9th International Educational Technology Conference (IETC2009), Ankara, Turkey BİLGİSAYAR DERSLERİNDE KARMA ÖĞRENME YAKLAŞIMI BLENDED LEARNING APPROACH AT COMPUTER COURSES Edip KOŞAR Harun ÇİĞDEM Ozan COŞKUNSERÇE Uludağ Üniversitesi Kara Kuvvetleri Astsubay Meslek Milli Eğitim Bakanlığı Yüksek Okulu Komutanlığı ÖZET: Karma öğrenme, geleneksel eğitim ve uzaktan eğitim yöntemlerinin çeşitli modellerini birleştirir ve teknolojinin bütün çeşitlerini kullanılmasını sağlar. Karma öğrenme yöntemi, öğrenmeyi arttırmak amacıyla birden fazla sunum ortamının birbirini tamamlaması amacıyla birleştirilerek tasarlanmasıdır. Karma öğrenme yaklaşımı tasarlanırken, sadece teknolojinin kullanılmasına odaklanılmamalı aynı zamanda daha derin ve anlamlı bilişsel işlemler sağlayacak biçimde teknolojiyi içerikle etkileşimi kolaylaştırmak için kullanmaya odaklanılmalıdır (Delialioglu ve Yildirim, 2008). Bu çalışma, Meslek Yüksek Okulu Bilgisayar Derslerinde 2008-2009 eğitim-öğretim yılında uygulanmaya başlanan karma öğrenme programında öğrenmeyi desteklemek amacıyla geliştirilen ÖYS ile ilgilidir. Anahtar sözcükler: karma öğrenme, web tabanlı öğretim, e-öğrenme, öğretim tasarımı ABSTRACT: Blended learning combines various models of traditional and distance education and makes use of all types of technology. Blended learning method combines multiple delivery media that are designed to complement each other and promote learning. While hybridizing instruction, the focus should not be only on the technology to be used but also on the means for using technology to facilitate interactivity with the content for relevant and deeper cognitive processes (Delialioglu ve Yildirim, 2008). This paper relates, LMS which is developed in order to support the learning process in a blended learning programme at Vocational Institution of Higher Education s Computer Courses in 2008-2009. Keywords: blended learning, web based instruction, e-learning, instructional design 1. GİRİŞ Çevrimiçi eğitim, etkililiğinden ve bilişim teknolojilerinde yaşanan gelişmelerden dolayı büyük bir ilgi görmektedir (Sohn, Park & Chang, 2008). Çevrimiçi öğrenme ortamlarının çoğu ağırlıklı olarak internet e dayalıdır ve yüz yüze etkileşim oldukça sınırlıdır (Wang, 2003). Geleneksel okullar ise Karma Öğrenme olarak anılan yöntem ile çevrimiçi eğitim etkinliklerini daha çok yüz yüze eğitimi destekleyici ve tamamlayıcı olarak kullanmayı tercih etmektedirler (Sohn, Park & Chang, 2008). Ortadoğu Teknik Üniversitesinde Bilgisayar Ağları ve İletişim Dersi için (Delialioglu ve Yildirim, 2008), Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi nin İlahiyat Fakültesi (Askar, Altun ve Ilgaz, 2008) için kullanılan yöntemler Karma Öğrenmeye örnek olabilir. Karma Öğrenme oldukça yeni bir kavram olarak görülmesine rağmen uzaktan eğitim gibi alanlarda yıllardır vardır. Karma Öğrenme, geleneksel eğitim ve uzaktan eğitim yöntemlerinin çeşitli modellerini birleştirir ve teknolojinin bütün çeşitlerini kullanılmasını sağlar, başka bir deyişle karma öğrenme geleneksel sınıf öğretimi ile e-öğrenmenin bileşimidir (Akkoyunlu ve Soylu, 2008). Karma öğrenme yöntemi, öğrenmeyi arttırmak amacıyla birden fazla sunum ortamının birbirini tamamlaması amacıyla birleştirilerek tasarlanmasıdır (Singh 2003; Akt. Askar vd. 2008). Gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri, sınıf içinde gerçekleştirilemeyen etkileşim ve uygulamaların zaman ve mekân esnekliği içinde sınıf dışına taşınması imkânını doğurmuştur. Ancak geleneksel yüz yüze eğitim ve e-öğrenme etkinliklerinin özellikleri ayrı ayrı incelendiğinde, mekândan ve grup öğretiminden bağımsız olan e- öğrenmenin, bireyi toplumsallaştırma sürecinden uzaklaştırma zayıflığı nedeniyle özellikle lisans düzeyindeki öğrenciler tarafından çokça tercih edilmeyen bir yaklaşım olduğu ve iki tip öğrenme arasında anlamlı bir fark bulunmadığı ortaya çıkmaktadır (Orhan vd. 2004). Yaşanan gelişmelerle birlikte iki yöntem birbirine doğru kaynak olarak yaklaşmış ve ortaya çıkan yaklaşıma Karma Öğrenme adı verilmiştir (Alakent Karaoğlan ve Çavaş,
94 9th International Educational Technology Conference (IETC2009), Ankara, Turkey 2003). Karma Öğrenme yeni bir öğrenme paradigması olmayıp, yüzyüze eğitim ve e-öğrenme ilkelerine dayalı yeni bir yaklaşım olarak görülmektedir. Karma öğrenme, sınıfta, ders esnasında bir web sayfasından bir sayfa göstermek ya da sayfada yer alan bilgiden anında yararlanarak dersi işlemekten daha öte bir anlama sahiptir. Karma öğrenme, yüz yüze öğrenme ortamları ile elektronik ortama dayalı uzaktan öğrenme ve kendi hızına göre öğrenme (self-paced learning) ortamlarının bütünleştirilmesi ile ortaya çıkan bir öğrenme ortamıdır (Valiathan, 2002). Karma öğrenme yöntemi ile yüz yüze öğretimin öğrenen ile öğretenin aynı zamanda ve aynı mekânda bulunma gerekliliği, internete dayalı öğrenme ortamının zamandan ve mekândan bağımsız öğrenme ortamı sağlama avantajı ile güçlendirilmektedir. Bilgisayar dersleri gibi uygulamalı derslerde, kavramların öğrenilmesi gerektiği gibi öğrenenlerin istenen devinişsel becerileri yapmaları da önemlidir. Yapılan birçok çalışma göstermektedir ki karışık ders yapıları öğrenciler tarafından tercih edilmektedir ve karma yöntemlerle sunulan dersler öğrencilerin öğrenmelerini olumlu yönde etkilemektedir. Ancak unutmamak gerekir ki öğretim etkinliklerinde teknolojinin kullanılması bilgiye erişimi kesinlikle geliştirir ancak teknolojinin öğrenmeyi geliştirdiği kesin değildir (Delialioglu ve Yildirim, 2008). Bu amaçla düzenlenecek Karma Öğrenme etkinliklerinde esas amaç teknolojiyi kullanmak değil öğrenmeyi geliştirmek olmalıdır. 1.1. Karma Öğrenme Ortamları Karma öğrenme ortamının tasarımında yer alan, internete dayalı ve yüz yüze öğretim uygulamalarının dengesi dersten derse değişiklik gösterebilir. Unutulmaması gereken karma dersler için ideal karışım oranı henüz tam olarak açıklanamamıştır (Delialioglu ve Yildirim, 2008). Karma bir dersin planlanmasında; dersin hedeflerinin yapısı, öğrencilerin bireysel özellikleri, teknoloji özyeterlik durumları, çevrimiçi öğrenmeye hazırbulunuşluğu, önceki bilgileri, öğretim elemanının çevrimiçi teknolojiler ve öğretim yöntemleri konusunda birikimleri, kaynakların yeterliliği önemli etmenlerdir. Burada üzerinde durulması gereken bir diğer nokta da, iki uygulama bütünleştirilirken, yüz yüze öğrenmenin ve internete dayalı öğrenmenin güçlü özelliklerinin alınarak harmanlamasıdır. Harmanlama esnasında iki uygulamadan herhangi birinin zayıf yönlerine ağırlık verilmesi, uygulamanın bütünün niteliğini düşürecek önemli bir faktördür (Osguthorpe ve Graham, 2003). Öğrencilere karma öğrenme olanağı sunarak, yeni teknolojilerin öğretim etkinliklerinde kullanılması sağlanmış olur. Öğretim etkinliklerinde karma öğrenmeye göre tasarım yapılırken üzerinde durulması gereken olay sadece teknoloji değil daha derin ve anlamlı bilişsel işlemler için teknolojinin etkili bir şekilde kullanılmasıdır. Öğrencilerin teknik terimleri ve kısaltmaları anlamaları gerektiği teknik derslerin karma öğrenme yöntemine göre tasarlanması, öğrencilerin geçmiş bilgileri temel alınarak dikkatli bir biçimde yapılmalıdır. Öğrenciler bilgi olarak bir temele sahip olmadığı teknik bilgilerle baş başa bırakılırsa kolaylıkla kafası karışabilir ve çalışmayı bırakabilir. Bu yüzden temel bilgi gerektiren konularda öğrencilerin yönlendirilmesi ve öğrencilerin konu hakkında geçmiş bilgisinin karma öğrenme yöntemli ders tasarımında göz önünde bulundurulması zaruridir (Delialioglu ve Yildirim, 2008). Karma öğrenmenin bir yönü geleneksel yüz yüze öğrenme ortamları diğer yanı ise e-öğrenme olarak bilinen teknoloji ağırlıklı ortamlardır. Bu çalışmanın amacı 2008-2009 eğitim-öğretim yılında Meslek Yüksek Okulu Bilgisayar Derslerinde uygulanmaya başlayan Karma Öğrenme yaklaşımına geçiş sürecini betimlemektir. 2. YÖNTEM Bu çalışma betimsel araştırma modelindedir. Bu çalışmada, Meslek Yüksek Okulu Bilgisayar Grubu derslerinde Karma Öğrenmeye geçiş sürecinin açıklanması amaçlanmıştır. 2.1. E-Öğrenme Ortamının-Öğrenme Yönetim Sisteminin(ÖYS) Seçimi Web sayfaları, bilgisayar ağları ve internet teknolojisinde yaşanan gelişmelerle birlikte günümüzde bilgi paylaşımının en kolay yolu olarak görülmektedir. Durağan web sayfalarına göre
9th International Educational Technology Conference (IETC2009), Ankara, Turkey 95 daha profesyonel olarak bilgi paylaşımı yapmak isteniyorsa İçerik Yönetim Sistemi-İYS (CMS- Content Management System), eğitim ve öğrenme etkinlikleri ile birlikte bilgi paylaşımı yapılacaksa Öğrenme Yönetim Sistemi-ÖYS (LMS-Learning Management System) kullanılır. ÖYS, bir eğitim kurumunun tüm insan kaynakları, personel bilgileri, öğrenci bilgileri ile bütünleşen, kurumun genelinde eğitim sunma, öğretim etkinliklerini izleme ve kaydetme ve raporlama amacıyla kullanılan kabul görmüş profesyonel yazılımlardır (Kaya, 2005). ÖYS seçeneği üç farklı şekilde kurulabilir; ilk olarak ücreti karşılığında alınarak ÖYS (Blacboard) kurulabilir, ikinci olarak kurum kendi ÖYS sini (ODTÜ, Sakarya Üniverstesi, Türk Silahlı Kuvvetleri) geliştirebilir son seçenek olarak ise internet üzerinden indirilebilen açık kaynak kodlu ücretsiz ÖYS lerden (ATutor, Claroline, Docebo Suite, Dokeos DrupalEd, Interact, Sakai, SiteAtSchool, SyndeoCMS, Moodle) biri tercih edilebilir. Resim 1. Moodle ÖYS Kurulum Ekranı Moodle ÖYS herkes tarafından geliştirilebilir bir yazılımdır. Moodle, PHP kodlarıyla yazılmış olup veri tabanında MySql kullanmaktadır. Bir bilgisayara Apache Web Server, MySql ve PHP yazılımları kurularak MOODLE yazılımı kullanıma hazır hale getirilebilir. Ya da http://moodle.org adresinden dört yazılımı (Moodle, Apache, MySql, PHP) içeren paketler indirilerek kolayca kurulabilir (Resim 1). Moodle, istenen eğitim hedefleri doğrultusunda özelleştirilebilen ve öğrencilere öğretim tasarımlarının aktarımını sağlayacak bir yazılım alt yapısıdır. Moodle kurulduktan sonra kullanıcının karşısına çıkan ekran görüntüsü Resim 2 deki gibidir. 2006-2007 eğitim-öğretim yılında hazırlanan Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim Yazılımlarının İncelenmesi Ve Örnek Bir Uygulama Yapılması adlı çalışmada ücretsiz olarak internetten indirilebilen ÖYS ler incelenmiş ve Moodle ÖYS kullanarak kurum içi ağ (intranet) sisteminde Bilgisayar Uygulamaları-II (Photoshop) dersi için örnek bir uygulama gerçekleştirilmiştir (Çiğdem, 2007). 2007-2008 eğitim-öğretim yılında denemelere devam edilmiş arayüz geliştirilmiş ve 2008-2009 eğitim öğretim yılında kurum içi ağ sisteminde bir bilgisayara Apache, MySql ve PHP yazılımları kurularak yapılandırılan Sunucu Bilgisayara, Moodle ÖYS kurulmuştur.
96 9th International Educational Technology Conference (IETC2009), Ankara, Turkey Resim 2. Moodle Kurulumundan Sonraki İlk Ekran 2008-2009 eğitim-öğretim yılında Meslek Yüksek Okulu ÖYS sisteminde Bilgisayar Grubu derslerinden Bilgisayar Kullanımı (BİK), Veri Tabanı Yönetim Sistemleri (VTYS), Bilgisayar Ağ Sistemleri (BAS) derslerinde Karma Öğrenme yöntemine geçilmiştir. Meslek Yüksek Okulu nda okuyan öğrenciler, kurum içi ağda yer alan bilgisayarlarının internet tarayıcılarına http://sunucuders adresini yazdıklarında karşılarına Resim 3 te yer alan giriş ekranı gelmektedir. Öğrenciler, istedikleri dersi seçerek konuk olarak derslere erişebildikleri gibi Giriş bölümünde istenen kullanıcı adlarını ve şifrelerini yazarak kendi özel ders sayfalarına erişebilirler (Resim 3). Resim 3. Meslek Yüksek Okulu ÖYS Giriş Ekranı 2.2. E-Öğrenme Etkinlikleri E-öğrenme içeriğinin tasarlanması çok önemlidir. E-öğrenme ortamının tasarlanmasında geliştirilen web sayfasının tasarımı (ekran tasarımı, animasyon, resim, fotoğraf, grafik, tablo, metin vb. öğelerin geliştirilmesi ve tasarlanması), yararlanılacak internet adreslerinin belirlenmesi, öğrenciler arası, öğrenciler ve öğretim elemanı arası etkileşimin hangi sıklıkla yapılacağının planlanması, internete dayalı ödevlerin vb. öğelerin planlaması esastır (Orhan vd. 2004). Web destekli öğrenme ortamları tasarlanırken çokortamlı yaşantılara dayanan, öğrencileri etkin kılan, doğrudan etkileşimi özendiren, kişisel denetime olanak tanıyan ve katılımcılar arasında ortaklık bilincini geliştiren öğrenme etkinliklerinin yararları düşünülerek tasarım yapılması yararlıdır (Şimşek,2004). E-öğrenme etkinliklerinin eğitsel yönü ayrı bir uzmanlık alanı konusu olduğu için sadece web tasarımcısının üstesinden gelmesi olanaksızdır. Programlama, görsel tasarım ve eğitim içeriğinin hazırlanması işleri ayrı ayrı uzmanlık isteyen konulardır (Bülbül vd. 2004). Bu yüzden Karma Öğrenmenin web destekli öğrenme etkinlikleri kısmı uzman bir ekip tarafından hazırlanmalıdır. Şimşek e (2004) göre web destekli olarak kullanılabilecek etkinliklerin başlıcaları şunlardır; web yayınları, yazılı bilgi sunumu, alıştırmalar, örnekolay incelemeleri, bilgi avı, yönlendirmeli araştırma, veri çözümlemesi, beyin fırtınası, akran eleştirileri, takım çalışması, rol oynama, sanal deneyler, öğrenme oyunları, uygulamalı etkinlikler ve bağlantılı sitelerdir. Meslek Yüksek Okulu için geliştirilen ÖYS de yazılı bilgi sunumu Bilgi Yaprakları kullanılarak, alıştırmalar Çalışma Yaprakları aracılığıyla ve örnek olaylar ise konuyla ilgili Yaşamsal Örnekler başlıkları altında verilmiştir. Ders ile bağlantılı olan siteler web sayfasının sağ tarafında yer alan Kaynak Siteler bölümünde yer almaktadır. BAS dersine ait sayfa Resim 4 te sunulmuştur.
9th International Educational Technology Conference (IETC2009), Ankara, Turkey 97 Resim 4. BAS Ders Sayfası Konunun içeriği öğrencilere ÖYS aracılığıyla Bilgi Yaprağı (Resim 5) biçiminde yazılı olarak sunulur. Öğrenciler kendileri için hazırlanan ve web ortamında sunulan içeriği dikkatli biçimde okurlar. Genel olarak sunumların doğrusal bir akışı vardır. Eğer tüm öğrenciler için istikrarlı, güvenilir, düzenli ve nitelikli açıklamalar yapmak gerekiyorsa web destekli sunumlardan yararlanmak yerinde olabilir. Çok miktarda bilgiyi öğrencilere hızla ulaştırabilmek için yazılı bilgi sunumu verimli bir öğrenme etkinliğidir (Şimşek,2004). Resim 5. Yazılı Bilgi Sunumu Örneği (BAS-Ağ Modelleri) Sunulacak içerik öğrenciler için yaşamsal bir önem taşıyorsa, bilgi sunumunda aşamalı ya da ardışık bir yapı zorunluysa, öğrenciler metabilişsel beceriler açısından yeterince olgun değilse, değerlendirme için belirli bir yetkinlik düzeyi öngörülüyorsa ve tasarımcı içeriği öğretmenin ideal yolunu biliyorsa doğrusal akışa dayalı sunumlar yararlı olabilir (Şimşek, 2002). Öğrencilere web ortamından sunulan diğer bir etkinlik Çalışma Yaprakları aracılığıyla öğrencilerden uygulamalı etkinlikleri yapmaları istenmektedir. Öğrencilerin öğretime yönelik beklenen düzeyde etkileşim sağlayabilmelerinde, çalışma yapraklarının özellikle deney tabanlı derslerin öğretiminde etkili bir öğretim aracı olduğu vurgulanmaktadır (Kurt, 2002). Web ortamında hazırlanan çalışma yaprakları, maliyetleri düşürür ve zamandan tasarruf sağlar. Uygulamalı etkinliklerde öğrenciler, dersle ilgili gerçek bir öğrenme görevini yerine getirirler. Uygulamalı etkinlikler (hands-on activities), öğrencilerin gerçek dünyada eğitim açısından değeri olan bir iş yapmalarını ve yaptıkları işin doğruluğuyla ilgili geribildirim alarak başarı olasılıklarını artırmaya olanak sağlar. (Şimşek, 2004). Öğrencilere sunulacak Çalışma Yapraklarında önce yapılması istenilen çalışma bildirilir ve işlem basamaklarından oluşan ayrıntılı bir yönerge sunulur. Öğrenciler, kendi çalışmalarını yönergedeki işlem ya da adımlara uygun olarak tamamlar. Her adımdan sonra öğrenciler ilgili adımdaki işlemin başarılı biçimde yerine getirilip getirilmediğini gözden geçirir; eğer işlem başarılıysa bir sonraki adıma geçilir, ama başarılı değilse geri dönüp düzeltme yapılır. Adımlar tamamlandıktan sonra öğrenci sürecin tümünü gözden geçirir ve bütünleştirme yapar. Son olarak, öğrenciler ilgili etkinlikten ne öğrendiklerini hazırlanan Değerlendirme Formu ile gözden geçirirler.
98 9th International Educational Technology Conference (IETC2009), Ankara, Turkey 2.3 Karma Öğrenme Yönteminin Yüz Yüze Etkinlikleri Yüz yüze öğrenme ortamının tasarlanmasında, sunuş yoluyla öğretim, buluş yoluyla öğrenme, işbirliğine dayalı öğrenme vb. yöntemlerin kullanımının tasarlanması, sınıf içi çalışmaların, projelerin, sınavların vb. öğelerin tasarlanması öğelerin planlaması esastır (Orhan vd. 2004). Uygulamalı derslerde öğretim elemanları e-öğrenme etkinlikleri ile sundukları içeriğe paralel olarak yüz yüze eğitim ortamlarında öğrencilerine projeler sunarlar. Öğrenciler, sunulan projeleri gerçekleştirirken sorun yaşadıkları yerlerde öğretim elemanlarına sorular sorarak yüz yüze dersler etkileşimli bir şekilde gerçekleşir. Öğretim elemanı, öğrencilerin çalışmalarını izleyerek öğrencilerin hatalarını not alır ve gerekli geri bildirimleri yapar. Karma öğrenme uygulamaları için düzenlenen yüz yüze öğrenme ortamının tasarımı, geleneksel öğrenme ortamlarındakinden farklı olmalıdır. Yüz yüze öğrenme için planlanan her bir etkinliğin bu etkinlik web destekli olarak aynı etkililikte verilebilir miydi? sorusu ile kontrol edilmesi gerekir (Orhan vd. 2004). Ayrıca, daha önce de vurgulandığı gibi, iki uygulamanın (yüz yüze ve internete dayalı) birbirinin tekrarı olmaması dikkate alınması gereken çok önemli bir diğer ilkedir (Osguthorpe ve Graham, 2003). 3. SONUÇLAR Bu çalışmanın amacı Meslek Yüksek Okulu Bilgisayar Grubu derslerinde pilot uygulama olarak yürütülen karma öğrenme modeline geçiş sürecini sunmaktır. Karma Öğrenme sistemlerinde hem yüz yüze hem de e-öğrenme ortamları tasarlanırken okulun yapısı, öğrenenlerin bireysel farklılıkları, öğretim elemanlarının yetenekleri ve dersin hedefleri dikkate alınmıştır. Karma öğrenme yaklaşımında önemli olanın teknolojiyi kullanmak değil öğrenmeyi arttırmak olduğu temele alınmıştır. E-öğrenme etkinlikleri tasarlanırken öğretim tasarımına gerekli önemin verilerek E-öğrenme etkinlikleri zengin bir çeşitlilik içinde tasarımlanmış ve öğrenenlere sunulmuştur. ÖYS tasarımı, öğretim tasarımı, çokluortam tasarımı alanlarında çalışan program geliştirme uzmanı 4 kişilik bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. Ayrıca konu alanı uzmanı ve grafik tasarımı konularında bilgisayar öğretmeni iki öğretmen de çalışmaya katkı sağlamışlardır. Öğrencilerden tasarımla ilgili dönütler alınarak, ortaya çıkan eksik ve aksaklıklar giderilerek tasarımın geliştirilmesi sağlanmaktadır. Web e dayalı öğretim ile yüz yüze öğretim bir birinin alternatifi olarak değil bir birini destekleyici şekilde kullanılmasına özen gösterilmektedir. Web te kullanılan içerik ile yüz yüze öğretimde kullanılan içerik bir birinin tamamen tekrarı değil tamamlayıcısı olarak planlanmıştır. Karma Öğrenme yöntemi ile sunulan derslerin öğretim elemanlarına sistem hakkında bilgiler verilmiş ve öğretim yöntemleri konusunda destek sunulmaktadır. Öğretim elemanlarına web tabanlı eğitim ortamını kullanma ve düzenleme konusunda da eğitim verilmektedir. Meslek Yüksek Okulu Bilgisayar Grubunda, Karma Öğrenme yöntemine geçiş 2008-2009 eğitim-öğretim yılı sonunda öğrenci başarısı, güdülemesine, devinişsel davranışların kazandırılmasında ki etkiliği, öğrenciler arası ve öğrenci-öğretim elemanı arası etkileşim konularında değerlendirilecektir. Değerlendirme sonuçlarına bağlı olarak gerekli değişiklikler ve iyileştirmeler yapılacaktır. KAYNAKLAR Akkoyunlu, B. ve Yılmaz-Soylu,M. (2008). Development of a scale on learners' views on blended learning and its implementation process. Internet and Higher Education, 11, 26 32. Alakent Karaoğlan, B. ve Çavaş, B. (2003). İlköğretim Fen Bilgisi Eğitiminde Bilgisayar Ve İnternet Destekli Bir Öğrenme Ortamı Tasarımı. III. International Educational Technologies Symposium Askar, P., Altun, A. ve Ilgaz, H. (2008). Learner Satisfaction on Blended Learning. E-leader Krakow 9 June 2008. Bülbül, H.İ., Batmaz, İ., Küçükali, M.,Köseci, S. (2004). Moodle İle E-Learning Ortam Tasarımı. Proceedings of IV. International Educational Technologies Symposium, 764-769.
9th International Educational Technology Conference (IETC2009), Ankara, Turkey 99 Çiğdem, H.(2007). Uzaktan eğitim, uzaktan eğitim yazılımlarının incelenmesi ve örnek bir uygulama yapılması, Yayınlanmamış Stajyer Öğretim Elemanı Tezi. Kara Kuvvetleri Astsubay Meslek Yüksek Okulu, Balıkesir. Delialioglu, O., Yildirim, Z. (2008). Design and development of a technology enhanced hybrid instruction based on MOLTA model: Its effectiveness in comparison to traditional instruction. Computers & Education, 51, 474 483 Kaya, Z. (2005). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Pegema yayıncılık. Ankara Kurt, Ş. (2002). Bütünleştirici öğrenme kuramına uygun çalışma yapraklarının geliştirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Trabzon. Orhan, F., Altınışık Altun, S., Kablan, Z. (2004). Karma Öğrenme (Blended Learnıng) Ortamına Dayalı Bir Uygulama: Yıldız Teknik Üniversitesi Örneği. Proceedings of IV. International Educational Technologies Symposium, 645-652. Ostguthorpe, R.T., & Graham, C.R. (2003). Blended learning environments: Definitions and directions. The Quarterly Review of Distance Education, 4 (3), 227 233. Singh, H. ( 2003). Building Effective Blended Learning Programs. November December 2003 Issue of Educational Technology, Volume 43, Number 6, Pages 51-54. Sohn, S.Y., Park, H.Y. & Chang, I.S. (2008). Assessment of a complementary cyber learning system to offline teaching. Expert Systems with Aplication), voi:10.1016/j.eswa.2008.07.075 Şimşek, A. (2002). Designing virtual learning environments. Paper presented at the First International Education Conference: Changing Times, Changing Needs. Eastern Mediterrenean University. Gazimagusa, North Cyprus. Şimşek, A. (2004). Web Destekli Eğitimde Öğrenme Etkinliklerinin Tasarımı. Proceedings of IV. International Educational Technologies Symposium, 1288-1296. Valiathan, P. (2002). Blended learning models. Learning Circuits. Retrieved December 04, 2008, from www.astd.org/lc/2002/0802_valiathan.htm Wang, Y.S. (2003). Assessment of learner satisfaction with asynchronous electronic learning systems. Information and Management, 41, 75-86.