EVRENSEL BAKIfi AÇISI Gürbüz Evren Türk Dostu Pierre Loti nin ad na tahammülsüzlük 'Kan ma dokunuyor' 8 Haziran 2012 tarihli gazetelerde, Adalet ve Kalk nma Partisi Bitlis Milletvekili Vahit Kiler in, stanbul un en çok ziyaret edilen mekânlar ndan biri olan, Haliç'i ve tarihi yar maday kuflbak fl gören Piyer Loti nin ad yla an lan bölgeye yönelik de erlendirmesi vard. 63
fibd A USTOS 2012 öyle diyordu milletvekili Vahit Kiler: Tepenin ve köflkün ad, 1934'e kadar ' dris-i Bitlisi' idi. Bitlisli olarak, bu ismin de ifltirilerek Pierre Loti haline getirilmesi kan m za dokunuyor. Vahit Kiler, Pierre Loti yi kafaya takan ilk isim de ildir. Ad de iflikli i önerisi 2007 de de gündeme gelmiflti. Bölgenin ba l bulundu u Eyüp Belediyesi nin Baflkan Ahmet Genç, tepenin ad n n Eyüp Sultan olarak de ifltirilmesini istemiflti. Bat l ülkelerde Türk kimli ine yönelik önyarg lardan kaynaklanan Pierro Loti tepesinden Haliç görüntüsü 64 düflmanl klara, haks zl klara, iftiralara karfl mücadele etmek çok zor bir ifltir. Bunu ter dökerek yaflam fl biri olarak söylüyorum. Özellikle Ermeni iddialar gündeme geldi inde, Türklere haks zl k yap ld n söyleyen tan nm fl, sayg nl olan yabanc lar arar z. En az ndan ben öyle yapar m. Neden böyle yapar m? Çünkü Bat l lar, Türkler hakk ndaki önyarg lardan ötürü baflta tarihçilerimiz olmak üzere hiçbir bilim adam - m za, yazar m za itibar etmezler de onun için. Onlar için geçerli olan kendi insanlar n n söyledikleridir. Batl lara yine bir Bat l n n a z ndan Türkler hakk nda söylenmifl do ru sözleri aktard n zda, çok flafl r rlar. flte Pierre Loti de bu ender Bat l ayd nlardan biridir. Özellikle Frans zlara, Türklerle ilgili suçlamalar yapt klar nda, hemen bir Frans z ayd ndan, yani Pierre Loti nin yaz lar ndan, kitaplar ndan al nt lar yaparak yan t veririm. Bu örnek hep tutmufltur, çünkü Pierre Loti Fransa da sayg nl ve inand r c l olan bir ayd nd r. Çünkü Pierre Loti, Fransa n n en de erli ayd nlar n n kabul edildi i Frans z Akademisi'ne seçilmifltir (1891). Çünkü Pierre Loti ye, herkes verilmeyen Légion d Honneur yani fieref Niflan verilmifltir. (1910) Yaflam n yitirdi inde ise cenazesi devlet töreniyle kald r lm flt r. Osmanl mparatorlu u nun son dönemlerinde, Avrupal lar gözleri dönmüfl bir flekilde paylafl m hesapla-
Özellikle Frans zlara, Türklerle ilgili suçlamalar yapt klar nda, hemen bir Frans z ayd ndan, yani Pierre Loti nin yaz lar ndan, kitaplar ndan al nt lar yaparak yan t veririm. r na girmifl, her yerde isyanlar olurken, Balkan Savafllar Anadolu ya do ru bir göç dalgas yarat rken, tüm Avrupa Ermenilerin koruyuculu una soyunmuflken, Türkleri savunan ender Avrupal ayd nlardan biriydi Pierre Loti. nce Pierre Loti nin Ökim oldu undan k saca bahsedelim. As l ad Louis Julien Viaud olan Pierre Loti, 1850 y l nda Fransa'n n Rochefort kentinde do du. Gezgin ve yazar olarak tan nan Loti, Frans z Donanmas nda Albayl k rütbesine kadar yükselmifl bir subayd da ayn zamanda. Görevi nedeniyle baflta Fransa n n sömürgeleri olmak üzere birçok ülkeye giden Pierre Loti, stanbul'a da ilk kez 1876 da geldi. Pierre Loti, iflte o y ldan itibaren de Türklere sürekli büyüyen bir sevgi ve sayg yla ba land. Loti, ilk roman olan Aziyadé nin (1879) kahraman kad n da stanbul da tan m flt. Pierre Loti, 1914 y l nda yay mlanan La Turquie Agonisante yani Can Çekiflen Türkiye adl kitab nda bak n bizi nas l anlat yor: Türklere sayg ve takdir duygular n do rulayacak birçok mektup al - yorum. Yaflamlar Türkiye de geçmifl diplomatlar, rahipler, tüccarlar, hemen hemen ayn fleyleri yaz yor; Türkleri savununuz. Çok saf, çok namuslu, din özgürlü üne sayg l ve iyi yürekli bu milleti sonuna kadar savununuz. Evet, do ru duydunuz, din özgürlü üne sayg l dedim. Çünkü Türk milleti, Pierre Loti fiark giysileriyle Avrupa ya giriflinden itibaren bu tavr n hep sürdürdü. Türkler bu konuda, önceleri Katoliklik ad na bunca cinayetler ifllemifl olan Frans zlara örnek gösterilebilir. 65
Türkleri savunan Pierre Loti, Avrupa da baz çevrelerin hedefi olmufltu. Loti nin gizlice Müslüman oldu unu, bu nedenle de bir Türk gibi yaflad - n, giyindi ini, düflündü ünü, hatta Osmanl donanmas nda görev almak istedi ini iddia edenlerin aras nda, ülkesi Fransa n n tan nm fl isimleri de vard. flte buna ra men Loti Türkleri savunmaya devam etmifl bir ayd nd. Mart 1914 de, Le Temps adl Frans z gazetesine yapt aç klamada, Bu insanlara hem Türk hem de Müslüman olduklar için en a r suçlamalar yapan Avrupal lar n ac mas zl ndan, topraklar n paylaflma derdine düflmüfl devlet adamlar ndan utan yorum. Gerçekleri yazd m için beni Türk gibi düflünmekle, Müslüman olmakla suçluyorlar. Hiç fark üm Amerika da da durum farkl de- ildir. Orada da Türklerden bahsedildi i zaman Asya afliretleri, Barbarlar gibi sözler kullan lmaktad r. Oysa yeryüzünde onlardan daha iyi yürekli, cesur, namuslu ve kendi halinde baflka bir rk n bulundu unu sanm yoruz dedikten sonra, Sanatlar sadece adam öldürmekten ibaret olanlar bu insanlard r öyle mi? Hadi can m baflka yalan kalmad m? diye sormaktad r. Pierre Loti, en az 7 kez geldi i ve de iflik aral klarla yaflad stanbul da, sadece devlet yöneticilerinden de- il halktan da büyük ilgi görmüfltür. Bu durumun en somut örne i de, 1913 y l nda, devletin davetlisi olarak stanbul a geldi inde, büyük bir törenle karfl lanmas d r. Sultan Reflat taraf ndan sarayda a rlanan Loti, Osmanl Padiflah n n H ristiyan dünyas nda savunucumuz oldu unuz için size minnettar z sözlerine verdi i yan tta, Ömürleri boyunca, ülkelerine ayak basmam fl olan Bat l lar taraf ndan Türklerin tan nmam fl olmas, hayatlar hakk nda peflin hükümlere göre fikir yürütülmesi, insan isyan ettiriyor. etmez, Müslüman Türkleri savunmaya devam edece im. Hem Türk gibi düflünüp, giyinmek neden kötü olsun ki demektedir. Pierre Loti yine 1914 de, Ömürleri boyunca, ülkelerine ayak basmam fl olan Bat l lar taraf ndan Türklerin tan nmam fl olmas, hayatlar hakk nda peflin hükümlere göre fikir yürütülmesi, insan isyan ettiriyor. Yeni döndü- 66 Beni yürekten sevdi ine içtenlikle inand m insanlar savunmak sadece görev de il, onurdur demifltir. Avrupa gazetelerinde Türkler hakk nda ç kan haberlerdeki yanl fllara, çarp tmalara, iftiralara isyan eden Pierre Loti, Le Matin gazetesine, Nisan 1914 de gönderdi i yaz s nda, Avrupa da, Türk askerlerinin ya ma-
Ünlü Pierre Loti kahvesinden Haliç manzaras c ve insafs z olduklar n yazanlar n ço u araflt rmalar n çal flma odalar n n dört duvar aras nda yapm flt r. Biz hiçbir zaman Türklerin vahflice hareketlerine rastlamad k. Ama zavall Türkler, parayla sat n al - nan baz gazetelerin sayfalar na, nefretlerini yazd racak kadar zengin de ildirler demifltir. Pierre Loti ye, May s 1920 de, stanbul un Fahri Hemflerili i verildi inde, yine Le Matin gazetesinde yer alan aç klamas nda, Sadece stanbul kentiyle de il, Anadolu ile de bütünleflti imi, sevildi imi anlad m. Kimse, aram za hangi nedenle olursa olsun giremez demifltir. Pierre Loti, Anadolu da, 1918 in sonlar nda bafllayan Frans z iflgaline fliddetle karfl ç kan ayd nlardan biridir. Loti, Ermenilerin yapt katliamlar Türkler yapm fl gibi gösteren haberleri nedeniyle gazeteleri protesto etmifltir. Le Petit Journal gazetesindeki yaz s nda, Ermenileri, Türklere karfl kullanan Fransa, masum insanlar n öldürülmesinin de sorumlusu olacakt r demifltir. Mustafa Kemal in Samsun a ç k - fl ndan itibaren, Kurtulufl Savafl n yak ndan izleyen, bu mücadeleyi yürekten savundu unu yaz lar nda anlatan Pierre Loti, Ankara daki Milli Meclisin de sayg s n kazanm flt r. Türkiye Büyük Millet Meclisi, 14 Ekim 1921 tarihli bir mektup göndererek, Pierre Loti ye çabalar ndan ve deste inden ötürü teflekkür etmifltir. Pierre Loti, yaflama gözlerini yumdu- u 1923 e kadar Türkleri, Türkiye yi savunmaya devam etmifltir. O nun ad stanbul ile özdeflleflmifltir. Pierre Loti Pierre Loti 67
Pierre Loti nin ad kan ma dokunuyor diyenler, ayn zamanda çok h zl Müslüman olmakla övünürler. Öyleyse soral m, Pierre Loti nin, Rochefort kentindeki evine bir Cami yapt rd n biliyor muydunuz? ad n tafl yan tepe ve kahvenin yan s ra cadde-sokak, otel, restoran, lise vard r. fiimdi Milletvekili Vahit Kiler e soral m, stanbul da hangi yabanc - n n ad birçok yere birden verilmifltir? Pierre Loti nin kim oldu unu, Bat l lar n Barbar, Katil, Uygarl k düflman vb ifadeler kulland Türkleri savunmak için neler yapt n bilmeyenler, Kan ma dokunuyor diyebilirler. Bat l lar n, Geldikleri yer, Orta Asya ya sürelim dedikleri Türkler, Mustafa Kemal önderli- inde Kurtulufl Savafl verirken, Pierre Loti nin bizi destekleyen ender Avrupal ayd nlardan biri oldu unu bilmeyenler, Kan m za dokunuyor diyebilir. Kan, rk, mezhep vb kökenleri vurgulayarak konuflanlardan hep uzak durdum. Ama Vahit Kiler, bir genelleme yap p Kan m za deyince, kan beynime s çrad. Çok mecbur olmad kça böyle fleyleri söylemeyi sevmem, ama ilk kez vurguluyorum, Bizi bu kadar sevmifl, sahiplenmifl, kendi ülkesinde d fllanma pahas na desteklemifl Pierre Loti ye yap lmak istenen, Kan ma dokunuyor. Pierre Loti hakk nda yay nlanm fl çok say da, kitap ve yaz var. stanbul da neler yapt, nerelerde gezdi i gibi konulara hiç de inmedim. Zaten bunlar fazlas yla yaz ld çizildi. Malumun tekrar na gerek yok. nternete giren herkes ço u eksik ya da çarp t lm fl olsa da Loti ile ilgili genel bilgileri bulabilir. Ben, yukar daki 2 al nt d - fl nda, kamuoyunun flimdiye kadar duymad bilgileri aktarmaya özen gösterdim. Baflka bir yaz da, yine ilk kez okuyaca n z bilgilerle Pierre Loti yi tan tmay sürdürece im. Ama sona saklad m bir soru var. Pierre Loti nin ad kan ma dokunuyor diyenler, ayn zamanda çok h zl Müslüman olmakla övünürler. Öyleyse soral m, Pierre Loti nin, Rochefort kentindeki evine bir Cami yapt rd n biliyor muydunuz? Loti nin evi bugün bir müzedir. Gidin de görün. Belki söylediklerinizden utan rs n z. gurbuzevren@butundunya.com.tr "Dünyada hiçbir fley insan kin besleme duygusu kadar y pratmaz." F. Wilhelm Nietzsche 68