DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ 1950-1960 GÜLSEMA LÜYER
DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ 1950-1960 1950 Seçimleri ve Demokrat Parti nin İktidara Gelişi Siyasal Gelişmeler Ekonomik Gelişmeler Dış Politika Toplumsal-Kültürel Gelişmeler
14 Mayıs 1950 Seçimleri ve Demokrat Parti nin İktidara Gelişi 14 Mayıs 1950 genel seçimi Türkiye tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Gizli oy, açık tasnif (sayım) esasına göre, serbest ve dürüst bir seçim yapılmıştır. Seçmenlerin % 80 ni sandık başına gitti. D.P. oyların % 52.68 ini alarak 408 milletvekili çıkardı. www.uzem.yildiz.edu.tr
Cumhuriyet in kuruluşundan itibaren 27 yıl boyunca iktidar olan C.H.P. ise oyların %39.45 ini alarak sadece 69 milletvekili çıkarabildi. Bu seçimde, Çoğunlukçu Seçim Sistemi uygulanmıştı. Buna göre oyların çoğunu alan meclisteki sandalyelerin daha da çoğunu alıyordu. Çoğunlukçu Seçim Sistemi aslında daha CHP iktidarı tarafından yasalaştırılmıştı. Seçimi kazanacağına kesin gözle bakan CHP, böylece kendi kazdığı çukura düşmüş oluyordu.
SİYASAL GELİŞMELER Yeni Meclisin tablosu öncekilerden çok farklıdır. Tamamen farklı bir kesim iktidara taşınmıştır. Yeni Meclis ılımlı kişiliği ile tanınan Celal Bayar ı cumhurbaşkanı seçti. Celal Bayar ile Adnan Menderes Adnan Menderes kabineyi kurdu ve başbakan oldu.
İktidar ve muhalefetin gerginliği erken başladı ve 10 yıl boyunca sürdü. DP kendini sandıktan biz çıktık zihniyetiyle, milli irade nin temsilcisi olarak görüyor ve her şeyi yapabilme yetkisini elinde görüyordu. Ancak DP kendini hiçbir şekilde güvende hissetmiyordu. Hükümeti sınırlandıracak veya denetleyecek bir mekanizma yoktu. Yine 1950 yılında yapılan yerel seçimlerde DP nin elde ettiği büyük başarı partinin elini daha da güçlendirdi, kitlesel desteği arkasına alan DP, CHP ye daha fazla yüklendi.
1951 de CHP döneminde kurulan Halkevleri (478 adet) ve Halkodaları(4322 adet) kapatıldı, malvarlıklarına el kondu. 1953 de CHP nin tüm malvarlığı hükümetin kararıyla hazineye devredildi. 1954 de CHP döneminde kurulan Köy Enstitüleri öğretmen okullarına dönüştürüldü. Aynı yıl, hizmette 25 yılını dolduran çalışanların emekli edilmesini öngören yasa çıkartıldı. Bu yasa bürokraside, üniversitelerde, orduda halen CHP ye sadakat duyanların tasfiyesi anlamına geliyordu. Basın Yasası sertleştirildi, basında hükümet aleyhine getirilen eleştirilere sert cezalar getirildi. 1955 yılında DP içinden, kendi partilerinin otoriter tavrına tepki duyan milletvekilleri partiden ayrılıp Hürriyet Partisini kurdular.
1954 Seçimleri 1954 seçimlerinde DP oyların %57.50 siyle 502 milletvekili çıkarttı. CHP ise sandıktan yıkılmış bir halde çıktı. Oyların %35.29 u ile sadece 31milletvekili çıkarabildi. 1954 zaferi DP için aynı zamanda düşüşün de başlangıcı olmuştur. DP nin politikaları ordu mensupları, aydınlar ve öğrenciler nezdinde tepki almaya başladı.
1957 Seçimleri DP nin demokratikleşme ve sosyal adalet konusunda verdiği vaatleri yerine getirememesi sonuçlarını sandıkta gösterdi. 1957 seçimlerinde DP oyların %47.3 ü le mecliste 424 sandalye kazandı. CHP ise oylarını %40.6 ya çıkarmasına rağmen seçim sistemi nedeniyle sadece 178 sandalye çıkarabilmişti. Hürriyet Partisi ile Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi sadece 4 er sandalye kazanabildi.
Artan Gerilim ve Demokrat Parti İktidarının Sonu DP, Vatan Cephe si kurarak partilileri muhalefete karşı seferber etme kampanyası başlattı. Vatan Cephesi ve diğerleri anlayışı toplumsal barışı zedeledi. DP nin muhalefetin faaliyetlerini soruşturmak üzere kurduğu Tahkikat Komisyonu partinin kendi sonunu getiren uygulama oldu. Tahkikat Komisyonu nun Anayasa ya aykırı olduğunu savunan profesörler disiplin cezası aldılar. Hocalarına destek veren üniversite öğrencileri gösteriler düzenlediler. Öğrenci gösterilerinin bastırılması için hükümetin askerleri kullanmak istemesi olayları daha da tırmandırdı.
Tahkikat Komisyonu nun tamamladığı raporu kamuoyuna açıklayacağı duyurusundan hemen sonra ordu 27 Mayıs 1960 sabahı ülke yönetimine el koydu. Başta, Cumhurbaşkanı, başbakan olmak üzere hükümetin bütün bakanları ve Demokrat Parti milletvekilleri tutuklandılar.
DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE EKONOMİ Demokrat Parti nin ekonomi politikası, devletçi olmayan yani liberal anlayışa dayanır. Tarımsal alanda büyümeye, dolayısıyla çiftçinin çıkarlarına öncelik verildi. Çiftçiler ucuz kredi imkanına kavuştu. Hükümetim tarımsal ürünlere yüksek taban fiyatı vermesi, traktör sayısındaki hızlı artış ve ekilen arazinin büyümesi çiftçini gelirini arttırdı.
Kore Savaşı ile tarımsal ürüne talep dünya çapında arttı. 1950-1954 arası dönemde ekonomideki büyüme %11-13 olarak kaydedildi. 1950-1954 yılları arasında toplam yatırımlar %256 arttı. Bu yatırımların çoğu karayolları, inşaat ve tarım sanayi alanında yapıldı.
Demiryolları yatırımı tamamen durduruldu, karayolları yapımına ağırlık verildi. Karayolları, her yeri birbirini bağlayan ağlar oluştururken, özel mülkiyet taşımacılığı olan otobüs, kamyon, otomobil sayısında önemli artış oldu. Karayollarına ağırlık verilmesi, ülkenin dışa bağımlılığını arttırdı. Özel ve dış yatırım konusunda iktidar ümit ettiği rakamlara ulaşamadı, bu nedenle yatırımların büyük çoğunluğu devlet sanayi kesimi içinde yapıldı.
1954-1960 SONRASI EKONOMİK DURUM 1954 yılından sonra ekonomi kötüleşmeye başladı. Dış ticaret açığı giderek büyüdü. Merkez bankasından ve dışarıdan alınan borçlar enflasyonu arttırdı. Sabit gelirlilerin yaşam kalitesi düştü. 1950 de %3 olan enflasyon 1958 de %20 ye çıktı. Türk parasının değeri düştü.
Demokratlar ekonomi konusunda aceleci, hızlı büyümeyi hedef alan bir yaklaşım sergilediler. Ekonomik kararlar uzak görüşlülükten yoksun ve plansızdır ve siyasidir. DP dönemini enflasyon, borç, karaborsa ve dış açık ile kapatmıştır. Bununla beraber Demokratlar tarım, karayolları ve sanayi alanında atılımlarıyla ekonomiye canlılık getirmişlerdi.
DIŞ POLİTİKA DP iktidara gelir gelmez Kore patlak verdi. Türkiye Kuzey Kore ye karşı Güney Kore yi savunmaya yönelik Birleşmiş Milletler in çağrısına olumlu cevap verdi. Türkiye NATO ya üye olmadığı halde NATO birliklerinin yanında Güney Kore yi savunmak için Kore ye asker gönderdi. Türk askerinin Kore de çarpışması Türkiye nin NATO ya katılmasına katkı sağladı. Türkiye 1952 yılında üyeliğe kabul edildi.
Demokrat Parti döneminde Kıbrıs konusu gündemin önemli sorunudur. Adayı Yunanistan la birleştirmeyi amaçlayan Milliyetçi Rumların görüşleri Yunanistan dan da destek bulunca konu uluslararası sorun haline geldi. Kıbrıslı Türklerin yanında yer alan Türk hükümeti nin Kıbrıs meselesin ilişkin kamuoyunun dikkatini çekmek için organize ettiği gösteriler denetimden çıkarak saldırıya Türkiye de yaşayan Rumlara saldırıya dönüştü.
Başta İstanbul olmak üzere, Rumların yaşadığı yerlerde evler, işyerleri ve ibadethaneler yağmalandı. 6/7 Eylül 1955 olayları olarak bilinen bu olaylardan sonra Türkiye de yaşayan Rumların pek çoğu can ve mal güvenliklerinin olmadığı endişesiyle ülkeyi terk ettiler.
2. Dünya Savaşından sonra, İnönü iktidarının son dönemlerinde başlayan kapitalist blokla eklemlenme çabası Demokrat Parti iktidarı ile tamamlandı. Kapitalist Batı için, sosyalist Sovyet tehdidine karşı bir kalkan olarak görülen Türkiye stratejik konumundan dolayı küçümsenmeyecek bir ortaktı. Kapitalist Batı Bloğu Türkiye için de sağlam bir güvence olmuştur. Sovyetlerin Boğazlar ve Doğu Anadolu sınırları üzerine istedikleri değişiklikler karşısında tedirgin olan Türkiye aradığı desteği ve himayeyi Batıdan görmüştür. Amerika nın ekonomik ve askeri yardımlarına, Türk topraklarında Amerikan askeri üslerinin açılması da eklenince Türkiye nin Amerika ya bağımlılığı kalıcı hale geldi.
Toplum ve Kültür DP döneminde sanayiciler, tüccarlar ve köylülerin gelirlerinde belirgin bir artış kaydedilmiştir. Tarım kesiminde çalışanların gelirleri artmasına rağmen bu dönemde köylerden şehirlere kitlesel göç başlamıştır. Yoğun göç alan kentlerde gecekondu olgusu ve sorunları doğmuştur. Büyük şehirlerde Amerikan yaşam tarzı etkisini göstermeye başlamıştır. Giyim-kuşam, sinema, müzik, arabalar, dergiler Amerikan yaşam tarzını işaret etmektedir. Şehirlerde hem Amerikan yaşam tarzı hem de geleneksel Anadolu yaşam tarzı bir arada ve de birbirlerini ötekileştirerek varolmuştur.
Teşekkürler..