Türk şirketlerinde nakit sıkıntısı: kilit sektörlerindeki uygulamalar ve ödeme koşulları COFACE Şubat 217
Özel sektörü etkileyen temel sorunlar: Düşük büyüme, TL deki değer kaybı
Yurt içi talepteki ılımlı toparlanma, büyümeyi baskılıyor 1999-24 25-21 211-215 216* 217* Mar-1 Jul-1 Nov-1 Mar-11 Jul-11 Nov-11 Mar-12 Jul-12 Nov-12 Mar-13 Jul-13 Nov-13 Mar-14 Jul-14 Nov-14 Mar-15 Jul-15 Nov-15 Mar-16 Jul-16 8 6 4 2 3 Ortalama büyüme (%) 7.1 4.2 2.5 2.7 2 15 1 5-5 -1 GSYİH alt bileşenlerinin katkı payları (% puan) 14 12 1 8 6 4 2-2 -4 Kaynak: Hazine *Coface Tahmini Özel Tüketim Sabit Sermaye Oluşumu Stoklar Kamu Tüketimi Net İhracat GSYİH (sağ eksen) Kaynak:: TÜİK; Coface hesaplamaları FED in faiz artırım süreci, uluslararası finansal piyasalardaki oynaklık, küresel ekonomideki yavaş toparlanma, yurt içi siyasi belirsizlikler, yurt içi talepteki yavaşlama, jeopolitik gelişmeler, güvenlik sorunları gibi nedenler, büyüme performansında yavaşlamaya neden oluyor. Coface, 217 de Türkiye ekonomisinin %2,7 büyüyeceğini öngörüyor. 3
25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 Ocak 13 Nisan 13 Temmuz 13 Ekim 13 Ocak 14 Nisan 14 Temmuz 14 Ekim 14 Ocak 15 Nisan 15 Temmuz 15 Ekim 15 Ocak 16 Nisan 16 Temmuz 16 Ekim 16 Ocak 17 TL deki sert değer kaybı büyümeyi olumsuz etkilemekte 12 1 8 6 4 2-2 -4-6 Büyüme ve net sermaye girişleri 3.9 3.4 2.9 2.4 1.9 1.4 USDTRY Büyüme (%) Net sermaye girişleri (GSYİH'ye oran, %) Kaynak: TCMB, TÜİK, Coface hsaplamaları Kaynak: Reuters Yerel tasarrufların yetersizliği nedeniyle, Türkiye büyümesini yabancı kaynaklar ile fonlamaktadır. Ancak siyasi belirsizlikler, bölgesel gerginlikler ve güvenlik sorunları yatırımcı güvenini olumsuz etkilemektedir. Ocak-Kasım 216 döneminde, net sermaye girişi (DYY+portföy yatırımları+diğer yatırımlar) yıllık bazda %11, kayıt dışı sermaye girişi %17 azalırken, yerlilerin yurt dışında net varlık edinimi %78 azalmıştır. TL ise USD karşısında 216 da %2 ye yakın değer kaybetmiştir. 217 nin başından bu yana değer kaybı %5 e ulaşmıştır. 217 de büyümeye en büyük katkıların, net ihracat, kamu harcaması ve iç talepteki ılımlı toparlanmadan gelmesi beklenmektedir. 4
TL nin zayıflaması, dış borç yükünü artırıyor Türkiye brüt dış borç stoku, 3Ç 216, milyar USD Türkiye 416,7 Kamu 122,1 Özel sektör 293,7 TCMB 1 Kısa vade 17,1 Uzun vade 15 Kısa vade 86,1 Uzun vade 27,6 Kısa vade,1 Uzun vade,8 Bankalar 46,8 Bankacılık dışı fin. kuruluşlar 2,2 Finansal olmayan kuruluşlar 37,2 Kaynak: Hazine 5
Jan-15 Mar-15 May-15 Jul-15 Sep-15 Nov-15 Jan-16 Mar-16 May-16 Jul-16 Sep-16 Nov-16 Jan-17 Ocak 15 Mart 15 Mayıs 15 Temmuz 15 Eylül 15 Kasım 15 Ocak 16 Mart 16 Mayıs 16 Temmuz 16 Eylül 16 Kasım 16 Ocak 17 Artan kur, enflasyon ve faizler, iç talebin artışını yavaşlatıyor 16 Enflasyon göstergeleri (yıllık, %) 11 TCMB ortalama fonlama faizi (%) 14 12 1 1 9 8 6 8 4 2 7 6 TÜFE Yİ-ÜFE ÖKTG-C Gıda Kaynak: TÜİK Kaynak: TCMB Enerji fiyatlarındaki artışlar, önümüzdeki dönemde zamlara neden olabilir İç talepteki artışın yavaş olması, firmaların artan maliyetleri fiyatlara sınırlı olarak yansıtmasına neden olmaktadır. Coface 217 yıl sonu enflasyonunu %8 olarak öngörmektedir. 6
Mart 12 Haziran 12 Eylül 12 Aralık 12 Mart 13 Haziran 13 Eylül 13 Aralık 13 Mart 14 Haziran 14 Eylül 14 Aralık 14 Mart 15 Haziran 15 Eylül 15 Aralık 15 Mart 16 Haziran 16 Eylül 16 Aralık 16 212 Q1 212 Q2 212 Q3 212 Q4 213 Q1 213 Q2 213 Q3 213 Q4 214 Q1 214 Q2 214 Q3 214 Q4 215 Q1 215 Q2 215 Q3 215Q4 216Q1 216Q2 216Q3 216Q4 1Q212 2Q212 3Q212 4Q212 1Q213 2Q213 3Q213 4Q213 1Q214 2Q214 3Q214 4Q214 1Q215 2Q215 3Q215 4Q215 1Q216 2Q216 3Q216 4Q216 Öncü talep göstergeleri, sınırlı büyümeye işaret ediyor 6 5 4 3 2 1-1 -2-3 Otomobil satışları (yıllık, %) 6, 5, 4, 3, 2, 1, 4 35 3 25 2 15 1 5 Kredi büyümesi (nominal, yıllık, %) Satışlar 1o yıllık ort.(sağ eksen) Kaynak:: ODD Kaynak: BDDK Tüketici Güveni ve alt endeksler (3 aylık hareketli ortalama) 15 14 13 12 11 1 9 8 7 6 9 8 7 6 5 4 3 konut satın alma ihtimali araç satın alma ihtimali Tük. Güv. End. (sağ eksen) Kaynak: TÜİK 7
Gelişmelerin özel sektöre etkileri
Ödeme sistemine kısa bir bakış %8 Dünya ticaretinin % 8 i açık hesap ve vadeli yapılıyor. %25 İflasların nedeni tahsil edilemeyen alacaklar 25 Ortalama %4 kâr marjı ile satış yapan bir şirket tek faturayı tahsil edemediğinde 25 tane eş değer satış yapması gerekiyor %8 Tüm şirketlerin %8 i ödeme zorluğu ile karşı karşıya kalıyor
Toplam sanayi İmalat Gıda Tekstil Kimya Plastik Mobilya Metaller Motorlu taşıtlar Makine Giyim İlaç İçecekler Oca.14 Nis.14 Tem.14 Eki.14 Oca.15 Nis.15 Tem.15 Eki.15 Oca.16 Nis.16 Tem.16 Eki.16 Oca.17 Son gelişmeler ile birlikte Türk firmalarının yatırım kararlarında ötelemeler görülüyor 3 25 2 15 1 5-5 -1-15 Sanayi Üretimi (Ocak-Kasım, ortalama, yıllık, %) 12 115 11 15 1 95 9 Reel kesim güven endeksi (MA, 3 aylık ort) 128 126 124 122 12 118 116 114 112 11 215 216 RKGE (sol eksen) 3 aylık sipariş beklentisi (sol eksen) 3 aylık ihracat beklentisi (sağ eksen) Kaynak: TÜİK Kaynak: TCMB 1
Perakende satışlar Gıda, içecekler Bilgisayar, yazılım Elektrikli ev aletleri v.b. Tekstil, giyim İlaç Yurt içine dönük bazı sektörlerde kar marjları baskı altında kalıyor 8 6 4 2-2 -4-6 -8 215 216 Perakende satışlar (Ocak-Kasım, TA, yıllık, %) Eylül 216 itibarıyla kredilerin sektörel dağılımı (%) Kaynak: TÜİK Kaynak: TCMB, Finansal İstikrar Raporu, Kasım 216, II.2.8 Yurt içi talepteki yavaşlamanın etkisiyle, perakende satışlarda düşüş görülmeye başlanmıştır. Ancak bu düşüş, sektöre göre farklılık göstermektedir. İnşaat, enerji, sağlık gibi sektörlerde YP kredi kullanımı yoğunlaşmaktadır. Azalan satışlar ve yabancı para cinsinden çekilen krediler, riski yönetemeyen firmaların kar marjlarını daraltmaktadır. 11
Reel sektörün kur riski devam ediyor Özel sektörün açık pozisyonunun bazı büyüklüklere oranı (%) Tasfiye olacak alınacaklarkrediler (Kasım 216, %) Finansal aracılık Elektrik, gaz Emlak komisyon, kiralama Taşımacılık Diğer Tarım Turizm İmalat sanayi İnşaat Toptan ve perakende ticaret % 1% 2% 3% 4% 5% Kaynak: TCMB, Finansal İstikrar Raporu, Kasım 216, Grafik II.2.3 Kaynak: TBB Risk Merkezi Özel sektörün açık pozisyonu (yaklaşık 212 milyar USD), TCMB nin döviz rezervine oranı %2, bir yıllık mal ve hizmet ihracatına oranı ise %1 e yaklaşmıştır. Kısa vadeli açık pozisyon bulunmamaktadır. Ancak uzun vadeli açık pozisyonundaki artış, kur riskinin sürmesine neden olmaktadır. 12
Ödeme vadelerinde bir miktar uzama görülüyor, ancak genele yaygın bir aksaklık yok Kaynak: How vulnerable to a weaker lira?, 214, HSBC Metaller, kâğıt, mobilya, gıda gibi sektörler iç talebe daha duyarlı olduğundan, talep yavaşlamasından olumsuz etkilenebiliyorlar. Motorlu taşıtlar, tekstil, giyim gibi sektörler ise dolarizasyon seviyesi yüksek olmasına karşın, ihracat gelirleri sayesinde, iç talepteki daralmaya daha dayanıklıdır. İmalat sektöründe 9 ve 12 gün üzeri alacaklarda artış görülüyor. Vade uzamaları özellikle perakende ve toptan ticaret ile inşaat sektörlerinde görülüyor. Ancak sektörler geneline yaygın bir ödeme aksaklığı henüz göze çarpmıyor. 13
Ticaretteki durgunluk çek ile ödemeleri azaltıyor 1 Toplam ve karşılıksız çekler (yıllık değişim, %) 5.5 Karşılıksız çek tutarıtoplam çekler (%) 8 5. 6 4 2 4.5 4. -2-4 -6 21 211 212 213 214 215 216 3.5 3. 2.5 Toplam çek tutarı Karşılıksız çek tutarı Kaynak: TBB, Risk Merkezi Kaynak: TBB, Risk Merkezi 216 yılında, bankalara ibraz edilen toplam çek tutarı önceki seneye göre %5 artarak 76 milyar TL oldu. Karşılıksız işlemi yapılan çek tutarı ise sadece %,5 artarak 27 milyar TL oldu. Bu tutarın da % 18,5 i, karşılıksız işlemi yapıldıktan sonra ödendi. Karşılıksız çeklerin toplam çeklere oranı ise 215 te %4,6 iken 216 da %3,88 e geriledi. Çek ile ödemelerde henüz bir bozulma görülmemesi, iç talepteki yavaşlamanın ve artan kurların henüz ödemelerde bir aksaklığa yol açmadığına işaret ediyor. Ticaretteki durgunluk da çek hacimlerinin sınırlı kalmasına neden oluyor. 14
Tüm sıkıntılara karşın, 216 iyi geçmiş görünüyor 4 3 2 1-1 -2-3 Borsa Endeksleri Sene Sonu Değişim Oranları (yıllık, %) 213 214 215 216 7.2.217 Sanayi Endeksi Bankacılık Endeksi Kaynak: Reuters, Coface hesaplamaları Kaynak: A defensive stance amidst FX and political risks, 1217, Morgan Stanley 216 yılında finans dışı özel sektörün performansı, finans sektörünü geride bıraktı. Otomotiv, yurt dışında iş alabilen müteahhit firmalar, YP pozisyonu bulunmayan perakendeciler açısından TL nin değer kaybı ya pozitif ya nötr etkiye sahip. Bu nedenle, 217 ye ilişkin kar tahminlerinde ve ödeme vadelerinde bozulma beklentisi bulunmuyor. 15
Coface sektörel risk barometresi Sektör Otomotiv Gıda Kimya İnşaat Elektronik ve IT Enerji Metaller* Kağıt İlaç Perakende Tekstil Ulaştırma *Demir ve çelik hariç Kaynak: Coface Değerlendirme 217 yılında ihracatçı şirketler, yurt içine yönelik üretim ve satış yapanlara kıyasla daha avantajlı Bazı sektörlerde riskler: Perakende: rekabet, dolara endeksli kiralardaki artış, iç talepteki düşüş, yüksek operasyonel giderler, zayıflayan sermaye yapısı İnşaat: Uzayan ödeme vadeleri, yurt içi talepteki yavaşlama, siyasi ve ekonomik belirsizlik, jeopolitik gerginlikler nedeniyle yaşanan pazar kayıpları Gıda: Rekabet, artan üretim maliyetleri, yanlış b üyüme stratejileri, turizmdeki düşüşün satışlarda etkili olması 16
217 de, nakit akışı ve ödemelerin performansını etkileyecek unsurlar İç talep: Kurdaki artışın ve referandumun yarattığı belirsizliğin etkisini 1. çeyrekte gösterdikten sonra, talep koşullarda bir miktar toparlanma görülebilir Kur oynaklığı: TCMB nin sıkılaştırma politikası TL ye destek oluyor. Bu duruşun devam etmesi bekleniyor. İhracat: AB deki toparlanma ile, ihracata dönük sektörlerin ve firmaların gelirlerinde artış bekleniyor. Destek paketleri: Hükümetin açıkladığı ekonomik önlemler (KOBİ lere 12 ay geri ödemesiz kredi, prim ödemelerinin ötelenmesi vb.), nakit akışını rahatlatacaktır. Fiyatlama gücü: Kurdaki artış nedeniyle artan maliyetleri, firmaların satışlarına yansıtma imkanı, kar marjlarını koruyor. Bu çerçevede, ÜFE nin Ekim 216 dan beri aylık bazda artması ve Ocak 217 de yıllık %13,7 ye ulaşması, her ne kadar enflasyonist baskı yaratsa da, firmalar açısından şimdililk olumlu denebilir. 17