gef UNEP RİO SÖZLEŞMELERİ KAPSAMINDA TÜRKİYE NİN ULUSAL KAPASİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ BAŞLAMA RAPORU Ankara, 2010
RİO SÖZLEŞMELERİ KAPSAMINDA TÜRKİYE NİN ULUSAL KAPASİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ BAŞLAMA RAPORU Ankara, 2010
ADRESLER: Çevre ve Orman Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Dairesi Başkanlığı Söğütözü Cad. No: 4/E, Kat:8 Beştepe 06560 Ankara Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Ulusal Odak Noktası Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Söğütözü Cad. No:14/E, B Blok, Kat:15 Beştepe 06560 Ankara Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi Ulusal Odak Noktası Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü Söğütözü Cad. No:14/E, Kat:12 Beştepe 06560 Ankara Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Ulusal Odak Noktası Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Söğütözü Cad. No:14/E, A Blok, Kat:20 Beştepe 06560 Ankara Hazırlayan Editör İngilizce Tercüme Ön Kapak Fotoğrafı : Dr. Fatma Güngör, Proje Koordinatörü : Proje Yönetim Birimi : Sera Kartal, Proje Asistanı : Muş İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın Numarası : 406 Bu raporun bütün hakları T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı na aittir. Kaynak göstermek kaydıyla yayın ve referans olarak kullanılabilir. Basım Yeri: Kılıçaslan Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Kazım Karabekir Cad. Murat Çarşısı No: 39/10 İskitler / Ulus ANKARA Tel: (0312) 384 34 84
RİO SÖZLEŞMELERİ KAPSAMINDATÜRKİYE NİN ULUSAL KAPASİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ (NCSA) BAŞLAMA RAPORU 1. Proje Adı : Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesinin Değerlendirilmesi Projesi (NCSA) 2. Proje Numarası : GFL/2328 27404A14 3. Proje Türü : Uygulamayı Kolaylaştırma Faaliyeti 4. Coğrafi Kapsam : Ulusal 5. Projenin Yürütücü Kuruluşu : T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 6. Uygulayıcı Kuruluş : Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) 7. Mali Kaynak Sağlayan Kuruluş : Küresel Çevre Fonu (GEF) 8. Projenin Süresi : 18 ay 9. Başlama Tarihi : 26 Kasım 2008 10. Beklenen Tamamlanma Tarihi : 31 Mayıs 2010
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i KISALTMALAR... iii 1. ÖN BİLGİ...1 2. PROJE HEDEFLERİ...4 3. PROJE FAALİYETLERİ...5 3.1 Genel Bakış...5 3.2 Türkiye de Birleşmiş Milletler Çölleşme İle Mücadele Sözleşmesi, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi nin Uygulanmasında Kurum ve Kuruluşların Rolleri ve Sorumlulukları...6 3.3 Proje Koordinasyon Mekanizması...8 4. NCSA TÜRKİYE KOORDİNASYON YAPISI...10 4.1 Proje Yönlendirme Komitesinin Kurulması...10 4.2 Proje Yönetim Biriminin Kurulması...11 4.3 Teknik Danışmanlık Hizmet Alımı...12 5. BAŞLAMA TOPLANTISI...14 5.1 Çalışma Grupları Çıktıları... 14 6. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME...20 EK 1: PROJE YÖNLENDİRME KOMİTESİ LİSTESİ...22 EK 2: PROJE YÖNETİM BİRİMİ LİSTESİ...23 EK 3: TEMATİK ÇALIŞMA GRUPLARI LİSTESİ...24 EK 4: TEMATİK ÇALIŞMA GRUPLARININ İŞ TANIMI...27 EK 5: HİZMET ALIMI TEKNİK ŞARTNAMESİ...28 EK 6: TEKNİK DEĞERLENDİRME ÇİZELGESİ...45 EK 7: İŞ PROGRAMI...46 EK 8: BAŞLAMA TOPLANTISI GÜNDEMİ...54 EK 9: BAŞLAMA TOPLANTISINA DAVET EDİLEN PAYDAŞ LİSTESİ...56 EK 10: ÇALIŞMA GRUPLARININ DETAYLI ÇIKTILARI...60 EK 11: NCSA REVİZE FAALİYET PLANI...81
KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği BÇ : Biyolojik Çeşitlilik BMÇMS : Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi BMİDÇS : Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi BMBÇS : Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi COP : Taraflar Konferansı ÇOB : Çevre ve Orman Bakanlığı ÇYGM : Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü DEK TMK : Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi DPT : Devlet Planlama Teşkilatı EİE : Elektrik İşleri Etüt İdaresi EİGM : Enerji İşleri Genel Müdürlüğü EÜAŞ : Elektrik Üretim Anonim Şirketi FAO : Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü GEF : Küresel Çevre Fonu HM : Hazine Müsteşarlığı IFAD : Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu İDKK : İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu JICA : Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı KP : Kyoto Protokolü MAM : Marmara Araştırma Merkezi MEA : Çok Taraflı Çevre Anlaşması NCSA Türkiye : Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Kapasitesi nin Değerlendirilmesi ÖÇKK : Özel Çevre Koruma Kurumu PİA : Proje İşbirliği Anlaşması PYB : Proje Yönetim Birimi SÇD : Stratejik Çevresel Değerlendirme SGB : Strateji Geliştirme Başkanlığı TAGEM : Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü TÇG : Tematik Çalışma Grubu TEMA : Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı TTGV : Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu TÜSİAD : Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği TZOB : Türkiye Ziraat Odaları Birliği UBSEP : Ulusal Biyoçeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı UNDP : Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı UNEP : Birleşmiş Milletler Çevre Programı UPK : Ulusal Proje Koordinatörü
1. ÖN BİLGİ Uluslararası toplumlar, uluslararası işbirliğinin gezegenimiz üzerindeki hayatın sürdürülebilirliğini ve refahı sağlamada oynadığı kritik rolü fark etmiş ve bu nedenle de Çok Taraflı Çevre Anlaşmaları (MEA) olarak bilinen çok sayıda çevre sözleşmesi ve anlaşmasına imza atmışlardır. Birleşmiş Milletler 1972 Stockholm İnsan Çevresi Konferansı ndan bu yana dört yüzden fazla Çok Taraflı Çevre Anlaşması yapılmıştır. Bunlardan en önemlileri ve en çok bilinenleri Rio da 1987 yılında gerçekleştirilen Dünya Zirvesi olarak da adlandırılan Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı sırasında ve sonrasında kabul edilenlerdir (Rio Sözleşmeleri; yani Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (BMBÇS), Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) ve Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (BMÇMS). Çok Taraflı Çevre Anlaşmaları her ne kadar küresel çevresel tehditlere ilişkin yüksek bilinç düzeyini yansıtıyor ve çevresel sorunları önlemek ve ele almak amacıyla araştırma, politika ve maliye alanlarında üzerinde mutabakata varılmış bir eylemler çerçevesi oluşturuyorsa da, özellikle de gelişmekte olan ve geçiş ekonomisine sahip ülkeler, anlaşmalardan doğan yükümlülüklerini yerine getirmede ulusal kapasite eksikliği yada mali kapasite yetersizliği nedeniyle zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Küresel Çevre Fonu (GEF), ülkelerin özellikle iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik, arazi bozulması, kalıcı organik kirleticiler, uluslararası sular ve ozon tabakasının korunmasına ilişkin küresel çevre sorunlarını daha iyi bir şekilde ele almalarına yardımcı olma amacını taşıyan bir mali araçtır. GEF, yakın geçmişte küresel çevreyi daha iyi bir şekilde yönetmek amacıyla, kapasite oluşturma projeleri ve programlarını desteklemek üzere kaynaklarını tahsis etmektedir. Ülkeler Çok Taraflı Çevre Anlaşmaları hususunda büyük sorumluluk taşımaktadırlar. Her bir ülkenin mevcut ulusal kapasitesini, boşlukları, fırsatları, öncelikli eylemleri ve mevcut ve/veya ihtiyaç duyulan kaynakları göz önünde bulunduran uzun vadeli bir ulusal kapasite oluşturma programını geliştirmesi gerekmektedir. Böyle bir program Rio Sözleşmeleri Kapsamında Ülke Kapasitesinin Değerlendirilmesi Projesinin (NCSA Türkiye) bir ürünü olarak elde edilecektir. Bu nedenle NCSA Türkiye projesinin hedefi, temelde Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (BMBÇS), Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) ve Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi (BMÇMS) olan üç uluslararası çevre sözleşmesi kapsamında küresel çevre yönetimi meselelerini ele almak amacıyla öncelikli ulusal kapasite oluşturma ihtiyaçlarını belirlemektir. Türkiye biyoçeşitlilik açısından Avrupa ve Ortadoğu nun en zengin ülkelerinden birisidir. Yedi coğrafi bölgenin her biri ayrı iklim, hayvan ve bitki örtüsü özelliği göstermektedir. Tür çeşitliliği bakımından ise Türkiye, 3925i endemik tür olmak üzere yaklaşık 11.000 bitki, 161 memeli ve 460 kuş türü ile 141 amfibi/sürüngen, iç sularda 236 balık türü ve 480 deniz balığı türüne ev sahipliği yapmaktadır. 1
Türkiye, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesini 1992 de imzalamış ve Türkiye Büyük Millet Meclisi nde onayladıktan sonra Sözleşmeye 1997 de onaylamıştır. Türkiye aynı zamanda Biyogüvenliğe ilişkin Cartagena Protokolünü 2000 de imzalamış, 2003 te de onaylamıştır. Türkiye BMBÇS ne taraf olmadan önce 1997 de Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ni tamamlamıştır. Bu süreç Dünya Bankası ile işbirliği içerisinde 1995 Ulusal Çevre Eylem Planı nın bir parçası olarak başlatılmış; ancak ayrı bir ulusal girişim olarak 1997 de tamamlanmıştır. 2001 de Ulusal Strateji Belgesi Mülga Çevre Bakanlığı düzeyinde gözden geçirilmiş ve yeniden düzenlenmiştir. Hem 1997 de hem de 2001 de strateji geliştirme süreci, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi sürecini açıklayan belgelerin Türkçe olmaması nedeniyle tam bir paydaş değerlendirilmesi gerçekleştirilemediğinden sekteye uğramıştır. Bu nedenle Ulusal Strateji BMBÇS Sekretaryası na sunulamamıştır. Bununla birlikte, BMBÇS kapsamında gerçekleşen gelişmeler ışığında ve ulusal düzeyde ortaya çıkan yeni zorluklar nedeniyle gerekli hale gelen strateji belgesi revizyonu 2001 den sonra yapılmıştır. Bu kapsamda Çevre ve Orman Bakanlığı UNEPGEF biyoçeşitlilik projesi gerçekleştirmiştir. Türkiye; 2001 yılında Marakeş de gerçekleştirilen 7.Taraflar Konferansında (COP7) Sözleşmenin EkI listesinde yer alan diğer taraflardan farklı bir konumda olan Türkiye nin özel koşulları tanınarak, isminin EKI de kalması ve EKII den silinmesi yönünde alınan karardan sonra 24 Mayıs 2004 tarihinde Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ne (BMİDÇS) taraf olmuştur. Ayrıca; BMİDÇS ye yönelik Kyoto Protokolüne Katılmamızın Uygun Bulunduğuna Dair Kanun 05 Şubat 2009 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda kabul edilmiştir. Sözleşmeye taraf olmadan önce ulusal düzeyde bir İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (İDKK) kurulmuştur. Söz konusu kurul, 22 Ocak 2001 tarihli bir genelge ile Başbakan tarafından kurulmuş, koordinasyonu Mülga Çevre Bakanlığı tarafından sağlanmıştır. İDKK nın yapısı 2004 te gözden geçirilmiş ve 8 tematik grup kurulmuştur: İklim Değişikliği Etkilerini Araştırma, Sera Gazları Emisyonu Envanteri, Sanayi İnşaat Atık Yönetimi Hizmet Sektörü nden Kaynaklanan Sera Gazlarının Azaltılması, Ulaşım Sektöründen Kaynaklanan Sera Gazlarının Azaltılması, Arazi Kullanımı Arazi Kullanımı Değişikliği ve Ormancılık, Politika ve Stratejilerin Geliştirilmesi, Eğitim ve Halkın Bilinçlendirilmesi. Koordinasyon Kurulu, iklim değişikliği ile ilgili konuların koordinasyonu ve uygulanmasından sorumlu ana yetkilidir. Türkiye nin iklimi, Karadeniz bölgesi haricinde kurak yarı kuraktır. İç Anadolu, Doğu Anadolu ile Güney Doğu Anadolu Türkiye nin en kurak bölgeleridir ve ciddi çölleşme tehlikesi altındadır. Önümüzdeki 10 yıl içerisinde bu bölgelerde kuraklık koşullarının oluşması beklenmektedir. Türkiye, doğası gereği çölleşmeye yatkın değildir; ancak az yağış miktarı ve hatalı arazi kullanımı nedeniyle yaygın ve ciddi düzeyde erozyon ve bununla bağlantılı çölleşme günümüzde Türkiye topraklarını tehdit etmektedir. Bu bağlamda, Türkiye 1994 te BMÇMS yi imzalamıştır ve söz konusu sözleşme Büyük Millet Meclisi tarafından 1998 de onaylanmıştır. 2
Sözleşme ye taraf olduktan sonra Mayıs 2000 de Çölleşmeyle Mücadele Ulusal Eylem Planının hazırlanmasını desteklemek amacıyla bir Ulusal Koordinasyon Kurulu kurulmuştur. Ulusal Koordinasyon Kurulu, sekretarya ve eşgüdümden sorumlu olan Çevre ve Orman Bakanlığı nın çeşitli organlarından, Ulusal Odak Noktasından, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ndan, Dış İlişkiler Bakanlığı ndan, Devlet Planlama Teşkilatı ndan ve Sivil Toplum Örgütleri nden (TEMA, Toprak Bilimi Derneği, Bölgesel Çevre Merkezi ve Orman Mühendisleri Odası) seçilen yetkililerden oluşmaktadır. Çölleşmeye ilişkin Ulusal Eylem Programı nın uygulanmasına yönelik önerilen küçük ölçekli uygulama projelerinin özellikle kırsal alanlar için geliştirilmesi öngörülmüş, ilgili devlet kurumlarını, yerel yönetimleri, sivil toplum örgütlerini, araştırma enstitülerini ve yerel toplulukları hedef alınmıştır. İl Özel İdareleri, Belediyeler ve Köyler olarak sınıflandırılan yerel yönetimler, özellikle de Türkiye çapında çölleşme çalışmalarının uygulanması bakımından çok büyük önem taşımaktadır. Çevre sektörünün tüm sektörler ile kesişen yatay sektör özelliğinin belirlediği Üç Sözleşmenin kapsamının tüm sektörleri etkilemesi nedeniyle, bölgesel ve yerel düzeyde etkilenenlerin temsili de dâhil olmak üzere ulusal kalkınma sektörlerindeki temel aktörlerin katılımını, onlarla istişare ve işbirliğini gerektirmektedir. Bunun yanı sıra Türkiye, BMİDÇS, BMÇMS, BMBÇS kapsamındaki mevcut taahhütlerini yerine getirmek için var olan kapasitesini verimli bir şekilde kullanmak için kapasitesini güçlendirme ihtiyacı duymaktadır. Türkiye, NCSA Türkiye nin tutarlı, bütünleşik ve maliyet etkin bir biçimde Çok Taraflı Çevre Anlaşmalarından doğan yükümlülüklerini yerine getirmeleri ve dolayısıyla diğer kalkınma öncelikleri için ulusal kaynaklar ayırmaları (mali ya da diğer) hususunda ülkelere fırsatlar sunan bir süreç olduğunu göz önünde bulundurarak, 2001 de NCSA Türkiye proje teklifini hazırlama girişiminde bulunmuştur. Proje teklifi, Mülga Çevre Bakanlığı ve UNDP tarafından yürütülen Çevre ve Kalkınma Ulusal Programı (ÇKUP) kapsamında hazırlanmıştır. ÇKUP de üç tematik alana (biyoçeşitlilik, iklim değişikliği ve arazi bozulması) yönelik mali kapasitenin geliştirilmesi gerektiği belirtilmektedir. 3
2. PROJE HEDEFLERİ Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesi nin Değerlendirilmesi Projesi nin temel amacı, küresel ve ulusal çevre konularını ele almak üzere kapasite oluşturmaya yönelik ülke düzeyindeki öncelikleri ve ihtiyaçları belirlemektir. Projenin birincil hedefi, Türkiye nin BMİDÇS, BMÇMS, BMBÇS kapsamındaki mevcut taahhütlerini yerine getirebilmesi için kapasitesini geliştirmektir. Projenin alt hedefleri şunları kapsamaktadır: Biyoçeşitlilik, iklim değişikliği ve çölleşme/arazi bozulması tematik alanları kapsamında gerçekleştirilecek olan faaliyetlere yönelik olarak küresel çevre sorunlarının belirlenmesi, Her tematik alan ve üç tematik alanı da kapsayan kesişen konular için kapasite oluşturma ihtiyaçlarının belirlenmesi, Gelecekte ihtiyaç duyulacak dış mali desteğe ilişkin hedeflenmiş ve eşgüdümü sağlanmış eylemlerin belirlenmesi, Ülke nin çevreye yönelik eylemlerinin ulusal çevre yönetimi ve sürdürülebilir kalkınma ile ilişkilendirilmesidir. Projenin ikincil hedefi ise kapasite geliştirme ihtiyaçlarının sürekli olarak değerlendirmesini yapacak olan uzun vadeli bir eşgüdüm mekanizması kurmaktır. 4
3. PROJE FAALİYETLERİ 3.1 Genel Bakış Rio Sözleşmeleri kapsamında Türkiye nin Kapasitesinin Değerlendirilmesi (NCSA Türkiye) Projesi, GEF tarafından 30 Ocak 2008 de onaylanmış ve Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından 22 Mayıs 2008 de imzalanmıştır. UNEP in yeni uygulaması olarak Proje İşbirliği Anlaşması nın 1 Mayıs 2008 itibariyle yürürlüğe girmesi nedeniyle proje teklifinin yapıldığı dönemde geçerli olan format üzerindeki imza UNEP tarafından kabul edilmemiş ve Proje İşbirliği anlaşması imzalanmıştır. Proje İşbirliği Anlaşması, raporlamaya yönelik prosedürler ve şablonlara ilişkin eksiksiz bir dokümantasyon sunmasının yanı sıra tarafların rolleri ve sorumluluklarını daha net bir biçimde ortaya koymaktadır. 15 ay sürmesi planlanan NCSA Türkiye Projesinin ulusal uygulama süreci Şubat 2009 da başlamıştır. Eylül 2008 de başlayan ve Ulusal Proje Koordinatörü (UPK) Dr. Fatma GÜNGÖR tarafından yürütülen proje hazırlık çalışmaları, NCSA Türkiye projesinin sunulduğu ve çok sayıda paydaş ile tartışıldığı 23 Şubat 2010 da düzenlenen başlama toplantısıyla sonuçlanmıştır. UNEP proje yöneticisi Dr. Abdul Majeid Haddad ın katkıları ile hızlandırılan proje faaliyetleri süresince Bakanlıkta PİA nın katılımcılar tarafından gözden geçirildiği birçok toplantı düzenlenmiştir. NCSA Türkiye nin örtüşme ve tekrarlardan kaçınarak yapılan ulusal programlar ve projelerin sonuçları üzerine kurulması gerektiği ve NCSA Türkiye nin mevcut kurumsal yapı dikkate alınarak uygulanması konusunda fikir birliğine varılmıştır. Misyon sırasında, projenin yürütülmesinden sorumlu olan e Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Dairesi, sözleşme odak noktaları, UNDP ülke temsilciliği ve diğer paydaşlarla karşılıklı görüşmeler yapılmıştır. Daha sonra, Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Dairesi Başkanı, proje görevlileri, sözleşme odak noktaları ile birlikte projenin nasıl uygulanacağı konusu değerlendirilmiş, iş planı ve bütçe gözden geçirilmiştir. Çevre ve Orman Bakanlığı, proje için bir hesap açmış ve projeyi kendisinin yürüteceğini teyit etmiştir. Proje İşbirliği Anlaşması Bakanlık Müsteşarı tarafından 30 Ekim 2008 tarihinde imzalanmıştır. Bu rapor, projenin iş planı, bütçesi, kurumsal roller ve sorumluluklar, koordinasyon ve istişare mekanizmaları, bugüne kadar kaydedilen gelişme ve hala ele alınması gereken konuları da kapsayacak şekilde projenin başlangıç aşamasında gerçekleştirilen faaliyetlere ilişkin bilgi sunmaktadır. 5
3.2 Türkiye de Birleşmiş Milletler Çölleşme İle Mücadele Sözleşmesi, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi nin Uygulanmasında Kurum Ve Kuruluşların Rolleri ve Sorumlulukları Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi nin Türkiye de uygulanması için düzenleyici nitelikte çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalarda sözleşmeler altındaki belli konularda etkinliklerde bulunan kamu kurum ve kuruluşları ile üniversiteler ve diğer sivil toplum kuruluşların görev ve yükümlülüklerine yer verilmektedir. Genel olarak; Çölleşme ile mücadele, çevre koruma, tarım, ormancılık, mera, kırsal kalkınma, sürdürülebilir doğal kaynak yönetimi, genetik biyolojik çeşitliliğin yerinde (insitu) korunması, deniz ve göl ekosistemlerinin korunması gibi konularda politikaların geliştirilmesi Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve ilgili uygulayıcı kurum ve kuruluşların sorumluluğu altındadır. Bu konularda Avrupa Birliği normlarına uyum sağlanması hususunda ise Avrupa Birliği Genel Sekreterliği ile ortak çalışmalar yapılmaktadır. BMÇMS kapsamında yükümlülükleri olan kurumlar arasında Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu, Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı, Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, Üniversiteler, TÜBİTAK, Yerel Yönetimler ve Sivil Toplum Kuruluşları dolaylı veya direkt olarak bulunmaktadır. Söz konusu Sözleşme kapsamında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, çayır ve meraların tespiti, tahdidi, tahsisi ve geliştirilmesi amacıyla imar, ıslah ve ihya tedbirleri almak ve kurallara uygun kullanımını temin etmekle yükümlüdür. Ayrıca Bakanlığın sorumlulukları arasında yem bitkileri üretmek, havza bazında ve ulusal düzeyde toprak ve su kaynaklarının korunması, geliştirilmesi amacıyla projeler geliştirmek, tarımsal örgütlenmeleri yaygınlaştırmak ve desteklemek, arazi ve toprak koruma konusunda düzenlemeler yapmak, tarım arazilerinin sınıflandırılması ve değerlendirmesine esas standart ve kriterleri oluşturmak, sınıflandırmasını, kullanım projelerini yapmak, tarım arazilerinin amacına uygun kullanımını sağlamak ve bu konuda gereken altyapıyı oluşturmak yer almaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı ise arazi kabiliyet sınıfları ile ilgili belirlemelerin güncellenmesi, ülkemizde çölleşmenin durumunun ortaya konması, hassas alanların belirlenmesi ve izlenmesi, kuraklığa dayanıklı kültür, mera ve orman bitki türlerinin belirlenmesi ve adaptasyonu, toprak verimliliğini düşürücü uygulamaların önlenmesi, sürdürülebilir arazi kullanım planlamasının yapılması gibi konulardan sorumludur. BMİDÇS nin uygulanabilmesi amacıyla Türkiye de çeşitli düzenlemelere gidilmiş ve bu konuda yükümlülüğü olan kurumlar belirlenmiştir. Bu alanda izlenecek politikaların, alınacak önlemlerin ve yapılacak çalışmaların belirlenmesi amacıyla, Başbakanlığın 2004/13 sayılı 6
genelgesiyle, Çevre ve Orman Bakanlığı nın başkanlığında; Dışişleri Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Devlet Planlama Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nin üst düzey temsilcilerinin yer aldığı İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (İDKK) oluşturulmuştur. İDKK bünyesinde 10 adet çalışma grubu bulunmaktadır. Bu çalışma grupları ve sorumlu olan kurumlar aşağıdaki gibidir; ÇG1 İklim Değişikliğinin Etkilerinin Araştırılması: İklim konusunda gözlemler ve değerlendirmelerde bulunmak ve ulusal ölçekte iklim değişikliğinin etkilerini tespit etmek ve izlemek Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünün sorumluluğundadır. ÇG2 Sera Gazları Emisyon Envanteri: Türkiye İstatistik Kurumu sera gazı emisyonlarının hesaplanması, tahminlerin geçerli kılınması ve Ulusal Envanter Raporlarının hazırlanması konusunda koordinatör görevi üstlenmektedir. ÇG3 Sanayi, Konut, Atık Yönetimi ve Hizmet Sektörlerinde Sera Gazı Azaltımı: Sanayi, konut ve hizmet sektörlerinde enerji verimli faaliyetlerin geliştirilmesi ve uygulanmasından Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı, grup koordinatörü olarak sorumludur. ÇG4 Enerji Sektöründe Sera Gazı Azaltımı: Enerji talebi model çalışmalarının yürütülmesi ve uygun sera gazı azaltımı politika ve önlemlerinin belirlenmesi amacıyla maliyetfayda analizlerinin gerçekleştirilmesi Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı nın eşgüdümündedir. ÇG5 Ulaştırma Sektöründe Sera Gazı Azaltımı: Bu grupta Ulaştırma Bakanlığının görevi, sektöre tavsiyelerde bulunmak, iklim değişikliği etkilerinin azaltılmasına yönelik önlemleri düzenlemek ve bu konudaki ilgili kuruluşları denetlemektir. ÇG6 Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık: Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü koordinatör kuruluş olup, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ile işbirliği içerisinde Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılıktan kaynaklanan sera gazı emisyonları ve bu gazların tutulmasına ilişkin teknik uzman desteği sağlamaktadır. ÇG7 Politika ve Strateji Geliştirme: Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü iklim değişikliği konusunda devlet politikasını belirlemekte ve paydaşlar arasındaki kesişen konuları denetleyerek koordine etmektedir. ÇG8 Eğitim ve Kamuoyunu Bilinçlendirme: Çevre ve Orman Bakanlığı, ulusal ölçekte Ulusal Eğitim kuruluşları, akademisyenler, özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve sendikalar arasında eğitim ve kamuoyunu bilinçlendirme faaliyetlerini uygulama ve koordine etme sorumluluğu ile grubun koordinatör kuruluşudur. ÇG9 Adaptasyon: Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü bu konuda sorumludur. ÇG10 Finansman: Finansman sağlamak Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı nın sorumluluğundadır. 7
Türkiye nin Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı (UBSEP), Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi nin diğer yükümlülüklerle uyum içinde uygulanabilmesinde ve biyolojik çeşitlilik kaybının yol açtığı problemlerin çözümünde yararlanılabilecek bir rehber olması amacıyla 2001 yılında mülga Çevre Bakanlığı koordinasyonunda hazırlanmıştır. Ancak değişen ülkesel ve uluslararası koşullar ve eğilimler, 2001 UBSEP revizyonun gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu nedenle UNEP/GEF hibe desteği ile yürütülen Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesini Uygulama Projesi kapsamında katılımlı bir süreçle 2007 yılında UBSEP güncelleştirilmiştir. Bu sürece biyolojik çeşitliliğin korunması, yönetimi ve kullanımında paydaş olan ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından, üniversitelerden, meslek örgütlerinden ve sivil toplum kuruluşlarından katılım sağlanmıştır. Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı nın uygulanması ve ilgili kurumlar arasında koordinasyonun sağlanması amacıyla ulusal düzeyde Biyolojik Çeşitlilik Koordinasyon Komitesi kurulması çalışmaları devam etmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı başkanlığındaki Komite de Dışişleri Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Denizcilik Müsteşarlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Gümrük Müsteşarlığı, İçişleri Bakanlığı ve Yüksek Öğretim Kurulu yer alması öngörülmektedir. Sözleşmenin uygulanması hususunda Ulusal Odak Noktası olarak Çevre ve Orman Bakanlığı, Sekretarya görevini üstlenmektedir. Erişim ve Yarar Paylaşımı, Biyogüvenlik ve Küresel Taksonomi Girişimi konularında ise odak noktası görevini Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) üstlenmiştir. 3.3 Proje Koordinasyon Mekanizması NCSATürkiye projesi, genel olarak çevre yönetimi konusunda destekleme ve uygulanan faaliyetlerde tekrardan kaçınma amacıyla başlatılmıştır. Bu proje temelde Rio Sözleşmelerinin başarıyla uygulanması bakımından önem taşımaktadır. Bu nedenle, üç Sözleşmenin de odak noktası görevini üstlenen Çevre ve Orman Bakanlığı projenin yürütücü kuruluşu konumundadır. NCSATürkiye nin genel yönetim birimi, aynı zamanda başkanlığını Türkiye nin GEF İdari Odak Noktası da olan Müsteşar Prof. Dr. Hasan Z. SARIKAYA nın yaptığı Proje Yönlendirme Komitesidir. Proje Yönlendirme Komitesi NCSATürkiye sürecinin denetiminden sorumludur ve NCSATürkiye proje yönetim biriminin tüm hükümet paydaşlarından tam destek ve işbirliği elde etmesini sağlamak üzere çalışacaktır (Ek 1: Proje Yönlendirme Komitesi Listesi). Bakanlık, aynı zamanda proje düzeyinde hükümet temsilcisi olan bir Ulusal Proje Koordinatörü (UPK) atamıştır. UPK Dr. Fatma GÜNGÖR, Proje Yönetim Birimi ile birlikte tüm program/ proje ilerlemesinin raporlanması, izlenmesi, değerlendirilmesi ve UNEP e finansal raporlama gerekliliklerinin yerine getirilmesi de dâhil olmak üzere NCSA Türkiye sürecinin denetlenmesinden sorumludur. Süreç, UPK ile yakın işbirliği halinde aynı zamanda günlük proje faaliyetlerinden sorumlu Proje Yönetim Birimi tarafından yönetilir (Ek 2: Proje Yönetim Birimi Listesi). 8
NCSATürkiye projesi aynı zamanda sırasıyla Birleşmiş Milletler Arazi Bozulması, Biyoçeşitlilik ve İklim Değişikliği Sözleşmeleri üzerinde çalışacak olan Üç Tematik Çalışma Grubunu (TÇG) kapsamaktadır. Her bir gruba, ilgili Sözleşmenin odak nokta temsilcileri önderlik etmektedir ve bu gruplar farklı hükümet ve sivil toplum (her birinde 20 üye vardır) temsilcilerini içermektedir (Ek 3: Tematik Çalışma Grupları Listesi, Ek 4: Tematik Çalışma Gruplarının İş Tanımı). Farklı zamanlarda sözleşme yapılan teknik danışmanlık şirketi tarafından kiralanan dört ulusal danışman NCSATürkiye sürecini destekleyecektir. NCSATürkiye projesinin daha sonraki bir aşamasında kesişen konular ve sinerji analizi gerçekleştirmek üzere, temelini Tematik Raporlardan alan bir ulusal kesişen konular/sinerji çalıştayı gerekleştirilecektir. TÇG ler ve Sinerji Çalıştayı her bir tematik alan için ve kesişen konular ve sinerji konularında ayrı ayrı olmak üzere dört ulusal danışman tarafından desteklenecektir. 30 Nisan 2009 tarihinde sözleşmesi imzalanan firma, bir paydaş müzakere stratejisi geliştirilmesine ve bu stratejinin uygulanmasına yardım edecektir. Bu konu Tematik Çalışma Grupları çalışmalarına başladıktan sonra gerek duyulması halinde yeniden ele alınacaktır. 9
4. NCSA TÜRKİYE KOORDİNASYON YAPISI 4.1 Proje Yönlendirme Komitesinin Kurulması Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından kurulan Proje Yönlendirme Komitesinin başkanlığını Ulusal GEF İdari Odak Noktası yapacaktır ve komite aşağıda belirtilen görevleri doğrultusunda projede gerçekleşen ilerlemeyi temel alarak toplanacaktır: 10 Proje Yönetim Biriminin oluşturduğu detaylı iş planı ile bütçenin onaylanması Projenin etkin bir şekilde uygulanmasını sağlayacak şekilde gerekli uzmanların katılımının sağlanması Projenin uygulanmasına ilişkin olarak genel politika tavsiyesinde bulunulması Proje süreci boyunca sektörler arası koordinasyon sağlanması Projenin temel çıktılarının gözden geçirilmesi ve bunlara ilişkin tavsiyelerde bulunulması Proje final raporu ve Eylem Planında yer alan tavsiyelerin yanı sıra Proje çıktılarının, takip amacıyla yerel ve ulusal yetkililerin dikkatine sunulması Hükümetin çevre politikasının, Proje dokümanlarına yansıtılması Proje Nihai Raporunun gözden geçirilmesi ve onaylanması
Projenin birinci Yönlendirme Komitesi Toplantısı, Çevre ve Orman Bakanlığı Müsteşarlık Makamında 23 Aralık 2008 de yapılmıştır. Söz konusu toplantının başkanlığını, ÇOB Müsteşar Yardımcısı ve Yönlendirme Komitesi Başkan Yardımcısı Sayın Sedat KADIOĞLU yürütmüştür. Toplantıda proje koordinatörü projeyle ilgili bir sunum yaparak gelişmeler hakkında bilgi vermiştir. Proje Yönlendirme Komitesi İş Tanımı ve Komiteden beklentiler tartışılmıştır. Proje yönetimi tarafından hazırlanan iş planı, tematik gruplar için yapılan paydaş analizi ve proje bütçesi komitenin onayına sunulmuştur. Komite üyeleri aşağıdaki soruları yöneltmiştir: * UNEP ile yürütülecek olan bu projede UNEP nasıl bir role sahiptir? * Beklenmeyen masraflar için bir bütçe kalemi mevcut mudur? * Başlama raporu kim tarafından hazırlanacaktır? * UNEP başlama raporuna herhangi bir katkı sağlayacak mıdır? * Her bir sözleşme faaliyetleri için ayrılan bütçe eşit mi? Proje Koordinatörü, başlama raporunun UNEP proje yöneticisinin katkısıyla PYB tarafından hazırlanacağını, başlama raporunun ve iş planının UNEP tarafından onaylanması gerektiğini, proje dokümanında UNEP proje yöneticisinin Yönlendirme Komitesinin bir üyesi olduğunun yazılı olduğunu ve bütçe ve iş planındaki ilgili bütçe kalemlerini göstererek, her bir sözleşme için tahsis edilen bütçenin eşit olduğunu belirtmiştir. Toplantı verimli geçmiş ve tüm Proje Yönlendirme Komitesi üyeleri projeye ilişkin sorularına yanıt alabilmişlerdir. 4.2 Proje Yönetim Biriminin Kurulması Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından kurulan Proje Yönetim Biriminin başkanlığını proje koordinatörü yapacaktır ve birim her bir sözleşme odak noktasından ikişer temsilci, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğünden bir temsilci, bir şube müdürü, iki teknik eleman, bir finansman sorumlusu ve 12 aylık süre için sözleşme yapılan bir proje asistanını içerecektir. PYB: Genel olarak projenin yönetiminden ve proje sürecinin günlük koordinasyonundan sorumludur. TÇG lerin kurulması, Projenin yönetilmesi, Proje Yönlendirme Komitesi toplantıları ile NCSA Ulusal Çalıştaylarının düzenlenmesi, Tematik Çalışma Gruplarının denetlenmesi, bu gruplara gerekli bilimsel, teknik ve yönetimsel desteğin sağlanması ile ilgili kamu, kurum, kuruluş ve özel sektör ile yakın işbirliği içinde çalışılması, 11
Raporların ve taleplerin NCSA Proje Yönlendirme Komitesine düzenli teslim edilmesinin sağlanması, Tüm raporlar ve ilgili diğer dokümanların düzenlenmesi ve üretilmesi, Projenin sona ermesini müteakiben en geç 2 ay içerisinde nihai raporun Türkçe ve İngilizce olarak teslim edilmesi. 4.3 Teknik Danışmanlık Hizmet Alımı Proje Yönetim Birimi ile yapılan toplantılar sonucunda, proje dokümanında belirlenen üç ulusal danışman alınması yerine; kapsamlı paydaş analizi ve bilinçlendirme materyali hazırlanması başlıkları da dâhil edilerek bir yüklenici ile çalışılması kararlaştırılmıştır. STK lar bu proje çalışmaları kapsamında paydaş olduklarından dolayı teknik destek alımı süreci dışında tutulmuştur. Teknik Danışmanlık Hizmet Alımı sürecinde iki aşamalı satın alma süreci izlenmiştir. İlk aşamada Proje Yönetim Birimi tarafından yapılan araştırmalara dayanılarak hizmet alımına ilişkin konusunda uzman olduğu belirlenen firmalara davet mektubu gönderilmiştir. Bu mektupla teknik danışmanlık hizmeti içinde yer alan; 12 Paydaş analizi, Üç sözleşme kapsamında Türkiye nin yükümlülükleri ve bugüne dek yapılan çalışmalar, Mevcut kapasite, boşluklar, kısıtlar, kapasite ihtiyaçları ve kesişen konular, Üç sözleşmenin kesişen konuları ve sinerji, kapasite ihtiyaçları, fırsatlar, kısıtları da içeren bir eylem planı, Yapılacak toplantıların organizasyonu ve bilinçlendirme materyallerinin hazırlanması gibi başlıkları kapsayan projeye ilgi duyup duymadıkları tespit edilmiştir. Aynı zamanda, söz konusu firmalardan mali ve teknik yeterliliklerini ortaya koyan çeşitli bilgi ve belgeler istenmiştir. İlk aşamanın ardından, belirlenen firmalara hizmetin teknik detaylarını içeren Hizmet Sağlayıcılar için Bildirim ve ekinde Hizmet Alımı Teknik Şartnamesi gönderilmiştir. Şartnamenin içeriğinde; Her bir Tematik alan için ulusal danışmanın sağlanması Kesişen Konular/Sinerji Raporu ve Eylem Planı hazırlığı için bir ulusal danışmanın sağlanması Tematik Çalıştaylar, Sinerji Çalıştayı ve Eylem Planı Ulusal Teknik Çalıştayının düzenlenmesi Üç sözleşmeyle ilgili bilinçlendirme materyalinin tasarlanması ve hazırlanması
Paydaş analizi yapma ve TÇG lerin çalışmalarının kolaylaştırılması Tematik rapor, kesişen konular/sinerji raporu ve taslak eylem planının hazırlanması konularının ayrıntılı tanımları yer almıştır. Bu ilk aşamayı geçen firmalardan mali ve teknik teklifleri istenmiştir. Teknik teklifte; firmalardan, proje kapsamındaki faaliyetlerin sırası ve önceliklendirilmesi, faaliyetlerin uygulanmasına yönelik strateji ve yöntem, ulusal danışmanların nitelikleri; mali teklifte ise faaliyetlerin toplam bütçesi istenmiştir. Alınan teklifler mali ve teknik olmak üzere iki başlık altında değerlendirilmiştir. Teknik teklif başlığı altında danışmanların niteliği, çalıştaylar, bilinçlendirme materyalleri, paydaş analizi çalışması, tematik raporlar, kesişen konular/sinerji raporu ve eylem planının nasıl yapılacağı konuları değerlendirilmiştir. Mali teklifte ise yine bu çalışmaların ödemeye esas bölümleri açısından maliyeti değerlendirilmiştir. Kullanılan değerlendirme yöntemine göre teknik teklifin ağırlığı %80, mali teklifin ağırlığı %20 dir. Teklif üst sınırı KDV dâhil 115.000 USD dir. Daha yüksek teklifler dikkate alınmamıştır. Değerlendirmenin ardından ihaleyi alan firmaya sonucun bildirilmesini takiben 5 iş günü içinde hizmet alımına yönelik bir sözleşme imzalanmıştır. Teknik Danışmanlık Hizmet alımının süresi sözleşmenin 30 Nisan 2009 tarihinde imzalanmasıyla başlamıştır ve 28 Şubat 2010 yılında sona erecektir (Ek 5: Hizmet Alımı Teknik Şartnamesi, Ek 6: Teknik Değerlendirme Çizelgesi). Teknik Danışmanlık Sözleşmesi İş Programı Ek 7 de yer almaktadır. 13
5. BAŞLAMA TOPLANTISI Başlama Toplantısı ulusal düzeyde 23 Şubat 2009 tarihinde Ankara da düzenlenmiştir. Toplantının düzenlenmesi ve hazırlık çalışmaları PYB tarafından gerçekleştirilmiştir. Toplantı gündemi Ek 8 de yer almaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığının çeşitli birim temsilcileri ile 42 paydaş da dâhil olmak üzere toplam 130 katılımcı toplantıya davet edilmiştir. Başlama toplantısına davet edilen paydaşların listesi Ek 9 da yer almaktadır. Çeşitli paydaş temsilcilerini içeren ve toplantı öncesinde Yönlendirme Komitesinin onayı alınarak kurulan tematik çalışma gruplarının temsilcileri de katılımcılara dâhil edilmiştir. Sabah açılış konuşmaları ve sunumlar yapılmıştır. Proje Koordinatörü nün sunumuyla proje katılımcılara tanıtılmıştır. Öğleden sonra, üç tematik grubun çalışması gerçekleştirilmiştir. Tematik Çalışma Gruplarına dâhil edilmemiş olan katılımcılardan kendi seçtikleri çalışma gruplarına katılmaları istenmiş ve bu şekilde yaklaşık 40 kişiden (sadece iklim değişikliği çalışma grubuna 20 kişi katılmıştır) oluşan üç çalışma grubu kurulmuştur. Çalışma gruplarında kolaylaştırıcı olarak PYB üyeleri yer almıştır. 5.1 Çalışma Grupları Çıktıları 23/Şubat/2009 da gerçekleştirilen Başlama Toplantısı nda üç tematik alan olan Biyolojik Çeşitlilik, Arazi Bozulması/Çölleşme ve İklim Değişikliği alanlarında grup çalışmaları yürütülmüştür. Söz konusu grup çalışmaları toplantının öğleden sonraki kısmında yapılmıştır. 3 ayrı salonda yapılan bu çalışmaları takiben tüm gruplar bir araya gelerek grup çalışmalarının sonuçlarını paylaşmışlardır. Çalışmalarda genellikle her bir tematik alana ilişkin öncelikli konular, etkileyen ve etkilenen kilit paydaşlar, proje sonuçlarından yarar sağlayacak olan paydaşlar, iletişim stratejisi, Rio Sözleşmelerinin uygulanmasında kurumların rolü, mevcut kapasite, kapasite kısıtları, kapasite ihtiyaçları ve kesişen konular/sinerji konuları değerlendirilmiştir. Bunların yanı sıra, proje kapsamı gereği kurulan üç tematik çalışma grubunun taslak paydaş listesi de sunulmuş ve katılımcılardan gruplara katılımlarının önem taşıdığını düşündükleri paydaşları önermesi istenmiştir. Bu çalışmalarda, yukarıda bahsi geçen konulara ilişkin sorular yöneltilmiştir Çalışma gruplarının detaylı çıktıları Ek 10 da yer almaktadır. Çalışma gruplarını oluşturan katılımcıların dağılımı incelendiğinde: İklim Değişikliği Tematik Çalışma Grubu na 13 kişi kamu, 1 Üniversite, 5 kişi STK ve BM Ortak Programı ndan 1 temsilci olmak üzere toplam 20 kişi; Biyolojik Çeşitlilik Tematik Çalışma Grubuna 15 kişi kamu kurum ve kuruluşlarından, 12 kişi üniversitelerden, 9 kişi sivil toplum kuruluşlarından ve meslek örgütlerinden olmak üzere toplam 36 kişi; Arazi Bozulması/Çölleşme 14
Tematik Çalışma Grubu na 23 kişi kamu kurum ve kuruluşlarından, 5 kişi üniversitelerden, 3 kişi de STK lardan olmak üzere toplam 31 kişi katılmıştır. Öncelikli Konuların Belirlenmesi Bu konu yalnızca Biyolojik Çeşitlilik Kapasite Değerlendirmesi Çalışma Grubu nda tartışılmıştır. Katılımcıların Türkiye için en çok önem taşıdığını düşündüğü beş öncelikli konunun yerinde koruma, sürdürülebilir kullanım, araştırma, izleme ve veri toplama/depolama ile türlerin korunması olduğu ortaya çıkmıştır. Teknoloji/teknoloji aktarımına erişim ile geleneksel bilgi katılımcılar tarafından öncelikli konular olarak görülmemiştir. Katılımcılar öncelikleri belirlerken aşağıdaki kriterleri göz önünde bulundurmuşlardır: Biyolojik çeşitliliğe, türlere, habitatlara yönelik mevcut tehditler, Biyolojik çeşitlilik unsurlarının doğal ortamında korunması, korunan alanların arttırılması, ekosistem ve tür bazında koruma statülerinin oluşturulması Tehdit altındaki türlerin korunması ve acil olarak korunması gereken türlere yönelik eylemler, Genetik kaynaklara erişimin düzenlenmesi ve fayda paylaşımı, Kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektörde biyolojik çeşitlilik konusunda bilinci arttırtma ve halkın bilinçlendirilmesi, Teknoloji kullanımı, İnsan sağlığının bozulması açısından biyogüvenlik, Koruma kullanma ve sürdürülebilir kullanım arasındaki dengenin gözetilmesi, Bir veri tabanının oluşturulması, Halkın geçmiş deneyimlerinin aktarılması, Kamu kurum ve kuruluşları ile STKların yürüttükleri çalışmalar, Kamu kurum ve kuruluşlarında ve özel sektörde biyolojik çeşitlilik bilincinin geliştirilmesi, Sosyoekonomik teşvikler, Hayvan genetik kaynaklarının korunması, tanımlanması ve sürdürülebilir kullanımı (hayvan genetik kaynakları küresel stratejisi öncelikli faaliyetlerde yer alan önceliklerden yararlanılmıştır.) Toplumsal bakış, Yabancı türlerin genetik kirlenmeye sebep olması, Siyasi kararlar ve politikalar, Bozulmuş ekosistemlerin rehabilitasyonu ve izlenmesi, Çevre sorunları ve milli çıkarlar, Kurumlar arası işbirliği. 15
Etkileyen ve Etkilenen Kilit Paydaşlar Biyolojik Çeşitliliğin azalmasından en çok etkilenen paydaşlar olarak sırasıyla meslek örgütleri/ STKlar/halk, Çevre ve Orman Bakanlığı Ana Hizmet Birimleri, Çevre ve Orman Bakanlığı Bağlı Kuruluşları, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve Üniversiteler belirlenmiştir. BÇ nin azalmasını etkileyen paydaşlar olarak sırasıyla Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, madenciler, turizmciler, Kültür ve Turizm Bakanlığı (Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü) ve hammaddesi canlı kaynaklara dayalı sanayicilerin olduğu tespit edilmiştir. Katılımcılar, kamu kurum ve kuruluşlarının, politikacıların ve STK ların izlediği koruyucu olmayan yaklaşımlarının da biyolojik çeşitliliği azaltıcı nedenler arasında olduğunu bir eleştiri olarak eklemiştir. Arazi Bozulması/Çölleşme açısından ise tarım ve orman köylüsü, köy kalkınma kooperatifleri, yerel yönetimler (belediyeler, köy tüzel kişilikleri, valilikler, kurullar), tüketiciler, tarımsal sanayi üreticileri ve kamu kurum ve kuruluşlarının en çok etkilenen paydaşlar olduğu sonucuna varılmıştır. İklim Değişikliği Tematik Çalışma grubu çalışmasında ise iklim değişikliğinden etkilenen kilit paydaşlar sırasıyla ilgili meslek odaları ve kamu kurum ve kuruluşları, orman kooperatifleri, sivil toplum kuruluşları, orman köylüleri, sendikalar, çiftçi temsilcileri, ziraat odaları temsilcileri, sektör temsilcileri (uygulayıcı birimler/yatırımcı), Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ), Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, Maliye Bakanlığı, Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, Donör Kuruluşlar, Türkiye İstatistik Kurumu, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, uluslararası kuruluşlar olarak belirlenmiştir. İklim Değişikliği çalışma grubunda etkilenecek paydaşlar sektörler bazında irdelenmiş, enerji sektörü, bu sektördeki faaliyetler sonucu oluşan sera gazları, ormancılık sektörü arazi bozulması ve yutak alanlar, tarım sektörü ise kuraklık ve çölleşmenin olumsuz etkileri açısından değerlendirilmiştir. Projenin Sonuçlarından Fayda Sağlayacak Paydaşlar BÇ açısından en çok fayda sağlayacak paydaşlar olarak meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları ve halk (çiftçiler, çocuklar, balıkçılar, turizmciler), Çevre ve Orman Bakanlığı Bağlı Kuruluşları (Orman Genel Müdürlüğü, Özel Çevre Koruma Kurumu), Çevre ve Orman Bakanlığı Ana Hizmet Birimleri (Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü), Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Üniversiteler ile Kültür ve Turizm Bakanlığı görülmüştür. Diğer gruplarda bu konu başlığı tartışılmamıştır. Mevcut Kapasite BÇ Tematik Çalışma Grubunda teknik kapasite açısından değerlendirme yapılmış; yerel veriler (haritalar ve yazılı dokümanlar), Gen Bankası materyal bilgileri, Orman Koruma Alanları Yönetiminin Güçlendirilmesi Projesi içinde yapılan UNDP Korunan Alanlar Kapasite İhtiyacı Skor Kartı uygulaması, Sürdürülebilir Kalkınmanın Sektörlere Entegrasyonu Projesi teknik raporları, Ulusal Ormancılık Eylem Planı, Çölleşme Eylem Planı, amenajman planları, 16
akademik araştırma projeleri, Tarımsal Araştırma Master Planı, TÜBİTAK Vizyon 2023 belgesi, Dünya Hayvan Genetik Kaynakları Durum Raporu (FAO 2007) ve Hayvan Genetik Kaynakları (HGK) Ulusal Raporu gibi teknik materyallerin bulunduğu belirtilmiştir. Bu konu başlığı diğer gruplarda tartışılmamıştır. Paydaşlar İle İletişim Stratejileri Biyolojik Çeşitlilik Tematik Çalışma grubu çalışmasında grup için iletişim stratejisi açısından egrup oluşturulması, interaktif web sitesi kurulması, katılımcıların çalıştaylarla iletişiminin sağlanması, konu uzmanının belirlenmesi, komite oluşturulması gibi öneriler gelmiştir. Web sitesi üzerinden iletişim, çalıştaylar, danışmanın direkt iletişimi ise Arazi Bozulması/Çölleşme grubunda önerilmiştir. Bu grupta ayrıca anketlerin de faydalı olabileceği ifade edilmiştir. Tematik Gruplarda Olması Gerekli Paydaş Önerileri Biyolojik Çeşitlilik çalışma grubunda önerilen paydaşlar; yerel yönetimler, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, politikacılar, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, üretici birlikleri, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, TÜSİAD, Sendikalar, Uluslararası Örgütler ve Trabzon Merkez Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü dür. Arazi bozulması/çölleşme grubunda katılımcılar tarafından proje faaliyetlerine Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi Ulusal Koordinasyon Birimi nin de dahil edilmesinin gerekliliği ortaya konmuştur. Rio Sözleşmelerinin Uygulanmasında Kurumların Rolleri Bu açıdan Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi nin uygulanması için sırasıyla, Çevre ve Orman Bakanlığı Bağlı Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları, Çevre ve Orman Bakanlığı Ana Hizmet Birimleri, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Üniversiteler ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı nın önemli role sahip olan kurum/kuruluş/organizasyonların başında geldiği belirtilmiştir. Arazi bozulması/çölleşme alanında uygulamada yer alan kurum/kuruluş ve organizasyonlar olarak Çevre ve Orman Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İç İşleri Bakanlığı, Dış İşleri Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, Milli Savunma Bakanlığı, toprak koruma kurulları, STK lar, TUBİTAK ve üniversiteler ve özel sektör sıralanmıştır. Kapasite Kısıtları Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesinin Türkiye de uygulanması açısından mevcut engeller değerlendirilmiştir. Bu konuda, politik istek ve destek eksikliği, kurumsal yetersizlik nedeniyle harekete geçmede yetersiz kapasite, biyolojik çeşitlilik konularının diğer sektörlere entegrasyonu 17
ve ortak anlayışta eksiklik, biyolojik çeşitliliğin ve sağladığı mal ve hizmet kaybının yeterince anlaşılıp belgelenmemesi, bilinç eksikliği, kanunların yaptırım zayıflığı ve yasal kapasitenin eksikliği üzerinde yoğunlaşılmıştır. Arazi Bozulması/Çölleşme Sözleşmesinin uygulanması için finansal ve politik kısıtların, kurumsal ve yasal kısıtların, veri eksikliğinin, eğitim ve farkındalık eksikliğinin, iletişim koordinasyon ve sahiplenme eksikliğinin olduğu belirtilmiştir. Kapasite İhtiyaçları Biyolojik Çeşitlilik Grup çalışmasında mevcut sorunlara kaliteli personel, etkin mali kaynak kullanımı, mevzuatın uygulanması ve yaptırımı, personel istihdamında devamlılık ve kurumsal koordinasyon ile çözüm bulunulacağı sonucu çıkmıştır. Arazi Bozulması/Çölleşme grubunda ise bireysel olarak uzmanlaşma ve sürekliliğe, eğitim ve farkındalığa; kurumsal olarak kapasite oluşumuna yönelik bir birim ve üst koordinasyon biriminin oluşturulmasına ihtiyaç duyulduğu görüşü oluşmuştur. Sistematik kapasite açısından yasal alt yapının oluşturulması, kurumsal örtüşmelerin en aza indirgenmesi, ortak bir veri bankası oluşturulmasının gerekliliği ortaya konmuştur. Finansal kaynaklar açısından, Arazi Bozulması/Çölleşme grubunda, ulusal bazda kamu bütçesinin, yatırım bütçesinin, teşviklerin, yerel sponsorların ve diğer fonların mali kaynak olarak kullanılmasının mümkün olabileceği belirtilmiştir. Uluslararası bazda ise Küresel Çevre Fonu, Avrupa Birliği, Dünya Bankası, JICA, IFAD ve/veya körfez fonlarının etkin olabileceği ifade edilmiştir. İhtiyaç duyulan uzmanlıklar konusunda, Arazi Bozulması/Çölleşme grubunda Sözleşmeye dair katkı yapabilecek uzmanlar içinde toprak, orman, sosyoloji, meteoroloji, jeoloji, CBS, hidroloji, şehir planlama ve kırsal kalkınma uzmanlarının yer alması gerektiği noktasında buluşulmuştur. Ayrıca bir coğrafya uzmanının, çevre mühendisinin, biyologun, iktisat uzmanının ve bir politikacının yer alması gerektiği üzerinde görüş birliğine varılmıştır. İklim Değişikliği çalışmalarında kurumsal kapasite olarak iklim değişikliği konusunda farklı uzmanların (örn; ekonomist, meteorolog, hukukçu) istihdam edildiği Daire Başkanlığı düzeyinde bir birimin kurulması, eşgüdümün sağlanması ve iklim değişikliği konusunda farkındalığın arttırılmasının gerekliliği ortaya konmuştur. Öte yandan, paydaşlar arasında eşgüdüm kapasitesinin arttırılıp Sivil Toplum Kuruluşlarının aktif olarak rol alması ve bu sayede ulusal bilincin arttırılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Çalışmada, üç sözleşme ile ilgili Daire Başkanlıkları bünyesinde kapasite, personel eğitimleri, hâlihazırda yürütülen projelere aktarılan mali kaynaklar ile ilgili tabloların yapılmasının önem arz ettiği belirtilmiştir. Kesişen Konular/Sinerji Sinerji açısından Biyolojik Çeşitlilik çalışma grubunda ülkemizin bilgi derleme, kaynak israfının önlenmesi, doğru politika belirleme, sürdürülebilir koruma ve muhafaza, sonuçların uygulamaya aktarılması ve ortak bilinç geliştirme gibi kazançlarının olacağı sonucu çıkmıştır. 18
Arazi Bozulması/ Çölleşme çalışmalarında, ortak etkileşim alanlarının artması nedeniyle eş güdüm sağlanması için sinerjiye ihtiyaç duyulduğu belirtilmiştir. Aynı zamanda, arazi kullanımı, arazi kullanım değişikliği, ormancılık sorunlarının çözümü amacıyla oluşturulacak bütünleşik sürdürülebilir havza yönetimi planları ile antroscape yaklaşımının oluşturulması, eğitim ve farkındalık kesişen konular olarak çıkmıştır. İklim değişikliği çalışma grubu, toprak, su, arazi kullanım değişimi ve orman başlıklarını kesişen konular olarak belirlemiştir. Sinerji ihtiyaçları açısından finans paylaşımı, siyasi irade, ortak konularda bilinçlenme ve farkındalık, kurumlar arası veri paylaşımı, envanter oluşturma ve verilerin kullanıma hazır hale getirilmesi, kurumsal yetki ve altyapının geliştirilmesi ile üç sözleşme için afet ve risk yönetiminin oluşturulmasının gerekliliği vurgulanmıştır. 19
6. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Mayıs 2008 de Türkiye nin GEF idari odak noktası Sayın Prof. Dr.Hasan Z. SARIKAYA nın proje dokümanını imzalaması ve Ekim 2008 de Çevre ve Orman Bakanlığı ile UNEP arasında Proje İşbirliği Anlaşmasının imzalanması ile başlayan ve bugüne kadar olan süreç değerlendirildiğinde; projenin temel destekçisi ve yönlendiricisi olan UNEP in Ankara ofisinin olmaması etkin iletişimin kurulmasını güçleştirmiştir. Bu durumda bu güçlük resmi yazışmadan çok mail yoluyla haberleşme ile aşılmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte, UNEP proje sorumlusu sayın Dr. Abdul Majeid Haddad ın 2008 yılının Aralık ayında görevinde değişiklik yapılmış, 2009 yılı Nisan ayına kadar yeni proje sorumlusu atanmamıştır. Bu süre zarfında geçici olarak görevlendirme yapılmış olmakla birlikte, geçici görevli Sayın George Manful un diğer işlerindeki yoğunluk iletişimin doğal olarak istenilen düzeye çıkmasını engellemiştir. Proje uygulamasının başladığı ilk aşamada duyulan yönlendirme ihtiyacında bazı sıkıntılar yaşanmıştır Ayrıca, projenin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesinde önemi olan Başlama Toplantısında, Proje İşbirliği Anlaşması ekinde yer alan proje dokümanında UNEP temsilcisinin başlama toplantısına katılımı ve NCSATürkiye modalitelerine ilişkin bir sunum yapması yer aldığından, bu konuda gereken görüşmeler yapılmış; ancak UNEP Proje Müdürü nün atanmaması nedeniyle katılım gerçekleşememiş, son aşamada ise UNDP temsilcisinin katılımı sağlanmıştır. Yeni atanan Proje Müdürü Sayın Ermira Fida ile 9 Temmuz 2009 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığında proje çalışmalarına ilişkin yapılan toplantı sırasındaki projeye ilişkin yapıcı yaklaşımı ve toplantı öncesi Türkiye de katıldığı programa ve proje uygulama süresince Türkiye de katılacağı programlara proje koordinatörünü davet ederek projeye ilişkin görüşme fırsatları oluşturması Proje Koordinatörlüğü tarafından olumlu olarak değerlendirilmiştir. Bundan sonraki süreçte UNEP ile yapılacak çalışmaların daha etkin ve verimli olacağı izlenimi edinilmiştir. Diğer bir husus da, başka ülkelerde olduğu gibi, bürokratik yapının doğasındaki yavaşlık, ve bunun sürece yansıması ve koordinasyondaki eksikliklerdir. Bu sorunlar, projede teknik danışmanlık hizmet alımı sürecinin planlanandan iki ay gecikme ile tamamlanmasına yol açmıştır. Bu gecikme projenin diğer faaliyetlerine de yansıdığı için, İş Planında yapılan düzenlemelerde de bu gecikmenin giderilmesi hedeflenmiştir. Koordinasyon eksikliğinin, temelde, son yıllarda benimsenen, ancak proje dokümanının ilk hazırlık aşamasında hayata geçirilemediği düşünülen, projenin katılımcı yaklaşım ile hazırlanmamış olmasının bir yansıması olarak da ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu nedenle gerek kurum içi, gerekse kurumlar arası iletişimdeki eksikliğin giderilmesi için projenin yapılandırılmasında, projenin başlama toplantısı ve 1. Çalıştayı nda katılımcı yaklaşıma özel önem verilmiştir. Son olarak projenin uygulanması için satın almaların gerçekleştirilmesinde, dış kaynakla sağlanan hibelerin harcanmasına ilişkin iç mevzuatta var olan yönetmelikte ayrıntılar tanımlanmadığından yeni bir düzenleme yapılması gerekmiştir. Bu nedenle, iç mevzuata yönelik araştırmalar yapılmıştır. Bu çalışma, tahmin edilenden daha uzun sürmüş ve sonucunda Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Kapasitesinin Değerlendirilmesi (NCSATürkiye) Projesi Yönetimine ve Proje Kapsamında Yapılacak Mal ve Hizmet Alımların İlişkin Esas ve 20