338 İlköğretim Matematik Öğretmen Adaylarının Eğitim Süreci Hakkındaki Felsefi Tercihleri ve Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutumları Dilek ÇAĞIRGAN GÜLTEN, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, İstanbul, cagirgan@istanbul.edu.tr Gülşah BATDAL KARADUMAN, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, gulsah@istanbul.edu.tr Özet Bu araştırmada, İlköğretim Matematik öğretmeni adaylarının eğitim süreci hakkındaki felsefi tercihleri ile öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarını belirlemek ve değerlendirmek amaçlanmıştır. Araştırmaya, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Matematik Öğretmenliği programında öğrenim gören son sınıf öğretmen adayları katılmıştır. Veriler Wiles & Bondi (1993) tarafından geliştirilen Felsefi tercihler anketi ve Çetin (2006) tarafından geliştirilen Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeği ile elde edilmiştir. Veriler, bilgisayar programıyla analiz edilmiş, verilerin analizinde frekans ve yüzde gibi betimsel istatistik teknikleri kullanılmıştır. Araştırmanın alt problemleri; Cinsiyet açısından felsefi tercihler hangi düzeydedir ve farklılaşmakta mıdır?, Eğitim sürecine ilişkin hangi felsefi ilkelere öncelik verilmektedir?, Genel olarak hangi eğitim felsefesi öncelikle tercih edilmektedir?, İlköğretim matematik öğretmeni adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları cinsiyete göre farklılaşmakta mıdır?, Öğretmen adaylarının felsefi tercihleri ile öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları arasındaki ilişki nedir? biçimindedir. Bulgular, kimlerin öğretmen olduğu, eğitim görüşlerinin neler olduğu ve eğitim felsefeleri konusunda yapılan araştırmalar, öğretmenlik mesleği ve öğretmen profilinin ortaya konması bakımından önemlidir. Anahtar Kelimeler: Matematik Öğretmen Adayı, Felsefi Tercih, Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum The Philosophical Preferences Of Prospective Primary Education Mathematics Teachers About Education Process And Attitudes Towards The Teaching Profession Abstract In this study, it was aimed to determine and evaluate the philosophical preferences and attitudes towards the teaching profession of the prospective primary education mathematics teachers. This research was carried out in the İstanbul University, Hasan Ali Yücel Faculty of Education, Department of primary education, Mathematics Education programs with senior year teachers of students. In the study was used survey technique. The data are collected through the philosophical preference questionnaire developed by Wiles & Bondi (1993) and scale for attitudes towards the teaching profession developed by Çetin (2006). The data are analysed by computer program, descriptive statistics techniques such as frequencies and percentages were used to analyse datas. Sub-problems of research; What is the level of philosophical preference in terms of gender and do they differentiate?, To the which philosophical principles relating to the educational process, are given priority?, Which education philosophy is generally preferred?, Do the attitudes towards the teaching profession of the prospective primary education mathematics teachers show a difference according to the gender?. What is the relation between the philosophical preferences and attitudes towards the teaching profession of
339 prospective teachers?. Findings are important to reveal in terms of; who are teachers, what are their opinions about the education, researchs in philosophy of education, teaching profession and teacher profile. Key Words: Prospective Mathematics Teachers, Philosophical Preferences, Attitudes Towards The Teaching Profession GİRİŞ Doğal olarak öğretmenler, eğitimle ilgili kararlar alırken bilinçli yada bilinçsizce sahip oldukları felsefi tercihlere dolayısıyla da eğitim felsefesine göre davranmaktadırlar Öğretmen adaylarının eğitim felsefeleriyle ilgili tercihlerini ortaya çıkarmak, gelecekte yürütecekleri eğitim-öğretim etkinlikleriyle ilgili bizlere fikirler verecektir. Felsefe, insanlığın doğuşuyla birlikte başlayan bir düşünme süreci ve sonuçta ortaya çıkan bir düşünce sistemidir. Uzun bir süreci kapsayan tarih boyunca bir çok felsefi akım ve bunların eğitime yansımalarından da pek çok eğitim felsefesi ortaya çıkmıştır. Ancak bu eğitim felsefeleri içinden en çok bilinenleri ve eğitimi etkileyenleri realist, idealist, experimentalist, perennialist ve existentialist eğitim felsefeleridir. Çalışmaya konu olan 5 eğitim felsefesini ve eğitimle ilgili önerilerini kısaca ifade etmek yararlı olacaktır. Aşağıdaki kısımda kısaca bu felsefeler hakkında bilgiler sunulmuştur (Tekin ve Üstün, 2008). Perennialist Felsefe: Beş felsefenin en tutucusu, en gelenekçisi veya en değiştirilemez olanı, eğitimin son derece klasik tanımlarından hareket eden perennializm (daimicilik, evrensellik) dir. Perennialistler, insan doğası gibi, eğitimin sürekli olduğuna inanırlar (Wiles & Bondi, 1993). Eğitim, mantıksallığı geliştirmelidir ve asıl amacı hayata hazırlamak olmalıdır. Perennialistlere göre okul, öğrencilerin zihinsel potansiyellerini geliştirmek için oluşturulmuş bir toplumsal kurumdur. Müfredatlar; insan yaşamındaki evrensel ve tekrar eden konulara önem vermelidir (Gutek, 2001). İdealist Felsefe: Bu felsefeye göre, gerçek, düşünsel ve ruhsal olandır. Dış dünyadaki varlıklar, aklın ürünüdür. Hakikat, fikirlerin tutarlılığında saklıdır. İyilik ideal bir durumdur ve ona ulaşmak için çaba harcanır (Wiles & Bondi, 1993). İdealistlere göre eğitimin amacı, öğrencileri doğruyu aramaya teşvik etmektir. İdealist eğitim bireyleri iyiye, doğruya ve güzele yöneltmeyi amaçlar ve öğrencilere okulda kültürel mirası oluşturan değerler öğretilmelidir (Gutek, 2001). Realist Felsefe: Realizm de, idealizm gibi köklü felsefelerinden biridir ve idealizme karşı bir görüştür. Realizme göre evrendeki nesneler biz onları algılamasak da vardır. Örneğin bir kitap biz onu okumasak da var olmaya devam edecektir. Realist görüşe göre okulların görevi, öğrencilere bilgi aktarmak ve araştırmacılığı öğretmektir. Öğrenciye bu bilgi ve yetenekler öğretmen tarafından kazandırılır (Gutek, 2001). Ancak bilgileri öğrenecek olan öğrenci de sorumluluk sahibi olmalıdır. Experimentalist Felsefe: Experimentalist (deneyci) felsefe, pragmatizm altında ele alınmaktadır. Pragmatizmin ortaya çıkışı, 1890 dan ABD nin I. Dünya Savaşı na girdiği 1917 yılına kadarki eğitim, sosyal ve siyasal reformları içeren ilerici hareketlerin yoğun olduğu döneme rastlar (Gutek, 2001:92). John Dewey experimentalizmin temel ilkelerini oluşturmuştur. (Wiles & Bondi, 1993). Sosyal konulara ve tecrübelere oldukça önem veren bir okuldan yana olan bu felsefe, öğrenmenin problem çözme ve araştırmayla geliştirilebileceği görüşündedir. Problem merkezli öğrenmede öğretmen, öğrenmeyi yönlendirmekten çok ona rehberlik eder. Existentialist Felsefe: Existentialist (varoluşçu) felsefe, özgürlük ve sorumluluk seçimini insana bırakan ve onun var oluşunu özünden önce gören (Küçükahmet vd., 1997:45) bir felsefi akımdır. Bu felsefi görüşe göre, şayet okullar var olacaksa, öğrencilerin kendilerini tanımaları ve toplumdaki yerlerini öğrenmeleri için var olmalıdır (Wiles & Bondi, 1993:49). Kimlerin öğretmen olduğu, öğretmenlerin hangi kaynaklardan seçildiği, eğitim görüşlerinin neler olduğu ve eğitim felsefeleri konusunda yapılan araştırmalar (Aksu ve diğerleri, 2008, Ok ve Önkol, 2007; Temizyürek, 2008) öğretmenlik mesleği ve öğretmen profilinin ortaya konması bakımından önemlidir (Kiraz ve Diğerleri, 2010). Nitelikli bir öğretmenin ise alanı ile ilgili bilgi ve becerilere sahip
340 olması tek başına yeterli olmamakta, bunun yanı sıra öğretmenlik mesleğine yönelik tutumunun da olumlu olması gerekmektedir (Çetin, 2006). Yukarıdaki bilgiler ışığında bu araştırma; kimlerin öğretmen olduğu, eğitim görüşlerinin neler olduğu ve eğitim felsefeleri konusunda yapılan araştırmalar, öğretmenlik mesleği ve öğretmen profilinin ortaya konması bakımından önemlidir AMAÇ Bu çalışmada, İlköğretim Matematik öğretmeni adaylarının eğitim süreci hakkındaki felsefi tercihleri ile öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarını belirlemek ve değerlendirmek amaçlanmıştır. Araştırmanın alt problemleri: Cinsiyet açısından felsefi tercihler hangi düzeydedir ve farklılaşmakta mıdır?, Eğitim sürecine ilişkin hangi felsefi ilkelere öncelik verilmektedir?, Genel olarak hangi eğitim felsefesi öncelikle tercih edilmektedir?, İlköğretim matematik öğretmeni adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları cinsiyete göre farklılaşmakta mıdır?, Öğretmen adaylarının felsefi tercihleri ile öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları arasındaki ilişki nedir? biçimindedir. YÖNTEM Araştırmada, bir konuyla ilgili mevcut durumu tespite imkan tanıyan betimsel yaklaşım kullanılmıştır. Çalışma Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesinde 2009-2010 öğretim yılında yürütülmüştür. Fakültemizde öğrenim gören 47 son sınıf öğrencisine Felsefi Tercihler Anketi ve Öğretmenlik mesleğine Yönelik Tutum Ölçeği uygulanmış ve analiz edilmiştir. Evren ve Örneklem Çalışmanın evreni Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü nde öğrenim gören son sınıf öğrencileridir. Bu öğrenciler mezun durumunda oldukları için aynı zamanda da birer öğretmen adayıdırlar. Örneklem, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Matematik Öğretmenliği programında öğrenim gören 47 son sınıf öğretmen adayıdır. Veri Toplama Araçları 1. Felsefi Tercihler Anketi Felsefi tercihler anketi, Wiles & Bondi (1993) tarafından geliştirilen likert tipinde 40 maddelik bir ankettir. Bu anket; perennialist, idealist, realist, experimentalist ve existentialist felsefelerin öğretmen, öğrenci, okul, öğretim programı, öğrenme ortamı, öğretim yöntemleri gibi konulardaki görüşlerini yansıtan 8 er madde içermektedir. Anketteki her bir maddeye katılma durumu olumludan olumsuza olmak üzere; tamamen katılıyorum:5 dan hiç katılmıyorum:1 a doğru derecelendirilmiştir. Bu anketi Çoban (2002) da çalışmasında kullanmış ve öğretmen adaylarının felsefi tercihlerini belirlemiştir. Öğrenciler anket formlarını 20 dakikada cevaplamışlardır. 2. Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeği Çetin (2006) tarafından geliştirilen Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeği, beşli likert tipi olup ölçekte 15 i olumsuz 20 si olumlu 35 madde bulunmaktadır. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 35, en yüksek puan 175 olup, 92 119 puan aralığının üstü olumlu, altı olumsuz, 92-119 aralığı ise nötr tutum olarak değerlendirilmektedir. Sevgi, değer ve uyum olmak üzere üç boyuttan oluşan ölçek hem toplam puan hem de üç alt boyut için ayrı puan vermektedir. Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı ölçeğin toplamı için.95, sevgi boyutu için.95, değer boyutu için.81, uyum boyutu için.76 dır. Ölçeğin geçerliği ise, Aşkar ve Erden (1968) tarafından geliştirilen ölçek kullanılarak test edilmiş ve elde edilen korelasyon katsayıları, toplam için r=.85, sevgi boyutu için r=.97, değer boyutu için r=.57 ve uyum boyutu için r=.74 olarak bulunmuştur. Verilerin Analizi Anket formlarının analizinde betimsel istatistik kullanılmıştır. Anket formlarına verilen cevapların önce frekansları sonra da yüzdeleri hesaplanarak tablolar halinde sunulmuştur.
341 Öğrencilerin ilkelere katılma dereceleri, tamamen katılıyorum: 5 puan, katılıyorum: 4 puan, kısmen katılıyorum: 3 puan, katılmıyorum: 2 puan kesinlikle katılmıyorum: 1 puan şeklinde puanlanmıştır. Öğrencilerin her bir ilkeye katılma düzeyleri belirlendikten sonra, her bir felsefi akıma ilişkin genel ortalamalar hesaplanmış ve felsefi tercihler ortaya çıkarılmıştır (Tekin, Üstün, 2008). BULGULAR ve YORUM Tablo 1: Matematik Öğretmenliği Anabilim Dalı Öğrencilerinin Felsefi Tercihler Anketine Verdiği Toplam Puanlar İle Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeğine Verdiği Toplam Puanlar Arasındaki İlişkiyi Belirlemek Üzere Uygulanan Pearson Çarpım Moment Korelasyon Analizi Sonuçları Felsefi Tercihler Anketine Verilen Toplam Puanlar Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeğine Verilen Toplam Puanlar Felsefi Tercihler Anketine Verilen Toplam Puanlar X=134,55 SS=12,65 N=47 r=0,600 Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeğine Verilen Toplam Puanlar p=0,000 X=109,14 SS=8,63 N=47 Tablo 1 de görüldüğü gibi, Matematik Öğretmenliği Anabilim Dalı öğrencilerinin Felsefi Tercihler Anketine verdiği toplam puanlar ile Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeğine verdiği toplam puanlar arasındaki ilişkiyi belirlemek üzere uygulanan Pearson Çarpım Moment Korelasyon analizi sonucunda puanlar arasında istatistiksel açıdan p<.05 düzeyinde anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Tablo 2: Felsefi Tercihler Anketi Puanlarının Öğrencinin Cinsiyeti Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Uygulanan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Puan Gruplar N X SS SH X t Testi Felsefi Tercihler Anketi Kız 32 134,46 13,739 2,428 Erkek 15 134,73 10,409 2,687 t Sd p 0,066 45 0,948 Tablo 2 de görüldüğü gibi, öğrencilerin Felsefi Tercihler Anketi Puanlarının Öğrencinin Cinsiyeti Değişkenine Göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla uygulanan bağımsız grup t testi sonucunda, grupların aritmetik ortalamaları arasındaki fark istatiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Tablo 3: Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrencinin Cinsiyeti Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Uygulanan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Puan Gruplar N X SS SH X t Testi Felsefi Tercihler Anketi Kız 32 110,06 8,776 1,551 t Sd p 1,061 45 0,294 Erkek 15 107,20 8,273 2,136 Tablo 3 de görüldüğü gibi, öğrencilerin Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeği Puanlarının Öğrencinin Cinsiyeti Değişkenine Göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla uygulanan bağımsız grup t testi sonucunda, grupların aritmetik ortalamaları arasındaki fark istatiksel olarak anlamlı bulunmamıştır.
342 Tablo 4: Matematik Öğretmenliği Anabilim Dalı öğrencilerinin Eğitim Felsefesi Puanlarının Genel Ortalamaları ARAŞTIRILAN FELSEFELER Perennialist felsefe İdealist felsefe Realist felsefe Experimentalist felsefe Existentialist felsefe ARİTMETİK ORTALAMALAR 26,2766 26,4043 27,4468 30,0213 24,4043 Tablo 4 incelendiğinde, Matematik Öğretmenliği Anabilim Dalı öğrencilerinin expermentalist felsefeyi en çok; existentialist felsefeyi en az destekledikleri görülmektedir. Ancak puan ortalamalarına bakıldığında, felsefi görüşlerden herhangi birinin tamamen reddedilmediği de görülmektedir. Özellikle bazı maddeler neredeyse tam puana yakın düzeyde desteklenmiştir. SONUÇ VE ÖNERİLER Bulgular sonucunda, öğretmen adaylarının felsefi tercihleri ile öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlıdır. Bu bağlamda, öğretmen adaylarının felsefi tercihlerinin öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarını nasıl ve niçin etkilediği biçimde araştırmalar yapılmalıdır. Cinsiyet değişkenine göre her iki ölçekten alınan puanlar arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Öğretmen adaylarının öğretmenliğe ilişkin tutumları ile ilgili cinsiyet değişkeni açısından elde edilen farklı bulgular göz önüne alındığında, bu değişkenle ilgili değişik örneklem gruplarından elde edilecek bulguların literatüre önemli katkılarının olacağı düşünülmektedir. Adayların expermentalist felsefeyi en çok, existentialist felsefeyi en az destekledikleri; bununla birlikte felsefi görüşlerin hemen hepsini destekledikleri tespit edilmiştir. Bu bulgu, günümüzde bireylerin çoklu felsefi görüşler taşıdıkları görüşüyle paraleldir. Expermentalist felsefenin en çok desteklenmesi, öğretmen adaylarının branşlarıyla paralel düşünce yapıları geliştirmeleriyle açıklanabilir. Çünkü bu felsefe, öğrenmenin problem çözme ve araştırmayla geliştirilebileceği görüşündedir. Existentialist felsefenin eğitimle ilgili sıra dışı görüşler ileri sürdüğü dikkate alındığında, öğretmen adaylarının bu felsefi görüşü desteklememiş olmaları Çoban (2002) ve Tekin ve Üstün (2008) tarafından yapılan araştırmayla örtüşmektedir. Öğretmen adaylarının planlı ve programlı eğitimden yana olmaları, öğretmen eğitimi programlarının hedeflerine ulaştığını göstermesi açısından bu bulgu önemlidir. Bu çalışmada uygulanan anket boylamsal yaklaşımla 1. sınıf- 4. sınıf sürecinde aynı gruba ve diğer anabilim dallarına uygulanabilir. Böylece öğretmen adaylarının felsefi görüşlerindeki değişmeleri ve mesleğe yönelik tutumlarını belirleyen çalışmalar yapılabilir. Bu çalışmanın sonuçlarının, öğretmen adaylarının felsefi tercihleri ile mesleğe yönelik tutumları konusunda literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Diğer araştırmacılara farklı Eğitim Fakültelerinde benzer çalışmalar yürütmeleri ve bu araştırmayı genişletmeleri önerilebilir. Böylece ülkemiz öğretmenlerinin felsefi görüş profillerinin ortaya çıkmasına katkı sağlanabilir. KAYNAKLAR Aksu, M., Daloğlu, A., Yıldırım, S., Kiraz, E. & Demir, C. E. (2008). Geleceğin öğretmenleri kimler: Eğitim fakülteleri öğrenci profili. İlköğretmen, 16, 44-49. Çetin, Ş. (2006). Öğretmenlik Mesleği Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi (Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması). Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi. 18. 28-37.
343 Çoban, A. (2002). Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının, Eğitim Sürecine İlişkin Felsefi Tercihlerinin Değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26 (2), 311-318, 2002. http://www.cumhuriyet.edu.tr/edergi/makale/76.pdf Demirel, Ö. (2000). Karşılaştırmalı Eğitim. Pegem A Yayınevi, Ankara. Fullan, Michael G. (1991). The New Meaning of Educational Change. (Sec. Ed.). New York: Teachers College Press. Gutek, G.L. (2001). Eğitime Felsefi ve İdeolojik Yaklaşımlar. (Çev: Kale N.). 2. Baskı, Ütopya Yayınevi, Ankara. Kiraz E. vd. (2010). Öğretmen Adaylarının Eğitim Görüşlerinin Farklı Değişkenlere Göre İncelenmesi, İlköğretim Online, 9(2), 526-540, 2010. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr Küçükahmet, L. ve Diğ. (1997). Eğitim Bilimine Giriş. Gazi Kitapevi Yayınları, Ankara. Ok, A., and Önkol, P. (2007). Öğretmen yetiştirme programlarındaki öğretmen adaylarının profili. Eğitim ve Bilim, 32, 143, 13-25. Tekin, S., Üstün, A. (2008). Amasya Eğitim Fakültesi Öğretmen Adaylarının Eğitim Süreci Hakkındaki Tercihlerinin Tespiti. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 25, Sayfa 145-158. Temizyürek, F. (2008). Türkçe öğretmen adaylarının demografik özellikleri, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 663-692. URL 1 (2006). YÖK, Öğretmen Yetiştirme. http://www.yok.gov.tr/egitim/ogretmen/ogretmen.htm. son erişim tarihi: 20.07.2006. URL 2 (2006). Eğitim Fakültelerinde Uygulanacak Yeni Programlar Hakkında Açıklama. http://www.yok.gov.tr/egitim/ogretmen/aciklamaprogram.doc. son erişim tarihi: 26.07.2006. Wiles, J. & Bondi, J. (1993). Curriculum Development. USA: Macmillan Publishing Company. İçinde: Çoban, A. (2002). Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının, eğitim sürecine ilişkin felsefi tercihlerinin Değerlendirilmesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 26 (2), 311-318. Yıldırım, S. ve Özden, Y. (1998). 21. Yüzyılda Öğretmen Eğitimi. III. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, 311-315.