Dünya da ve Türkiye de 2015 2016 Beklentileri Gelişmeler Doç.Dr.Işın Çelebi 24 Ekim 2015 1
Giriş Tüm Şehitlerimizin Ailelerine ve Ülkemize Başsağlığı Dilerken Kimya alanında Nobel kazanan Prof.Dr.AZİZ SANCAR a Teşekkür Ediyorum. Yaman bir Çelişki AZİZ SANCAR NE DİYOR? ROL MODEL Olmalıyız! Türkiye ye BİLİM Lazım, Bilim e önem verilmeli diyor Cem Kozlu da Kalkınmanın bir diğer göstergesi, uluslararası alanda sanatçı, sporcu ve kültür adamı sayısıdır demişti. Örnek; Gürer Aykal Orhan Pamuk Arda Turan Biz bu insanların yeterince kıymetini biliyor muyuz? 2
Türkiye Nereden Nereye 3
2015 2016 Yıllarında DÜNYA NIN GÖRÜNÜMÜ ; a) Durgunluk deflasyon tehlikesi (fiyatların genel düzeyinde sürekli düşüş eğilimi)devam ediyor. b) Yükselen Pazarlardan kaynak çıkışı hızlanıyor (Gelişen Ekon) (Tablo 1) 4
Tablo 1 GSYH Büyüme Hızları (%) Yıllar Dünya Ekonomisi Gelişmiş Ülke Yükselen Pazar 1996 2005 3.9 2.8 5.2 2014 3.4 1.8 4.6 2015 3.1 2.0 4.0 (Yükselen Pazarlarda büyüme hızı 2010 dan bu yana (son beş yıldır) düşüşünü sürdürüyor) Kaynak : IMF 5
Ne Anlatmak İstiyorum 1. Dünya Ekonomisi ve Gelişmiş Ülkeler yeterli büyüyemiyor. 2. Enerji ve Emtia Fiyatları düşüşü sonucu Deflasyon tehlikesi artıyor. 3. 2016 yılı ve sonrası uzun bir Durgunluk Dönemi olabilir. 6
2008 de Başlayan Küresel Krizin Etkileri Devam Ediyor Dünya Ekonomisi Normalleşemiyor 7
Neden Çünkü Küresel Kriz Üç Aşamalı Değerlendiriliyor a. (2008 2009) yıllarındaki likidite artışı ile yükselen pazarlara kaynak girişinin hızlanması, b. ABD ve İngiltere de devam eden sorunlar, c. Çin den başlayan ekonomik yavaşlama 8
1. (2011 2012) Yıllarında AB de başlayan euro bölgesi krizi (İtalya,İspanya,Portekiz, Yunanistan) derinleşiyor. 2. 2015 ve sonrasında Çin başta olmak üzere Yükselen Ülkeler krizi yaşanıyor ve yaşanacak (Son aylarda kaynak çıkışı başladı, faizler artıyor ve büyüme düşüyor.) (D/2) 3. Risk Artıyor. (D/3) 4. İklim değişikliği ve kentleşme sorunları büyüyor 5. Heryerde barış ve huzur arıyoruz. 9
Küresel bol para dönemi D/2 Merkez Bankası Varlı kları ABD Avrupa Japonya İngiltere 2008 900 mlr $ 1,337 trl 113 trl 100 mlr 2015 4,471 trl $ 2,360 trl 332 trl 405 mlr Değişim 5 kat 2 kat 3 kat 4 kat Miktar Genişlemesi Δ $ 3.5 tlr 1.4 tlr 2.3 trl 0.5 trl Para Girişi = 7.8 trilyon $ 10
Gelişen ülkelerde kırılganlık teması.. Küresel sermaye neyi inceliyor? D/3 KIRILGANLIK RİSK Temel Ekonomik Veriler Büyüme TÜFE Yatırımlar/GSYH Kredi Büyümesi 1 Ukrayna 2 Brezilya 3 Venezuela 4 Arjantin Mali Görünüm Kamu Borcu Değişimi/GSYH Faiz Dışı Dengel/GSYH Net Kamu Borcu/GSYH Bütçe Dengesi/GSYH 5 Türkiye 6 Güney Afrika 7 Meksika 8 Polonya 9 Rusya 10 Macaristan Cari Hesap Verileri Cari Denge/GSYH Rezervler/Cari Ödemeler Dış Borçlanma/ Cari Alacaklar Doğrudan Yatırımlar/GSY H 11 Bulgaristan 12 Kolombiya 13 Malezya 14 Hindistan 15 Romanya 16 Şili Dış Makro Denge Yükümlülükler/ Cari Alacaklar Dış Borçluluk/Cari Alacaklar 17 Endonezya 18 Peru 19 Tayland 20 Filipinler 21 Çin 11
İstenen Büyüme Gerçekleşmiyor Dünya da Petrol ve Emtia Fiyatları Düşüyor Yükselen Pazar Ekonomilerinde Resesyon tehlikesi Artıyor ÇİN deki Yavaşlama Çok Etkili Oluyor Bu Durum Küresel Deflasyon Riskini Arttırıyor 12
Koşullar Gelişen Ülkeler Aleyhine Dönüyor 2008 Sonrası Yükselen Pazar ülkelerinde Sadece reel sektör net 3 trilyon USD borçlandı Bugün gelen bu kaynaklar geri çıkıyor ve Reel Sektör bundan etkilenmeye başladı (D/4) 13
Koşullar gelişen ülkelerin aleyhine dönüyor D/4 Gelişen ülkelere sermaye akımları 2008 krizi seviyesinin altına inmiş durumda Bu yıl itibariyle 1988 den bu yana ilk kez gelişen ülkelerden net sermaye çıkışları yaşanıyor 2014 teki 32 milyar $ lık girişin ardından, IIF tahminlerine göre 2015 te 540 milyar $. 2016 ta ise 306 milyar $ çıkış olacak 14
Yükselen Pazar Ülkelerinde Risk Artıyor Zorluklar ve Riskler Yükseliyor Sermaye Çıkışı Hızlanıyor Bu durum Rusya,Brezilya,Güney Afrika,Endonezya, Meksika ve Türkiye yi ZORLAYACAK Türkiye ve Çin, şirket bazında en fazla Borçlanan Ülkeler 15
Bu Süreçten En Çok Kim Etkilenir? 1) Cari Açıkları Büyük olan ülkeler 2) Makro Politikaları dalgalanan istikrarsız ekonomiler 3) Aşırı borçlanan ve açık pozisyon taşıyan kuruluşlar 4) Siyasi Belirsizlik ve istikrarsızlık ortamı devam eden ülkeler 16
Nasıl Bir Dünya SözKonusu 1. DÜNYA Çok hızlı değişmekte olup, BİLGİ REKABETİ etki olmakta 2. Uzun Vadeli Durgunluğun Kalıcı Olma Tehlikesi bulunuyor. 3. Genişlemeli Maliye Politikalarına İhtiyaç var. 4. DÜNYA DURAKLAMA SÜRECİNDE KÜRESEL Resesyon Dönemine Geçebilir. (GSMH %2 altı) 5. DÜNYA da RİSKler ve SORUNlar artıyor 6. Yükselen Pazar ülkelerinde Beş Yıldır büyüme geriliyor 7. ÇİN deki Gerileme Ciddi Sorun haline gelecektir. 8. Yükselen Pazar ülkelerindeki şirketlerin toplam borçları 23.7 trilyon usd çıktı. 9.BELİRSİZLİKLER, Çatışmalar, KRİZ ORTAMLARI ön plana çıkmaktadır. 17
Türkiye deki Siyasi Ortam Nasıl Olur? 1) Son İki yılda 4 Seçim yaşandı 2) Ekim 2015 de Ekonominin kötü yönetildiğini söyleyen seçmen oranı yüzde 64. Bu oran nisan 2014 de yüzde 46 idi 3) Seçim döneminden Yönetim Dönemine geçme isteği var 4) Partiler arası seçmen akışkanlığı görülmemekte 5) Yapılan araştırmalarda seçmenlerin yüzde 80 inin kararının netleşmiş olduğu anlaşılıyor. 18
6) Kitlenme ve Karamsarlık Artıyor 7) Oy Verme Davranışı ile ekonomik göstergeler arasında yoğun bir ilişki bulunuyor. 8) Yapılan araştırmalarda terör sorunu yüzde 47 ile ilk sırada, ekonomik sıkıntılar ise yüzde 18 ile ikinci sırada yer alıyor. 9) Seçmenin yüzde 56 sı Suriye politikasını başarısız buluyor. 19
Tüketici Güven Endeksi ve İşsizlik Oranı ile Oy Verme Davranışı İlişkili (%85 90) Regrasyon Analizi Y = α + 0.34X 1-2.4X 2 İktidar Partisi Oy Oranı Tüketici Güven Endeksi İşsizlik Oranı 20
Gelecek Bazı Sorunlar 1. İklim Değişikliği ve Çevre Sorunları 2. Kentleşme ve Gelir Dağılımı 3. Eğitimin Kalitesi ve BİLGİ Rekabeti 4. Dış Politikada Güven ve İstikrar Sağlanması 21
Türkiye de Ne Olabilir? 1. (2003 2008) döneminde Yükselen Pazar Ülkelerine Yönelen Yabancı Kaynaklar Türkiye nin Önemli bir İVME kazanmasına neden oldular Ancak bunların geri çıkışını yaşayabiliriz T/1 22
Son 13 yılın karnesi T /1 BÜTÇE DENGESİ (%GSYH) TÜFE (%) KAMU BORCU (%GSYH) Seçilmiş Gelişen Ülkeler Türkiye Seçilmiş Gelişen Ülkeler Türkiye Seçilmiş Gelişen Ülkeler Türkiye 200 2 3.2 12.8 7.1 45.1 54 74 201 4 3.8 2.5 4.3 8.9 74 33.5 TASARRUF ORANI (%GSYH) Seçilmiş Gelişen Ülkeler Türkiye Seçilmiş Gelişen Ülkeler CARİ AÇIK (%GSYH) Türkiye Seçilmiş Gelişen Ülkeler DIŞ BORÇ (%GSYH) Türkiye 200 2 20 17.3 0.4 0.3 20.0 31.3 201 4 21.3 13.3 1.0 5.7 31.3 47.9 *Seçilmiş gelişen ülkeler; Brezilya. Macaristan. Hindistan. Meksika. Polonya. Rusya ve Güney Afrika yı kapsamaktadır. Kötü İyi
1. Bu durum ; 1) Belirli bir dönem daha devam etti 2) 2010 ve sonrası likidite genişlemesi durunca Türkiye bundan olumsuz etkilendi. (T/2) 3) Türkiye den net döviz çıkışı başladı, GSMH artışı (büyüme) yüzde 3 ün altına geriledi. 4) Net döviz rezervleri 25 milyar USD eridi (T/3) 5) 2008 yılından bu yana kişi başına Milli gelir 10 bin dolar düzeyine takıldı. 24
Türkiye de Ekonomik açıdan iki farklı dönem T /2 500 450 400 Vergi ve harcama reformları Mali disiplin ve özelleştirme uygulamaları 350 300 250 Avrupa Birliği entegrasyon reformları Bağımsız kurumlar BDDK, TCMB... 2008 Kriz Sonrası 200 Türkiye Gelişen Ülkeler 150 2008 730 mlr $ 19.5 trl $ 100 2014 823 mlr $ 30.5 trl $ 50 Gelişen Ülkeler GSYH ($) Türkiye GSYH ($) Değişim % 9.5 % 55 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kırılganlık asıl fiyatlanan faktör... TL de kalıcı değerlenme zor... T /3
Türkiye de 2016 Yılında 1. 2008 sonrasında kolay borçlanma imkanı bulan Yükselen Piyasalardan kaynak çıkışı, 2. 2010 yılı sonrasında başlayan durgunluk süreci devam edecek. (T/4) 27
2015 2016 Makro Projeksiyonlar T/4 Büyüme Enflasyon Cari Açı k 2015 2016 2015 2016 2015 2016 % 2.6 % 2.8 % 8.3 % 7.5 % 5.6 % 6.2 2016 Beklenen Küresel Makro Getiriler Senaryolar 2 Yıllık Faiz 10 Yıllık Faiz USD / TL Bist100 Pozitif Senaryo %12.2 %9.5 %10.0 %12.4 %0.3 2.9 +%11.7 90.850 Mevcut Baz Senaryo Seviyeler %10.8 %12.3 %9.3 %10.4 %11.8 %3.1 %11.2 2.92 3.32 79.200 80.300 %1.1 Negatif Senaryo %15.5 %5.9 %14.0 %8.3 %18.8 3.61 68.000 %11.9
Büyüme (%) T,2 Yükselen Pazar Türkiye (%) GSYH Milyar$ Kişi Başına $ 2006 8.2 6,9 531 7727 2007 8.6 4,7 647 9310 2008 5.8 0,7 730 10382 2009 3.1 4,8 615 8624 2010 7.5 9,2 731 10112 2011 6.2 8,5 775 10584 2012 5.1 2,1 789 10646 2013 5.0 4,1 823 10821 2014 4.6 2,9 800 10380 2015 4.0 3,0 722 9290 29
Türkiye de Resesyon Süreci Devam Edebilir 1. Reel Sektör kuruluşlarının açık pozisyonu artıyor. Rusya, Brezilya, Çin ve Türkiye resesyon sürecini yaşıyor. 2. Türkiye de a) Rekabet gücü ve b) İç tasarruf oranı zayıflıyor 3. Bu nedenle Türkiye nin KIRILGANLIĞI yükseliyor 4. Türkiye de bozulma 2010 yılı sonrasında başladı. 30
SONUÇ KÜRESEL KRİZ VE TÜRKİYE YE ETKİSİ 1. 2008 Krizi Eylül de başladı 2. Lehman Brothers Eylül 2008 de iflas etti 3. 2008 Eylülünden bu yana Yunanistan ve İspanya da işsizlik oranı yüzde 20 nin üzerine çıktı 4. FED; miktar kolaylaştırması ile Piyasalar için likidite genişlemesi yaptı 5. ÇİN Renimbi (Yerel Para) devalue etti. Çin ekonomisini yenilemedi 6. Yükselen Piyasalardan sermaye kaçışı hızlanıyor. 7. Reel ekonomide gerçek büyüme olmadan, Ekonomik sistemin sanal olarak aşırı finansallaşması sıkıntı yaratıyor. 8. Avrupa da UZUN VADELİ FAİZLERİN seyri ilginç Negatif faiz uygulaması çok dikkat çekici 9. Reel Ekonomik Gerçekler gözardı edilmemeli önemli olan üretim limitleri 10. Reel ekonominin şartları cari işlemler açığı, bunun Milli gelire oranı aşıyorsa kırılganlık artıyor. 11. Borç krizini tetikleyen küresel sıcak para harekatı ve faiz oranları çok dalgalanıyor. 31
Risk Matrixi 32
Türkiye Nereden Nereye 33