VİTAMİNLER
Vitaminler büyüme, sağlık, her türlü verim performansı gibi yaşamsal fonksiyonların devamlılığı için çok az miktarlarda ihtiyaç duyulan organik bileşiklerdir.
Vitaminlerin Sınıflandırılması ve Özellikleri Yağda eriyen vitaminler sadece karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) kapsarlar. Provitamin halinde bulunurlar ve bunlar hayvan vücudunda aktif vitamine dönüşür.
Yapı ünitelerinin metabolizmasının düzenlenmesinde rol oynayan yağda eriyen vitaminler ancak bağırsaklarda yağ olduğu sürece emilirler. Bu bileşikler yağ ile birlikte vücutta depo edilirler ve vücuttan gübre ile atılırlar.
Suda eriyen vitaminler C, H ve O gibi elementlerden başka azot (N), kükürt (S) ve kobalt (Co) 'da içerirler. Bütün canlılarda bulunan suda eriyen vitaminlerin provitaminleri yoktur. Suda eriyen vitaminler koenzim olarak rol oynarlar ve enerji transferinde etkilidirler. Bu vitaminlerin başlıca atılım yolu idrardır.
Tablo 6.1. Hayvan beslemede önem taşıyan vitaminler Yağda Eriyen vitaminler A 1 A 2 D 2 D 3 E K Suda Eriyen Vitaminler B 1 B 2 B 3 B 5 B 6 Biyotin Folasin Kolin B 12 C Kimyasal adı Retinol Dehidroretinol Ergokalsiferol Kolekalsiferol Tokoferol Fillokinon Tiyamin Riboflavin Nikotinamid(Niyasin) Pantotenik asit Pridoksin Vitamin H Folik asit Gosipin Kobalamin Askorbik asit
Bir vitaminin hayvanın ihtiyacını karşılayamayacak düzeyde alınması HİPOVİTAMİNOZİS olarak tanımlanır.
Vitaminlerin ihtiyaç düzeyinin üzerinde alınması sonucu gözlenen patolojik durum HİPERVİTAMİNOZİS olarak adlandırılır.
Vitaminlerin Stabilitesini Etkileyen Faktörler Rutubet, Peletleme sırasında uygulanan basınç, Sıcaklık, Işık, Yükseltgenme ve indirgenme, Acılaşma
İz elementler, ph, Diğer vitaminlerle interaksiyonlar, Taşıyıcı olarak kullanılan maddeler ve katkı maddeleri vitamin miktarını etkileyen faktörler arasındadır.
Vitamin Antagonistleri Vitamin Aktiviteleri
Vitamin Antagonistleri Vitaminlerin moleküllerini açar :TİYAMİNAZ Vitaminlerle komplex oluşturur: AVİDİNİN BİYOTİN Dikumarol ile vitamin K arasındaki ilişki Bozulmuş taş yoncasında kumarolün dikumarole dönüşmesiyle sözü edilen antivitamin etkili bileşik meydana gelir. Bu bileşik vitamin K'nın etkisini bloke ederek kanın pıhtılaşma oranını düşürür.
Belirli vitaminler (vitamin E, the B complex vitamins and biotin) ihtiyaçların karşılanması bakımından önem arz eder. Böyle vitaminlerin eksikliklerinde ciddi semptomlar ve hastalıklar görülebilir. Yüksek düzeyde Vitamin E immun sistemi stimule edip özellikle kanatlıların hastalıklara karşı daha dirençli olmasını sağlar. B Kompleks vitaminleri ise beslenme metabolizması üzerinde rol oynadığı gibi büyüme, performans ve fertilite üzerinde de olumlu yönde etkileri vardır. Biyotin ise özellikle Yağlı Karaciğer Sendromunun önlenmesinde önemli düzeyde etkisi vardır. Bundan dolayı gerek vitamin E gerekse B kompleks vitaminleri ve biyotinin tavsiye edilen düzeylerin daha üzerinde kullanılmasında büyük yarar vardır
Vitamin A KAYNAKLARI Vitamin A hayvansal bir ürün olarak nitelendirilir. Özellikle karaciğerde palmitat biçiminde biriktiğinden bu organ iyi bir vitamin A kaynağıdır. Karaciğerdeki vitamin miktarı hayvanın ve rasyonun türüne bağlı olarak değişir. Değerler türler arasında farklılık gösterir. Balık yağları, yumurta sarısı ve akı vitamin bakımından zengin kaynaklardır.
YETERSİZLİĞİ Vitamin A yetersizliğinde hayvanlarda büyümenin durması, iştah kaybı, kseroftalmi, gece körlüğü, kemik bozuklukları, sinirsel bozukluklar ile döl verimi yeteneğinin kaybolması gibi semptomlardan tamamı veya herhangi bir bölümü gözlenebilir.
Vitamin D KAYNAKLARI Vitamin D2'nin ön vitamini olan ergosterol bitkilerde bol miktarda bulunur. Bu nedenle güneşte kurutulan bitkiler vitamin D2 bakımından oldukça zengindirler.
YETERSİZLİĞİ Vitamin D yetersizliğinin en önemli belirtileri kemiklerde gözlenir. Genç hayvanlarda kemiklerde Ca ve P'un depolanmasındaki bozukluk ile karakterize olan raşitizim olgusu ortaya çıkar. Yetersiz kalsifikasyon sonucu kemikler zayıflar, eğrilir, kolay kırılabilir hal alır.
Vitamin E KAYNAKLARI Vitamin E doğada bol miktarda bulunur. Yeşil yemler vitamin E bakımından zengindir. Tahıl taneleri vitamin E bakımından zengin kaynaklardır. Bitkisel yağlar ve baklagiller de vitamince zengindirler.
YETERSİZLİĞİ Beyaz kas hastalığı Civcivlerde; Muskuler distrofi, Ensefalomalasi Eksudatif diatez
Vitamin K KAYNAKLARI Vitamin K1 yonca, lahana başta olmak üzere bütün yeşil yapraklı bitkilerde bol miktarda bulunur. K2 ise hayvanlarda bakteriler tarafından sentezlenir. K vitaminleri oda sıcaklığında nisbeten stabil olup güneş ışığı karşısında hızla parçalanırlar.
Vitamin K Yetersizliği Ruminantlar ve domuzların sindirim sisteminde vitamin K sentezlenebilir. Sığırlarda sweet clover disease (taş yoncası hastalığı) olgusunda bozulmuş taş yoncasında bulunan dikumarol kanda protrombin düzeyinin düşmesine neden olur. Civcivlerde vitamin K yetersizliğinde kanın pıhtılaşma süresinin uzar ve bu durumda hayvanlar kolayca yaralanabilir ve ölümle sonuçlanabilen kanamalar oluşabilir.
Tiyamin (B1) KAYNAKLARI Buğdaygil ve baklagil tane yemleri, yeşil yapraklı bitkiler vitamin bakımından zengindir. Hayvansal ürünler içinde tiyamin kaynağı olarak yumurta sarısı, karaciğer, böbrek dikkati çekenlerdir.
Tiyamin Yetersizliği İştah kaybı, genel zayıflama, kaslarda zayıflama, sinir sisteminin fonksiyon bozukluğudur. İnsanlarda beriberi ve kanatlılarda polinöyritis yeterli tiyamin alınamadığı durumlarda gözlenen hastalıklardır. Bunun yanısıra bazı hayvan türlerinde kardiovasküler sistem bozuklukları da görülebilmektedir.
Damızlık kanatlılarda kuluçka verimi azalır. Riboflavin (Vitamin B2) Maya, karaciğer, süt, yeşil yapraklı bitkiler vitamince zengin, tahıllar ise yetersizdir. Yetersizliği Vitaminin yetersiz alınması büyümede gecikme, yemden yararlanma derecesinin düşmesi ve ishal gibi genel belirtilere neden olur. Civcivlerde büyüme yavaşlar ve periferal sinir dejenerasyonuna bağlı olarak ayak felçleri ortaya çıkar.
Pridoksin (Vitamin B6) KAYNAKLARI Doğada oldukça yaygın halde bulunan vitamin maya, karaciğer, süt, tahıl tanelerinde bol miktarda yer alır. Hayvansal kökenli yemler vitamin bakımından yetersizdir.
Nikotinamid (Niyasin,B3) KAYNAKLARI Karaciğer, maya, yerfıstığı ve ayçiçeği küspeleri vitamin bakımından zengin kaynaklardır. Tahıl tanelerinde bol miktarda vitamin bulunursa da, bağlı formda olan bu vitaminden kanatlı ve domuzların yararlanması çok güçtür.
Yetersizliği Niyasin yetersizliği değişik hayvan türlerinde deri, gastrointestinal sistem ve tüylerde bir takım bozukluklara neden olur. Civcivlerde büyümenin gecikmesi, köpeklerde ağızda görülen kara dil benzeri semptomlar, kötü tüylenme, dermatitis gözlenir. Tavuklarda yumurta ve kuluçka veriminin düşmesi niyasin eksikliğinde de görülebilen genel belirtilerdir. İnsanlarda dilin kırmızı renk alması, ağız ülseri, iştahsızlık, dermatitis ve bulantı ile karakterize olan pellegra hastalığı ortaya çıkmaktadır.
Biyotin (H) KAYNAKLARI Biyotin hayvansal ve bitkisel kökenli yem ve gıdalarda gerek serbest gerekse birleşik halde bol miktarda bulunur.
Yetersizliği Biyotinin her türden yemde bol miktarda bulunması ve mikrobiyel yolla sentezlenebilmesi nedeniyle yetersizliği ender karşılaşılabilen bir olgudur. Kanatlılarda biyotin yetmezliğinde büyümenin gerilemesi, dermatitis, kötü tüylenme, yağlı karaciğer ve böbrek sendromu (FLKS) gibi bozukluklarla ortaya çıkmaktadır.
Vitamin B12 (Siyanokobalamin) KAYNAKLARI Vitamin B12 sadece hayvansal kökenli yem maddelerinde bulunur. Balık unu, et unu, süt tozu vb yemler bol miktarda vitamin içerirler. Bu yemlerde bulunan vitamin hayvanlar tarafından tam olarak değerlendirilebilir.
Yetersizliği Vitamin B12 yetersizliğine genç hayvanlar erginlere göre daha duyarlıdır. Gençlerde büyüme gecikir ve ölüm oranı yüksektir. Kanatlılarda büyümenin yavaşlaması, kötü tüylenme, böbreğin zarar görmesi, kuluçka yeteneğinin düşmesi vitamin yetersizliğinin başlıca sonuçlarıdır.
Soru 1 Vücut, gereksinimi olan vitamini kendisi üretebilir mi? Hayır; az miktarda D vitamini ve niasin dışında vücutta vitamin yapımı söz konusu değildir. Bu nedenle vitaminleri besinlerle dışarıdan almak durumundayız.
Soru 2 Vitaminler şişmanlatır mı? Hayır; kalori değerleri yoktur. Fakat, vitamin preparatları ince bir şeker tabakasıyla kaplandıklarından, birkaç kalori içermektedir. Bu miktar, ihmal edilebilir düzeydedir
Soru 3 Taze sebze ve meyvelerin vitamin içerikleri değişken midir? Evet; hem de çok. İklim ve Toprak, ürünün olgun olup olmayışı, ürünü toplama yöntemleri, taşınması ve depolanması gibi pek çok etmen, vitamin içeriğini etkiler.
Soru 4 Kilolu kişilerde de vitamin eksikliği olabilir mi? Evet; kalori yönünden zengin besinler, vitamin içeriği yönünden fakir olabildiğinden, kilolu kişilerde de vitamin eksikliği söz konusu olabilir. Karbonhidrat ya da yağ oranı yüksek bir diyet, vücutta kilo artışına yol açarken, vitamin gereksinimini de artırır.
Soru 5 Vitamin eksikliğine yaşlılarda neden sık rastlanır? Yaşlılar genellikle pek iştahlı değildirler ve az yerler. Bunun dışında, dişlerle ilgili sorunlar, parasızlık ve yalnızlık nedeniyle beslenmeye yeterince özen göstermeme gibi nedenler de yaşlıların yeterince vitamin alamayışında etkendir.
Soru 6 Doğal ve yapay vitaminler arasında fark var mıdır? Hayır. Sentetik vitaminler, besinlerdeki vitaminlerle aynı kimyasal yapıya sahiptirler. Vücudunuz için vitaminin ne şekilde yapılmış olduğu önemli değildir.
Soru 7 Vücudumuz için gerekli olan vitaminlerin tümünü besinlerle alabilir miyiz? Evet; eğer yeterli ve dengeli besleniyorsanız gereken tüm vitamini besinlerle almanız mümkündür
Soru 8 Vücudumuz için gerekli olan D vitamin gereksinimi nasıl karşılayabiliriz? Güneşe çıkarak