TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2009,Say:2 Sayfa:137162 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2009,Issue:2 Page:137162 UNUTULANLARDIINDAYENBREYYOKADLIESERDEK ATASÖZLER,VECZELERVEDEYMLER MenureAÇI Özet Buçalmamzda,ilkbasksndanitibarençokçaokunan,Türkiyeiçinönemlibirdöneminanla rnihtivaedenvehalkmztarafndantakdiredilen UnutulanlarDndaYeniBireyYok adl eserdegeçenatasözleri,vecizelervedeyimleritespitedipsnflandrdk. OsmanPamukoluPaa nnhakkâridakomandotaburu ndagörevyaptyllaranlatt bueser,sadeceankitabdeil;ileridebudönemlerimerakedenleriçindeerlibirtarihivesika veedebiyatmziçindikkatealnmasgerekenkymetlibirsanateseridir.buankitabnsanat eseriolarakgöstermemizinnedeni,ilkokumayabaladmzdanitibarendikkatimiziçeken atasözleri,vecizelervedeyimlerinçokçaveyerindekullanlmolmasdr.ayrcaosmanpa a nnedebîüslubu,betimlemezenginliivesözcükleringücünüyerindekullanmas,eserin deeriniarttrandieretkenlerdir.hâlenülkemizinbirnumaralsorunuolarakvarlndevam ettirenterörün,osmanpaatarafndançokiyianlalmveanlatlmolmasndandolaybu eserikamuoyunatekrarhatrlatmak,ülkemizinsaniçinbirhizmetolacaktr,düüncesindeyiz. AnahtarKelimeler OsmanPamukolu,UnutulanlarDndaYeniBireyYok,Atasözleri,Deyimler,Vecizeler PROVERBS,IDIOMSANDAPHORISMSINTHEWORKOF UNUTULANLARDIINDA YENBREYYOK Abstract Inthisworkweidentifyandclassifytheidioms,aphorisms,andproverbswhichtakeplaceinthe workcalledunutulanlardndayenibireyyok(thereisnothingnewexceptforgottens)thatis widelyreadsincefirsteditionandincludesthememoriesofanimportantperiodforturkeyand appraisedbypublic.thisworkwhichosmanpamukolupashatellsabouttheyearsheserved inhakkaricommandotroopisnotjustamemoirbutisavaluablehistoricaldocumentforthe onesinthefuturewhowonderaboutthoseyearsandapreciousmasterpiecethatmustbetaken intoaccountforourliterature.thereasonwhywepointoutthisworkasamasterpieceisthat proverbs,idioms,andaphorismsthatattractourattentionfromthebeginningareusedwidely andcorrectly.besidesosmanpashasliterarystyle,abilityofdescriptionandhisusingofwords incorrectplacesaretheothereffectsthatincreasethevalueofthework. Bu çalma, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal, Türk Dili Bilim Dal Yüksek Lisans Semineri olarak hazrlanm ve kabul edilmitir. Okt. Selçuk Üniversitesi Cihanbeyli Meslek Yüksek Okulu Türk Dili Öretim Eleman. mensuasci@hotmail.com
138 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Terrorwhichisstillexsistingasaprimaryprobleminourcountryisunderstoodwellandtoldby OsmanPashathereforewethinkthatremindingthisworktothepublicwillbeafacilityforour people. KeyWords OsmanPamukolu,UnutulanlarDndaYeniBireyYok(ThereIsNothingNewExceptForgottens), Idioms,Aphorisms,Proverbs
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 139 I.GR Atasözüveyaatalarsözü, uzundenemevegözlemleredayanaraksöylenmi vehalkamalolmusöz (TSI1988:100)demektir.Tanmndandaanlalacagibi atasözlerianonimdir.bununyannda, birdüünceyi,birduyguyu,birilkeyiksa ve kesin bir biçimde anlatan, genellikle kim tarafndan söylendii bilinen özlü sözlere isevecizeveyaeskitabirlekelâmkibar(tsii1988:1146)denir.atasözleri vevecizeleriçokolanmilletlerindilleridemedenîbirdilhâlinegelmidemektir. Özellikleatasözleri,sahipolduumilletinseciyesiniaçkbirekildeortayakoyar. Onlarntarihîsüreçlerini,aclarn,sevinçlerini,kültürlerinivebütünbuöelerden çkardklar tecrübelerini anlatr. Vecizeler ise, genellikle milletin içinden yetien büyük insanlarn sözleri anlamna geldii için, bir nevi o topluluun kültür ve medeniyetseviyesiningöstergesisaylr. Dilinileniivegelimiliiningöstergelerindenbiridedeyimlerdir. Genel liklegerçekanlamndanazçokayr,ilgiçekicibiranlamtayankalplamanla tmvetabirlere (TSI1988:368)deyimdenir.Deyimlerdeatasözlerivevecizeler gibikalpifadelerdir.deyimlerindierikisindenfark,tambiranlatmbirimiol mamalardr.deyimlercümleiçerisindesadecebelirlibirkelimegrubununkalp lamasylaoluurlarveaslatambircümlegibideerlendirilmezler.birdilinzen ginliimevzubahisolduunda,deyimlerinodildekikullanmskl,çokluuve anlamlarnngeniliiönemlibirmihenktaolarakkabuledilir. 1 Gerekatasözlerivevecizeleringereksedeyimlerinbirmetiniçerisindesklkla kullanlmas,sözkonusumetninkymetini,sanatsallnveedebîgücünüarttrr. Bunedenledirkibiz,aslndabirankitabolan,dahaçoktarihîbirvesikaolarak raflardayerinialmunutulanlardndayenibireyyokadlkitapüzerindeböyle birçalmayaptk.çünkübueserdegeçenatasözlerinin,vecizelerinvedeyimlerin saysvekullanmdahakitabnbalarndaykendikkatimiziçekmiti.özelliklebir askerinyazmolduukitaptabudenlizenginatasözü,vecizevedeyimlererast lamamz,bizieserüzerindeincelemeyapmayasevkedenikincibiretkenolmu tur. Buçalmamzda,GeneralOsmanPamukolu nun19931995yllararasnda Hakkari Da ve Komando Tugay ve Güvenlik Komutanl görevi esnasnda yaad olaylarn anlatld, Unutulanlar Dnda Yeni Bir ey Yok adl eserinde geçen atasözleri,vecizelervedeyimlerin tespitinivesnflandrmasnyaptk. 1 Çalmamz, bir eserin incelemesi olduu için, tanmlar dnda dorudan kullanabildiimiz kaynaklar snrl tutulmak zorunda kaldk. Fakat, gerek makalemizin konulara ayrlmas ve incelenmesi, gerekse bu konularn deerlendirilmesi yaplrken u eserlerin metotlarndan, bilgilerinden istifade ettik: E. Kemal Eyübolu, 13. Yüzyldan Günümüze Kadar iirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, 2 cilt, stanbul 1973; M.Sami Akaln, Edebiyat Terimleri Sözlüü, stanbul 1966; Ömer Âsm Aksoy, Atasözleri ve Deyimler, Ankara 1965; Ömer Âsm Aksoy, Atasözleri ve Deyimler El Kitab, Ankara 1965; Besim Atalay, Çeitli Halk Fkralar ve Deyimleri, Ankara 1968; Yusuf Ziya Bahadnl, Deyimlerimiz ve Kaynaklar, stanbul 1958; Dehri Dilçin, Edebiyatmzda Atasözleri, stanbul 1945; Selim Nüzhet Gerçek, Atalar Sözü, stanbul 1961; Rauf Mutluay, Türk Halk iiri Antolojisi, stanbul 1972; Mustafa Nihat Özön, Atasözleri, stanbul 1956; Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüü, stanbul 1956; Osman Nuri Peremeci, Atalar Sözleri, stanbul 1943; aban Sezgin, Türkçe Deyimler ve Kelime Gruplar Sözlüü, stanbul 1969; Türk Dil Kurumu, Bölge Azlarnda Atasözleri ve Deyimler, 2 cilt, Ankara 1969-1971; Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük 1-II, Ankara 1988; Millî Kütüphane Genel Müdürlüü, Türk Atasözleri ve Deyimleri, 2 cilt, stanbul 1971.
140 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Eserilkdefa2002ylndabasld.Yaymlandtarihtenitibarenbüyükyank lar uyandran ve okuyucularn beenerek okuduklar bir kitap hâline geldi. Bu nedenledefalarcabasksyapld.okuyanherkesinyaknlarnatavsiyeettii,kah ramantürkaskeriningüneydou dakipkkterörünekargösterdiicesaretve baaryanlatanbukitap,sadeceanlarnkalemealndbireserdeil,aynza mandaüslubuvegüçlükurgusuiledetakdirtoplad.kitabaduyulanbuilgive özellikleosmanpaa nneserivücudagetirirkenkullandatasözleri,vecizelerve deyimler,bizibukitapüzerindeçalmayapmaasevketti. Çalmamzailkönceeseribellibirincelemeyapmadan,birankitabokurgi bi yüzeysel okuyarak baladk. Okumay bitirdikten sonra, Osman Pamu kolu nuneserindekullandatasözlerinintespitiniyaptk.tespitettiimizata sözlerinibirerbirerfiledik.atasözlerinibitirdiktensonra,kimintarafndansöy lendiibelirtilenvecizsözlerifiledik.eserdekimeaitolduubelirtilmeyenveciz sözlerçounluktayd.bunlarntespitideyaptk.atasözlerivevecizelerikonular nagöresnflandrdk.bütünarabalklardatopladmzatasözlerivevecizeleri alfabetiksrayauygunbirekildesraladk.ayniidahasonradeyimlerüzerinde deuyguladk. II.OSMANPAMUKOLU NUNHAYATI 1947ylndaSinopunGerzeilçesindedoanPamukolu,SelimiyeAskeriOr taokulu,kuleliaskerilisesi,karaharpokulu,piyadeokulu,karaharpaka demisi, Silahl Kuvvetler Akademisi ve Milli Güvenlik Akademisinde örenim görmütür. 11yandanbalayarak43ylüniformagiymitir.Onylpiyadesubay,16yl kurmaysubayolarak,ktakomutanlklarvekarargâhsubaylgörevlerindebu lunmutur.1993detugenerallie,1997detümgenerallieyükselmitir.2002de Tümgeneralliktenemekliolmutur. 19901992de EdirneUzunköprüde 42nci Piyade Alay Komutanl, 1993 1995de Hakkâride Da ve Komando Tugay ve Güvenlik Komutanl, 1998 2000deKbrsta28nciMekanizePiyadeTümenKomutanl,20002001destan bulda Piyade Okul Komutanl görevlerini yapmtr. Osman Pamukolu, 1. Dereceden Altn Üstün Cesaret ve Feragat Madalyas, iki kez Üstün Cesaret ve FeragatNianvebekezÜstünBirlikYetitirmeNianalmtr.Evliveikiçocuk babasdr. General Osman Pamukolu, 19931995 yllar arasnda Hakkari Da ve Ko mando Tugay ve Güvenlik Komutanl yapmtr. Bu dönem, Güneydouda PKKya kar yaplan mücadelenin tarz ve yöntemlerinin deitii ve PKKnn omurgasnn krld yllardr. Ayn dönemde, Hakkaride PKK oluumlarna manevragücüolarak10002000askerdenoluan779harekat,manevragücü3000 5000askerdenmeydanagelen78harekatyaplmtr.23kez10005000askerden oluangüçlerlekuzeyiraktakipkkkamplarnnbirkaçnaaynzamandataarruz
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 141 edilmitir.görevyaptsüreiçindemuharebeleribizzatyönetenvefiilençatma laragirenosmanpaa,778gündeyaplanlar,muharebelerinayrntlarnveku zeyiraktayaananlarunutulanlardndayenibireyyokadleserindekaleme almtr.emekliolduktansonraçeitliüniversitelerdevedeiikyerlerdekonu malaryapm,liderlikderslerivermitir.sonyllardaaktifsiyasethayatnaatlm, HakveEitlikPatisi nikurmutur.hâlenbupartiningenelbakanlnyapmak tadr. III.UNUTULANLARDIINDAYENBREYYOK Çalmamz eserin 2004 basksn (nklâp Yaynlar, stanbul) temel alarak yaptk.eserintamadunutulanlardndayenibireyyok,hakkârivekuzeyirak DalarndakiAskerler dir.eser Önsöz ve Ekler lebirliktealtbölümdenolutu rulmutur. Birinci bölüm Öncesi bal altnda verilmitir. Bu dönemde 1993 öncesibölgedekidurumhakkndabilgilersunulmuvekonuhakkndabirfoto raf çekilmitir. kinci bölüm 1993 Dönemi baln tamaktadr. Balktan da anlalacagibi,1993 tekiolaylarbubölümdeanlatlmtr.üçüncübölüm 1994 Dönemi,dördüncübölümise 1995Dönemi balntamaktadr.eklerbölü mü kendi içinde üçe ayrlmtr: a) simleriyle Günei Yükseltenler, b) Hakkâri HarekâtBölgesi,c)Harekâtfotoraflar. Bueser,vatanmznbütünlüüiçinehitdüen,gaziolanveoralardagörev yapanyüzbinlerceaskerimizinyaadklarnengüzelbiçimdedilegetiren,gerçek birkomutannkitabdr.eseriokuduktansonra,bugünkürahatvehuzuriçindeki yaammz,adlarunutulmuolanbinlerceehidimizeborçluolduumuzuhiçbir zamanunutmamamzgerektiinidahagüzelanlyoruz. EmekliGeneralOsmanPamukolu,bukitabylaülkeyiyönetensiyasetçilerle birlikte,türkhalknndikkatinipkkterörörgütüneçekmekistemitir.saynpa mukolu nunyazdklarnekadargerçekiseokadaracdrda.ayrlkçterörör gütüpkk nnsilahlvesilahszeylemlerinikültürelhakarayolarakgörenve kamuoyuna bu ekilde göstermek isteyen kiiler bu eserden çok ey örenmi olmaldrlar.türkmilletininsinesindençkantürksilahlkuvvetleri,türkdevle tinekarsilahlkalkmadabulunanbirörgütlekarkaryakalmvebumüca deledenyüzününakylaçkmtr.bamszbirdevletiçisyannaslbastryorsa, PKK isyann da ayn ekilde bastrmtr. Eserde, PKK terör örgütünün yalnz snrlarmziçindedeil,komuülkelerdekonuland,yllardrdostvemüttefik (!)tandmzgizlidümanülkelertarafndandesteklendiidelillerleaçklanm tr.kitabokuyanhertürk,pkkninneolduunuveneistediiniçokiyianlaya caktr. Kitabnyazlndanbugünegelindiinde,ortadaunutulanlardndayenibir eyin varolduunu görüyoruz: Yllardr Türk topraklarnda ayr bir devlet kur mak isteyen PKK, imdi yalnz Türk topraklarnda deil, baz komu ülkelerin topraklarndan koparlacak toprak parçasn da snrlarna dâhil ederek, tahmin
142 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 edilenden daha geni topraklar gasp etmek istemektedir! Terör durdu, silahl eylemler sona erdi diye düünenler, PKK terör örgütünü bilmeyenlerdir. Terör örgütünü bilenler, bu iin henüz bitmediini, Türk Silahl Kuvvetlerinin terörü sfrlamasiçindevletiyönetenlerdenciddianlamdasiyasidestekalmasgerekti ininaltnçizmektedirler.bueserisedurumunböyleolduunuveolacanbize 2002 den beri haykrmaktadr. Geldiimiz nokta, Pamukolu nun haklln bir keredahateyitetmektedir. Yllar sonra gerçekten deerli bir kitap çoksatar listesinde yerini almtr. EmekliGeneralOsmanPamukolu nunçokilginç,düündürücüveöreticikitab bukezgereksizyazarlarngereksizkitaplarngeridebrakarakçoksatarlarliste sinde birinci duruma yükselmitir. Aslnda bu kitap sadece emekli bir paann kitabdeil,canlaryla,kanlarylaülkemizinbölünmemesiiçinsavaan,ehitolan, sakatkalankahramanlarnkanlarylayazdbirkitaptr.mzaiseonlarnönderi veyolgöstericisiolankahramanpaa yaait. Kitabnadbilesuratmzainenbirtokatgibidir: UnutulanlarDndaYeniBir eyyok.pkkkalkmassrasndahayatnsorgusuzsualsiz,maddimanevibir eybeklemedenverenkahramanlarn(olmayan)suratmzaindirdiiacbirtokat tr. Bu eser içimizi kanatan, vicdanmz szlatan, bizi aynada kendi yüzümüze bakamayacakhalegetirenbireserdir. Unuttuumuz,belkidehiçbirzamanbilmediimiz,bilmekistemediimiz,al bayraasarltabutlargeldikçebelkibirazaklmzadüen,dünyannenkanlve en insanlk düman terör örgütüne hak ettii dersi veren, herkesi korkutan PKK y arkasna bakmadan, çorbalarn söndürmeden kaçmaya mecbur brakan kahramanlarbukitaptaanlatlyor. OluehitolanbabannOsmanpaayayazdmektupta paambenideem rine al. Senin emrinde dövüeyim demesi, Türk olan herkesi alatmtr. ehit olanerlerinyazdiirlerdeöyle.askeredavulzurnaylagiden,tezkereyialrken uhainlerinkökükaznanakadarsavamakistiyorumdiyen,postalparçalanm ayakaniçindeykendümannpeindenkoanaskernaslbiraskerdir?dünya tarihindeböylekahramanlklargörülmümüdür?nsanokurkentürkolduuiçin gururduyuyor,irkiliyor. Kitaptadahadailginçolaylaranlatlyor.Biroperasyonsonras benaskerime letoplatmam,bizyokedergeçerizletoplamayz. dediktensonra,birgeneralin arayp Paam lütfen le demeyin ayp oluyor, daha yumuak bir deyim kulla nn. Demesi;dadakiPKKkadrosuileehirdekimilislerinbirleiptugaykarar gâhnasaldrrken,açlankaratetepkkmilislerininkrlancamlarnnparasn ödemeyiüstlenentürkiye ninvalisi;ölenpkkmilitanlarnaotopsiyapmakiste yen Türkiye nin savcs; PKK nn üst düzey yedi yüz kiisi Türk topraklarnda kongreyaparkenmt inbunu22kezhabervermesineramenhareketegeçmeyen yetkililer;rantopraklarndakipkkkamplarnayaplacakbasknnmgktarafn danengellenmesi;arkasndanbukamptakimilitanlarneylemyaparakyirmias
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 143 keriehitetmesi;ayrayrüzerindedurulmasgerekenmanidarhâdiselerdir.k sacas, anlattklar, dili, üslubu ve çarpc delilleriyle, eser bal bana bir tarihî vesikadr. Biz bu eseri okurken de, üzerinde çalrken de büyük bir haz aldk. Temennimizherkesinbueseriokumasdr. IV.NCELEME: IV.1.EserdeYerAlanAtasözlerininSnflandrlmas: IV.1.1.nsanlalgiliAtasözleri: Acemimarangozunyongasçokolur. (42) Aptallar yaam ve ölüm için uzaa bakarlar, her ikisi de yan balarnda dr. (244) KuzeyAmerikayerlilerinin(Apaçi)atasözü Bunebitmezdeme,bitmedikyolyok.Bualmazdamdeme,almadk dayok. (303) Büyükleryeminle,çocuklarekerlekandrlr. (249)Almanatasözü Destursuzbaagirilmez. (127) Elyumruuyemeyenkendiyumruunudeirmentasanrm. (211) Gevekbeden,gevekzihnenedenolur. (50) Gölgedegünelenilmez. (14) nsan,krkbeindensonragecedekrkdayakyer. (245) Kandaknayaklamaz. (127) Krkyllkbozuksirkesatlamaz. (127) Laflapeynirgemisiyürümez. (69) Tekkiilikbirazkikikiiyiaçbrakr. (263264) Trnaolanbankasn. (331) Titrekveürkekadmlarlayolgidilmez. (52) Yldrmnçarptinsangökgürültüsünüduymaz. (37) IV.1.2.DoalelgiliAtasözleri: Atedütüüyeriyakar. (142) Atekendikendineyanmaz. (13) Dümeninterbiyedemediinikayalarterbiyeeder. (224) Harmanyeridüzolunca,sapyndagibigörünür. (188) IV.1.3.HayvanlarlalgiliAtasözleri: Anadolu daboaolmakiçinboynuzundaçamurolmasgerekir. (235) Ardndanyüzköpekhavlamayankurtkurtsaylmaz. (166) Eldivengiymikedifareyakalayamaz. (189) Horozuçokolanköydesabaholmaz. (331) Keçiarapiçincedaakurtaramayaçkarm. (188) aknördekkçtandalar. (117) Yrtclaryalnz,kargalarkalabalkuçar. (330)
144 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 IV.1.4.AraçGereçlerlelgiliAtasözleri: Batankara. (15) Birhançeryüzözdeyitendahaetkilidir. (33) Çürüktahtadanoymayaplmaz. (316) Demirtavndadövülür. (193) Enbüyükkusurslktr. (34) IV.2.EserdeGeçenveKimeAitOlduuBelirtilenVecizeler: Arkasndadümanhissedenönündekiylesavaamaz. CengizHan(63) Emir vermek için itaat etmenin art olduunu söylerler, fakat sürekli itaat edendedekomutanlkniteliikalmaz. Napolyon(66) stikbalinvicdanakistemez,kintutmaz Tarihnankördeildir,birhizmetiunutmaz M.E.Yurdakul(7) Kudretsizdimalar,zayfgözlergerçeigörmezdi.Saygszln,tecavüzün büyüü küçüü olmazd, güç ve kudretini ispat etmeyene itibar edilmez, ancak zaferlekuvvetveotoritesiniispatedenesaygveitibarkendiliindengelir. M.K. Atatürk(57) Söylesem,tesiriyok;sussam,gönülrazdeil. Fuzulî(9) IV.3.EserdeYerAlan,KimeAitOlduuBelirtilmeyenVecizelerinKonula rnagöresnflandrlmas: IV.3.1.nsanlarlalgiliVecizeler: Umutsuzluk insan iradesini felç eder. Toplumu sararsa korkmak gere kir. (335) Acçekmeyenveçekenlerdenhaberiolmayanacdindirmeninyollarnara maz,arasadadorueklinibulamaz. (7) Açinsankolaykandrlr. (64) Ateyakar;insanbunutelkinleörenir. (165) Birinsannemirvermeyehakkolmasiçin,emirverdiklerindendahadeerli olduunukantlamasgerekir. (65) Biriyapmayannhiçyanlolmaz. (64) Bir korkuyla yüzlemeyen insan her zaman ondan kaçmaya mahkûm dur. (313) Cesurinsannruhunuhiçbireyykamaz. (65) Cüretkârdavranrsanhiçkimseseninhatayaptnainanmaz. (65) Çaresizlikinsanlarndirenciniarttrr. (211) Derinyaralarntedavisiuzunsürer. (64) Doal bir içtenlik olmazsa amacnz gerçeklemez.çünkü Tanr yardm et mez.çtenlikamacnzncanveruhudur. (45) Emirleritekraretmeyin.Enzararleydirvekolayclktr.Yaplacakeyonla renerjikbirekildekontroletmektir. (244)
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 145 Eniyirehberbirkuralkitabdeil,tecrübedir. (19) Eyoul,birgünyazcolursan,kukunun,birikmeninvebeklemeninyazc s,saknmasalanlatmaülkeminçocuklarna. (11) Gelecekteoynayacakfilm,herzamanbölümlerhalindegösterilir,amakasr gaysezmek,biralgvekapasitemeselesidir. (7) Gerçekgüçinsanlaretkilemekveonlarailhamvermektir. (244) Gerçeklerisöylemekinsanlarözgürklar. (25) Güçlüklerinsannneolduunugösterir. (64) Halkdoruyubilirse,ülkenindahagüvendeolacanainanr. (315) Halkngücü,yetkiverdiiinsanlarnyetenekleriylesnrlandrlamaz. (125) Hasmniyitanmlayamaz,tehisedemezseniznegücününedetaktiklerini kestiremezsiniz. (36) Herkeskadaryaparsanz;hiçbireyyapmamsnzdr. (39) Herkesinsizisevmesiiçinçabagöstermekbirsradanlkiaretidir. (244) Herkesin yadn gördüü yamur için, yamur altnda kalanlarn bize emsiyelazmdemesigerekmez. (130) Hiçbirey,biranneninyavrusunukaybndandahaötebiracveremezveya atamaz. (193) mkânszlafnçokkullanmakhaddinibilmemektir. (226) nsanlarbirölüyüikikezöldürürler,hemtopraahemdeunutulmayagö merek. (66) nsanlar dünyann doasna egemen olamad ve akl erdiremedii için maddieyleriseverler. (244) nsanlargenellikledütükleriyerebakarlar. (7) nsanlarkandrlmayahazrolmadankandrlamazlar. (249) nsanlarsorununneolduunuörenmeyekalkmamaldr. (7) nsanlar yüksek mevkilerden dütükleri zaman güçlerini kaybettiklerinden deil,dalkavuklarndanayrldklariçinüzüntüduyarlar. (66) Kabuletmediinizsüreceyenilmezsiniz. (97) Kalbininsesiniduyaninsanlarhayalkrklnauramaz. (65) Kartarafgibidüünmeyiörenmekyetmez,dahahzldüünmeyiören mekgerekir. (118) Kimseyebenzemeyeçalmayn. (244) Kiiliinizikonumunuzlaaslabütünletirmeyin. (244) Kiiselyiitlikkaraktersalamldr. (65) Kötüoduncubaltasilecebelleir. (145) Kurallar ve örnekler bize göstermitir ki, kurallardan ve örneklerden ayrl mayahakkmzvardr. (185) Minnetle,taytayyaparakyürütülecekilerdenhayrçkmaz.(70) Nekadareitimalmolursanol,öretilenlerinhiçbiri,senioanahazrlam deildir. (107)
146 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Özgürdüünemedenbaaramazsnz. (66) Özgürdüünemeyeninsanndavranlarkendidavrandeildir. (66) Rütbe,mevkigeçicidir,kalcolanerefimizolacaktr. (66) Sonsuzolmakiçinilkartcesurolmaktr. (65) Suçuileyencezaybekler. (80) Tepenin öbür yann görmek sradanlar sahip olduu bir yetenek deil dir. (7) Toplumyaamndakikötügidenbütünfaaliyetlerinnedeni;kalpçlkves radanlkt. (48) Toplumaiyivekötüdoruekliyleanlatlrsa,onlarmutlakadoruolanbu lacaklardr. (7) Tutkudanbakahiçbireyciddiyealnmamaldr. (48) Tutkusuzbüyükbiribaarlamaz. (65) Üçkiibirsrrömürboyusaklayabiliyorsa,bilinki,bunlardanikisiölüde mektir. (65) Vatan sevgisinden beslenen fedakârlk duygusu dejenere insanlara gülünç gelir. (251) Yumruksertolmasadasizinbeklemediinizzamanveyerdengeldiiiçin, sizibeklediinizyerdengelen,kuvvetlibiryumruktandahafazlabirhasaryara tr.(137) Yumuakveuysalkiiler,küçükçaplamirolurlar. (244) Zekiadamlarbakasnnemrindeçalmayatahammüledemezler. (6566) IV.3.2.HayvanlarveDoalelgiliVecizeler: Denizvarsakorsandaolacaktr. (59) Frtnakularrüzgârsever. (68) Karanlkbirgökyüzüfrtnaszaçlmaz. (68) Kargalarkalabalkuçar. (68) Kargalarkovalamakkartalaerefgetirmez. (302) Meyvesiçamuradüüyordiyeaacakzlmaz. (64) IV.3.3.AskerlikveSavalalgiliVecizeler: Ancak,keskinbakl,sertsavaçlaraklnalamayacakadarinanlmazgö revleriyerinegetirebilirler. (302) Askerordudur.Hiçbirorduaskerindeniyideildir. (101) Askerlerkendileriniaskergibihissetmelidir. (281) Askerlerincesaretvedayanklldahaiyisihayalbileedilemeyecekdüzey deolmaldr. (236) Birmilletinereficephedekiaskerinsrtndadr. (69) Birordunuiisiperkazmakvetoprasavunmakdeil,hareketegeçipdü manyoketmektir. (88)
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 147 Bütün gerçek sanatlarda olduu gibi komutanlk da doutan bir olgu dur. (258) Enetkilimuharebetaktiihasmasüreklisaldrmadr. (337) Gayrinizamisavakoullar,Ferhat ndalardelensabrnnolmasngerek tirir. (64) General,dümandndahiçbireyleilgilenmemelidir. (153) Hayattakihereydeolduugibimuharebenindetemelyasas;sürat,sürat, daimasürattir. (68) Hendek kazarak yorulmayn. Savunma taktikleriyle muharebe kazanl maz. (314) lkdarbeyibeklemediiyerehzlveaklvur. (143) lkhasmdoadr.birorduilköncedoayyenmelidir. (288) nsanmuharebeyikazanabilecektekmakinedir. (223) nsan,tekveenüstünaracdr. (223) nsanlargibihersilahnayrözelliivardr.askerbunubilmelidir. (254) Kadirinasbirulusaslaehitleriniunutmamaldr.Çünküonlarhayatlarn, unutanlarnözgürlüüvekorunmalarurunakaybetmilerdir. (66) Kendilerinizamanndascaa,soua,açla,susuzluavebenzerzorluklara altrmamolanlar,askerliksanatndabaarszlamahkûmdur. (65) Klasik muharebe aklla yürütülebilir. Gayri nizami harpte akl yetmez; çok zekiolmakgerekir. (137) Komutanbilirveemirveriri. (281) Komutan;benimgörüümegöre,inanyorumki,tahminediyorum,sanyo rumgibisözlerkullanmaz. (281) Komutannsavayüzüolmaldr.Emiryerinetavsiyeverenkaybeder. (285) Konvansiyonel çatmada zebaniyle karlaabilirsiniz, gayri nizami savata karnzdaeytanbulunacaktr. (137) Konvansiyonel sava, dan ötesindeki kurak ova, dan bu tarafndaki so ukdenizdekuralszsavatr. (242) Korkularittifaklar,ittifaklarsavalardourmutur. (7) Küçük trompetçi kz roman okur gibi askerlere hitap edilmez. Onlarn sa vaçtavrl,canlvesertbirseseihtiyaçlarvardr. (252) Muharebehareketvesürattir. (137) Muharebehile,aldatmavekurnazlktr. (68) Muharebe sahasnn içinde olmayan kimse, gerçekle ilgili hiçbir ey bil mez. (313) Muharebe,insanyaamndakifaaliyetlerinenciddisidir. (178) Muharebedehereyruhanidir. (66) Muharebede; zekâ, atelilik, güçlü bir mantk ve akln saldrganl olmal dr. (175)
148 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Muharebeleriherkesinsandgibisüngününparltsdeil,askeringözünün parlts,moralikazandrr. (66) Muharebelerinaskerlerekazandrdilkveenkymetliyetenek,onlardier insanlardandahaçokdayanklhalegetirmesidir. (288) Sava bir gaddarlktr; hiç kimse ve hiçbir zaman dilimi onu zarifletire mez. (52) Savakazanandayorar. (66) Savavemuharebelertaarruzdemektir. (65) Sava,ulusunkuvvetinigöstermektir. (244) Savaçlkortakratadamlarnyiyeceinanedeildir. (236) Savalarn bittiini, biteceini sananlar yüzerken çevresinde dolaan köpek balklarntekmeylekovmayakalkaninsanabenzer. (66) Savata komutanlk rütbeyle deil, herkesin göremeyeceini görmekle olur. (66) Savatatekkorkulacakeykorkudur. (66) Savataüstünlükkompleksinizolmaldr.Baarbirtavrdr.Kazanmatavr, hareketveilerlemeninbirparçasdr. (93) Savunmahalindekibirbirlik,yenilmeye,ypratlmayamahkûmdur. (65) Sradanolaneylermuharebekoullarndayürümez. (56) Silahlbirgücüyönetmekbilgidendahafazlasngerektirir. (143) Silahlbirgüç,disiplinveotoriteolmadanhareketalanndasevkveidareedi lemez. (337) Sizsavalailgilenmeyebilirsiniz,savasizinleilgilenir. (66) Söylenileniyapanadamlarmuharebeyapamazlar. (66) Ustaaskerçamuruvegeceninkaranlniyibilenaskerdir. (68) Vataniçinsavaanaskerhiçbiryasayakargelmisaylmaz. (64) Yaklamadaylangibisessizvegürültüsüz,saldrdayrtckugibiçullana caksnz. (68) Zorlokmatavrl,korkunedirbilmeyenbirinsanuyarmannbiranlamyok tur.böylebiraskerbalbanabirtehdittir. (177) IV.3.4.ZamanlalgiliVecizeler: Hereydesüratliolacaz,dahasüratli,ensüratliolduumuzzamanbileye terincehzlolmusaylmayz. (30) imizhasmdanöncezamanlaolacaktr. (30) Kimseyezamangelmedenbireyolmaz. (238) Ölümünavclkyaptbudünyada,kukuvepimanlkiçinzamanyoktur. Zamanancakkararvermekiçinvardr. (35) Zamanbiruzayboyutudurvesonsuzdur.Amainsaniçinzaman,onunöm rüdür. Sradan eylerle zaman çarçur ederek keçiboynuzu yemekten vazge çin. (247)
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 149 Zamanhereyieskitirveieyaramazhalegetirir. (241) Zaman,herey. (41) IV.3.5.LiderlikveYöneticiliklelgiliVecizeler: yibirliderinefsaneviözellikleriolmaldr. (304) Liderhakkaniyetveadaletdemektir. (245) Lider,beynindedevrimyapanveherkesipeindesürükleyenfikirveruhlar rüzgârdr. (203) Muharebelerde;vazgeçmez,inatç,pesetmezvedayankllideriinsonunu getirir. (321) Sistem hata istemez, risk sevmez. Risk almadan baar, hata yapmadan ge limeolmaz. (200) Sistemlideryetitirmez.Sistemiçindekalnarakancakyöneticiolunur. (200) Yöneticisisteminadam,onunkopyacsdr.Elindekinikorur,kurumusever, taklitçidir. Ufuklar dardr, çarpc fikirlere gelmez, sadece yönetir. Statükocu dur. (200) IV.3.6.TarihveDünyalelgiliVecizeler: Tarihhatrgönültanmaz.Verdiiderslerinbedelinipeinalr. (7) Tanrdanvetarihtensaklanacakbireyyoktur. (61) Dünyaherzamanemniyetsizolacaktr. (235) Birulusuntarihihergünyazlr. (235) IV.3.7.DinlelgiliVecizeler: Tanrdorulukdemektir. (104) IV.3.8.KahramanlkveCesaretlelgiliVecizeler: Cesaretbüyükölçüdealkanlkvekendinegüvendir. (163) Cesaretmertliinenbelirginniteliidir.Dünyadataklitedilemeyentekey dir. (65) Cesaret,cesaret,herzamancesaret;sürat,sürat,daimasürat. (69) Cesurvemertinsanlarkarsndakileredeaynhasletialarlar. (231) Hatayönlemenintekyoluihtiyatlolmakdeil,cesarettir. (145) insonunudüünenlercesurolamazlar. (232) Kahraman,yaplmasgerekenlerihiçbirkiiselkaygduymadanyapanade nir. (262) Kahramanlaraemirverilmez. (69) Sonsuzolmakiçinilkartcesurolmaktr. (65)
150 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 IV.3.9.ÖlümlelgiliVecizeler: Kaçnlmazsonuçlarapeinenüzülmevebunudertedinmebilinçli,salkl bir ruhun ii deildir. Ancak, ehitleri herkesin üstüne çkaran, onlarn ölümleri deil,ölümsebepleridir. (66) Kimse atete yananlar kadar emin olmaz. Ölüm de öyledir. Ölümü saniye saniyehissedeneminolur. Ölümden korkmayan ölmez; ölüm kendine koanlar hiçbir zaman vur maz. (66) Ölümünkorkusu,ölümacsndandahaiddetlidir. (66) IV.3.10.Vatan,VatanveMilletSevgisiylelgiliVecizeler: Özgürbirmillet,snrlarnkimseylepazarlkkonusuyapmaz. (65) Sarbiriyimserlikbirulusuzayflatmaktanbakabirieyaramaz. (65) Türklerinvatanlarnaballklarherhuylarnnüstündedir. (65) Vatantoprabirköylüakylavesaflylasevilmelidir. (43) Vatannseven,hayatnheryandaatelidir. (65) Yürekneredeyse,gerçekvatanseverlikdeoradadr. (64) IV.3.11.SanatlalgiliVecizeler: Gerçeksanatçdateknikhataolmaz. (66) Sanatdünyannenzoriidir. (235) Sanatinsannözgürolarakkararvermesinivebecerisinisnrszortayakoy masylayükselir. (235) Sanatustalarylasanattr. (258) Yaratmayoksasanatda,meslekdeyoktur. (66) IV.3.12.SoyutKavramlarlalgiliVecizeler: Acinsanaöretir. (106) Bütün planlar balangç içindir. Bir süre sonra ie yaramaz.çünkü hareket hereyiyerindenoynatr. (171) Büyüklük,ölümbilincineramengösterilencesarettir. (65) Enkymetliokulzorlukokuludur. (64) Gözüpeklikbirhikmettir. (163) Halktarafndandevlete,senbanahizmetetmekiçinvarsn;bununötesinde seninbirbakaanlamnyokdenildiinde,hereyyolunagirecektir. (248) Hareketedenhereyetkiyaratr. (333) Hayalgücünekadargeniolursa,plandaoorandageçerliolur. (171) Herpeyderpeytakviye,sürekliolarakgecikmitakviyedir. (255) Hereyeksiktir. (137) Hereyinanastecrübedirveustaytecrübeyaratr. (68) Hereyindeerizorluundadr. (64)
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 151 Hiçbiribandabulunanadamnseviyesindenyukarçkamaz. (66) Mesele tam ve ayrntlaryla bilinmezse tamam hiçbir zaman örenile mez. (7) Özgürlükinsannhiçeskimeyendeeridir. (66) Sürprizlerancak,kendinegüvenvehzltepkiylebertarafedilebilir. (171) Taklitleolmaz,dorusunubilmekleolur.Üstelikhiçbirtaklidinaheserolma ansyoktur. (329) Unutulanlardndayenibireyyok. (344) Üçtürlüyalanvardr;adiyalan,yeminliyalanveresmiistatistikler. (65) Üzüntüleryalnzlklabüyür. (65) Üzüntününtekilacharekettir. (65) Zafermakinelerdendahaçokruhlarnbakmnadayanr. (304) IV.4.EserdeGeçenDeyimler: Acyasuserpmek: Buikinesnenedenbudereceetkilivedayanlmazacyasu serpiyor? (195) Acy tazelemek: Durup dururken birden bire acy tazelemeye kalktn dan (196) Adamgibieklesokmak: binaveçevresiniadamgibibireklesoktular. (323) Azilekututmak: sterseazylakututsun. (202) Azkenetlenmek: Amanedensebütünazlarkenetlenmiti. (316) Azndan çkan kula duymamak: Bakan, senin azndan çkan kulan du yuyormu? (127) Azn açmamak: Osman Paa önce ben konuacam, sen sakn azn aç ma. (313) Akl erdirmek: Bizim nerede, ne yapacamza eytan bile akl erdiremeye cek. (336) Akl erdirmek: Dieri de kalpçlk ve yavalk, buna da sebeplerini bilmeme ramenbirtürlüaklerdiremiyorum. (116) Aklsrerdirmek: Hakurk taneleroldubittieytanbileaklsrerdiremez. (303) Aklyürütmek: Klasikmuharebeakllayürütülebilir. (138) Akl almak: Ne yapacamz tahmin ederlerdi de; nasl yapacamz onlarn aklnnalabileceieylerdeildi. (293) Aklalmamak: Dardaoturduunuzyerinoktaolaraknaslbilebiliyorlarbu nubirtürlüaklmalmyorkomutanm. (329) Aklermek: Buileronunaklzatenermezde,örgütüneeitimverenyabanc gayrinizamiharpuzmanlarndanbunaçarebulmalarnistemeyidüünsedaha iyiolur. (189) Aklnbanatoplamak: Aklnzbanzatoplamannzamangelmitir. (267)
152 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Aklnveruhunualtüstetmek: Karakol,üs,klavekritiksabitmevzilerdebu silahbizimkilerindekullanmasgecebasknvesaldrlarndakiminneredeoldu ukonusundaherkesinaklnveruhunualtüstediyordu. (99) Aklnnucunagetirmemek: olabileceimiziakllarnnucunabilegetirmedik lerindendurularndahiçdeiiklikolmuyordu. (289) Aletolmak: Çarparakburayaçkmolman,eskikusurlarnörtüyor.Korka cakbireyyok.bundansonraonlaraaletolmayacaksn. (112) Altetmek: Zamanlayarmakveonualtetmekdemekti. (109) Altndan topra çekmek: Hakkâri gibi, altmzdan topran çekildii zehabna kapldmzbiryerde,böylebireyolamazd. (127) Altnüstünegetirmek: Yurtiçiveyurtdkamplarnaltnüstünegetiriptek kaypverilmezken,birküçükmekândaonehitveriliyordu. (138) Ar kovannn içine dalmak: Harekât ar kovannn içine dalmak eklindey di. (157) Atoynatmak: OnlarnbirazuzandadabeolmaküzereellisekizPKK l, yanibakale ninbubölgedeatoynatangrubununtamam,imhaedildi. (251) Avucununiçindendahaiyibilmek: Peki,avucumuzuniçindendahaiyibildii mizoküçücükçukurca nn (296) Babayagelmek: Hepinizuyannefendiler;babayageldik. (259) Babobrakmak: Birkabagücünbabobraklmasgibiçlgncaateediyor lard. (79) Banaiaçmak: leridebanaiaçabilir. (323) Banartmak: BuikilidahaçokTürkiye ninbanartacak. (321) Bedelödemek: Bedelinihemenödüyoruz. (260) Bedelödemek: Vekuranlarhangibedeliödediyse,ancakobedelortayakonula raksavunulabilir. (338) Belkrmak: ugeçenikiyldazatenbellerinikrdnz. (314) Bertarafetmek: Efendilerbuplaneksik;çünkübumusibetiçkaran,buiinba veönderiolanherifibertarafedecek,sevkolunacakbirktaayrlmam. (190) Bileinibükmek: Hayattakarlaacanzinsanhallerineilikinhiçbireyinsi zinbileinizibükemeyeceinibildiimden,sradantemennilerelüzumgörmüyo rum. (239) Biryolunubulmak: Senbiryolunubulupiininaslolsayapyorsunya. (137) Birbiriniçinemek: bütünkadnveçocuklardahelikopterebinmekiçinbir biriniçiniyordu. (139) Boadönüpdurmak: Avarekasnakboadönüpdurursunuz. (35) Boyunememek: Herkeskendinienkötükoullardabileiyihissetmeli,müca deleiradesinizayflatacakhiçbireyeboyunememeliydi. (176) Bulutlaryelpazeiledatmak: Kimsebulutlaryelpazeiledatamaz. (52) Burnubilekanamamak: Bugünekadaryaplaneylemlerdeköydenhiçkimse ninburnubilekanamyordu. (137)
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 153 Burnundansolumak: bizhakurk taburnumuzdansolurken (341) Burnunudibindeolmak: PKK nnüstdüzeykadrosundan700kiiburnumuzun dibindekibiryerdebirbuçukaysürenbirtoplantyapyordu. (341) Burnunun dibinde olmak: Bu istihbarat bizim için çok sürprizoldu, ama nasl oluyorda,burnumuzundibineenüstkademeden400500kiitopluyorveorada uzunbirsürekalyorlard? (265) Burnunun dibinde olmak: Bu köy halknn burunlarnn dibindeki PKK llarn eylemleriniöncedenhaberalmalarmümkündeildi. (137) Cakasatmak: Dahaöncedehepkonutukamagenebuvesileilegenesöylüyo rum; bu adam yllardr, nasl oluyor da burnumuzun dibindeki Suriye de fink atp,türkiyecumhuriyeti necakasatyor? (189) Cançekimek: Katlmdaneredeysesfrda,dakadrosucançekiiyor. (314) Canderdinedümek: Artkcanderdinedütüdenilebilir. (266) Canyanmak: bölgelerindeçokcanyanarveçokkaypveririz. (308) Canndiinetakmak: Onlarcanlarndilerinetakmasayd,düngeceolacaklar PKKilemücadeletarihineyüzkarasdiyegeçerdi. (86) Cann esirgememektopraklar kanla sulamak: Bu Vatan ve bu Millet için genç yandacannesirgemeyenvebutopraklarkanylasulayankahramanevladmz vedierevlatlarmznanlarnsonsuzadekyaatmak. (339) Cehennemeçevirmek: ZapVadisi nicehennemeçevirin. (102) Cehenneme çevirmeklerini bitirmek: Biz gider, onlarn bulunduklar yeri ce hennemeçevirir,ilerinibitirirdik. (300) Cenneteseferdüzenlemek: PKKTurileDevletTur,cenneteseferdüzenlemekte yaryor. (262) Cmbzlaçekmek: bulunduuyerlerdencmbzlaçekergibi (298) Ciritatmak: YabanctopraklardaetrafnzdaPKK llarciritatarkenbölükbö lük,400500askerleynlarhalindedurulurmu? (218) Ciyakciyakötmek: Geribölgelerikuatlan,hiçummadklarbirdurumla,hem deirakarazisindeyüzyüzekalanpkkgrubununtelsizleri,anababagünü,panik halindeciyakciyakötüyordu. (159) Çaklpkalmak: Hepsideburalaraçaklpkalmaktanrahatsz. (261) Çarçuretmek: Birkibritçöpüyapacamdiyebirçnaraacnçarçuretmek tir. (93) Çayn tayla çayn kuunu vurmak: Anadolu da; çayn tayla çayn kuunu vurmak diyebirsözvardr. (320) Çrndan çkmak: kisi de bu ilerin çrndan çkma sebebi olarak Anka ra dakilerigösteriyordu. (127) Çkmazdaolmak: PKKlideri,kandökmeye,katliamlaradayalörgütününartk çkmazdaolduununfarknda. (266)
154 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 ÇlgnaçevirmekZvanadançkarmak: TürktopraklarndakidalardaTürkmil letineveonunordusunakabadaylkyaplmasbiziçlgnaçeviripzvanadanç kartr. (342) Çnçnöttürmek: Küçükbirmetaliksesbileortalçnçnöttürüyordu. (214) Çiledençkmak: nsançiledençkarmayayetiyordu. (55) Dalgageçmek: Hakkârigazetesi;mülkiidareninvurdumduymazl,uyuuk luuvedevletunvanlarylaaçktandalgageçiyordu. (129) Dersinivermek: Sonderslerinivererekilerinibitirin,sizlerigururlaizliyorum, anonsunutaptm. (110) Devedekulak: PKKYüksekovaemdinlimihverindeikibüyükdarbeyiüstüste yemiti,ancakbunlar,devedekulakbiledeildi. (115) Devedetüy: Komutanmokonumadevedetüybiledeil. (304) Didik didik etmek: bütün yurt içi alanlarn didik didik edercesine, mntka esasnagöreoperasyonlaryapld. (333) Dildökmek: Üstelikpistbandanbizimüçpilotumuzbütünkbukladabu lunduklarkonusundakendilerinedildökmütüm. (192) Dilidolamak: Amaçocuklarnelindenbireygelmediiiçinvesayglarndan dillerinidolatrarakkonuuyorlar. (260) Dilindetüybitmek: Söylemektendilimdetüybitti. (259) Diliniyutmak: Dilinizimiyuttunuzyoksa. (341) DilininucunagelmekCanlarnaokumak: Diliminucunagelmesineramen,yani 25günöncegidipcanlarnaokuyamadnz (323) Dipsizkörkuyularadönmek: 1984 tenitibarenisrafedilenonyldanötürümese ledipsizkörkuyularadönmü. (338) Direnciarttrmak: Çaresizlikcanllarndirenciniarttrr. (214) Diedokunmak: dalardadolaandiedokunurherhangibirpkkunsuruda yoktu. (326) Diini trnana takmak: u anda mücadeleyi sürdürüyor gibi görünseler de, diinitrnanatakm,songüçlerinisergiliyorlar. (314) Dokuzaynçarambalarnbirarayagetirmek: Buiiçindokuzaynçarambala rnbirarayagetirmeyeihtiyaçyok. (335) Donupkalmak: Epeybirsüredonupkald. (313) Dudaklaruçuklamak: birkiinindudaklarbirkaçdakikadauçuklard. (300) Dünyas kararmak: Gece yarsndan sonra Üzümlü Karakolu ndan Kuzey Irak agiripkampnbatdakigirikapsolanbalokaköprüsünükapatan2.dave KomandoTaburu nufarketmeleriisedünyalarnkarartt. (214) Elmiyamanbeymiyaman: Gösterinkendinizi;elmiyamanbeymiyamanher kesgörüpörensin. (260) Eldebulundurmak: Kritikbölgelerdekritikmevzilerinmutlakaeldebulundu rulmas. (191)
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 155 Eldeetmek: Onlardabununfarkndaolmalarnaramensomutbiremareelde edemiyorlar,köyükaybetmekistememekgibibirdüünceyidemuhafazaediyor lard. (138) Eleavucasmamak: Üstelikbizeleavucasmadmziçinzarardaveremi yorlar. (335) Elektengeçirmek: emdinlidavekomandotaburu,ortaklarbeyyurdudâhil bütünalanbatyönündedörtgünelektengeçirdi. (194) Elikrlmak: MilyonlarcakiibirselolarakMehmetçiekalkantümellerikr mayageliyoruz. (130) Evbarktanmak: Evbarktanmaz. (303) Finkatmak: rnak lakomubumntkadapkkgruplarfinkatyordu. (135) GöüsgösegelmekGrtlakgrtlaagelmek: Dahaöncedegöüsgösegelinmi ti;amabudefakitambircephesavagibi,grtlakgrtlaayapld. (257) Geni kazann scak suyuna atlamak: fokurdayan bir geni kazann scak su yunaatlamolman. (341) Gerçeigörmek: SeniniinPKK nnruhunuyakalaypgerçeigörmek. (96) Gereiniyapmak: Geneltrafikakiçerisindeyolunkesilmesiveyapusuyama ruzkalnmashalindegereiniyapacaklardr. (105) Göz açp kapamak: Bütün bunlar göz açp kapayncaya kadar birkaç dakika içindeoldu. (328) Gözgöregöregelmek: Çatmayerlerindendumanlaratelerçkarkengözgöre geliyorlard. (330) Gözgözügörmemek: Hâlbukionlarabugözgözügörmeyengününuygunol duu söylenmiti. (289) 8 Mart ta göz gözü görmeyecek ekilde kar yayor du. (290) Gözdenkaybolmak: Gözdenkaybolmakiçingirdikleri,atelerekarkorumas olmayan (322) Gözealmak: içinhereyigözealacaklarndeerlendiriyordu. (292) Gözealmak: Kaçacakveçekilebilecekbiryolunolmayisehereyigözealma larnasebepolur. (214) Gözleriparlamak: Askerleringözleriparlyor,biranöncehücumetmekiçinsa brszlanyorlard. (213) Gözlerindenöpmek: Gözlerindendeöptüünüsöylediler. (314) Gözükaraolmak: Temmuzayndabölgedekiaskervesivillerin,üzerindekimi sinin1500kimisinin30004000militannolduunusöyledikleri,bölgedekiengözü karaairetiolangerdilerindeuursuzkabulettiklerida. (108) Gözükaymak: AraaragözleriKurmayBakan nakayyordu. (127) Gözütutmamak: Ayrca,obölgeyigözümtutmuyor. (308) Gözüüzerindeolmak: Gözümüzerinizde;naslyapacanzgöreceim. (143) Gözünübudaktanesirgememek: Hepinizdelifiek,gözünübudaktanesirgeme yençocuklarsnz. (293)
156 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Gözünü krpmamak: Ellerine aldklar yaz, oullarnn muharebede düman üzerineyürürken,vatanveulusuiçingözünübilekrpmadanölümenaslgittii nidetaylolarakanlatyordu. (196) Gözünükrpmamak: Onuniçin vatanmz diyebudalardagözlerinikrpma danölümegidençocuklariçin (308) Gözünükrpmamak: Sabahakadargözümükrpmadm. (243) Gücüyetmek: Bunadaartkgücüyetmiyordu. (263) Haremiismetinenamahremsokmak: kiveenönemlisiaymazladüüpharemi ismetinizenamahremsokmusunuz. (259) Hayallerinikarartmak: BuduruvekararllnzPKKüzerindebinmilitanay nandayoketmektençokdahafazlapsikolojikçöküntüyaratarak,onlarngelecek hayallerinikarartyor. (184) Hesapsormak: Bunlaryapanlardanhesapsoracam. (267) Hesap sormak: Hesap soran, hakkn arayan, kendi gücünün bilincinde olan halkbitirir. (126) çiçeolmak: Karakol,ÜzümlüKöyüileiçiçeydi. (137) çiyanmakçikanalamak: Ölenevlatlarmz,vatandalarmzduyunartkne olur.çimizyanyor,kanalyor. (129) dareetmek: Sonrabizniyebirileriniidareedelim? (128) lhamvermek: Gerçekgüçinsanlaretkilemekveonlarailhamvermektir. (247) pesapagelmek: Albaym,ipesapagelmezbutipeylerinsan,PKK dandaha fazlayoruyor. (117) ibitirmek: Bakanbutipilerde,yereinmi,tetikteduranyrtckugibiolu nacakveeekarsöldürürgibibirvurutaveilkhareketteiibitireceksin. (128) zbrakmak: Birömürunutulmayacakizlerbrakacakbelleklerimizde. (129) Kaçamakgüremek: Bugünekadarherkeskaçamakgüreiyor. (98) Kafa yormak: u aylarca kafa yorduumuz, uykusuz kaldmz demeyece im (341) Kafasndakipaslçiviyisöküpatmak: teimdikarakoldakiherkesinkafasndaki paslçiviyisöküpatn. (145) Kalbagirmemek: Saknhiçbirkalbagirmeyin. (248) Kan gölüne dönmek: Kan gölüne dönmü yerlerde dahi hiçbir ceset yok tu. (153) Kanteriçindekalmak: Kanteriçindeydi. (313) Kanyerdekalmamak: Terörüönleyeceiz, Kanlaryerdekalmayacak gibibo laflarlamilletioyalayp,yoran;vatan,kedisevergibitüyyatmsevenlerinyapa caitebudur,dedim. (128) Kanladestanyazmak: Kanlaryladestanyazanlar herkesrahatuyusunbizbu radayz diyor. (163) Karabasankaldrmak: Türkolmaktangururduyanmilyonlarnüzerindekika rabasankaldrdnz. (98)
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 157 Kar koymak: PKK nn elindeki ar silahlar ve saylarnn fazlalna kar koymanndabirsnrvard. (141) Kartalakaçmserçeyeçevirmek: Ahmet,elyumruuyemeyenkendiyumruu nudeirmentasanrm,dirensinlerdegörelim;otepeninüzerindehepsinikar talakaçmserçeyeçevireceiz. (214) Kedini fareyle oynad gibi oynamak: Gece hasmn alt eden, gündüz onunla, kedininfareyleoynadgibioynar. (320) Kemkümetmek: Öncecevapvermediler,sonrakemkümettilerve: (299) Kendikendineargelmek: Komutanm,buradaöyleanlarvarki,insannkendi sibilekendineargeliyor. (128) Kendinikandrmak: Süsüvekendimizikandrmaynekadarseviyoruzdeilmi komutanm! (46) Klkopartmak: Ondanneklkopartrsak,okadarkârdr,demitir. (132) Klnadokunmak: imdiyekadarköyüboydanboyageçipköyündndakiev lerimevzidiyekullananpkk,içindengeçtiiköyden,koruculardâhil,hiçkimse ninklnadokunmuyor. (139) Klna halel getirmek: Bu karakoldan herhangi bir askerin klna halel gelirse, bunuyapmayakalkacaklarnbananelergeleceini,bukarakoldabulunanher kesinkendigözüylegöreceinisöyledi. (143) Krankrana: Herzamaniddetyüksekti,fakatbukezmuharebelerkrankra nayapld. (327) Kvranpdurmak: Askerlerimiztümgüçleriilebizlerikorumakiçinmücadele ederken,bizlerdebütündualarmzla,endielerimizlescakyatamzdakvranp duruyoruz. (129) KolkanatkrmakKöklerinekibritsuyuskmak: Kolvekanatlarnkrp,köklerine kibritsuyuskacaktk. (314) Kulanüstüneyatmak: Buradaönemliolaniintekniinibilensizindekula nznüstüneyatmanz. (118) Kulanaarzetmek: GenelkurmayBakanbubilgiyiCumhurbakan nnkula naarzetti. (323) Kulaklarnçekmek: Kulaklarnçekerim. (304) Kurumayayüztutmak: Fakatsizbaladkdiyeaflaherhaltyiyenleritekrar halkn arasna sokarsanz bu kurumaya yüz tutmu tarlay yeniden sulamaya benzer. (337) Kuuçmazkervangeçmez: Kuuçmazkervangeçmezbirdankuytusundan benimnaslhaberimolsun? (309) Maskeleriaaindirmek: Bugecemaskeleriaainmiti. (153) Nabzkontroletmek: Lozan dansonrangilizbüyükelçisi,halknnabznkont roletmekamacyla,ankara dabirpazaryerinegidiyor. (127) Nazar demek: Her zaman her yerde karlaabilirsiniz. Size nazar de di. (187)
158 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Ocanainciraacdikmek: Gidin;hepsininpaçavrasnçkarp,ocaklarnaincir aacdikin. (293) Ortalkartrmak: PKK llarlaköylüler,karakolasaldrarak,ortalkartrp dikkatlerinburayaçekilmesiniistemiyorlard.(177) Öfkesininönündeduramamak: Öfkesininönündekimseduramad. (57) Ölümegözkrpmadangitmek: Siyasetçilervebatasavclar,tümkamugörevlile ri, güneydouda ölüme göz krpmadan giden Mehmetçik kadar fedakâr olmak zorunda. (173) Paça kaptrmak: Büyük birlikler hem daha fazla paça kaptryor hem de yak lamalararvegürültülüoluyor. (337) Pusukurmak: köyüngiriindepusukurulmutu. (329) Pusuyadüürmek: OrmanckKöyükorucular,PKKileyaptklarplanauygun olarak,ikipiyadetiminipusuyadüürdüler. (229) Rafakaldrmak: Ethem,çokeskidesaylmayanbusavanklasiklerivekalpla rrafakaldrld;zamanneskittiieylergeç. (185) Ruhu duymamak: Askeri kanat, kimsenin ruhu duymayacak güvencesi veri yor. (316) Ruhu duymamak: Sa yakalanan PKK llar komandolarmzn gelii için ru humuzbileduymaddediler. (305) Ruhu harekete geçirmek: Siz milletin moralini yükseltmek, askerlerin ruhlarn harekete geçirmek, onlar yüreklendirmek, kar tarafn da psikolojisini bozmak içinnelerönerirsiniz? (92) Safyerinekoymak: Vebuköykurnazlar,kendileridndakilerisafyerineko yuyor. (139) Sapsamanakartrmak: Militan,milis,yardmcveyatakç,halkiçiçeydi,sap samanakarkt. (94) Sevinç çlklar atmak: Köyleri savunan korucular ve halk; Nizamettin Ta n evler ve baz samanlklar tutuunca bir tepenin üzerinde sevinç çlklar atarak hoplaypzpladnsöylediler. (231) Silip süpürmek: Kar yamadan Hakkâri Bölgesi ndeki PKK gruplarn gece gündüz demeden, silip süpürerek, milletin bana musallat edilen bu belay def edeceiz. (90) Sözüuzatmak: kiyldrverilebilecekyüzlerceörnekolmasnaramen,sözüdaha fazlauzatmakistemedim. (324) Suya götürüp susuz getirmek: Onlar suya götürüp susuz getirmiyor mu yuz? (335) Suyusnmak: Sizinburalardasuyunuzsnd. (60) aknlkyaratmak: Dieridebirastsubayçavu;yannaaltyediaskeralarak emniyettimininyannakomuvebizzatikipkk lyvurarakkartaraftaakn lkyaratmt. (134)
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 159 eytan artmak: Hareket edecek, szacak, an içine alacak, darbeleyecek, eytanbileartacaksn. (72) okolmak: Hepimizokolduk. (301) Tepelerineçökertmek: bunlaryakaladveoraytepelerineçökertti. (322) Terveatebasmak: Komutanmsizkonuurkenbeniterveatebast. (324) Tereyandanklçekmek: KuzeyIrakharekâtnzçokkoldu.Tereyandankl çekergibi. (128) Tetikte olmak: Muharebelerde herkesin beyni uyumu ya da dalm oldu undanliderinikikattetikteolmasgerekir. (247) Topatutmak: Yöredekiyediköyündetopatutulduunuiddiaetti. (331) Un ufak olmak: Birbiri ardna, o noktadaki kayalk un ufak oluncaya ka dar. (171) Üzerinesisgibiçökmek: Eerbuyetenekolsayd,DaveKomandoTugay nn herhangi bir taburu, irade ve saldrganlklaryla, gecenin ve corafyann sebep olaca bütün risklere ramen, saldran grup veya gruplarn üzerine sis gibi çö kerdi. (133) Üzerine titremek: Ana olan tüm canllar gibi çocuunun üzerine titriyor du. (57) Vicdan kaldrmamak: Yok paam, vicdanmz kaldrmad. Allah var yukar da. (135) Yenidendomugibiolmak: Yllarcadünyannenacmaszteröründenbunalan yörehalk,yenidendomugibioldu. (267) Yeryerindenoynamak: Bütüngeceoradakalmalarsonucumeydanagelebile ceklerdenyeryerindenoynar. (193) Yerdengöekadar: Yerdengöehaklsn. (142) Yerle bir etmek: Kuzey Irak ta Süngü Operasyonu! PKK nn Kuzey Irak taki kamplarna35km.kadargiren2500dakomandosuavainkamp nyerlebir etti. (129) YüreiniaçmakGönülgözüylebakmak: Bunucevabçokbasit;yüreiniaçacak snvegönülgözüylebakacaksn. (338) Yüz karas: Onlar canlarndilerine takmasayd, dün geceolacaklar PKK ile mücadeletarihineyüzkarasdiyegeçerdi. (86) Yüzvermek: BuköybugünekadarPKK yahiçyüzvermeyenvehiçbirekilde pesetmeyenvatandalardanoluuyordu. (141) Yüzvermek: Yüzverirsen,miskinasmannkelkoruuiteböyle,birgüngelir tepeneçkar. (126) Yüzyüzekalmak: Geceyüzyüzekaldklarkorkuinsanlarhiçbireyigöremez vedinlemezhalegetirmiti. (141) Yüzyüzeolmak: Yüzyüzeolduumuzdurumlarnterörsözcüününtamkar l olan; suikast, kundaklama, tedhi gibi eylemlerin çok ötesinde olduu nu (136)
160 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Yüzündeki peçeyi çkartmak: PKK l için yüzündeki peçeyi çkartp atar m? (315) Zamankaybetmek: Onlarbekleyerekzamankaybedemezdim,diyor. (185) Zamana yaymak: Özellikle hava araçlarn alrken donatm eksik olmamal, hattazamanayayarakparçaparçaalrsanzdahapahalolur. (134) Zamançarçuretmek: Bunlarazamannzçarçurettirmeyin. (82) ZamanklçgibikesmekZamannsugibiakmas: Zamanhemklçgibikesiyor, hemdesugibiakyordu. (151) Zamanlayarmak: Zamanlayarmakveonualtetmekdemekti. (109) Zihinde raflamak: Bütün gece subaylara yapacam konumay zihnimde ra fladm. (56) Zihindengeçmek: Üçaynhergünü,hergününuykusuzvegergingeçenner deyse24saati;tümyaadklarmz,imekgibizihnimdengeçti. (127) Zihinselbakurmak: Hernoktadaaynandaolamayacamdan,bulunamad myerlerdeolupbitenleri;hissetmeliyim,sezmeliyim,subayveaskerlerlezihin selbirbakurabilmeliyim. (178) Zincirikrmak: Baksenneçalkanadamsn,ikiyldrburadasn,gidiatsaat saatyayorsun,genedezincirikramyorsun. (72) V.SONUÇ UnutulanlarDndaYeniBireyYokadleserdeikiyüzonsekizdeyimkulla nlmtr.bununyanndaonikikonubalnaayrlm,yüzseksenyeditaneki me ait olduu belirtilmeyen vecizeye yer verilmitir. Kime ait olduu belli olan vecizelerinsaysaltdr.bunlardanbakaeserdeotuzikitane,dörtkonubalna ayrlmatasözütesitettik. Yukardakirakamlarlabelirtilenatasözü,vecizevedeyimlerinsays,ortaboy birankitabiçinoldukçafazladr. UnutulanlarDndaYeniBireyYok,adbili nen,eserleriyletannanherhangibiredibinkitabolsa,butespitlerimizbiziart mayabilirdi.fakatbiraskerinkalemindençkmolanbueser,anlattgerçekler ve çözüm yollarnn dnda, edebiyatmz için de her daim deerini muhafaza edecekbireserolarakanlacaktr. Eser,dilveüslupaçsndandaçokdeerlidir.Pamukolueserinde,PKKile yaplanmücadelehakkaridevekuzeyirakta3000m.üstündekidalardavedageçitle rindeyakarüstündeyadagüneinaltndayürütülmütür.buvahidoadanisanayile birlikte rengârenk kr çiçekleri açar. Ancak içinde bulunduumuz ruh durumu bunlarn hiçbirininfarknavarlmasnaolanaktanmaz.sözleriyle,sadecebiraskerolmadn, aynzamandakalemigüçlübiryazarolduunudagöstermektedir.
1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 161 KAYNAKÇA Eyübolu,E.Kemal,13.YüzyldanGünümüzeKadariirdeveHalkDilindeAtasözleriveDeyimler,2 cilt,stanbul1973. Akaln,M.Sami,EdebiyatTerimleriSözlüü,stanbul1966. Aksoy,ÖmerÂsm,AtasözleriveDeyimler,Ankara1965. Aksoy,ÖmerÂsm,AtasözleriveDeyimlerElKitab,Ankara1965. Arat,ReitRahmeti,KutadguBilig,Ankara1959. Atalay,Besim,ÇeitliHalkFkralarveDeyimleri,Ankara1968. Bahadnl,YusufZiya,DeyimlerimizveKaynaklar,stanbul1958. Dilçin,Dehri,EdebiyatmzdaAtasözleri,stanbul1945. Gerçek,SelimNüzhet,AtalarSözü,stanbul1961. Mutluay,Rauf,TürkHalkiiriAntolojisi,stanbul1972. Özön,MustafaNihat,Atasözleri,stanbul1956. Pakaln,MehmetZeki,OsmanlTarihDeyimleriveTerimleriSözlüü,stanbul1956. Peremeci,OsmanNuri,AtalarSözleri,stanbul1943. Sezgin,aban,TürkçeDeyimlerveKelimeGruplarSözlüü,stanbul1969. BölgeAzlarndaAtasözleriveDeyimler,2cilt,TürkDilKurumu,Ankara19691971. TürkçeSözlükIII,TürkDilKurumu,Ankara1988. TürkAtasözleriveDeyimleri,2cilt,MillîKütüphaneGenelMüdürlüü,stanbul1971.
162 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2