ÖĞRETİMSEL MESAJ TASARIMI ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYAL TASARIMI
Bu bölümü tamamladıktan sonra; Mesaj tasarım ilkelerini söyleyebilecek, Herhangi bir durumda hangi mesaj tasarım ilkesini kullanabileceğini tartışabilecek, Mesaj tasarım ilkelerini uygulayabilecek, Çoklu ortam tasarım ilkelerini açıklayabilecek, Materyali çoklu ortam tasarım ilkelerine göre analiz edebilecek, Mesaj tasarım ilkelerinin bilgisayar ortamına uyarlanmasına ilişkin uygulamaları tartışabileceksiniz. 2 Öğretimde Mesaj Tasarımı
İçindekiler Temel Kavramlar Mesaj Nedir? Tasarım Nedir? Öğretimde Mesaj Tasarımı Mesaj Tasarım İlkeleri Motivasyon İlkeleri Algı İlkeleri Gestalt Kuramında Algılama Öğrenme İlkeleri Çoklu Ortamda Mesaj Tasarım İlkeleri Mayer'in Çoklu Ortam Tasarım İlkeleri 3 Öğretimde Mesaj Tasarımı
Mesaj Nedir? «Bir veya daha fazla kişinin bilişsel, duyuşsal veya psikomotor davranışlarında değişiklik yaratmak amacıyla kelime, resim ve mimik gibi sinyaller ile üretilen işaretlerin örüntüsüdür.» «İletişim sürecinin temel elemanları arasında yer alan mesaj, kaynağın alıcısı ile paylaşmak istediği düşünce, duygu ve davranışları temsil eden sembollerdir.» 4 Öğretimde Mesaj Tasarımı
Tasarım Nedir? Bir problemi çözmek için bir takım planları uygulamadan ve bazı olguları geliştirmeden önce kavrama süreci ve sistematik, yoğun bir plan yapma işlemlerini Bir çok alanda tasarım alan başlıklarının bir parçası olarak kullanılır. Mimari tasarım, endüstriyel tasarım, öğretim tasarımı, web tasarımı 5 Öğretimde Mesaj Tasarımı
Öğretimsel Mesaj Tasarımı Öğretimsel bir problem ile başlayan, bir problemin çözümü için soyut bir plan veya klavuzlanmış bir model ile sonuçlanan planlı bir analiz ve sentez süreçlerini tanımlar. Öğretimsel mesaj tasarımı hem öğretim sürecine başlamadan hem de öğretim sürecinde yer alabilir. 6 Öğretimde Mesaj Tasarımı
metin grafik tasarımı sesli materyal fotoğraf Mesaj Materyal kitap Poster Kavram haritası Sesli mesaj Video 7
MESAJ TASARIM İLKELERİ Motivasyon İlkeleri Öğrencinin öğrenmeye yönelik istek duyması veya motivasyonu öğrenmeyi etkileyen önemli bileşenlerden biridir. Genel anlamda motivasyon, davranışın yönünü ve büyüklüğünü belirlemektedir. Öğrenmede motivasyon öğrencinin özelliklerine, öğrenilecek bilgi ya da becerinin yapısına, öğrencinin öğreneceği şeyin değer ve zorluğuna ilişkin algısına bağlıdır. 8 Öğretimde Mesaj Tasarımı
Motivasyon İlkeleri Öğrenmede motivasyon büyük oranda öğretim tasarımcısının sorumluluğundadır. Mesaj tasarımında motivasyon ilkelerinin kullanılması gerekmektedir. Öğretimi motive edici kılmak sistematik bir süreçtir. Motivasyonun öğretimsel mesaj tasarımının tüm süreçlerinde düşünülmesi gereklidir. Motivasyonun öğrencinin performansı üzerindeki etkidir. 9 Öğretimde Mesaj Tasarımı
«Bilişsel uyumsuzluk oluşturmak bilgisel meraka neden olabilir. Sınıfınızın panosuna astığınız bir poster veya öğrenciye yardımcı olması için hazırladığınız ders notu öğrencinin ilgisini çekebilmelidir. Öğretmenin yönlendirmesiyle yani dış motivasyon ile öğrencinin ilgisini çekiyorsa tasarlanan materyalde eksiklikler var demektir. 10 Öğretimde Mesaj Tasarımı
Öğrencinin ilgisini çekmek ve merak uyandırmak için; Araştırma duygusu oluşturacak şekilde başlıkları problematik olarak vermek 11 Öğretimde Mesaj Tasarımı
Öğrencinin ilgisini çekmek ve merak uyandırmak için; Önceki deneyimlerle çelişen olaylar, zıt fikirler ya da olaylar, beklenmeyen düşünceler kullanmak 12
Öğrencinin ilgisini çekmek ve merak uyandırmak için; Çözümü olan ya da olmayan esrarengiz problemler sunarak dikkat çekmek 13
Yeni bilgi verilmeden önce öğrencide önceki bilgiyi ortaya çıkarın ve yeni bilgiyi, öğrencide var olan bilgiler ile bağlantı kurarak aktarın. Önceki Bilginin(Sayma sayıları) Hatırlatılması Yeni Bilginin(Kesirleri) Verilmesi 14
Öğretimin amaç ve içeriği ile öğrencinin ihtiyaç ve istekleri arasında bağlar kurmak öğrencinin motivasyonunu güçlendirir. Bu dersin veya sunumun benim için yararı ne? Bu dersin sonunda doğum günüm için davetiye tasarlayabileceğim. Bu ders sonunda haftalık ders programımı tablo kullanarak oluşturabilirim. 15
Öğrencilerin ilgilerini çekmek için kişisel bir dil kullanılabilir. Sonraki sayfaya geçmek için sağ ok tuşuna basılmalıdır» Sonraki sayfaya geçmek için sağ ok tuşuna basalım 16
Ünlü kişilerin anıları ile konuyu desteklemek onların konu ile ilgili başarı ve tecrübelerine yer verilmesi kişisel ilgiyi artırır. Önemli Olan, Hataları Yinelememektir Thomas Edison ampulü işler hale getirene dek deneyini tam 1000 kez yinelemiş. Nihayet 1001. sinde ampulü bulmuş. Bir gazeteci Edison a sormuş. 1000 defa başarısız olmak nasıl bir duygu? Edison yanıtlamış. 1000 kez başarısız olmadım. Ampul 1001 adımlık bir icattı. Thomas Edison 17
Başarılı öğrencilere performans ile ilgili kutlama, başarısız öğrenciler için düzeltici geri bildirimler sağlayarak öğrencilerin kendilerine güvenmesini sağlayın Sevgili Ayşe, Bilinçli Tüketici ile ilgili yaptığın çalışma, vermiş olduğun emeği yansıtmaktadır. Özellikle çevrendeki insanların konu ile ilgili görüşlerini alarak bunları aktarman çalışmanı zenginleştirmiştir. Çalışmanın Sonuç bölümünü tekrar gözden geçirmen veya sana önerilerde bulunmam için benimle iletişim kurman çalışmanın daha iyi olması için önemli olabilir. 18
Dikkati çekmek ve sürdürmek için öğrenen kimseye eğitsel metinlerde resimler kullanılmalıdır Bebek Gelişimi(6. Ay) 19
Şemalar en kolay şekilde metinin anlaşılmasını sağlar. Şema ile Gösterime Bir Örnek 20
Basılı öğretim metinleri, öğrencilere dikkat sağlama ve güven kazandırma için rahat bir imaj bırakmalıdır. Öğrencide güven oluşturma ve dikkati sürdürmek için basılı öğretim metinlerinde ; İyi organize edilmiş ve sade bir içerik, Kısa kitaplar veya metin parçaları, Basılı ürün için yüksek kalitede yazı ayarları ve baskı, uygun grafik ve renkler, Geleneksel yazı ayarlarına benzer bir font ve büyüklük, Satırlar arası ve paraflar arası uygun boşluk, Yazı ve arka zeminde farklı renk, kullanılmalıdır. 21
Küçük harf ile yazılan metinler, büyük harf ile yazılan metinlere göre daha iyi okunur. KÜÇÜK HARFLE YAZILAN METİNDE HER HARFİN BOYUTU VE ŞEKLİ BİRBİRİNDEN FARKLIDIR. HARFLERİN AŞAĞIYA VEYA YUKARIYA DOĞRU ÇIKINTILARI VARDIR. BU DURUMDA GÖZÜMÜZ HARFLERİ DAHA KOLAY SEÇEBİLMEKTE VE OKUMA DAHA KOLAY OLMAKTADIR. Küçük harfle yazılan metinde her harfin boyutu ve şekli birbirinden farklıdır. Harflerin aşağıya veya yukarıya doğru çıkıntıları vardır. Bu durumda gözümüz harfleri daha kolay seçebilmekte ve okuma daha kolay olmaktadır. 22 Öğretimde Mesaj Tasarımı
İnsanlar küçük resimlere bütüncül olarak bakmaya yönelirler ve büyük resimlerde de detaylara ilk önce bakarlar. Geniş açılı görünüşe sahip görsel öğelerde ilk önce bölgesel detaylar, Küçük açılı görünüşe sahip öğelerde ilk önce şeklin tamamı dikkat çeker. 23 Öğretimde Mesaj Tasarımı
MESAJ TASARIM İLKELERİ Algı İlkeleri Algı, duyular aracılığıyla çevreden alınan girdilere anlamlar katmaktır. Bir girdinin algılanması için, bir ya da daha fazla duyumsal kayıt ile alınmış olması ve uzun süreli bellekteki bilgilerle kıyaslanması gerekmektedir. 24 Öğretimde Mesaj Tasarımı
İnsan algısı sadece uyarımdaki değişiklikler için hassastır. Uyarımdaki değişmelere örnek olarak birbirine benzer ve yaklaşık aynı boyutta dört farklı şekil verilmektedir. İnsan algısını ilk çeken iç dolgusu olan şekil olacaktır. 25
Dikkat algısı çok seçicidir. Görsel veya işitsel uyarıcılardaki herhangi bir ani değişiklik dikkatin oluşmasını sağlar. Görsel mesajlarda dikkat, karşılaştırmalı ışık, renk, boyut, biçim, yazı sitili ve hareket ile yönlendirilebilir. İşitsel mesajlarda dikkat, ara vermek, ses, tempo ile sağlanabilir. Düşük düzeyde bir sesin arasında yüksek düzeyli ses veya tam tersi dikkati çeker.. Bir seste veya ışıktaki anlık değişiklik uzun süreli olan değişiklikten dikkati oluşturmada daha etkili olacaktır. 26
Gestalt Kuramında Algılama Gestalt psikologlar, öncelikle algılama ve problem çözme süreçleriyle ilgilenmişlerdir. Algı bir örgütlemedir. Gestaltçılara göre bizler dünyayı bütün olarak algılarız. Bize gelen uyarıcıları birbirinden ayrılmış bir şekilde değil, bir arada anlamlı bir bütünler halinde örgütlenmiş bir biçimde görürüz. 27 Öğretimde Mesaj Tasarımı
Şekil ve zemin arasındaki ayırım en önemli temel algısal süreçlerden birisidir. Zemin ve şekil arasındaki zıtlık şeklin sınırlarını daha iyi algılamamız için önemlidir. 28
Algısal bütünlük, içindeki parçaların biçimi, parçaların birbirine olan fiziksel yakınlığı tarafından etkilenir. Organizma, bir alandaki öğeleri nesneleri birbirine olan yakınlıklarına göre gruplandırarak algılama eğilimindedir. 29
Müzikteki ritm algılaması, zaman içinde birbirine değişik yakınlıklarda bulunan vuruşlara dayanır 30
Bazı özellikler yönünden benzer olan birimler algısal bütünlük kazanır ve bir grup olarak algılanır. Boyut, renk, doku ve cinsiyet gibi özellikler açısından benzer birimlerin birbirine aitmiş gibi algılanması anlamına gelir. İki uzun çubuklu ve küçük çubuklu iki gruptan oluşan dizilim Yakınlık ilkesi benzerlik ilkesinden daha baskın olabilir 31
Bir objenin tamamı görülmese de algılama tam olur. İnsanlar tamamlanmamış kalıpları ya da deneyimleri tamamlayarak algılama eğilimindedir. E harfi biçim olarak yanda görüntülenmektedir. E harfinin kenar çizgileri eksik olmasına rağmen, bütün olarak kalıptaki çizgileri tamamlayarak onu anlamlı bir çizgi olarak görme eğilimindeyiz. 32
Algısal alanımızda bulunan ve aynı yöne giden birimler birbirlerinin devamı gibi algılanır. İnsan algısı, aynı yönde bir kalıp ya da akış oluşturmuş gibi görünen birimleri gruplayarak algılama eğilimindedir 33
İnsanlar basit, düzenli bir şekilde organize edilmiş figürleri algılama eğilimindedir. İnsanlar çoğunlukla düzensiz şekillendirilmiş görsel objeleri görmektense, düzgün, basit, iyi organize edilmiş görsel objeleri algılama eğilimindedir. 34
Gestalt yasalarına göre özetle materyal tasarımında. başlangıçta öğretim içeriğinin ana hatları yer almalıdır. objelerin fiziksel yakınlığı kavramsal yanılgılara yol açabilecek şekilde olmamasına dikkat edilmelidir. bütünsel deseni oluşturmak gerekmektedir. öğrencinin doğru algıya ulaşması için rehberlik edilmelidir. görsel obje düzgün, basit, iyi organize edilmiş olmalıdır. 35
MESAJ TASARIM İLKELERİ Öğrenme İlkeleri Bir etkinlik hazırlanırken öğrencilerin öğrenme stillerine göre farklılık gösterdiği unutulmamalıdır. Bireye görelik ilkesi, birey bütün öğretim etkinliklerinin merkezinde yer alır. Sınıftaki öğrencilerin gelişim özellikleri, ilgileri, ihtiyaçları ve yetenekleri göz önünde bulundurulmalıdır. Öğrencinin yaşı, gelişim düzeyi, genel sağlık durumu, genel yeteneği, içinde yaşadığı sosyo-kültürel koşullar, onun öğrenmesini etkileyen faktörlerdir. 36 Öğretimde Mesaj Tasarımı
«Önceki bilgiler ile bağlantı kurularak yani anlamlı öğrenme ile öğrenilen bilgi daha kalıcıdır ve genellenebilir özelliğe sahiptir. «Kullanılacak materyal ; önceki bilgiler ile çağrışım yaptırılacak Önceki bilgilerle iyi ilişki kurulabilecek biçimde tasarlanması gerekmektedir 37 Öğretimde Mesaj Tasarımı
Önceki bilgiler ile bağlantı kurularak öğrenilen bilgi Önceki bilgi 38
Bilginin uygun yapılar, biçimler içinde örgütlenmesi, gruplanması öğrenmeye ve öğrenilenin kalıcı olmasını kolaylaştırır. Öğrencinin; önemli bilgiyi önemsizden ayırt etmesine, bilgiyi yeniden örgütlemesine, bütünleştirmesine olanak verecek şekilde düzenlenmelidir. 39 Öğretimde Mesaj Tasarımı
Örgütleme Stratejisinin Kullanımına Örnek Anahat 40
Bilginin sunulmasında izlenecek yollar öğrenmeyi kolaylaştırmalıdır. Ders Özeti Tekrar Kolaydan zora sıralama Genelleme yapma Dikkat çekme 41
Mayer'in Çoklu Ortam Tasarım İlkeleri Mayer(2001), çoklu ortam ortamda öğrencilere rehberlik eden çoklu ortamın tasarımını ve öğrenmeye etkilerini inceleyen ve destekleyen önemli ilkeler önermiştir. 42
Mayer'in Çoklu Ortam Tasarım İlkeleri Çoklu ilkesi (Multimedia Principle) Bilgi, sözcükler ve resimler ile beraber sunulduğunda, öğrencilere zihinsel bir yapı oluşturmak ve iki model arasında bağlantı kurabilmek için fırsat sağlanabilir. Sözcükler tek başına sunulduğunda, öğrenci sözel bilginin işlenmesi için zihinsel bir yapı oluştururken, görsel bilginin işlenmesi için daha az zihinsel bir yapı kullanabilir. 43
Mayer'in Çoklu Ortam Tasarım İlkeleri Uzamsal yakınlık ilkesi (Spatial contiguity principle) İlişkili sözcük ve resimler, sayfa ya da bilgisayar ekranı üzerinde birbirine yakın olarak tasarlanmalıdır. Böylece öğrenciler aynı zamanda sözcük ve resimleri aynı zamanda hafızalarında tutabilir. 44
Uzamsal Yakınlık İlkesi Öğretmen sınıfta orkestra şefi gibidir Öğretmen sınıfta orkestra şefi gibidir 45
Mayer'in Çoklu Ortam Tasarım İlkeleri Zamansal yakınlık ilkesi (temporal contiguity principle): Öğrenenler, birbiriyle ilişkili sözcük ve resimlerin aynı anda sunulduğu ortamlarda, ilgili sözcük ve resimlerin birbiri ardı sıra sunulduğu ortamlara göre daha iyi öğrenmektedirler. Önce resim sonra metin veya tam tersinin sunulduğu ortamlarda öğrenci iki obje arasında zihinsel bağlantı kurmada zorlanabilir. 46
Mayer'in Çoklu Ortam Tasarım İlkeleri Tutarlılık İlkesi (Coherence principle) Öğrenenler, konuyla ilgisi olmayan sözcük, resim ve seslerin öğretim ortamının dışında tutulduğunda daha iyi öğrenirler. Konu ile ilgisi olmayan bir materyal; asıl bilginin işlendiği bilişsel kaynaklar ile rekabet edebilir, ilgiyi materyalden başka bir yöne çekebilir, sunumun düzenli işleyişini bozabilir, materyal içindeki konu ile ilgisi olmayan temayı önemli bir duruma getirebilir. 47
Mayer'in Çoklu Ortam Tasarım İlkeleri Sıraya koyma ilkesi (Modality principle) Sözcükler ve resimler, metin ve animasyon olarak görsel sunulduğunda görsel/resimsel kanala aşırı yüklenilebilir. Fakat işitsel/sözel kanal kullanım dışıdır. Sözcükler ve resimler, işitsel ve animasyon olarak sunulduğunda her iki kanalda işlenebilir. Böylece görsel/resimsel kanalda sadece resim işlendiği için bu kanaldaki aşırı yük azaltılabilir. 48
Animasyon ve Yazılı Metin Çoklu Ortam Sunumu Algısal Hafıza Yazılı Sözcükler Resimler İşitme Görme işitsel/sözel kanal görsel/resimsel kanal Animasyon ve Seslendirme Çoklu ortam sunumu Algısal Hafıza Sesli Sözcükler Resimler İşitme Görme işitsel/sözel kanal görsel/resimsel kanal 49
Mayer'in Çoklu Ortam Tasarım İlkeleri Gereksizlik ilkesi (Redundancy principle) Öğrenenler, animasyon ve sesli anlatımın birlikte sunulduğu ortamlarda, animasyon, sesli anlatım ve yazılı sözcüklerin birlikte sunulduğu ortamlara göre daha iyi öğrenmektedirler. Resimler ve sözcükler, animasyon ve yazılı sözcük gibi görsel olarak her ikisi birlikte sunulduğunda görsel kanala aşırı yüklenilebilir. 50
Seslendirilmiş Animasyon ve Gereksiz Bir Metin Çoklu Ortam Sunumu Algısal Hafıza Sesli Sözcükler Yazılı Sözcükler İşitme Seçici sözcükler işitsel/sözel kanal Resimler Görme Seçici görüntüler görsel/resimsel kanal Seslendirilmiş Animasyon Çoklu Ortam Sunumu Algısal Hafıza Sesli Sözcükler İşitme Seçici sözcükler işitsel/sözel kanal Resimler Görme Seçici görüntüler görsel/resimsel kanal 51
Mayer'in Çoklu Ortam Tasarım İlkeleri Bireysel farklılıklar ilkesi (Individual differences principle): Var olan bilgisi düşük olan öğrenciler için tasarım yaparken tüm ilkeleri dikkate alan çoklu ortam hazırlanmalıdır. Var olan bilgisi yüksek olan öğrenciler için tasarım yaparken tüm ilkeler dikkate alınmayabilir. 52