Prof. Dr. Mustafa GÜNAL İnşaat Mühendisliği Bölüm Başkanı
Konular: 1. - Bilimsel araştırma tanımı 2. - Bilimsel yayının tanımı 3. - Bilimsel araştırma kapsamı 4. - Bilimsel yayınların amaçları 5. - Etik kurallar
Bilimsel Araştırma Sistematik inceleme, soruşturmadır (Hitchcock and Hughes) Sistematik bir şekilde soru/lar sorma, sistematik inceleme yöntemidir (Bell). Veri toplama ve bu verileri analiz etme sürecidir (Hitchcock and Hughes) Arama, öğrenme, bilinmeyeni bilinir hale getirme, karanlığa ışık tutma sürecidir (Cebeci) Bilginin bulunması, geliştirilmesi ve gerçeğe uygun olup olmadığının kontrol edilmesi için harcanan çabadır (Aslantürk)
Bilimsel Araştırma Tanımı Sistematik inceleme Veri toplama ve analiz etme Sonuçlara göre yargılara varma ve bulguları kullanılabilir hale getirme sürecidir.
Bilimsel Yayın Akademik yayın (publication), bilimsel bir yazı türüdür. Özgün olmalıdır Tekrar (daha önceden yapılmış bir çalışma) olmamalıdır İntihal (aşırma, kaynak göstermeme) olmamalıdır İnsanlığa (civilazation), ülkeye bir katkısı olmalıdır. Bilimsel bir çerçevede ele alınmalıdır Değişik bakış açıları ve düşünceler de ele alınmalıdır Başkalarının referans vereceği ( cite edeceği) kaliteli bir çalışma olmalıdır Başka çalışmaları doğuracak verimli bir alan olmalı ve devamı olmalıdır
Akademik yayınlar İçeriğine göre çeşitli akademik yayınlardan söz edebiliriz. Örneğin: Var olan yayınları özetleyen literatür taraması Durum incelemesi Laboratuar sonuçlarını içeren deneysel çalışmalar Yeni tezler ortaya koyan ve önceki tezleri çürüten çalışmalar
Akademik yayın Basım şekli ve kongre/sempozyumda sunulmasına göre: Tez: Lisans ve lisansüstü çalışmasının (sunulan tezin) raporu Bildiri: Dinleyiciye sunulan akademik çalışmadır. Konferanslardaki çalışmalar bildiri veya poster`dir. Poster: Bilim adamlarının verilerini astıkları, deneylerini tanımladıkları sergi panolarıdır. Konferanslarda sözlü olarak sunulmayan ama duvara poster olarak asılan ve ilgilenenlere bizzat anlatılan çalışmalardır. Poster oturumları, bir akademisyen için bildiri sunmaktan daha verimli olabilmektedir.
Akademik yayın (Bilimsel) Makale:Bilimsel makale, özgün araştırma sonuçlarını tanımlayan, yazılmış ve basılmış rapordur. Bilimsel makale dediğimiz dergi yayınıdır. Araştırma makalesi Tarama (derleme) makalesi: `Tarama/değerlendirme makalesi özgün bir yayın değildir. Tarama/değerlendirme makalesinin temel amacı, daha önce yayımlanmış makaleleri değerlendirmek ve bunları ayni bakış açısına getirmektir.
Bilimsel araştırmalarda dikkat edilmesi gereken noktalar: 1. Konu Seçme Araştırmanın ilk aşaması konu seçmedir. Konuyu seçmeden önce olabildiğince fazla kaynağa başvurarak olası konular hakkında belirli bir düşünme süreci geçirmek gerekir. Araştırmayı yapan kişi öncelikle düşündüğü konu hakkında yazılmış çok sayıda kaynağı bulup okumalıdır.bu amaçla çeşitli kaynakları toplar, bunlarda daha çok diğer bilim adamlarının yazdığı makaleler önemlidir.
Bilimsel araştırmalarda dikkat edilmesi gereken noktalar: 1. Konu Seçme Konu seçiminde diğer yapılması gereken görevlerden biri de araştırılacak konu üzerinde daha önceden yapılan çalışmaları gözden geçirerek bu konunun hangi yönleriyle ilgilenilmiş olduğu ne aşamaya kadar geliştirildiği sorunun çözümü için hangi yönde ve ne gibi yeni çalışmalara gerek olduğu anlaşılır.
Konu Seçimimde dikkat edilmesi gereken noktalar: İlgi : Araştırmacı çalışmayı düşündüğü konuya karşı ilgili olmalıdır. Orijinallik: Araştırma bilinmeyenleri açıklayıcı, bilinenleri ise geliştirici nitelikte olmalıdır. Önem: Tartışmalı bir görüşü çözüme bağlayan, bilgilerimizi geliştiren, kişi veya toplum seviyesini yükseltmeye yönelik araştırmalar olmalıdır.
Konu Seçimimde dikkat edilmesi gereken noktalar: Bilimsel Yeterlilik: Araştırmacının kendi bilgi düzeyi seçtiği konuyu araştırabilecek nitelikte olmalı konuyla ilgili kaynaklara kolayca ulaşabilmelidir. Zaman: Araştırmanın belli bir süre içinde tamamlanması zorunluluğu seçilecek konunun ve onun incelenecek yönünün belirlenmesinde etkili olur.
2. Hipotez kurma ve metodun belirlenmesi Hipotez Kurma (Araştırmanın Tezi): Hipotez belli bir kurumsal temele dayalı olarak geliştirilen ve değişkenler arasında varlığı öne sürülen belli ilişkilerin sınanmasını sağlar. Tez doğruluğu sınanmamış bir öneridir.
2. Hipotez kurma ve metodun belirlenmesi Araştırma Tekniğinin Belirlenmesi: Bilimsel çalışmalarda yöntemin büyük önemi vardır.konunun özelliğine ve araştırmacının ilgisine göre anket, gözlem, mülakat istatistik bilgiler, deney vs. gibi yöntemlerden yararlanılabilir.
3. Veri İşleme ve Tezi Gözden Geçirme Toplanan verilerin araştırma problemine kuramsal ve/veya pratik yönden çözüm önerileri geliştirilmesine olanak sağlayacak şekilde işlenerek çözümlenmesi yorumlanması ve değerlendirilmesi gerekir. Araştırmanın özgünlüğü bu aşama ile belirginleşip bir bütünlük kazanır. Ayrıca bir araştırmada araştırmacı kendi yaratıcı fikirlerini katmadan yalnızca incelenen kaynakları özetlemekle yapılan araştırmalar gerçekte bilimsel bir araştırma sayılmaz.
4. Raporun Hazırlanması Araştırmacı aldığı notları topladığı bilgileri analiz ettikten ve kendi düşünce ve yorumlarını katarak belli bir sonuca ulaştıktan sonra bu araştırmanın rapor haline getirilmesidir.
Bilim Etiği Bilimsel araştırmalar bilimsel araştırma ve yayın etiği kuralları dikkate alınarak yapılmalı ve ilgili araştırmacı bu kurallara uymalıdır.
Bilimsel Araştırma Etiği TÜBİTAK bünyesinde kurulan TÜBA (Türkiye Bilimler Akademisi)'daki Bilim Etiği Komitesi 1 Aralık 2001 tarihinde yaptığı toplantıda Bilimsel Araştırmalarda Etik ve Sorunları başlıklı raporda altı temel ilke açıklamıştır.
1. Gerçeğe uygunluk Veriler, sadece bilimsel yöntemlerle yürütülen gerçek deney ve gözlemlerden elde edilir. Verilerin değerlendirilmesinde, yorumların ve kuramsal sonuçların elde edilmesinde bilimsel yöntemler dışına çıkılamaz.
2. Bilimsel Araştırmanın Zarar Vermemesi Araştırmanın deneklere zarar vermemesi, deneklerin olası riskler konusunda açık şekilde bilgilendirilmesi ve deneye katılım kararının etki ve baskı olmaksızın özgürce alınması gerekir. Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda deney hayvanının gereksiz yere zarar ve acı görmemesi gözetilmelidir.
3. Sorumluluk ve Haklar Bilim insanları araştırma sonuçlarıyla ilgili olarak toplumu bilgilendirmek, olası zararlı uygulamalar konusunda uyarmakla yükümlüdürler.
4. Akademik Etkinliklerde Etik Bilim insanı, akademik yaşamının bütün evrelerinde ve öğretim, yöntem ve akademik değerlendirmelere ilişkin görevlerde bilimsel liyakati temel ölçüt olarak kabul eder, temel etik kurallarının dışına çıkmaz ve bu kuralların dışına çıkılmasına göz yummaz.
5. Yazarlar: Araştırma sonuçları araştırmayı yapanların tümünün isimleriyle yayınlanır. Araştırmanın tasarlanması, planlanması, yürütülmesi ve yayına hazırlanması aşamalarında etkin katkıda bulunmamış kişilerin isimleri yazar isimleri arasına katılamaz.
6. Kaynak Gösterme ve Alıntılar: Bilimsel yayınlarda her türlü makale, derleme, kitap ve benzeri yayınlarda daha önce yayınlanmış bir çalışmadan yararlanırken, o çalışma bilimsel yayın kurallarına uygun biçimde kaynak olarak gösterilmelidir.
Yayın Etiği Araştırma tamamlanıp, araştırıcı ve grubu yeni bir bilimsel bilgiye ulaştıklarında veya varsayımlarının doğruluklarını kanıtladıklarında araştırmanın yayına dönüşme sürecine girilir.
1.Yazarların sıralaması: Yazar sıralamasında araştırmanın özelliğine ve o araştırma alanındaki geleneklere ve grup içi ilkesel kararlara bağlı olarak değerlendirme yapılır. Hayali yazarlık (çalışmaya hiç katkısı olamayan), armağan yazarlık (çalışmayla hiç ilgisi olamayan veya çok az olan kişilerin yazar listesine eklenmesi) yazarlığa ilişkin en sık karşılaşılan iki etik sorundur.
2. Yöntemler: Araştırmada kullanılan yöntemler açık ve ayrıntılı bir biçimde yazılmalıdır.
3. Kaynak gösterme: Kaynak göstermede kasıtlı olarak ulusal duygularla kendi ülkesindeki araştırmacıların çalışmalarının gösterilmesine ağırlık vermek, eksik vermek veya hiç yer vermemek kaynak göstermeye ilişkin önemli etik sorunlardır.
4. Bilimsel yayınlarda teşekkür: Araştırmanın yürütülmesinde teknik ve sekreterlik hizmeti sağlayanlara, görüş ve eleştirilerinden yararlanılan bilim insanlarına, araştırmanın tümüne veya bir bölümüne parasal sağlayan kuruluşlara teşekkür edilmelidir.
5. Hakemli dergilerde değerlendirme: Yazar(lar) bilimsel dergiye gönderilen makaleye ilişkin olumlu-olumsuz cevap gelmeden başka bir bilimsel dergiye göndermeme konusunda duyarlı davranmalıdır.