1. DİŞLİ ÇARK MEKANİZMALARI 1.1 Genel İfadeler ve Sınıflandırması Dişli çarklar; aralarında bir kayma oluşmadan, iki mil arasında kuvvet ve hareket ileten elemanlardır. Güç iletme bakımından, mekanizmanın bir döndüren ve bir veya birkaç döndürülen elemanı vardır. Genellikle mekanizmanın küçük dişlisine pinyon, diğerine çark denir. Millerin konumuna göre dişli çarklar ve çark mekanizmaları şu şekilde sınıflandırılabilir. a) Eksenleri aynı düzlemde paralel olan iki mil arasında güç ve devir ileten çarklara silindirik veya alın dişli çarklar denir. Dişlerin yönü çark eksenine göre paralel ise düz silindirik (Şekil-1.1), eğik ise helisel silindirik (Şekil 1.a) veya çift helisel silindirik (ok) (Şekil-1.b) dişli çark adını alırlar. Ayrıca çarklar, birbirinin dışında veya içinde yuvarlamalarına göre dış (Şekil 1.1a) veya iç (Şekil 1.1b) silindirik dişli çarklar şeklinde adlandırılırlar. İç dişli çarklar düz (Şekil 1.1b), helisel (Şekil 1.3a) ve çift helisel (Şekil 1.3b) olabilirler. Herhangi bir dişli çarkın yarıçapı sonsuz yapıldığında kremayer denilen çubuk şeklinde bir dişli eleman elde edilir. Bu elemanın düz veya helisel silindirik dişli çarkla çalışmasına göre düz kremayer mekanizması (Şekil 1.1c) veya helisel kremayer mekanizması (Şekil 1.c) meydana gelir.
Şekil-1.1 Şekil-1.
Şekil-1.3 1 ve modül dişler Şekil-1.3.1.a Sikloid eğri Şekil-1.3.1.b Evolventler
Şekil-1.3..a Evolvent dişlisinin mukayese profili b) Eksenleri aynı düzlemde bulunan fakat kesişen iki mil arasında güç ve devir ileten çarklara konik dişli çarklar denir. (Şekil-1.4). Dişlerin uzunluk yönündeki durumlarına göre düz (a), helisel veya eğrisel (b) konik dişliler vardır. Şekil-1.4 c) Eksenleri aynı düzlemde olmayan miller arasında güç ve devir ileten dişli çarklara spiral dişli çarklar (Şekil-1.5.a) denir. Bu dişlilerin pratikte çok kullanılan özel bir hali, uzayda eksenleri birbirine dik olan sonsuz vida mekanizmasıdır. Bu
mekanizmanın silindirik (Şekil1.5.b) ve globoid (Şekil 1.5.c) tipleri vardır. Ayrıca spiral dişli çark grubuna dahil olmayan fakat eksenleri aynı düzlemde olmayan ve keşismeyen hipoid konik dişliler (Şekil 1.5.d) de vardır. Şekil-1.5
1. Dişli Çarkların Ana Boyutları Şekil-1.6 Dişli çarka ait boyutlar Taksimat Dairesi: Üzerinde dişlerin taksimatı yapılan ve esas dişli çarkın büyüklüğünü belirleyen dairedir. Bu daire üzerinde ölçülen ve bir diş kalınlığı ile bir diş arası boşluğu kapsayan uzunluğa diş taksimatı veya hatve denir. Diş başlarından geçen daireye baş dairesi, diş tabanlarından geçen daireye de taban dairesi denir. Dişin taksimat dairesi ile baş dairesi arasındaki boyuna baş yüksekliği, taksimat dairesi ile taban dairesi arasındaki uzunluğa ise taban yüksekliği denir. Baş yüksekliği modüle eşittir. Taban yüksekliği ise dişli çarkın taban dairesi ile eş çalışacak dişli çarkın baş dairesi arasında bir boşluk olması gerektiğinden modül kadar değil, biraz daha büyük, yaklaşık 1,.m kadar alınır. Baş ve taban yüksekliklerinin toplamı diş yüksekliğini verir.
Taksimat P; diş kalınlığı S 0 ve diş aralığı e 0 a ayrılır. göre şöyledir: Bir dişli çarkın ana boyutları ve aralarındaki bağıntılar yukarıdaki tanımlara Taksimat dairesi çapı : d 0 Taksimat (hatve) Diş sayısı : Modül : : P π.d P Z 0 m P π Baş yüksekliği Diş başı dairesi çapı Taban yüksekliği Diş başı boşluğu Taban dairesi çapı Diş kalınlığı : Diş aralığı : : h a m : d a d 0 +. h a d 0 + m : h f m + S k 1. m : S k 0. m : d f d 0 h f d 0 -.4 m p s 0 p e 0 1.3 Diş Açma Şekilleri Dişli çark çifti birbirini kavradığında diş yan yüzeyleri birbiri üzerinde yuvarlanmalı (kaymalı) ve bunun yanısıra mümkün olduğu kadar az kayması ile daha az aşınma, ısınma ve gürültünün elde edilmesi gerekir. Diş yan yüzeylerine, her diş pozisyonunda iletme oranı ve buna bağlı çevresel hızın her iki dişli çarkı bölüm dairesi üstünde bir dönüş boyunca sabit kalacak şekilde biçim verilmiş olmalıdır. Ayrıca dişlerin mümkün olduğu kadar basit takımlar vasıtasıyla ucuz fiyatla imal edilmesi gerekir. Dişli yan yüzeylerinin profili bir sidloid veya bir evolvent yuvarlanma eğrisi olursa, bu şartlar sağlanır.
1.3.1 Diş Yan Yüzey Profilleri Sikloid bir dairenin bir düzlem veya bir silindir üstünde yuvarlanmasıyla elde edilir. (Şekil 1.3.1.a) Sikloid dişlisi, mikro teknolojide ve saat sanayiinde takım dişli çarklar halinde kullanma alanı bulmaktadır. Evolvent örneğin gerilmiş yay bir silindirden (temel dairesinden) salınırsa, yay üzerinde alınan bir nokta evolvent eğrisini oluşturur. (Şekil 1.3.1.b). Artan temel dairesi çapı ile evolvent eğrisi azalır. Sonsuz büyüklükteki bir temel dairesi çapında evolvent düz doğru, dişli çarka, dişli çubuğu (kramayer) haline gelir. Bundan dolayı bir evolvent dişlisi, doğrusal diş yan yüzeyi olan bir takımın yuvarlanmasıyla imal edilebilir. 1.3. Normal Diş Açma Dişli çarklarda dişlilerin temas noktaları, tahrik eden ve edilen dişlilerin oluşturduğu bir kavrama hattı doğrusu üstünde hareket eder. Kavrama hattı, bölüm dairesinin temas noktasındaki teğete göre α 0 º kavrama açısı kadar eğik durumdadır. (Şekil 1.3..a). Kavrama açısı α 0 º olan bir evolvent dişlisi, normal dişli adını alır. Dişin kavrama açısı, yarım diş yan yüzey açısıdır. Bir normal dişin karşılaştırılma profili, diş yan yüzey açısı α 40 º olan bir dişli çubuğu (kramayer) dir. Birbirini kavraması gereken dişli çarkların, aynı modüle ve aynı kavrama açısına sahip olmaları gerekir. 1.4 Dişli Çarkın İmalatı En yaygın talaş kaldırılarak yapılan dişli çark imalat metodu, azdırmalı, ve vargellemeli yuvarlanma metodlarıdır. CNC kumandalı diş açma tezgahları, yuvarlanmanın oluşturulması esnasında, 4 ile 5 eksenli kumandaların ayrı ayrı tahrik edilmeleriyle takımın iş parçasına göre her türlü konuma getirilmesini mümkün kılar. Bu suretle en uygun (optimum) diş profili imal edilebilir.
En uygun bir diş profili, * Aktarılabilen dönme momentini, * Büyük titreşimlere * Hareket düzgünlüğünü ve ömrü * Fazla ısınmaya * Verimi arttırır * Dişlerin aşınmasına engel olur. Azdırma freteleri, genellikle alın dişlerin açılması için uygulanır. Helisel şekildeki azdırma frezeleri, imal edilmesi gereken dişli çarkı işleyerek şekillendirir. İlerleme ve azdırma (yuvarlanma) hareketine klavuzluk eder ve tam olarak talaş derinliğine ayar edilir. Azdırma frezesinin helis adımı, dişli çarkın adımına karşılık gelir. Azdırma frezerinin ekseni, düz dişli çarklarda yükselme açısında, helisel dişli çarklarda ilave olarak çarkın eğiklik açısında ayarlanır. Vargellemeli frezelerde, takım ve iş parçası, dönme hareketine uyum sağladığında imalat yapılır. Aynı anda takım (kesici çark), talaş kaldırması için gerekli olan ileri geri hareketini (kesme hareketini) eksen boyunca yapar. Helisel dişlerin imal edilmeleri için kesici çark (freze çakısı), ilave bir vidalama hareketini de yapar. Vargellemeli metod sayesinde dar olarak arka arkaya bulunan çeşitli dişliler imal edilebilir. Talaşsız imalat metodu, özellikle küçük alın ve konik dişli çark imalatında uygulama alanı bulmaktadır. Yaygın olarak (örneğin mikro teknoloji, ayrıca ev ve büro makinalarında) püskürtme dökümlü plastik maddeden yapılmış dişli çarklar kullanılır. Tablo-1, dişli çark imalatı için çeşitli metodlar hakkında bir özet vermektedir.
. HELİSEL DİŞLİ ÇARKLAR Birbirine yakın olan (paralel, dikey ve herhangi bir açıda) bir mildeki hareket ve kuvveti diğer bir mile iletmek için kullanılan mekanik elemanlardır. Düz dişli çarkların çalışmaları diş yüzeylerinin bir doğru boyunca birbirine değmesi neticesinde, hareket ve kuvvet iletiminde vuruntu ile beraber bir ses çıkartır. Bu vuruntu ve sesi önlemek için dişliler helis olarak yapılır. Diş doğrultuları diş ekseniyle sağ ve sol eğimli olarak oluşturulur. Helisel dişliler çalışma konumunda millerin durumuna göre: * mil eksenleri paralel çalışan helisel dişliler * mil eksenleri dikey çalışan helisel dişliler *mil eksenleri herhangi bir açı altında çalışan helisel dişliler diye sınıflandırılır. Helisel dişlilere eksenel olarak gelen kuvvetleri karşılamak için dişlilerin milleri iyi yataklanmalıdır. Kaymalı ve rulmanlı yataklar kullanırken yatakların seçiminde gereken kuvvetlere dikkat edilmesi gerekir. Grup halinde çalışan helis dişlilerin birinin eğimi, sağa ise diğerinin eğimi sola olmalıdır. Böylece yataklara gelen eksenel kuvvetler yok edilmiş olur..1 İki Kademeli Helisel Dişli Çark Mekanizması Örnek Hesabı Giriş devir sayısı (n g ) Çıkış devir sayısı (n ç ) İletilecek güç (N i ) : 900 d/d : 5 d/d : 5 kw.1.1 Çevrim Oranı
olacaktır. i ng 900 1,89 olduğundan iki kademeli dişli kutusu yeterli n 5 1, ç i i 8 ise bir kademeli, 45 ise iki kademeli, i 00 ise üç kademeli dişli kutusu yeterli olacaktır. Z 1 kabul edelim..1. Modül Hesabı Dişli Malzemesi 16 MnCr 5 seçildi. Tablo II den; σf lim 460 N / mm² σh lim 1630 N / mm² değerleri alınır. Emniyet Katsayısı S 1.8 (1.7- arasında olmalıdır) Dişli çentik faktörü Y S 0,95 Yüzey Pürüz Faktörü Çok hassas işlenip parlatılmış dişlilerde; Z R 1 değerleri kabul edildikten sonra; σe em σ S F lim.y. Z S R 460 σe em 1.8.0,95.1 σe em 4,78 N / mm ² olarak bulunur.
Eğim Açısı; β15 º Diş Form Faktörü; Z 1 diş olarak alırsak; x 0 profil kaydırma yoktur. Tablo III den Y F,83 olarak bulunur. b/m oranı; Kutu şeklinde gövde içinde, iyi yataklanmış ise 15 b/m 5 arasında bir değer seçilmelidir. b/m 0 Yan yüzey form faktörü β15 º vex 0 profil kaydırma hali için; Z H 1,7 (Tablo 14) Malzeme Faktörü Tablo 4 den çelik malzeme için, Z M 71 N/mm² Yağlama Faktörü K L 1 Tablo 5 den seçildi. Yüzey Pürüz Faktörü Z R 1 seçildi. Hız Faktörü İlk hesaplamalarda Z 1 v (Tablo 6) Yüzey Basıncı Emniyet Değeri σ b em σ S H lim.k L Z R Z V [N / mm ²]
1630 σ b em 1,8.1.1.1 σ b 905,56 em Dönme Momenti N / mm ² M d W P M d 3 5.10.30 π.900 M d 16,4643 N.m Md 16464,3 N.mm Diş Dibi Mukavemetine Göre Modül Değeri; m 3 3. M d. cos β. Y b.z1. σe em m F m 3 3. 16464,3.cos 15.,83 0..4,78 m 1,08 Yan Yüzey Mukavemetine Göre Modül Değeri; m i + 1 M d.cos β(z 3.6.. i b m 3.Z1. σb em H.Z M )
m 3 1,89 + 1 16464 3.6. 1,89,3. cos 0. 15. (1,7.71 ).905,56 m 1,18 mm Modül değeri Tablo 7 den m 1.5 seçildi Alın Modülü; m m t cos β 1,5 m t cos 15 m t 1,55 Alın Taksimatı; P t P t m. π t 1,55. π P t 4,87.1.3 I. Kademe Dişlilerinin Boyut Hesapları.1.3.1 Bir Nolu Dişlinin Hesabı Taksimat Dairesi Çapı; do Z t1 1. M t do 1 t.1,55 do 1 t 34,1 mm Baş Dairesi Çapı da do t1 1 +. m da t 1 34,1 +.1,5
da 1 t 37,1 mm Taban Dairesi Çapı df do t1 1,5 m df 1 34,1,5. 1,5 df 1 30,35 mm Diş Kalınlığı hf 1,.m 1 hf 1,. 1,5 1 hf 1,8 mm 1.1.3.. İki Nolu Dişlinin Hesabı Birinci Kademe Çevrim Oranı; i 1 1,5. i T i 1 1,5 i 1 4,49. 1,88 Diş Sayısı Z i 1 Z 1 Z i 1. Z1 Z 4,49. Z 99 Taksimat Dairesi Çapı do t Z. M t do t 99. 1,55 do t 153,45 mm
Baş Dairesi Çapı da do t +. m da 153,45 +. 1,5 da 156,45 mm Taban Dairesi Çapı df do t,5.m df 153,45-,5. 1,5 df 149,7 mm Diş Kalınlığı hf 1,. M hf 1,. 1,5 hf 1,8 Diş Genişliği b/m 0 b 1,5 0 b 0. 1,5 b 30 mm.1.3.3 Diş Dibi Mukavemetinin Kontrolü Teğetsel Kuvvet. M F t do t1 d. 16464 F t 34,1,3 F t 965,65 N
İşletme Faktörü Tablo 8 den K i 1,5 tablodan seçilir. Dinamik Faktör V do t1. w 34,1 V. π. 900 30. 10 3 V 5, 18 m/sn Tablodan 9 dan DIN 8 kalitesini seçersek; K v 1,8 olur. Profil Kavrama Oranı ε p r a 1 r g 1 + t ra rg p. cos α t a o1.sin α t ra 1 da do do 1 t1 + a o1 t ra 1 37,1 ra 1 18,55 mm 34,1 + 153,45 o a 1 a o 1 93,78 mm ra da ra 156,45 ra 78,5 mm
r g1 do t1. cos α 34,1 rg 1. cos 0 rg 1 16,0 mm rg do t. cos α 153,45 rg. cos 0 rg 7,098 mm α t Alın kavrama açısı tan α t tan 0/cos 15 α t 0,65º ε p 18,55 16,0 + 78,5 7,098 4,87. cos 0,65 93,78. sin 0,65 ε p 1,45 Kavrama Faktörü Y 1/ ε 1/1,45 ε Y 0,69 ε Eğitim Açısı Faktörü Y β β 1 10
Y β 15 1 10 Y 0,875 β Kavrama Hatası f e 1 (Tablo 10) F t 965,65 b 30 F t 3,19 b N / mm q L 0,98 (Tablo 11) K f 1,41 α (Tablo 1) Genişlik Yük Dağılım Faktörü K f 1,5 β Diş Kalitesi 5-6 7-8 9-10 11-1 K 1.15 1.5 1.35 1.5 f β σ e Ft b.m. K i. K v.k f α.k f β.y F. Y ε. Y β σ 965,65 e 30. 1,5. 1,5.1,8 1.,41.1,5.,83. 0,69.0,875 σ e 103,4 N / mm ² σ S σ eem e
4,78 S 103,4 S,35 Emniyet Açısından Uygundur..1.3.4 Yan Yüzey Mukavemetinin Hesaplanması σ bem σ H lim K L. Z R. Z v. 1 S min Yüzeyde Hertz Basıncı σ H 1630 lim N / mm ² Yağlama Faktörü K L 1 Yüzey Pürüz Faktörü Z R 1 seçildi. Hız Faktörü Z V 1 dir. (Tablo 6) Emniyet Katsayısı S min 1,4 σ bem 1630.1.1.1. 1 1,4 σ bem 1377,6 N/mm² Oluşan Yüzey Basıncı
σ b W do Ht t1. i1 + 1..z i 1 H.z M. z ε Çevresel Kuvvet W F b t Ht. K i.k v.k Hα. K Hβ Alın Yük Dağılım Faktörü K H α 1, 45 (Tablo 13) Genişlik Yük Dağılım Faktörü K H 1,50 β Diş Kalitesi 5-6 7-8 9-10 11-1 K 1.30 1.50 1.70.00 Hβ Adım Kavrama Oranı ε β b. tan Pt β 30.tan.15 4,87 1,65 Z ε 0,80 (Tablo 13) W H t 965,65 30. 1,5.1,8.1,45.1,50 W H t 11,0 N / mm ² Yan Yüzey Form Faktörü Z H 1,7 (Tablo 14) Malzeme Faktörü Z M 71 N/mm² (Tablo 4) Bu tablodan seçilen değerlere göre, oluşan yüzey basıncı;
σ b 11,0 34,1. 4,49 + 1 4,49. 1,7.71.0,80 σ b 747,35 N/mm² σ S σ bem b 1377,6 S 747,35 S 1,84 Emniyet Açısından Uygundur..1.4. II. Kademe Dişlilerinin Boyut Hesapları İkinci Kademe Çevrim Oranı; i i. i t i i i 1 T 1 1,89 i 4,49 i,87 Çalışma Momenti M M d d1. i M d 16464,3. 4,49 M d 7394,71 N.mm Z 3 diş olarak alalım. 1 Diş Form Faktörü Y F,83 (Tablo 3)
.1.4.1 Modül Hesabı Malzeme, I. Kademe dişli malzemesiyle aynı seçildi. Buna göre; Diş Dibi Mukavemetine Göre Modül Değeri m 3 3. M d,cos β.y b. z3. σ m F eem m 3 3. 7394,71. cos 15.,83 0.. 4,78 m 1,78 Yan Yüzey Mukavemetine Göre Modül Değeri m i + 1 M d. cos 3.6. i b m 3. z3. σbem β. (z H.z M ) m 3 3.6 1,89 + 1 7394. 1,89,71.cos 0. 15.(1,7.71 ).905,56 m 1,94 Modül değeri tablo7 den m seçildi Alın Modülü m m t cos β m t cos 15 m t,07
Alın Taksimatı P t π. m t P t π.,07 P t 6,5 Dördüncü Dişlinin Diş Sayısı Z i 4. Z3 Z 4,87. Z 4 63,14 Z 4 63 diş.1.4. Üç Nolu Dişlinin Hesabı Taksimat Dairesi Çapı d m. 0 z t3 3 d 0 t 3,07. d 0 t 3 45,54 mm Diş Başı Dairesi Çapı d a d +.m d 3 3 ot 3 a 45,54 +. d a 3 49,54 mm Taban Dairesi Çapı d f d 3 ot 3,5.m d f 3 45,54,5. d f 3 40,54 mm Diş Kalınlığı h f 3 1,.m
h f 3 h f 3 1,.,4.mm.1.4.3 DÖRT NOLU DİŞLİNİN HESABI Taksimat Dairesi Çapı d 4 m ot d ot 4 d ot 4 t. z 4,07.63 130,41 mm Diş Başı Dairesi Çapı d d 4 ot 4 a + d 4.m a 130,41 +. d a 4 134,41 mm Taban Dairesi Çapı d f d 4 ot 4,5.m d f 4 130,41,5. d f 4 15,41 mm Diş Kalınlığı h f 4 h 4 h f f 4 1,.m 1,.,4 mm Diş Genişliği b 0 m
b 0 b 40 mm σ e.1. 4.3.1 Diş Dibi Mukavemetinin Kontrolü Ft.K b.m i.k v.k fα.k fβ.y.y. Y F β K i 1,5 olarak önceden seçilmişti. (Tablo 8) Dinamik Faktör d V ot 3.w n n 1 /i 1 n 900 / 4,49 n 645,88 d/d 45,54 π.645,88 V..10 30 3 V1,54 m/sn Tablo 9 dan K v 1,1 seçildi. Teğetsel Kuvvet.M F t d ot 3 d.7394,71 F t 45,54 F t 346,58 N
Profil Kavrama Oranı ε p ra 3 rg 3 + r t a 4 rg P.cos α t 4 a 0.sin α t do t3 + do t4 m t a 0.(z3 + z 4 ) cos β,07 a 0 ( + 63).cos 15 a 0 91,08 mm da ra 3 3 49,54 ra 3 ra 3 4,77 mm da ra 4 4 134,41 ra 4 ra 4 67,1 mm do t3 rg 3. cos α 45,54 rg 3. cos 0
rg 3 1,4 mm dot 4 rg 4. cos α 130,41 rg 4. cos 0 rg 4 61,7 mm ε p 4,77 1,4 + 67,1 61,7 6,5. cos 0,65 91,08. sin 0,65 ε p 1,31 Kavrama Faktörü Y Y Y ε ε ε 1/ ε 1/1,31 0,76 Eğim Açısı Faktörü Y β 0,875 (I. Kademe hesaplarında bulunmuştu.) Kavrama Hatası fe 14 (Tablo 10) Ft b 346,58 40 Ft b 81,16 N / mm q L 0,90 (Tablo 11)
Alın Yük Dağılım Faktörü K Fα 1,18 (Tablo 1) Genişlik Yük Dağılım Faktörü K Fβ 1,5 olarak daha önceden bulunmuştu. Diş Form Faktörü Y F,83 olarak Tablo 3 den okunur. σ e Ft.K b.m i..k v.k f α.k f β.y.y. Y f ε β σ 346,58 e 40..1,5.1,1.1,18.1,5.,83.0,76.0,875 σ e 154,9 N / mm ² σ S σ eem e 4,78 S 154,9 S 1,57 Emniyet uygundur..1.4.3. YAN YÜZEY MUKAVEMETİNİN KONTROLÜ Yüzeyde Hertz Basıncı σ H 1630 lim N / mm ² Yağlama Faktörü K L 1 (Tablo 5) Yüzey Pürüz Faktörü Z R 1 seçildi.
Hız Faktörü Z V 1 dir. (Tablo 6) Oluşan Emniyet Basıncı σ bem H lim.k L.Z R.Z V. 1 S min σ bem 1630.1.1.1. 1 1,4 σ bem 1377,6 N/mm² Oluşan Yüzey Basıncı σ b W do Ht t3. i + 1. i.z H.z M. z ε Çevresel Kuvvet W F b t Ht. K i.k v.k Hα. K Hβ Alın Yük Dağılım Faktörü K H α 1, 19 (Tablo 13) Genişlik Yük Dağılım Faktörü K H 1,50 β daha önce bulunmuştu. 346,58 W Ht 40. 1,5.1,1.1,19.1,50 W Ht 199,1 N/mm
Adım Kavrama Oranı ε β b. tan Pt β ε ε β β 40.tan 15 6,5 1,65 Z ε 0,90 Yan Yüzey Form Faktörü Z H 1,7 (Tablo 14) Malzeme Faktörü Z M 71 N/mm² (Tablo 4) Oluşan Yüzey Basıncı σ b 199,1 45,54.,87 + 1,87. 1,7.71.0,90 σ b 1018,86 N/mm² σ S σ bem b 1377,6 S 1018,86 S 1,35 Emniyet Açısından Uygundur.
DİŞLİ ANA BOYUTLARI 1. DİŞLİ. DİŞLİ 3. DİŞLİ 4. DİŞLİ TAKSİMAT DAİRESİ ÇAPI 34.1 153.45 45.54 130.41 BAŞ DAİRESİ ÇAPI 37.1 156.45 49.54 134.41 TABAN DAİRESİ ÇAPI 30.35 149.7 40.54 15.41 DİŞ SAYISI 99 63 DİŞ GENİŞLİĞİ 30 30 40 40 Tablo
Tablo 3 : Diş Form Faktörü YF
Tablo 4 : Malzeme Faktörü ZM
Tablo 5 : Yağlama Faktörü K L Çevre Hızı V Tablo 6 : Hız Faktörü Z V
Tablo 7 : Standart Modül Değerleri
Tablo 8 : İşletme Faktörü K İ Tablo 9 : Dinamik Faktör K V
Tablo 10 : DIN 867 ye göre İzin Verilen Kavrama Hataları f pe ve f e Genişlik Yük Dağılım Faktörü K F β
Tablo 11 : Yardımcı Faktör q L Tablo 1 : Alın Yük Dağılım Faktörü K F α
Tablo 13 : Kavrama Faktörü Zε Tablo 14 : Yan Yüzey Form Faktörü Z H
İÇİNDEKİLER TABLO LİSTESİ 1. DİŞLİ ÇARK MEKANİZMALARI 1 1.1 Genel İfadeler ve Sınıflandırması 1 1. Dişli Çarkların Ana Boyutları 6 Taksimat Dairesi 6 1.3 Diş Açma Şekilleri 7 1.3.1 Diş Yan Yüzey Profilleri 8 1.3. Normal Diş Açma 8 1.4 Dişli Çarkın İmalatı 8. HELİSEL DİŞLİ ÇARKLAR 10.1 İki Kademeli Helisel Dişli Çark Mekanizması Örnek Hesabı 10.1.1 Çevrim Oranı 10.1. Modül Hesabı 11 Emniyet Katsayısı 11 Dişli çentik faktörü 11 Yüzey Pürüz Faktörü 11 Eğim Açısı 11 Diş Form Faktörü 11 Yan yüzey form faktörü 1 Malzeme Faktörü 1 Yağlama Faktörü 1 Yüzey Pürüz Faktörü 1 Hız Faktörü 1 Yüzey Basıncı Emniyet Değeri 1 Dönme Momenti 13 Diş Dibi Mukavemetine Göre Modül Değeri 13 Yan Yüzey Mukavemetine Göre Modül Değeri 13 Alın Modülü 14.1.3 I. Kademe Dişlilerinin Boyut Hesapları 14.1.3.1 Bir Nolu Dişlinin Hesabı 14
Taksimat Dairesi Çapı 14 Baş Dairesi Çapı 14 Taban Dairesi Çapı 15 Diş Kalınlığı 15.1.3.. İki Nolu Dişlinin Hesabı 15 Birinci Kademe Çevrim Oranı 15 Diş Sayısı 15 Taksimat Dairesi Çapı 15 Baş Dairesi Çapı 16 Taban Dairesi Çapı 16 Diş Kalınlığı 16 Diş Genişliği 16.1.3.3 Diş Dibi Mukavemetinin Kontrolü 16 Teğetsel Kuvvet 16 İşletme Faktörü 17 Dinamik Faktör 17 Profil Kavrama Oranı 17 Kavrama Faktörü 18 Eğitim Açısı Faktörü 18 Kavrama Hatası 19 Genişlik Yük Dağılım Faktörü 19.1.3.4 Yan Yüzey Mukavemetinin Hesaplanması 0 Yüzeyde Hertz Basıncı 0 Yağlama Faktörü 0 Yüzey Pürüz Faktörü 0 Hız Faktörü 0 Emniyet Katsayısı 0 Oluşan Yüzey Basıncı 1 Çevresel Kuvvet 1 Alın Yük Dağılım Faktörü 1 Genişlik Yük Dağılım Faktörü 1 Adım Kavrama Oranı 1
Yan Yüzey Form Faktörü 1 Malzeme Faktörü.1.4 II. Kademe Dişlilerinin Boyut Hesapları İkinci Kademe Çevrim Oranı Çalışma Momenti Diş Form Faktörü 3.1.4.1 Modül Hesabı 3 Diş Dibi Mukavemetine Göre Modül Değeri 3 Yan Yüzey Mukavemetine Göre Modül Değeri 3 Alın Modülü 4 Alın Taksimatı 4 Dördüncü Dişlinin Diş Sayısı 4.1.4. Üç Nolu Dişlinin Hesabı 4 Taksimat Dairesi Çapı 4 Diş Başı Dairesi Çapı 4 Taban Dairesi Çapı 5 Diş Kalınlığı 5.1.4.3 Dört Nolu Dişlinin Hesabı 5 Taksimat Dairesi Çapı 5 Diş Başı Dairesi Çapı 5 Taban Dairesi Çapı 5 Diş Kalınlığı 6 Diş Genişliği 6.1. 4.3.1 Diş Dibi Mukavemetinin Kontrolü 6 Dinamik Faktör 6 Teğetsel Kuvvet 7 Profil Kavrama Oranı 7 Kavrama Faktörü 8 Eğim Açısı Faktörü 9 Kavrama Hatası 9 Alın Yük Dağılım Faktörü 9
Genişlik Yük Dağılım Faktörü 9 Diş Form Faktörü 9.1.4.3.. Yan Yüzey Mukavemetinin Kontrolü 30 Yüzeyde Hertz Basıncı 30 Yağlama Faktörü 30 Yüzey Pürüz Faktörü 30 Hız Faktörü 30 Oluşan Emniyet Basıncı 30 Oluşan Yüzey Basıncı 30 Çevresel Kuvvet 31 Alın Yük Dağılım Faktörü 31 Genişlik Yük Dağılım Faktörü 31 Adım Kavrama Oranı 31 Yan Yüzey Form Faktörü 31 Malzeme Faktörü 31 Oluşan Yüzey Basıncı 3 DİŞLİ ANA BOYUTLARI 3 KAYNAKLAR
TABLO LİSTESİ Tablo-1 Dişli Çarklar İçin İmalat Metodları 9 Tablo- 33 Tablo-3 Diş Form Faktörü Y F 34 Tablo-4 Malzeme Faktörü Z M 35 Tablo-5 Yağlama Faktörü K L 36 Tablo-6 Hız Faktörü Z V 36 Tablo-7 Standart Modül Değerleri 37 Tablo-8 İşletme Faktörü K İ 38 Tablo-9 Dinamik Faktörü K V 38 Tablo-10 DIN 867 ye Göre İzin Verilen Kavrama Hataları f pe ve f e 39 Tablo-11 Yardımcı Faktörü q L 40 Tablo-1 Alın Yük Dağılım Faktörü K Fα 40 Tablo-13 Kavrama Faktörü Z ε 41 Tablo-14 Yan Yüzey Form Faktörü Z H 41
KAYNAKLAR Kayış Kasnak ve Dişli Çark Mekanizmaları Prof. Dr. Ing. Fatih C. Babalık Makine Elemanları Cilt II- Güç ve Hareket İletim Elemanları Prof. Dr. Mustafa Akkurt
ÖNSÖZ Bu yıl içi projesi bir buçuk ay gibi bir sürede hazırlanmış olup projede; dişliler hakkında genel bilgiler, iki kademeli helisel dişli kutusundaki dişlilerin hesabı ve mukavemet kontrolleri yapılmıştır. Projenin beklenen yarar sağlaması dileğiyle başta hocam Yrd. Doç. Dr. Nedim GERGER olmak üzere bu çalışmamda emeği geçen tüm arkadaşlara teşekkürü bir borç bilirim. Enver KÜÇÜKDOĞAN Balıkesir Şubat 000