Ankara İl Merkezindeki Bazı Lise Öğrencilerinde Kişisel Hijyen Davranışları

Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2010; 9(5):433-440 Ankara İl Merkezindeki Bazı Lise Öğrencilerinde Kişisel Hijyen Davranışları [Personal Hygiene Behaviour of some High School Students in Ankara Province] ÖZET AMAÇ: Tanımlayıcı nitelikte bir araştırma olan bu çalışmada; Ankara ili merkezinde, biri genel lise eğitimi veren özel lise, biri sağlık meslek lisesi, biri endüstri meslek lisesi olmak üzere üç liseden 11. sınıf öğrencilerinin (n=215) kişisel hijyenle ilgili davranışlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM: Değerlendirme yapılırken öğrencilerin hijyenle ilgili davranışlarının tanımlayıcı özellileri ile nasıl değiştiğini analiz edebilmek amacıyla hijyenle ilgili bazı davranışları için ayrı ayrı puan verilip bu puanlar toplanarak toplam hijyen puanı hesaplanmıştır. BULGULAR: Öğrencilerin %39,4 ü ellerini 4-6 kez, %35,7 si 7-9 kez yıkamaktadır. %40,5 i ellerini yemeklerden önce, tuvaletten sonra ve kirlenince yıkamaktadır. %40,6 sı haftada 1-2 kez, %51,9 u 3-6 kez banyo yapmaktadır. %39,5 i günde bir kez ya da daha sık iç çamaşırlarını değiştirmektedir. Öğrencilerin %97,2 si dişlerini fırçalamaktadır. %59,1 i dişlerini günde iki kez, %21,7 si günde 3 kez yada daha fazla dişlerini fırçalamaktadır. Genel lise eğitimi veren özel liseye gidenlerde, kızlarda, annesinin ya da babasının öğretim düzeyi yüksek olanlarda toplam hijyen puanı daha yüksektir (p<0.01). SONUÇ: Öğrencilerde kişisel hijyenle ilgili olumlu davranış değişiklerinin geliştirilebilmesi için sağlık eğitim programları geliştirilmelidir. Kişisel hijyen uygulamalarına ailelerin eğitim durumlarının açıkça görülen etkisi nedeniyle ailelerin de kişisel hijyen konusunda eğitilmeleri önemlidir. SUMMARY AIM: This descriptive study aimed to determine the behavior of 11th class students (n=215) was related to personal hygiene at three high schools (one private high school, one health vocational high school, one industry vocational high school) in the center of Ankara Province. METHOD: In order to analyze how changes hygiene-related behaviors of students with descriptive features, some behaviors related to hygiene, whether these points are being collected separately "total hygiene point" calculated asessment is made. RESULTS: 39.4% of students wash their hands 4-6 times 35.7% of students wash their hands 7-9 times a day. 40.5% of students wash their hands before meals, after toilet and when contamination. 40.6% of students have a bath 1-2 times 51.9% of students have a bath 3-6 times a week. 39.5% of students changes of underwear once daily or more frequent a day. 97.2% of students brushes their teeth. 59.1% of students brushes their teeth twice a day, 21.7% of students brushes their teeth three times a day or more. At the female students of private high school which providing general secondary education Mother's or father's education level is high, hygiene score is higher than the total ones (p<0.01). CONCLUSION: Students, positive behavior changes related to personal hygiene, health education programs should be developed for the development of. Personal hygiene practices of families affected due to level of education clearly seen, the family also is important to be educated about personal hygiene. Çiğdem Şimşek 1, Birgül Piyal 2, Hakan Tüzün 3, Deniz Çakmak 1, Hatice Turan 1, Vildan Seyrek 1. 1 Ankara İl Sağlık Müdürlüğü, 2 Ankara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi, Ankara. 3 Gaziantep İl Sağlık Müdürlüğü, Gaziantep. Anahtar Kelimeler: Öğrenci sağlığı, Kişisel Hijyen, Sağlık Davranışı. Key Words: Student Health, Personal Hygiene, Health Behavior. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Çiğdem Şimşek Ankara İl Sağlık Müdürlüğü, Ankara, Türkiye. cigdemsimsek2000@yahoo.com GİRİŞ DSÖ tarafından 10-19 yaş grubu adolesan yaş grubu olarak, 15-24 yaş grubu ise genç yaş grubu olarak tanımlanmaktadır (1). Türkiye genç nüfusa sahip bir ülkedir. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 2003 verilerine göre 10-19 yaş grubu nüfusun tüm nüfus içindeki payı %19,8 ve 10-24 yaş grubu nüfusun ise tüm nüfus içindeki payı %28,6 olarak saptanmıştır (2). Milyonlarca genç insanda bu dönem, önlenebilir önemli morbidite, mortalite ve kötü sağlık alışkanlıkları ile birliktedir. Ülkemiz demografik ve sosyolojik olarak değişim süreci yaşamakta; söz gelimi çalışmalarda sadece kırsal alandan göç edenler arasında değil, önceden beri kentli olan kesimde de özellikle gençlerin, güvenilir bilgi edinebilme olanağından ve sağlıklı davranabilme becerisinden yoksun oldukları belirtilmektedir (3). Bu özellikli nüfusun toplu yaşam alanı olarak okullar, sağlığı geliştirici davranışları amaçlayan girişimler için elverişli müdahale alanları olarak ortaya çıkmaktadır. www.korhek.org 433

Sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve alınan temizlik önlemlerinin tümü hijyen olarak tanımlanır. Kişisel hijyen; saç temizliği ve bakımı, yüz, göz ve kulak temizliği, ağız ve diş temizliği, ayak temizliği, banyo alışkanlığı, dış genital organlar ve koltuk altı temizliği, cinsel ilişki sırasında ve sonrası temizlik, sağlıklı giyinme, el ve tırnak temizliğini kapsamaktadır (1). Sağlık eğitimi, öğrenci sağlığı, okul çevresi ve okul personelinin sağlığı ile birlikte okul sağlığı hizmetlerinin temel bileşenlerini oluşturmaktadır. Sağlık eğitimiyle kazanılan davranışlar aileleri de olumlu yolda etkilemekte böylece öğrenciler bir çarpan etkisiyle toplumun sağlık eğitimi de dolaylı yoldan olumlu etkilemiş olabilmektedir (4). Geliştirilecek sağlık eğitim programları için eğitimde ihtiyaç saptanması çalışmaları öğrencilerin kişisel hijyenleriyle ilgili mevcut davranış örüntülerinin açığa çıkartılmasına ihtiyaç duyacaktır. Tanımlayıcı nitelikte bir araştırma olan bu çalışmada; Ankara ilinde, üç lisede 11. sınıf öğrencilerinin kişisel hijyenle ilgili davranışlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma Ankara il merkezinde yer alan genel lise eğitimi veren bir özel lise, bir endüstri meslek lisesi ve bir sağlık meslek lisesinde yürütülmüştür. Çalışma tanımlayıcı tipte bir araştırmadır. Genel lise eğitimi veren özel lisede ve sağlık meslek lisesinde 11. sınıf öğrencilerin tümü, endüstri meslek lisesinde 11. sınıflardan rastgele örnekleme yöntemiyle dört sınıfın öğrencileri (n=250) çalışma kapsamına alınmıştır. Çalışmanın yürütüldüğü esnada okulda bulunmayan ya da çalışmaya katılmayı kabul etmeyen öğrenciler dışındaki 215 öğrenci (%86) (genel lise eğitimi veren özel lisede 72, sağlık meslek lisesinde 71, endüstri meslek lisesinde 72 öğrenci) araştırmaya katılmıştır. Araştırma uygulama aşamasına geçilmeden önce milli eğitim müdürlüğü yetkilerinden gerekli izinler alınarak, çalışma takvimi birlikte planlanmıştır. Çalışmanın uygulaması gözlem altında anket uygulama yöntemi gerçekleştirilmiştir, uygulama öncesi öğrenciler çalışma hakkında bilgilendirilmiştir. Öğrencilerin hijyenle ilgili davranışlarının tanımlayıcı özellileri ile nasıl değiştiğini analiz edebilmek amacı ile toplam hijyen puanı hesaplanmıştır. Toplam hijyen puanı hesaplanırken hijyenle ilgili bazı davranışları için ayrı ayrı puan verilerek bu puanlar toplanmıştır. Böylece 9-25 puanlama aralığına sahip olan bir skala oluşturulmuştur. Puanlama yapılırken her bir davranış için karşılık gelen puanlar Tablo-1 de görülmektedir: İstatistiksel yöntem olarak t testi ve varyans analizi kullanılmıştır. BULGULAR Ankara ilinde farklı sosyoekonomik düzeyde öğrencilerin devam ettiği üç lisede yapılan bu çalışmaya 95 i (%44,2) kız, 120 si (%55,8) erkek olmak üzere toplam 215 kişi katılmıştır. Tablo-2 de öğrencilerin tanımlayıcı özellikleri görülmektedir. Tablo-3 te öğrencilerde hijyenle ilgili bazı davranışların değişimi görülmektedir. Tablo-3 te görüldüğü gibi öğrencilerin %98,1 i sabahlarını yüzünü yıkamaktadır. %39,4 ü ellerini 4-6 kez, %35,7 si 7-9 kez yıkamaktadır. %40,5 i ellerini yemeklerden önce, tuvaletten sonra ve kirlenince yıkamaktadır. %40,6 sı haftada 1-2 kez, %51,9 u 3-6 kez banyo yapmaktadır. %39,5 i günde bir kez ya da daha sık iç çamaşırlarını değiştirmektedir. Öğrencilerin %59,3 ü ayaklarını günde bir kez yıkamaktadır. %80,7 si ayaklarını kurulamaktadır. %81,2 si günde bir kez ya da daha sık çoraplarını değiştirmektedir. %62,6 sının kişisel tırnak makası bulunmaktadır. Tablo-4 te öğrencilerin ağız- diş sağlığı özellikleri görülmektedir. Öğrencilerin %97,2 si dişlerini fırçalamaktadır. %59,1 i dişlerini günde iki kez, %21,7 si günde 3 kez ya da daha fazla dişlerini fırçalamaktadır.%54,7 si 2-5 ayda bir diş fırçasını değiştirmektedir.%32,0 ı yılda bir kez diş hekimine gitmektedir. Öğrencilerin tümü içim toplam hijyen puanı ortalaması 16,90 (SD: 2,61), ortancası 17 (min: 9- maks: 22) dir. Tablo-5 te öğrencilerde toplam hijyen puanının tanımlayıcı özelliklere göre değişimi görülmektedir. Toplam hijyen puanı için okullar, cinsiyetler, annenin öğrenim durumu ve babanın öğrenim durumu için istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p<0.01). Genel lise eğitimi veren özel liseye gidenlerde, kızlarda, annesinin ya da babasının öğretim düzeyi yüksek olanlarda toplam hijyen puanı daha yüksektir (Şekil: 1-3) 434 www.korhek.org

Tablo 1. Öğrencilerde hijyenle ilgili bazı davranışlar üzerinde toplam hijyen puanı hesaplanırken kullanılan puan değerleri. Hijyenle İlgili Bazı Davranışları Puanlama Hijyenle İlgili Bazı Davranışları Puanlama El yıkama sayısı/gün Ayak yıkama sıklığı 1-3 1 Günde birden daha az 1 4-6 2 Günde bir 2 7-9 3 Günde birden daha sık 3 10 ve üzeri 4 Çorap değiştirme sıklığı El yıkama süresi 3 Günde bir ya da daha nadir 1 1 dakika 1 2 Günde bir 2 2-3 dakika 2 Günde bir ya da daha sık 3 4-5 dakika 3 Diş fırçalama sıklığı Banyo yapma sıklığı Günde bir 1 Haftada 1 2 1 Günde iki 2 Haftada 3 6 2 Günde üç kez ya da daha fazla 3 Her gün günde 2 3 Diş fırçası değiştirme sıklığı İç çamaşırı değiştirme durumu 6 Ayda bir ya da daha nadir 1 Haftada 1 2 1 2-5 Ayda bir 2 2 günde bir 2 Ayda bir 3 Her gün günde 2 3 Tablo 2. Öğrencilerin temel tanımlayıcı özellikleri. Doğum tarihi n % Kardeş Sayısı n % 1987 20 9,3 1 28 13 1988 97 45,1 2 100 46,5 1989 98 45,6 3 49 22,8 Cinsiyet 4 38 16,7 Kız 95 44,2 Kimlerle Yaşıyor Erkek 120 55,8 Çekirdek Aile 191 89,3 Anne Öğrenim Durumu Büyük Aile 10 4,7 OYO-OY İlkokul 97 45,1 Anne ile 9 4,2 Ortaokul-Lise 55 25,1 Akraba ile 4 1,9 Üniversite 63 29,3 Çalışma Durumu Baba Öğrenim Durumu Evet 33 15,4 OYO-OY İlkokul 55 25,6 Hayır 181 84,6 Ortaokul-Lise M. 83 38,6 Kendine Ait Oda Durumu Üniversite 77 35,8 Evet 115 53,5 Sosyal Güvence Durumu Hayır 100 46,5 Evet 192 89,3 Hayır 23 10,7 (OYO: Okur yazar olmayan, OY: Okur yazar) www.korhek.org 435

Tablo 3. Öğrencilerde hijyenle ilgili bazı davranışların değişimi. Sabah yüz yıkama n % Evet 211 98,1 Hayır 4 1,9 El yıkama sayısı/gün 1-3 18 8,5 4-6 84 39,4 7-9 76 35,7 10 ve üzeri 35 16,4 El yıkama zamanı* Yemeklerden önce 162 75,3 Yemeklerden sonra 31 14,4 Tuvaletten önce 12 5,6 Tuvaletten sonra 210 97,7 Eve gelince 65 30,2 El yıkama süresi 1 dakika 86 40,4 2-3 dakika 87 40,8 4-5 dakika 40 18,8 Banyo yapma sıklığı Haftada 1 2 86 40,6 Haftada 3 6 110 51,9 Her gün günde 2 16 7,5 İç çamaşırı değiştirme Haftada 1-2 43 21,5 2 günde bir 78 39,0 Her gün günde 2 79 39,5 Ayak yıkama sıklığı Günde birden daha az 58 29,1 Günde bir 118 59,3 Günde birden daha sık 23 11,6 Ayak kurulama durumu Evet 171 80,7 Hayır 41 19,3 Çorap değiştirme sıklığı 3 Günde bir ya da daha nadir 15 7,0 2 Günde bir 25 11,7 Günde bir ya da daha sık 173 81,2 Tablo 4. Öğrencilerin ağız-diş sağlığı özellikleri. Diş fırçalama durumu n % Evet 209 97,2 Hayır 6 2,8 Kişisel diş fırçası Evet 212 98,6 Hayır 3 1,4 Diş fırçalama sıklığı Günde bir 39 19,2 Günde iki 120 59,1 Günde üç kez ya da daha fazla 44 21,7 Diş fırçalama tekniği Yukarı-Aşağı 80 38,5 Sağdan sola 29 13,9 Dairevi 79 38 Hepsi 19 9,1 Makine 1 0,5 Diş fırçası değiştirme sıklığı Ayda bir 42 20,5 2-5 Ayda bir 106 54,7 6 Ay 57 24,7 Ağız kokusu Var 10 4,7 Yok 180 83,7 Bilmiyorum 25 11,6 Diş hekimine gitme sıklığı Gitmedim 54 27,4 Yılda 1 den daha az 51 25,9 Yılda 1 63 32,0 Yılda 2 29 14,7 TOPLAM HİJYEN PUANI- Ortalama % 95 GA 19,00 18,00 17,00 16,00 15,00 14,00 Ö. L E.M.L OKULLAR S.M.L *Bir kişi birden fazla seçeneği belirtebildiği için verilen yanıt sayısının toplam kişi sayısına bölünmesi ile elde edilen yüzdelerin toplamı % 100 ü geçmektedir. Şekil 1. Toplam Hijyen Puanının Okullara Göre Değişimi (ÖL: genel lise eğitimi veren özel lise, EML: endüstri meslek lisesi:, SML: sağlık meslek lisesi) 436 www.korhek.org

Tablo 5. Öğrencilerde toplam hijyen puanının tanımlayıcı özelliklere göre değişimi 18,50 Tanımlayıcı Özellikler Okul Genel lise eğitimi veren özel lise Toplam Hijyen Puanı Ortalama (SD) 18,15 (2,00) Endüstri meslek lisesi 15,46 (2,60) Sağlık meslek lisesi 16,89 (2,54) Cinsiyet p 0.001 TOPLAM HİJYEN PUANI- Ortalama % 95 GA 18,00 17,50 17,00 16,50 16,00 Kız 17,57 (2,46) Erkek 16,28 (2,61) Anne Öğrenim Durumu 0.001 15,50 KIZ CİNSİYET ERKEK OYO-OY-İlkokul 16,32 (2,48) Ortaokul-Lise M. 16,32 (2,89) Üniversite 18,17 (2,02) Baba Öğrenim Durumu OYO-OY-İlkokul 15,86 (2,79) Ortaokul-Lise M. 16,33 (2,57) Üniversite 17,98 (1,99) Kendine Ait Oda Durumu Evet 17,06 (2,69) Hayır 16,30 (2,18) Kimlerle Yaşıyor Çekirdek Aile 16,86 (2,65) Büyük Aile 16,00 (2,31) Anne ile 18,11 (2,14) Akraba ile 17,66 (2,08) Çalışma Durumu Evet 16,34 (2,70) Hayır 16,99 (2,60) (OYO: Okur yazar olmayan, OY: Okur yazar) 0.001 0.001 0,121 0.386 0.272 Şekil 2. Toplam Hijyen Puanının Cinsiyetlere Göre Değişimi. TOPLAM HİJYEN PUANI- Ortalama %95 GA 19,00 18,00 17,00 16,00 15,00 ANNE EBEVEYN BABA Şekil 3. Toplam hijyen puanının ebeveynlerin öğrenim düzeylerine göre değişimi (OYO: Okur yazar olmayan, OY: Okur yazar) ÖĞRENİM DÜZEYİ OYO-OY-İlkokul Ortaokul-Lise Üniversite www.korhek.org 437

TARTIŞMA Kişisel hijyen alışkanlıkları hem bebeklik çağından itibaren aileden, hem de toplu yaşamın olduğu okullardan elde edilen bir birikimdir. Bireyin ait olduğu sosyal grup, hijyen uygulamalarını etkileyici özelliğe sahiptir. Birey hijyen uygulamalarını, çocukluk döneminde ebeveynlerinden öğrenir ve kazandığı bu alışkanlıkları genellikle yaşamı boyunca sürdürür (1). Günümüzde insanların uygarlık düzeyini gösteren ana ölçü temizliktir. Uygar insan vücut ve giyecek temizliğine önem veren insandır (5). Çalışma kapsamındaki öğrencilerin %98,1 i sabahlarını yüzünü yıkamaktadır. %39,4 ü ellerini 4-6 kez, %35,7 si 7-9 kez yıkamaktadır. Öğrencilerin %75,3 ü yemeklerden önce, %14,4 ü yemeklerden sonra, %5,6 sı tuvaletten önce, %97,7 si tuvaletten sonra, %30,2 si eve gelince ellerini yıkamaktadır. Çan, ilköğretim öğrencilerinin (n=156); %92,3 ünün sabah kalkınca, %89,7 sinin yemekten önce, %95,5 inin yemekten sonra, %35,9 unun tuvaletten önce, %98,7 sinin tuvaletten sonra ellerini yıkadıklarını saptamıştır (6). Güleç, ilköğretim öğrencilerinin (n=346); %72,8 inin sabah kalkınca, %87,3 sinin yemekten önce, %78,6 sının yemekten sonra, %11,6 sının tuvaletten önce, %89,6 sının tuvaletten sonra, %83,2 sinin kirlenince ellerini yıkadıklarını saptamıştır (7). Çetinkaya, ilköğretim öğrencilerinin (n=563); %93,3 ünün sabah kalkınca, %93,2 sinin yemekten önce, %90,4 ünün yemekten sonra, %69,7 sinin tuvaletten önce, %98 inin tuvaletten sonra ellerini yıkadıklarını saptamıştır (8). Erbil yüksek öğrenim gören kız öğrencilerin (n=309); %51,1 inin tuvaletten sonra el yıkama alışkanlıklarının olduğunu bildirmişlerdir (9). Örsal öğrencilerin kişisel temizlik bilgileri ve durumlarının değerlendirilmesi çalışmasında (n=174) öğrencilerin tamamının ellerini kirlenince yıkadıklarını, %8,6 sı tuvaletten önce, %43,1 i tuvaletten sonra ellerini yıkadıklarını saptamıştır (10). Çalışmamızın el yıkama alışkanlıkları ile ilgili sonuçları genel olarak başka çalışma sonuçlarına benzer olmakla birlikte, yemeklerden önce el yıkama oranlarının diğer çalışmalara kıyasla görece düşük olduğun söylenebilir. Kirli yüzeylere sürtünen ve dokunan ellerin yıkanmadıkları sürece birer mikrop barınağı olmaya başladığı bilinmelidir. Bu nedenle ellerin düzenli olarak yıkanması gerekmektedir (11). El yıkama alışkanlıklarının oral fekal bulaşan hastalıklar için risk grubu olarak görülebilecek okul çocukları için ayrı bir önemi olması nedeniyle çocuklarda el yıkama alışkanlıklarının kazandırılmasına yönelik eğitimlere sağlık eğitim programlarında öncelik verilmelidir. Çalışmamızda öğrencilerin %40,6 sı haftada 1-2 kez, %51,9 u 3-6 kez, %7,5 i her gün ya da günde iki kez banyo yapmaktadır. %21,5 i haftada 1-2 kez, %39,0 ı 2 günde bir, %39,5 i günde bir kez ya da daha sık iç çamaşırlarını değiştirmektedir. Erbil, yüksek öğrenim gören kız öğrencilerin %27,9 unun haftada bir-iki kez, %59,2 sinin haftada üç kez, %12,9 unun her gün banyo yaptığını, %6,1 inin üçdört günde bir, %52,1 inin iki günde bir, %41,8 inin günde bir-iki kez iç çamaşırı değiştirdiğini saptamıştır (9). Çetinkaya, ilköğretim öğrencilerinin %50,2 sinin haftada bir kez, %48 inin haftada iki- üç kez, %0,7 sinin her gün banyo yaptığını, %47,9 unun haftada bir, %37,3 ünün iki günde bir, %12,3 ünün her gün iç çamaşırı değiştirdiğini saptamıştır (8). Çan, ilköğretim öğrencilerinin %48,7 sinin haftada iki kez ve daha fazla, %51,3 ünün haftada iki defadan az banyo yaptığını, %14,7 sinin haftada iki, %4,5 inin iki günde bir, %52,6 sının her gün iç çamaşırı değiştirdiğini saptamışlardır (6). Kaya, ilköğretim öğrencilerinin (n=102); %28,4 ünün üç günde bir, %62,7 sinin haftada bir, %2,9 unun her gün ve %5,9 unun iki günde bir banyo yaptıklarını saptamıştır (12). Çalışmamızda öğrencilerin %97,2 si dişlerini fırçalamaktadır. Dişlerini fırçalayanların %59,1 i günde iki kez, %21,7 si günde 3 kez ya da daha fazla dişlerini fırçalamaktadır. Çan öğrencilerin %25 inin her yemekten sonra, %75 inin günde en az bir defa dişlerini fırçaladıklarını saptamıştır (6). Çetinkaya öğrencilerin %39,4 ünün günde bir kez, %8,7 sinin günde iki kez, %41,6 sının her yemekten sonra dişlerini fırçaladıklarını saptamıştır (8). Kaya öğrencilerin %94,1 inin dişlerini fırçaladıklarını, %3,9 unun sabah kalkınca, %17,6 sının kahvaltıdan sonra, %23,5 inin yatmadan önce, %54,9 unun her yemekten sonra dişlerini fırçaladıklarını, %16,7 sinin altı ayda bir, %54,9 unun üç ayda bir, %26,5 inin yılda bir kez diş fırçalarını değiştirdiklerini saptamıştır (12). Çalışmamız sonuçları diğer çalışma sonuçları ile genel olarak parallelik göstermektedir. Çalışmaların farklı nitelikli okullarda, olasılıkla farklı sosyoekonomik grup ailelere üyelerinde ve standardize olmayan ölçeklerle hijyen alışkanlıkları değerlendirilerek yapılmış olması, araştırma sonuçlarının karşılaştırılmasında kısıtlayıcı rol oynamaktadır. Kişisel hijyen davranışlarının sağlık çıktıları ile olan ilişkisini incelemek amacı ile, öğrencilerin sağlık düzeylerini ve hijyen davranışlarını standartlaştırılmış ölçekler ile değerlendiren çok merkezli araştırmaların yapılması önerilebilir. Çalışmamız sonuçları özel lise öğrencilerinde, kızlarda, annesinin ya da babasının öğretim düzeyi 438 www.korhek.org

yüksek olanlarda toplam hijyen puanının daha yüksek olduğunu göstermektedir. M. Kaya nın çalışmasında kız öğrencilerde ve annesi lise ve üzeri eğitime sahip olanlarda daha yüksek hijyen puan ortalamaları saptanmışken, babanın öğrenim düzeyi için istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmamıştır (13). Çan ın çalışmasında annenin eğitim düzeyi artması, ailenin yapısının çekirdek aile olması ve tuvalet varlığının kişisel hijyen üzerine olumlu etkili faktörler olarak bulunmuştur (6). Çetinkaya nın üç farklı sosyoekonomik düzeydeki okulda yapılan çalışmasında okullar arasında kişisel hijyen puanları bakımından fark saptanmıştır. Bu çalışmada yüksek sosyoekonomik düzey okul öğrencilerinde daha düşük puan ortalamalarına rastlanılması bu çocukların annelerinin çalışmaları nedeni ile çocuklarının eğitimi için yeterli fırsatları bulamamaları ile açıklanmaya çalışılmaktadır (8). Konuyla ilgili çalışmaların genel olarak birleştikleri nokta, öğrencilerin kişisel hijyen alışkanlıklarının şekillenmesinde annenin eğitim düzeyinin etkisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızda toplam hijyen puanının kızlarda erkeklere göre daha yüksek olması kızlarda toplumsal cinsiyet rollerine bağlı olarak ortaya çıkmış davranış biçimlerinin kişisel alışkanlıklara yansımasının bir sonucu olarak değerlendirilebilir ve erkek öğrencilerin hijyen yetersizlikleri neden ile ortaya çıkacak hastalıklar için risk grubu olarak nitelendirilmesine yol açabilir. En yüksek puan ortalamasına genel lise eğitimi veren özel lise öğrencilerinde rastlanılması bu okul öğrencilerinin sosyoekonomik düzeyi yüksek ailelere sahip olmasıyla ilişkili olabilir. En düşük puan ortalamalarının endüstri meslek liselerinde görülmesi, kişisel hijyenle ilgili sağlık eğitim programları başlatılacak okullar için çalışmalarda öncelik verilmesi gereken noktanın işareti olabilir. Sağlık meslek lisesi puan ortalamalarının, genel liseden daha düşük ve endüstri meslek lisesi ortalamalarına daha yakın olması; çalışmamızın dikkat çekici sonuçları arasında yer almaktadır. Sağlık meslek lisesi öğrencilerinin ileriki yaşamlarında, mesleki konumlarının gereği, sağlıkla ilişkili diğer davranışlar için olduğu gibi hijyen davranışları için de rol model işlevi görmesi beklenir. Sağlık meslek lisesi müfredatlarında hijyen davranışları ve sağlıkla ilişkisinin ne ağırlıkta yer aldığı değerlendirilerek gerekirse yeni düzenlemeler için planlamalar yapılması önerilebilir. Özel lise öğrencilerinde ve eğitim düzeyi yüksek olan ebeveynlere sahip olan öğrencilerde daha yüksek puanlara rastlanılması, sağlık eşitsizliklerinin hijyen gibi sağlıkla ilgili davranış biçimleri üzerinden temellenerek ve daha çocukluk-gençlik gibi erken dönemlerinden itibaren başlayarak ortaya çıktığını düşündürebilir. SONUÇ Öğrencilerin doğru bilgi ve davranışlarının artırılması için; kişisel bakım, ortak kullanılan bakım araçlarıyla bulaşan hastalıklar gibi konularda profesyonel sağlık eğitimi olan kişiler tarafından eğitilmeleri gereklidir ve kişisel hijyen uygulamalarına ailelerin eğitim durumlarının açıkça görülen etkisi nedeniyle de ailelerin kişisel hijyen konusunda eğitilmeleri önemlidir. KAYNAKLAR 1. Adolesan Sağlığı ve Gelişimi Programı Rehber Kitabı. Ankara. T.C Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, UNİCEF, 2002. 2. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Ankara. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, 2003. 3. Cinsel Sağlık Bilgileri Eğitimi. İstanbul. İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı. Ceren Yayın Dağıtım, 2003. 4. Birinci Basamak Sağlık Çalışanlarına Yönelik Okul Sağlığı Pratik Rehber El Kitabı. Ankara. T.C Sağlık Bakanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü, 2007. 5. Tunç M. Liseler için Sağlık Bilgisi. Ankara. 1999, s. 15-17. 6. Çan G, Topbaş M. Trabzon da iki farklı yerleşim yerindeki ilköğretim öğrencilerinin kişisel hijyen alışkanlıkları. TSK Kor. Hek. 2004; 3(8): 70-177. 7. Güleç M, Topbaş M. İlköğretim okullarında öğrencilerin el yıkama alışkanlıkları. Türk Hij. Den. Biy. Dergisi. 2000; 5(2): 71-76. 8. Çetinkaya S, Arslan S, Nur N, Demir ÖF, Özdemir L, Sümer H. Sivas il merkezi nde sosyoekonomik düzeyi farklı üç ilköğretim okulu öğrencilerinde kişisel hijyen alışkanlıkları. STED. 2005; 14(10): 229-236. 9. Erbil N, Aşık F. Sağlık ve Toplum. 2005; 15(2): 91-95. 10. Örsal Ö, Tezcan S, Çakır B, Tokur M, Gülmez G. Öğrencilerin kişisel temizlik bilgileri ve durumlarının değerlendirilmesi. Diyarbakır. 8. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kongre Kitabı. 2002, s. 609-614. www.korhek.org 439

11. Güler Ç. Kişisel Hijyen. TAF Prev Med Bull. 2004; 3(6): 119-132. 12. Kaya A. İlköğretim okulu öğrencilerinin kişisel hijyen alışkanlıklarının değerlendirilmesi, Bitirme Tezi. M.Ü. Sağlık Eğitim Fakültesi, 2001. 13. Kaya M, Büyükşerbetçi M, Meriç MB, Çelebi AE, Boybeyi Ö, Işık A. et al. Ankara'da bir lisenin 9 ve 10. sınıf öğrencilerinin kişisel hijyen konusunda davranışlarının belirlenmesi. STED. 2006; 15(10): 179. 440 www.korhek.org