum alüminyum sülfat olup KAl(SO 4 ) 2.12H 2 O formülü ile gösterilebilir.
Şaplar, suda kolayca çözünürler ve tatlımsı bir tada sahiptirler. Şaplar dericilikte ve boyacılıkta kullanılır. Sodyum şapı [NaAl(SO 4 ) 2.12H 2 O] kabartma tozlarında mayalanma asidi olarak, potasyum şapı [KAl(SO 4 ) 2. 12H 2 O] ise atık su temizlenmesinde ve boyacılıkta kullanılır. Boyanacak olan dokuma şap çözeltisine daldırılır ve buharda ısıtılır. Oluşan alüminyum hidroksit dokumanın liflerinde birikir ve boya alüminyum hidroksit üzerinde yapışır. Amonyum şapı [NH 4 Al(SO 4 ) 2.12H 2 O] ise fırıncıların kullandığı kabartma tozu içerisinde ve salatalık turşusu yapımında kullanılır. 5. Etkinlik Kek Nasıl Kabarır? Amaç: Bir çeşit tuz olan sodyum bikarbonatın tepkimesini inceleme Araç ve Gereçler 1. Bir paket karbonat 2. Bir paket kabartma tozu 3. Sirke 4. Su 5. Turnusol kâğıdı Etkinliğin apılışı 1. Etkinliğe başlamadan önce karbonat ve kabartma tozu paketinin arkasındaki içindekiler kısmında ne yazdığını inceleyelim. 2. Karbonat ve kabartma tozunun asidik mi yoksa bazik mi olduğunu turnusol kâğıdı ile kontrol edelim. 3. Her birinin içerisinde 100 ml su bulunan iki beherden birincisine iki kaşık karbonat, ikincisine de iki kaşık kabartma tozu ekleyelim ve gözlemlerimizi kaydedelim. 4. ukarıdaki işlemi su yerine sirke kullanarak tekrarlayalım ve gözlemlerimizi kaydedelim. Sonuçları eğerlendirelim 1. Karbonatın kimyasal formülü nedir? Bu madde asidik midir yoksa bazik midir? Neden? 2. Kabartma tozu asidik midir yoksa bazik midir? Neden? 3. Bu etkinlikte bir kimyasal tepkime meydana geldi mi? Neden? 4. Etkinlikte oluşan tepkimenin denklemini yazınız. 5. Kabartma tozu ile karbonatın farkı nedir? 6. Bazı kek tariflerinde karbonat bazılarında ise kabartma tozu kullanılır? Neden? 41
ası Okuma Parç Geçmişten Günümüze Kireç Bilimsel adı kalsiyum oksit (CaO) olan kireç, yaklaşık 14 bin yıldır kullanılmaktadır ve dünyada yaygın kullanılan maddelerden birisidir. Milyonlarca yıl öncesinde yaşamış bitki ve hayvan kalıntıları deniz ve akarsuların dip kısımlarında birikerek fosilleşmiş ve kalker kayalar hâline dönüşmüştür. Günümüzde denizlerin ve akarsuların çekilmesi sonucu ortaya çıkan bu kalker kayalar kirecin kaynağını oluşturmaktadır. Jeolojik devirlerde oluşan kireç taşı ilk keşfedilen maddeler arasındadır. Ateşin keşfi kirecin keşfini de hızlandırmıştır. İlkçağlarda kireç taşının yoğun bulunduğu alanlarda ateş yakıldığında ateş kıvılcımlarının normalden farklı olduğu ve çeşitli gazların açığa çıktığı gözlemlenmiştir. Ayrıca bu alanda yakılan ateşten sonra kalan beyaz külün üzerine su döküldüğünde katılaştığının fark edilmesi kirecin keşfedildiğini göstermektedir. İlkçağlarda kirecin bu şekilde suya ve ateşe tepki vermesi ayırt edilmesini kolaylaştırmış ve yaygın kullanılmasını sağlamıştır. Kireç taşı, kolay işlenmesi, suya karşı dayanıklı olması ve ısıya karşı yalıtkan olması gibi nedenlerle eski uygarlıklarda heykeller (Resim 1.48) ve süs eşyaları yapımında kullanılmıştır. Ancak Antik unan ve Roma dönemlerinde yapı malzemesi olarak Resim 1.48: Kireç taşından yapılmış kireç taşı yerine mermer kullanılmıştır. Kalkerin magmatik etkiler sonucu şekil değiştirmesiyle ortaya çıkan mermer, kireç taşına bir heykel. benzer özellik göstermekle birlikte parlak ve desenli olması nedeniyle heykel ve süs eşyası yapımında daha çok ön plana çıkmıştır. Ülkemizde yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda kireç taşının kullanımıyla ilgili eski kalıntılara rastlanılmıştır. Şanlıurfa da Nevali Çori yerleşiminde bulunan kireç taşından yapılmış erkek heykelinin Neolitik döneme ait olduğu ve yaşının 11.000 yıl olduğu kanıtlanmıştır. Günümüzde üretilen kirecin %40 ı yapı sektöründe kullanılmaktadır. Bunun dışında yaşamımızda birçok alanda kireç kullanılmaktadır. Metallerin işlenmesi ve birçok sentetik maddenin üretilmesinde, beyazlatma çalışmalarında, boya üretiminde kireç sıkça kullanılmaktadır. Fabrika atıklarının temizlenmesinde ve içtiğimiz suların filtrelenmesinde de kireç kullanılmaktadır. Gıda sanayisinde kireç, şekerli yiyeceklerin işlenmesi, süt ürünleri, meyve suları gibi gıdaların hazırlanmasında kullanılmaktadır. Özellikle asidik toprakları ıslah etmek için kullanılan gübrelerin büyük bir kısmında kireç kullanılmaktadır. Böylece kireçli gübreler toprağın verimini artırarak daha fazla ürün alınmasını sağlamaktadır. Mısır piramitlerinden diş macunlarına kadar birçok yapının ve ürünün içine giren kirecin en ilginç kullanım alanlarından birisi de kendiliğinden ısınan konservelerdir. Özellikle askeriyede ilgi gören bu konservelerde iki ayrı kap bulunur. İçteki küçük kapta konservesi yapılan yiyecek bulunur. Küçük kabı saran ikinci kaptaysa birbirinden ayrı iki bölmede sönmemiş kireç ve su bulunur. Konservenin pimi çekildiğinde su kirece temas ederek tepkime başlar ve ortaya yüksek miktarda ısı çıkar. Bu ısı da yiyeceğin bulunduğu küçük kabı ısıtır. Cenk URMUŞKAHA Bilim ve Teknik, S 479, s. 92. (üzenlenmiştir.) 42
Excellent Goodo Poor Average e Ünite eğerlendirme Soruları A Aşağıda birbiri ile bağlantılı oğru () / anlış () tipinde ifadeler vardır. Soldan başlayarak ifadelerin doğru ya da yanlış olduğuna karar veriniz. Verdiğiniz karara göre kaç numaralı çıkıştan çıkmanız gerektiğini işaretleyiniz. Hiçbir asit yenilemez. 1. çıkış Her asit ve baz tepkimesi sonucunda oluşan tuz nötrdür. Kuvvetli bazlar kuvvetli asitler kadar tesirli değildir. Meyveler asit özelliği gösterir. apılarında hidrojen atomu bulunduran bütün maddeler asittir. ph değeri küçük olan çözelti daha kuvvetli asittir. Kuvvetli asit aynı zamanda derişik asittir. Aktif metallerin asitlerle tepkimesi sonucunda hidrojen gazı açığa çıkar. 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış 5. çıkış 6. çıkış 7. çıkış 8. çıkış Asitlerin ve bazların sudaki çözeltileri elektriği iletir. apılarında hidroksit grubu bulunduran bütün maddeler bazdır. Temizlik maddeleri bazik özellik gösterir. Bütün asitler yakıcı maddelerdir. Hidroflorik asit camı aşındırır. Bütün asitler zehirlidir. Asidik ya da bazik özellik gösteren tuzlar vardır. 9. çıkış 10. çıkış 11. çıkış 12. çıkış 13. çıkış 14. çıkış 15. çıkış 16. çıkış 43
B Aşağıdaki asit/baz formüllerini uygun harflerle eşleştiriniz.... 1. NaOH a. Hidroklorik asit (tuz ruhu)... 2. HCl b. Amonyak... 3. H 2 SO 4 c. Asetik asit (sirke ruhu)... 4. HNO 3 d. Sodyum hidroksit (kostik)... 5. CH 3 COOH e. Sülfürik asit (zaç yağı)... 6. CaO f. Nitrik asit (kezzap)... 7. NH 3 g. Kalsiyum oksit (sönmemiş kireç) C Aşağıda yer alan cümlelerdeki noktalı yerlere, verilen kelimelerden uygun olanlarını yazınız. su seyreltik asit zayıf asit asit hidrojen gazı nötralleşme tuz Arrhenius kuvvetli asit ph skalası derişik asit indikatör baz Sorensen 1. Sulu çözeltilerine hidrojen iyonu veren bileşiklere..., hidroksit iyonu veren bileşiklere de... denir. 2. Asit ve bazların tepkimesi sırasında birbirlerinin etkilerini yok etmelerine... denir. 3. Asitlerin ve bazların tepkimeleri sonucunda genellikle... ve... oluşur. 4. Aktif metallerin asitler ile tepkimesi sonucunda... açığa çıkar. 5. Asitlerle ve bazlarla etkileştiklerinde renk değiştiren kimyasal maddelere... denir. 6. Suda yüksek oranda iyonlaşan asitlere..., kısmen iyonlaşan asitlere de... denir. 7. Suda çok miktarda çözünen asit içeren çözeltilere..., az miktarda çözünen asit içeren çözeltilere... denir. 8. Maddelerin asitlik ve bazlık derecesini... kullanarak anlayabiliriz. 9. Asit ve bazlar için ilk modern tanım... tarafından yapılmıştır. 10. Hidrojen iyonu derişimi ilk defa... tarafından ölçülmüştür. 44
Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplandırınız. 1. Aşağıdakilerden hangisi asitler ve bazlar için ortaktır? A) Ekşi olmaları B) Acı olmaları C) Ele kayganlık hissi vermeleri ) Mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çevirmeleri E) Elektriği iletmeleri 2. Aşağıdakilerden hangisi bir asit çözeltisinin kuvvetli ya da zayıf olmasını belirler? A) Hacmi B) Kütlesi C) Çözeltinin içerdiği OH iyonları sayısı ) Çözeltinin içerdiği H + iyonları sayısı E) Çözeltideki toplam iyon sayısı 3. Aşağıdakilerden hangisi asit yağmuru oluşumunda etkili olan kimyasal maddelerden biridir? A) HCl B) NaCl C) H 2 SO 4 ) NH 3 E) H 3 PO 4 4. Aşağıdaki asitlerden hangisinin gıdalarda bulunması mümkün değildir? A) Folik asit B) Sülfürik asit C) Malik asit ) Fosforik asit E) Asetik asit 5. Aşağıdakilerden hangisinin sulu çözeltisi bazik özellik gösterir? A) CO 2 B) CH 4 C) CO ) NH 3 E) CH 3 COOH 6. Aşağıdaki tepkimelerin hangisinden bir tuz elde edilemez? A) NH 3 + HCl ~ B) Cu + HNO 3 ~ C) CO 2 + H 2 O ~ ) NaOH + HCl ~ E) Al + NaOH ~ 7. Balık etinde bulunan aminler bazik maddelerdir. Bu nedenle balığın tadı hafif acımsıdır. Balığın tadındaki bu acılığı gidermek için aşağıdakilerden hangisinin yapılması uygundur? A) ağda kızartmak B) Limon sıkmak C) Şeker atmak ) Tuz atmak E) Unlamak 45
8. Asidik ve bazik özellikteki kimyasal maddeleri kullanmadan önce yapılması gerekenlerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Ambalajın üzerindeki bilgileri okumalıyız. B) Güvenli bir ortam oluşturmalıyız. C) Üzerlerindeki uyarı sembollerini dikkate almalıyız. ) Seyreltme işleminde suyun üzerine asit ya da bazı yavaş yavaş ilave etmeliyiz. E) Tatlarına bakmalıyız. 9. Etiketleri kaybolmuş üç ayrı kap içinde NaOH, HCl ve NaCl çözeltileri olduğu bilinmektedir. Kaplardan birincisi mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çeviriyor. iğer iki kaptaki çözeltilere hangi işlem yapılırsa kaplardaki çözeltiler doğru olarak etiketlenir? A) İkinci kaba kırmızı turnusol kâğıdı daldırılırsa B) Üçüncü kaba az miktarda NaCl ilave edilirse C) Üçüncü kaba mavi turnusol kâğıdı daldırılırsa ) İkinci kaba mavi turnusol kâğıdı daldırılırsa E) İkinci kaptaki çözeltiden elektrik akımı geçirilirse 10. andaki kaplara HCl çözeltisi eklendiğinde II ve III. kapta; NaOH çözeltisi eklendiğinde ise yalnızca III. kapta tepkime olmaktadır. Buna göre, metaller aşağıdakilerden hangisi olabilir? X Z X metali I. kap metali II. kap Z metali III. kap A) Cu Ca Al B) Al Mg Ca C) Zn Mg Cu ) Al Ca Ag E) Ag Al Ca E Aşağıdaki soruları cevaplandırınız. 1. Asitlerin ve bazların genel özellikleri nelerdir? 2. Asitlere ve bazlara günlük hayattan örnekler veriniz. 3. Karınca ısırdığı zaman neden can acıtır? Acıyı azaltmak için neler yapılabilir? 4. Tuzlar nasıl oluşur? Örnek veriniz. 5. Tuzlar için asidik, bazik ya da nötr ifadesi kullanılabilir mi? Neden? 6. ağmur suyunun asidik özellik göstermesinin nedeni nedir? 7. İndikatör nedir? oğal ve yapay indikatörlere örnek veriniz. 8. Metal eşyalarda oluşan paslar nasıl giderilebilir? 9. Heykellerde ve tarihî eserlerdeki aşınmanın nedeni ne olabilir? 10. Temizlik malzemelerinin kullanımında nelere dikkat edilmelidir? 46