01.14 04.14 07.14 10.14 01.15 07.15 01.16 10.16 03.15 09.15 12.16 03.17 06.17 09.17 12.17 Dış Denge Gelişmeleri Grafik 1. Cari İşlemler Açığı Tahmini (milyar USD) 50 45 40 35 30 25 Kaynak: TCMB, Garanti Yatırım Grafik 2.Cari İşlemler Açığı/GSYH Tahmini 8% 6% 4% 2% 6.2% 7.9% 27.7 5.4% 31.0 Grafik 3.Emtia ve Petrol Fiyatları 150 140 130 120 110 100 90 80 70 4.5% Tahmin 35.7 4.9% 5.2% 2012 2013 2014 2015 2016T 2017T Kaynak: TCMB, TÜİK, Garanti Yatırım T: Tahmin Bloomberg Emtia Endeksi Petrol Fiyatı (sağ eksen) 2017 ortalama petrol fiyat tahmini 53 USD 38.8 110 100 90 80 70 60 50 40 30 Dış Dengede Son Gelişmeler 2014 yılı sonrasında petrol fiyatlarındaki azalışla düşüş eğiliminde olan cari işlemler açığı Ağustos ayında hızlı bir genişleme göstermişti. Son günlerde açıklanan resmi Eylül ve öncü Ekim dış ticaret verileri bu eğilimin bu aylarda da devam edeceğine işaret ediyor. Cari işlemler açığında genişleme eğilimi var Ağustos ayında dış ticaret açığındaki artış eğilimi ve turizm gelirlerindeki hızlı daralma ile cari işlemler açığında genişleme süreci başladı. Eylül ayı cari işlemler dengesi 11 Kasım da açıklanacak. Eylül ayı dış ticaret verileri ve turizm gelirleri değerlendirildiğinde; 2015 yılı Eylül ayında sınırlı fazla veren cari işlemler dengesi 2016 yılı Eylül ayında 2 milyar dolar civarında açığa dönüyor. Böylece cari işlemler açığının Eylül ayında 12 aylık bazda yaklaşık 2 milyar dolar artışla 33 milyar dolar seviyesinin üzerine çıkacağını hesaplıyoruz. Tahmini GSYH ya oran olarak cari işlemler açığı Haziran sonundaki %4.2 den Eylül itibarıyla % 4.6 ya yükselmiş oluyor. Bu doğrultuda büyümeye net ihracatın katkısı da 3. çeyrekte negatif olmaya (2-2.5 puan) devam ediyor. Henüz resmi veriler açıklanmasa da Ekim ayı öncü dış ticaret verileri cari işlemler açığının Ekim ayında 34.5 milyar doları aşacağına işaret ediyor. Petrol fiyatlarının önümüzdeki 12 aylık dönemde ortalama 53 dolar olacağı varsayımı ile enerji ithalatının artacağını öngörüyoruz. Turizm gelirlerinde bir iyileşme beklesek de cari işlemler açığı genişlemeye devam edecek. 2016 yılı için 33 milyar dolar olan cari işlemler açığı beklentimizi 35.7 milyar dolara (GSYH nın %4.9 u) revize ediyoruz. 2017 yılsonu beklentimiz ise 38.8 milyar dolar (GSYH nın %5.2 si). (grafik 1-2) Kaynak: Bloomberg, Garanti Yatırım 1
2008Ç3 2009Ç1 2009Ç3 2010Ç1 2010Ç3 2011Ç1 2011Ç3 2012Ç1 2012Ç3 2013Ç1 2013Ç3 2014Ç1 2014Ç3 2015Ç1 2015Ç3 2016Ç1 2016Ç3 03.14 05.14 07.14 09.14 11.14 01.15 03.15 05.15 07.15 09.15 11.15 01.16 05.16 11.16 Grafik 4.Euro Bölgesi PMI & İhracat AB'ye İhracat (3 AO, yıllık değişim 2 Euro Bölgesi PMI Endeksi (3AO,sağ) 15% 5% -5% - -15% Kaynak: TUİK, Bloomberg, Garanti Securities Grafik 5.Turizm Gelirleri (yıllık değişim) 3 54 53 52 51 Hem turizm hem de dış ticaret olumsuz seyrediyor Dış ticaret verileri, ihracat tarafında toparlanma eğiliminin son aylarda zayıfladığına işaret ederken; motorlu kara taşıtı dışındaki ana sektörlerde daralma sürüyor. İthalat tarafında enerji ithalatında düşüşün hız kaybetmesi ve yatırım malı ithalatındaki artışta hızlanma ile toparlanma var. Son yıllardaki ihracatımızda İngiltere önem kazansa da jeopolitik nedenler dolayısıyla Irak önemli pay kaybetti. Önümüzdeki dönemde petrol fiyatlarının yanı sıra ekonomik toparlanmanın boyutu ve bileşenleri, ithalatın seyrinde etkili olacak. Öte yandan ihracat tarafında jeopolitik sorunların devam ediyor olması negatif. AB de ekonomik toparlanmanın devamı ise ihracatı olumlu etkileyecektir. Geçtiğimiz hafta açıklanan verilere göre Ekim ayında Euro Bölgesi PMI Almanya öncülüğünde yükseldi (grafik 4). Bu gelişmeye rağmen 3 aylık trenddeki yavaşlamanın devam etmesi ihracat için negatif bir sinyal. - -3-40.5% -5 Turizm tarafında yılın ilk 9 aylık döneminde turist sayısının %32 azalmasıyla birlikte turizm gelirlerinde %38 daralma gerçekleşti (grafik 5). Son aylarda Rusya dan gelen turist sayısında bir toparlanma olsa da devam eden güvenlik endişeleri ile Avrupa dan gelen turist sayısında zayıflama devam ediyor. 2017 yılında bu eğilimin devam etmesi durumunda turizm gelirlerinde tam bir toparlanma olmayacaktır. Tablo 1.Dış Ticaret Tablosu Milyar USD Eylül 12 aylık toplam TÜİK 2015 2016 yıllık değ. 2015 2016 yıllık değ. İhracat 11.6 10.9-5.6% 146.4 140.9-4% İthalat 15.4 15.3-0.7% 218.7 197.1 - Dış Tic. Denge -3.8-4.4 14.1% -72.3-56.2-22% Ekim Gümrük Bakanlığı 2015 2016 yıllık değ. İhracat 13.2 12.9-2.6% İthalat 16.9 17.0 0.7% Dış Tic. Denge -3.7-4.1 12.7% Notun devamında cari işlemler açığını oluşturan en önemli kalem olan dış ticaret verilerinde son dönemdeki gelişmeleri bulabilirsiniz. Kaynak: TÜİK, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Garanti Yatırım 2
12.07 07.08 02.09 09.09 04.10 11.10 06.11 01.12 08.12 03.13 10.13 05.14 07.15 02.15 08.15 10.16 Grafik 6.Dış Ticaret Eğilimi (3 aylık ortalama, yıllık %) -5. -10. -15. -20. -25. Grafik 7.Net Altın İhracatı (12 aylık küm., mlr USD) 6 2-2 -6-10 -14 5. 0. İhracat İthalat Kaynak: TÜİK, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Garanti Yatırım Grafik 8. İhracat İçinde Ülkelerin Payı Almanya İngiltere İtalya Irak ABD Fransa İran İspanya BAE Hollanda 3.1% 2.6% 3.7% 3.6% 4.6% 4.3% 5.2% 5.1% 8.6% 1.4% -0.5% 2% 4% 6% 8% 2013 2016 3.1 9.9% Dış ticaret açığı genişleme eğiliminde Ekim ayı Gümrük ve Ticaret Bakanlığı verilerine göre; dış ticaret açığı %13.8 artarak 4.1 milyar dolar ile Eylül ayında olduğu gibi dış ticaret açığında belirgin genişlemeye işaret etti. Ekim ayında ithalat 3 aylık bazda Ekim 2014 sonrası ilk kez artış gösterdi. Emtia fiyatlarındaki düşüşün yarattığı olumlu etki azalıyor. Ekim ayı öncü verilerinde de ihracatın azalıyor olması son çeyrek büyüme verileri açısından olumsuz (grafik 6). İhracatın 3 aylık trendinde Ekim itibariyle sınırlı bir iyileşme olsa da yıllık bazda daralma devam ediyor. TÜİK in açıkladığı resmi dış ticaret verileri Gümrük ve Ticaret Bakanlığı verilerinden yaklaşık bir ay sonra açıklanıyor. Resmi veriler daha detaylı olduğu için farklı analizler yapmamızı sağlıyor. Açıklanan Eylül ayı verisinde takvim etkisi (bayram tatili) zayıflık yaratsa da takvim etkisinden arındırılmış veriler bize ihracattaki zayıflamanın sadece takvim etkisinden kaynaklanmadığını gösteriyor. Jeopolitik gelişmeler ihracat ortaklarımızı etkiliyor 2016 yılı genelinde net altın ihracatının yüksek olması ihracatı ivmelendiren bir faktör oldu. 2008-2015 yılları arasında net altın ihracatı -1.5 milyar dolar olurken; son 12 ayda nette 3.1 milyar dolar ihracat yapıldı. (Altın ihracatı 7.3 milyar dolar, altın ithalatı 4.2 milyar dolar) (grafik 7). Altın ihracatımızın çok büyük bir kısmını İran, İsviçre, İngiltere ye yaparken, altın ithalatının büyük kısmını ise BAE ve İsviçre den yapıyoruz. İhracat yaptığımız ülkelere göre 2016 ve 2013 yıllarını karşılaştırdığımızda ise Almanya nın 1. sıradaki yerini koruduğunu, İngiltere pazarına ihracatımızın ise hızlı arttığını gözlemliyoruz. Irak a olan ihracatımız ise jeopolitik olumsuzluklar sebebi ile ciddi bir darbe almış durumda. Rusya ya ihracat 2013 teki payı %4.6 dan 2016 yılında %1.1 seviyesine kadar geriledi (grafik 8). 3
01.16 05.16 01.16 05.16 Grafik 9.Sektörlere Göre İhracat (3AO, yıllık değişim) 25% 2 15% 5% -5% - -15% Motorlu kara taşıt Gıda ürünleri ve içecek Giyim eşyası Kimyasal madde Makine ve teçhizat Tekstil ürünleri Grafik 10.Sektörlere Göre İhracat (12 AO, yıllık dğşm) 14% 6% 2% -2% -6% - -14% Grafik 11. Teknolojik Sınıflamaya Göre İhracat Payı 7 6 5 4 3 2 Tekstil ürünleri Makine ve teçhizat Kimyasal madde 36% Düşük 1997 2001 2007 2016* 28% Orta Düşük Giyim eşyası Gıda ürünleri ve içecek Motorlu kara taşıtı 33% Orta Yüksek 4% Yüksek İhracatın arttığı tek ana sektör: Otomotiv Motorlu kara taşıtı ihracatı 3 aylık ortalamalar bazında güçlü seyrini korumayı sürdürse de son aylarda ivme kaybı görülüyor. Fakat diğer bütün ana sanayilerde, örneğin; tarım, hayvancılık, gıda ürünleri ve içecek, tekstil ürünleri, giyim eşyası, kimyasal madde, plastik, makine ve teçhizat gibi, daralma devam ediyor. Son 3 ayda bu sektörlerin ivmelerinde belirgin bir değişiklik görülmüyor. (Ana metal sanayi ihracatı altın ihracatına bağlı artıyor.) (grafik 9). 12 aylık trende bakıldığında ise sadece motorlu kara taşıtlarında %11.4 lük artış olduğunu görüyoruz. Diğer tüm sektörlerde ihracatın daraldığını ancak son dönemde daralmanın ivmesinin hız kaybettiğini görüyoruz (grafik 10). İhracatta ileri teknoloji ürünlerinin payı çok sınırlı Türkiye nin en önemli yapısal sorunlarından biri imalat sektöründe katma değeri düşük üretimin yoğun olması. Bu konuda son yıllarda stratejik olarak hükümet, teşvik sistemleri ile yüksek teknolojili ürünlerin üretimini destekliyor. Son dönemde açıklanan ek adımlar orta uzun vadede yüksek katma değerli ürünlerin üretimini destekleyecektir (grafik 11). Türkiye de son 12 ay içinde üretilen malların %36 sı düşük teknolojili, %28 i orta düşük teknolojili, % 33 ü orta yüksek teknolojili ve %3.6 sı yüksek teknolojili ürünler oldu. Türkiye de üretilen düşük teknolojili ürünlerin payının 2008 yılına göre azaldığını ve bu dönemde orta düşük ve orta yüksek teknolojili mal ihracatı payının arttığını görüyoruz. Yüksek teknolojili ürünlerin ihracatı içindeki payı 1996-2000 yılları arasında %3 ten neredeyse %8 lere yükseldikten sonra 2000-2008 yılları arasında düşmüş ve toplam imalat ihracatı içindeki payı %3.5 civarında dengelenmiştir. Son 8 senedir ise yüksek teknolojili malların toplam imalat malları ihracatı içindeki payında bir değişiklik görülmüyor. 4
02.15 08.15 02.15 08.15 Grafik 12.Ana Gruplara Göre İthalat (3 AO, yıllık dğş.) 2 - -2-3 Hammadde (Ara Malları) Tüketim Malları Yatırım (Sermaye) Malları Grafik 13.Ana Gruplara Göre İthalat (3AO, yıllık dğş.) 4 3 2 - -2-3 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler Yatırım mallarının aksam ve parçaları Yatırım malları (taşımacılık araçları hariç) Fakat, 2015 yılının başından itibaren ise orta düşük teknolojili ürünlerden orta yüksek teknolojili ürünlere doğru bir geçiş olduğu gözleniyor. Burada hükümetin verdiği desteklerin etkisinin kısmen rakamlara yansıdığını düşünüyoruz. Tüketim malı ithalatı hala zayıf Sermaye malları ithalatında, özellikle de taşımacılık araçları hariç bakıldığında 2016 yılı başından bu yana ciddi bir toparlanma gözleniyor, ki bu rakam 2015 yılı boyunca negatif seyretmişti (grafik 12). Yatırım mallarının aksam ve parçaları ile taşımacılık araçlarının aksam ve parçaları ithalatı, otomotiv ihracatına paralel şekilde güçlü seyrediyor. (grafik 13). Binek otomobil ve tüketim malları ithalatı ise ekonomik aktivitedeki yavaşlamaya paralel olarak daralıyor. Ara malı ithalatının hala zayıf olması büyüme dinamikleri açısından olumsuz. Öte yandan ithalatın tüketimde zayıf, yatırım tarafında daha güçlü olması ise büyümenin içeriği açısından olumlu. 5
ARAŞTIRMA Nihan Ziya Erdem Baş Ekonomist Direkt Tel :+90 212 384 11 31 Tel :+90 212 384 10 10 Faks :+90 212 352 42 40 NihanZ@garanti.com.tr Emir Talu Araştırma Uzman Yardımcısı Arastirma Direkt Tel :+90 212 384 11 22 Tel :+90 212 384 10 10 Faks :+90 212 352 42 40 ETalu@garanti.com.tr UYARI NOTU Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. Veri ve grafikler güvenirliliğine inandığımız sağlam kaynaklardan derlenmiş olup, yapılan yorumlar sadece GARANTİ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş. nin görüşünü yansıtmaktadır. Bu bilgiler ışığında yapılan ve yapılacak olan ileriye dönük yatırımların sonuçlarından Şirketimiz hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Ayrıca, Garanti Yatırım Menkul Kıymetler A.Ş.'nin yazılı izni olmadıkça içeriği kısmen ya da tamamen üçüncü kişilerce hiç bir şekil ve ortamda yayınlanamaz, iktisap edilemez, alıntı yapılamaz, kullanılamaz. İleti, gönderilen kişiye özel ve münhasırdır. İlave olarak, bu raporun gönderildiği ve yukarıdaki açıklamalarımız doğrultusunda kullanıldığı ülkelerdeki yasal düzenlemelerden kaynaklı tüm talep ve dava haklarımız saklıdır. Bu maili artık almak istemiyorsanız lütfen Konu kısmına "Üyelikten Çıkmak İstiyorum" yazarak bize geri gönderin. Garanti Yatırım Etiler Mahallesi Tepecik Yolu Demirkent Sokak No.1 34337 Beşiktaş, İstanbul Telefon: 212 384 11 21 Faks: 212 352 42 40 E-mail: arastirma@garanti.com.tr