JEOTERMAL KAYNAA DAYALI ELEKTRK ÜRETMNE LKN YASAL DÜZENLEME VE DESTEKLER 351 Saffet DURAK ÖZET Yıllarca 1926 tarihli ve 927 sayılı Sıcak ve Souk Maden Sularının stismarı ile Kaplıcalar Tesisatı Hakkında Kanun kapsamında yürütülmeye çalıılan, 1983 yılında 6309 sayılı Maden Kanunu ile maden kanunu kapsamına alınan, ancak 1985 yılında 3213 sayılı Maden Kanunu ile tekrar kapsamdan çıkarılan ve 927 sayılı kanun hükümleri saklı tutulan, 2004 yılında yasalaan 5177 sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda Deiiklik Yapılmasına likin Kanun ile özel sektörün de jeotermal arama faaliyetine katılması salanan jeotermal faaliyetler, 03/06/2007 tarihinde kabul edilen ve 13/06/2007 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüe giren 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu ile yıllardır beklenen düzenlemeye kavumutur. Jeotermal kaynaa dayalı elektrik üretimi faaliyeti için, 2001 yılında yasalaan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve Elektrik Piyasası Lisans Yönetmelii kapsamında Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan (EPDK) lisans alınması gerekmektedir [1],[2]. Jeotermal kaynaklardan elektrik üretimi 2005 tarih ve 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına likin Kanun hükümleri çerçevesinde desteklenmektedir. Ülkemizdeki jeotermal kaynakların büyük bir kısmının orta entalpili sahalar olduu göz önüne alındıında, elektrik üretiminin yanı sıra dorudan kullanımını da destekleyecek mekanizmaların oluturulması gerektii düünülmektedir. Bu çalımada; jeotermal kaynaklardan elektrik üretimi için izlenmesi gereken mevzuat ile jeotermal kaynaklardan elektrik üretimi konusundaki destek mekanizmaları incelenmektedir. 1. GR Ülkemizdeki jeotermal faaliyetler yıllarca 1926 tarihli ve 927 sayılı Sıcak ve Souk Maden Sularının stismarı ile Kaplıcalar Tesisatı Hakkında Kanun kapsamında yürütülmeye çalıılmıtır. Daha çok kaplıcalara ve mineralli sulara yönelik olarak hazırlanan ve jeotermal enerjiyi bir enerji kaynaı olarak görmeyen bu Kanun, uygulamada birçok sorunlara neden olmutur. Bu sorunları gidermek amacıyla jeotermal faaliyetler zaman zaman çeitli yasal düzenlemelere tabi tutulmu ise de 03/06/2007 tarihinde kabul edilen ve 13/06/2007 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüe giren 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu ile gerçek anlamda ilk yasal düzenlemeye kavumutur.
352 2. JEOTERMAL KAYNAKLARIN KULLANIMINA LKN YASAL MEVZUAT Ülkemizdeki jeotermal faaliyetler yıllarca 1926 tarihli ve 927 sayılı Sıcak ve Souk Maden Sularının stismarı ile Kaplıcalar Tesisatı Hakkında Kanun kapsamında yürütülmeye çalıılmıtır. Daha çok kaplıcalara ve mineralli sulara yönelik olarak hazırlanan ve jeotermal enerjiyi bir enerji kaynaı olarak görmeyen bu Kanun, uygulamada birçok sorunlara neden olmutur. Jeotermal kaynaklar 1983 yılında 6309 sayılı Maden Kanunu ile maden kanunu kapsamına alınmı, ancak, 1985 yılında 3213 sayılı Maden Kanunu ile yeniden kapsamdan çıkarılırken, 927 sayılı Kanun hükümleri saklı tutulmutur. 2004 yılında yasalaan 5177 sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda Deiiklik Yapılmasına likin Kanun ile özel sektörün de jeotermal faaliyetlere katılması amaçlanmıtır. Bu düzenleme sonrasında jeotermal kaynakların aranması ve kullanılması için Valiliklere yapılan bavurular Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlıı aracılııyla MTA Genel Müdürlüüne iletilmekte ve MTA Genel Müdürlüünün uygun gördüü faaliyetlere izin verilmekte idi. Bu düzenleme sonrasında MTA Genel Müdürlüü veya dier yetkili Kurum ve Kurulular tarafından hiçbir irket ile jeotermal kaynaın elektrik üretimi amaçlı kullanılmasına ilikin sözleme imzalanmadıından yeni üretim lisansı verilememitir. Arama izin belgesi ile yapılan bavurular ise EPDK tarafından kabul edilmemitir. 5686 sayılı Kanun yürürlüe girdikten sonra bu uygulama da sona ermitir. Ülkemiz jeotermal kaynakları, 03/06/2007 tarihinde kabul edilen ve 13/06/2007 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüe giren 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu ile yıllardır beklenen düzenlemeye kavumutur. 5686 sayılı Kanun yasalamasına ramen, ikincil düzenlemelerin henüz yapılmamı olması nedeniyle uygulamanın nasıl olacaı konusu henüz netlik kazanmamıtır. Kanunun genel çerçevesine bakılacak olursa, tüm müracaatlar l Özel darelerine (dare) yapılacak, bavuruya ilikin kayıtlar Maden leri Genel Müdürlüü (MGEM) tarafından tutulacak, ihtiyaç duyulması halinde teknik konularda MTA Genel Müdürlüünün görüüne bavurulacaktır [3]. Elektrik üretimine yönelik olarak iletme ruhsatı alan tüzel kiiler, EPDK ya üretim lisansı için bavurabileceklerdir. Söz konusu Kanunun yürürlüe girmesinden önce edinilmi haklara ilikin olarak; hak sahiplerinin altı ay içerisinde bavuruda bulunarak intibak yaptırma yükümlülükleri vardır. 6 ay içerisinde bavurmayanların teminatları 2 katına çıkarılarak altı ay ek süre verilebilecek, bu süre sonunda da intibak talebinde bulunulmayan haklara ilikin faaliyetler durdurulacaktır [3]. 3. JEOTERMAL KAYNAKLARDAN ELEKTRK ÜRETMNE LKN YASAL MEVZUAT Jeotermal kaynaa dayalı elektrik üretimi; 03/06/2007 tarihinde kabul edilen ve 13/06/2007 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüe giren 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu ve ilgili Yönetmelikleri ile, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve Elektrik Piyasası Lisans Yönetmelii ile düzenlenmitir. Elektrik piyasasında tüm piyasa faaliyetleri, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan (EPDK) alınacak lisanslar kapsamında yürütülmektedir. Bu çerçevede; jeotermal kaynaa dayalı elektrik üretmek isteyen tüzel kiiler de EPDK dan üretim lisansı almak zorundadır. Kendi tüketimi için elektrik üretmek isteyen tüzel kiiler ise, otoprodüktör veya otoprodüktör grubu lisansı alabilirler. Üretim lisansı almak isteyen tüzel kiiler aaıda belirtilen bilgi ve belgelerle EPDK ya bavurmak zorundadırlar [4].
353 1) Bavuru Dilekçesi 2) Taahhütname 3) Tüzel kiiyi temsil ve ilzama yetkili ahıs/ahısların Yetki Belgeleri nin aslı veya noter onaylı suretleri 4) Tüzel kiilik ana sözlemesinin, tüm tadiller ilenmi son halinin, Ticaret Sicili Memurluunca tasdiklenmi bir nüshası veya tüzel kiilik ana sözlemesinin ve tadillerinin ilan edildii Türkiye Ticaret Sicili Gazetelerinin birer nüshası. 5) Üretim Tesisine likin: a) Bilgi Formu (5 nüsha) b) Yatırım Termin Programı (5 nüsha). c) Tek Hat eması (5 nüsha). d) Tesisinin Yerini Gösteren 1/25.000 Ölçekli Harita (5 nüsha). e) Tesisinin Yerleim Yeri Projesi (2 nüsha). 6) Üretim tesisinde yerli doal kaynak kullanılması halinde (kaynaın türüne göre); Yurt içinde çıkan linyit, ta kömürü, asfaltit, bitümlü ist gibi katı fosil yakıtlar ile biyokütle, biyogaz, doal gaz ve jeotermal kaynakların kullanım haklarına ilikin olarak; yetkili kurum ve kurulular ve/veya özel kiilerle yapılmı yakıt teminine ilikin anlamaların veya kullanım haklarının edinilmi olduunu yada edinileceinin taahhüt edilmi olduunu gösteren belge veya belgelerin aslı veya sözlemenin tarafı kurum tarafından aslına uygunluu tasdiklenmi bir örnei ya da noter onaylı sureti 7) Elektrik piyasasına ilikin faaliyetler kapsamında; Tüzel kiilik ve/veya Tüzel kiilikte yüzde on ve üzerinde (halka açık irketlerde yüzde be ve üzerinde) dorudan veya dolaylı pay sahibi olan ortaklarına ilikin olarak, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlıı tarafından yapılan veya yapılmakta olan herhangi bir ilemin olup olmadıına dair beyan. 8) Tüzel kiilikte yüzde on ve üzerinde (halka açık irketlerde yüzde be ve üzerinde) dorudan veya dolaylı pay sahibi olan tüzel kiilerin ana sözlemelerinin, tüm tadiller ilenmi son halinin, Ticaret Sicili Memurluunca tasdiklenmi birer nüshası veya ilgili tüzel kiilerin anasözlemelerinin ve tadillerinin ilan edildii Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi nin birer nüshası. 9) Tüzel kiilikte dorudan veya dolaylı pay sahibi olan gerçek ve tüzel kiilerin, pay oran ve tutarları belirtilmek suretiyle, ortaklık yapısını ortaya koyan bilgiler. 10) Tüzel kii ortaın yönetim ve denetimini belirleyen sermaye paylarının bir baka tüzel kiiye ait olması halinde, gerçek kii ortak ya da ortaklara ulaılıncaya kadar, pay oran ve tutarları ile varsa imtiyazlı paylar da belirtilmek suretiyle ortaklık yapısını ortaya koyan bilgi ve/veya belgeler. 11) Tüzel kiilikte yüzde on ve üzerinde (halka açık irketlerde yüzde be ve üzerinde) dorudan veya dolaylı pay sahibi olan gerçek kiiler ile yönetim kurulu üyesi, genel müdür, genel müdür yardımcısı ve denetçilere ait, son altı ay içinde alınmı, adli sicil belgeleri ile isim, unvan ve adres bilgileri, 12) Tüzel kiinin ve tüzel kiilikte yüzde on ve üzerinde (halka açık irketlerde yüzde be ve üzerinde) dorudan veya dolaylı pay sahibi olan gerçek ve tüzel kiilerin mali durumunu gösteren belgeler. MTA tarafından elektrik üretimine uygun birçok saha kefedilmesine ramen, yasal ve idari zorluklar nedeniyle 1984 yılında iletmeye alınan EÜA Sarayköy Jeotermal Santralı sonrasında, uzun zaman yeni elektrik üretim tesisi kurulamamıtır. 2001 yılında yasalaan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve Elektrik Piyasası Lisans Yönetmelii kapsamında Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna (EPDK) jeotermal kaynaa dayalı elektrik üretimi faaliyeti için bavurular alınmaya balamıtır. Bu bavurularda talep edilen belgelerin en önemlisi; söz konusu jeotermal sahanın, elektrik üretimi amacıyla, lisans bavurusunda bulunan tüzel kiiye tahsis edildiine ilikin belgedir. 5686 sayılı Kanun öncesinde saha ve akıkan üzerinde hak sahibi olan yetkili kurum ve kurulular ile imzalanmı ve sahanın elektrik üretimi amacıyla lisans bavurusunda bulunan tüzel kiiye tahsis edildiine ilikin kaynak kullanım anlaması istenmekte idi.
354 Bu dönemde EPDK tarafından lisans verilen 4 adet projeden Salavatlı JES, Germencik JES ve Tuzla JES projelerine ilikin olarak MTA Genel Müdürlüü ile yapılmı sözlemeler, Sarayköy JES projesine ilikin olarak EÜA Genel Müdürlüü ile yapılmı sözleme EPDK ya sunulmu, bu sözlemeler çerçevesinde bavuru sahibi tüzel kiilere lisans verilmitir. Lisans verilen projelerden Salavatlı JES projesi 2006 yılında iletmeye geçmitir. Dier projelerin inaat çalımaları sürmekte olup Sarayköy JES in 2007 yılında, dier projelerin ise 2008 yılında iletmeye geçmesi beklenmektedir. 5686 sayılı Kanunun uygulanması ile elektrik üretimine yönelik olarak iletme ruhsatı alan tüzel kiiler, EPDK ya üretim lisansı için bavurabileceklerdir. Aaıdaki tabloda bugüne kadar EPDK tarafından üretim lisansı verilen jeotermal enerjiye dayalı üretim tesisleri yer almaktadır. Tablo 1. Jeotermal enerjiye dayalı yeni üretim tesisleri için verilen lisanslar Firma Adı Tesis Adı Tesis Yeri Kurulu Gücü (MW) Lisans Tarihi letmeye Geçi Tarihi Menderes Geothermal Salavatlı JES Aydın-Salavatlı 8,00 04.04.2003 2006 (letmede) Elektrik Üretim A.. Bereket Sarayköy JES Denizli-Sarayköy 6,85 17.07.2003 2007 Jeotermal Enerji Üretim A.. Gürmat Elektrik Germencik JES Aydın-Germencik 45,00 23.03.2004 2008 Üretim A.. Dardanel Elektrik Üretimi A.. Tuzla JES Çanakkale-Tuzla 7,50 11.05.2004 2008 Dier taraftan 15 MW kurulu gücündeki EÜA Sarayköy Jeotermal Santralı, 30/06/2007 tarihinde, Özelletirme daresi Bakanlıı uhdesindeki Ankara Doal Elektrik Üretim ve Ticaret A.. ne devredilerek özelletirme kapsamına alınmıtır. 4. JEOTERMAL KAYNAKLARDAN ELEKTRK ÜRETMNE LKN DESTEKLER Jeotermal kaynaklardan elektrik üretimi 2005 tarih ve 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına likin Kanun hükümleri çerçevesinde desteklenmektedir. Söz konusu Kanun ile getirilen destekler aaıda sıralanmıtır [5]. 1. 5346 sayılı Kanunun dördüncü maddesi Bu Kanunun yürürlük tarihinden sonra kamu veya Hazine arazilerinde yenilenebilir enerji kaynak alanlarının kullanımını ve verimliliini etkileyici imar planları düzenlenemez. hükmü amirdir. Bu çerçevede jeotermal kaynak alanlarında baka amaçla bir imar düzenlemesi yapılamaz. 2. 5346 sayılı Kanunun altıncı maddesinin a) bendi uyarınca; perakende satı lisansı sahibi tüzel kiiler jeotermal kaynaklardan üretilen elektrik enerjisini iletmede on yılını tamamlamamı tesislerden almak zorundadırlar. Bunun anlamı; tesisin üretime geçtii tarihten itibaren 10 yıl boyunca alım garantisi getirilmi olmasıdır. 3. Aynı Kanunun altıncı maddesinin c) bendi; jeotermal kaynaklardan üretilen elektrik enerjisini için uygulanacak fiyatın 5-5,5 Euro Cent/kWh karılıı Türk Lirası olacaını hükme balamıtır. Bu madde ile yatırımcıyı kur riskinden koruyacak ekilde alım fiyat garantisi getirilmitir.
355 4. Bu Kanunun altıncı maddesi kapsamındaki uygulamalar 31/12/2011 tarihinden önce iletmeye giren tesisleri kapsamaktadır. Ancak Bakanlar Kurulu uygulamanın sona erecei tarihi, 31/12/2009 tarihine kadar Resmî Gazetede yayımlanmak artıyla en fazla 2 yıl süreyle uzatma hakkına sahiptir. 5. 5346 sayılı Kanunun yedinci maddesi ile, jeotermal enerjiden elektrik üretimi yatırımları ve kullanılacak elektro-mekanik sistemlerin yurt içinde imalat olarak temini Bakanlar Kurulu kararı ile teviklerden yararlanabilir hükmü getirilmitir. Aynı maddede; yeterli jeotermal kaynakların bulunduu bölgelerdeki valilik ve belediyelerin sınırları içinde kalan yerleim birimlerinin, ısı enerjisi ihtiyaçlarını öncelikle jeotermal ve güne termal kaynaklarından karılamaları esastır hükmü getirilmitir. Bu madde ile jeotermal kaynakların bulunduu yerlerde jeotermal konut ısıtmacılıı öncelik kazanmaktadır. 6. 5346 sayılı Kanunun sekizinci maddesi ile; jeotermal kaynaa dayalı elektrik üretim tesislerinin kurulacaı arazilerin, ulaım yollarının ve ebekeye balantısı için kullanılacak arazilerin kullanımı için izin verilmesi ve izin bedellerinden yüzde seksenbe indirim uygulanması, Orman arazilerinde ise ORKÖY ve Aaçlandırma Özel Ödenek Gelirleri alınmaması hüküm altına alınmıtır. Bu bedellerin kimi zaman birkaç milyon YTL gibi yüksek bedellere ulaıyor olması, destein önemini göstermektedir. Jeotermal kaynaklardan elektrik üretimi 5346 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde desteklenmekle beraber, Ülkemizdeki jeotermal kaynakların büyük bir kısmının orta sıcaklıkta sahalar olduu göz önüne alındıında, elektrik üretiminin yanı sıra dorudan kullanımını da destekleyecek mekanizmaların oluturulması gerekmektedir. Konut ısıtmacılıının ilk yatırımın yüksek olması nedeniyle ilk abonelik bedelinin de yüksek olması jeotermal enerji yatırımlarını güçletirmektedir. lk yatırıma kredi, tevik, vergi muafiyeti vs. yöntemlerle devlet destei salanmasının konut ısıtmacılıında önemli bir sıçrama yapılmasını salayacaı düünülmektedir. SONUÇ Yıllarca 1926 tarihli ve 927 sayılı Sıcak ve Souk Maden Sularının stismarı ile Kaplıcalar Tesisatı Hakkında Kanun kapsamında yürütülmeye çalıılan, 1983 yılında 6309 sayılı Maden Kanunu ile maden kanunu kapsamına alınan, ancak 1985 yılında 3213 sayılı Maden Kanunu ile tekrar kapsamdan çıkarılan ve 927 sayılı kanun hükümleri saklı tutulan, 2004 yılında yasalaan 5177 sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda Deiiklik Yapılmasına likin Kanun ile özel sektörün de jeotermal arama faaliyetine katılması salanan jeotermal faaliyetler, 03/06/2007 tarihinde kabul edilen ve 13/06/2007 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüe giren 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu ile yıllardır beklenen düzenlemeye kavumutur. Elektrik piyasasında tüm piyasa faaliyetleri, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan (EPDK) alınacak lisanslar kapsamında yürütülmektedir. Bu çerçevede; jeotermal kaynaa dayalı elektrik üretmek isteyen tüzel kiiler, gerekli belgelerle birlikte EPDK ya bavurmak ve üretim lisansı almak zorundadır. Jeotermal kaynaklardan elektrik üretimi 5346 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde desteklenmekle beraber, Ülkemizdeki jeotermal kaynakların büyük bir kısmının orta entalpili sahalar olduu göz önüne alındıında, elektrik üretiminin yanı sıra dorudan kullanımını da destekleyecek mekanizmaların oluturulması gerekmektedir. Konut ısıtmacılıının ilk yatırımın yüksek olması nedeniyle ilk abonelik bedelinin de yüksek olması jeotermal enerji yatırımlarını güçletirmektedir. lk yatırıma kredi, tevik, vergi muafiyeti vs. yöntemlerle devlet destei salanmasının konut ısıtmacılıında önemli bir sıçrama yapılmasını salayacaı düünülmektedir.
356 KAYNAKLAR [1] 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 2001 [2] Elektrik Piyasası Lisans Yönetmelii, 2002 [3] 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu, 2007 [4] Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Web sitesi, www.epdk.gov.tr [5] 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına likin Kanun, 2005. ÖZGEÇM Saffet DURAK 1957 yılı stanbul doumludur. 1979 yılında H.Ü. Mühendislik Fakültesi, Maden Mühendislii Bölümünü bitirmitir. 1980 yılında MTA Genel Müdürlüü Sondaj Dairesinde göreve balamıtır. MTA Genel Müdürlüünde, Sondaj Mühendisi, Kömür Sondajları Birim Yönetici Yrd. ve Jeotermal Sondajlar ve Rezervuar Müh. Birim Yöneticisi olarak görev yapmıtır. 1989 yılında "Diploma in Geothermal Energy Technology- New Zealand kursuna katılmıtır. Kızıldere Jeotermal Sahasının gözlenmesi ve optimum iletim koullarının belirlenmesi, jeotermal kuyuların test edilmesi ve jeotermal sahaların potansiyelinin belirlenmesi konularında çalımalar yapmıtır. 2002 yılından bu yana Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunda enerji uzmanı olarak görev yapmakta ve yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim lisansı bavurularının lisanslaması konusunda çalımaktadır.