Evrensel Bak fl Aç s Gürbüz Evren Casuslukla Suçlanan Yirmisekiz Mehmet Çelebi...ve Fransa Ziyaretinin Bilinmeyen Yanlar Padiflah III. Ahmet in, Fransa ile bozuk olan iliflkileri düzeltmesi için Sadrazam Nevflehirli Damat brahim Pafla dan giriflimlerde bulunmas n istemesi, Osmanl tarihinde önemli izler b rakacak bir elçinin ortaya ç kmas na yol açacakt r. Lale Devri nin Sadrazam Nevflehirli Damat brahim Pafla, bu görevi en iyi flekilde yerine getirecek kifliyi seçmek için araflt rma yapacak, sonuçta, aranan özelliklere sahip oldu una karar verdi i Yirmisekiz Mehmet Çelebi yi elçi atayacakt r. Padiflah III. Ahmet 87
M art 1721 de yola ç kan Türk elçi, deniz yoluyla geldi i Fransa n n güney bölgelerinde veba salg n oldu u için Paris e hemen hareket edemeyecektir. Maguelonne Adas nda bir süre karantinada kalacak olan Yirmisekiz Mehmet Çelebi daha sonra kanallar kullanarak seyahat edecektir. Kanallar n ulafl m sa lamas ndan etkilenen Türk elçi, veba salg n n unutacak ve Kanallar dünya harikalar aras nda saymak gerekiyor. Eksiksiz anlamak ve anlatmak için onlar görmek gerekiyor diyecektir. Fort Comme Un Turc yani Türk gibi kuvvetli sözünün dillerden düflmedi i bu y llarda Osmanl ya verilen önem, Elçi Paris'e girerken, bir Mareflal ve bir alay asker taraf ndan karfl - Fransa Kral XV. Luis lanmas ndan anlafl lmaktad r. (Baz Frans z kaynaklar nda Seçkin bir üst düzey subay komutas ndaki Özel Birlik denilmektedir.) Osmanl ya yönelik ilginin göstergesi ise Türk elçiyi görmek için ço- unlu unu kad nlar n oluflturdu u çok büyük bir kalabal n Paris sokaklar n doldurmas d r. Sonralar Paris Belediyesi ne aktar lan baz kay tlarda, Türk Elçisini görmek üzere hemen hemen Yirmisekiz Mehmet Çelebi yi Fransa ya elçi olarak gönderen Sadrazam Nevflehirli Damat brahim Pafla dönemindeki Lale Devri e lencelerini anlatan bir tablo 88
tüm Parislilerin sokaklar doldurdu u anlat lmaktad r. Paris'e yerleflen Türk elçisinin, 11 yafl ndaki Kral XV. Louis taraf ndan büyük bir törenle kabul edilmesi de yine kayda de er bir geliflmedir. Kal c olmayan elçinin bu ziyaretinin amac n n Fransa daki yenilikleri, özellikle de askeri alandaki geliflmeleri yerinde görüp incelemek oldu u, Yirmisekiz Mehmet Çelebi ile o lu Sait Çelebi nin an ve raporlar ndan anlafl lmaktad r. Frans z kaynaklar na göre de Türk elçi, Fransa daki haberleflme sistemini, yollar, köprüleri, kanallar, tünelleri incelemek ve bu alanlardaki yenilikleri ülkesine tafl mak için gelmifltir. Ayn kaynaklar, Türk elçi, genç Kral XV. Louis ye Kudüs teki kutsal Saint- Sépulcre Kilisesinin kubbesinin (Hazreti sa n n türbesi oldu u iddia edilen kilise) tamirat na izin verildi ini bildirme bahanesi ile Paris e geldi. Bu klasik bir casusluk bahanesidir. As l amac baflta, e itim sistemi, askerlik, yönetim flekli ve bay nd rl k alanlar ndaki geliflmeleri yerinde görüp, Padiflaha rapor etmek diyerek Yirmisekiz Mehmet Çelebi nin gelifl nedenini anlatmaktad r. Bu kaynaklar, stanbul daki Frans z elçisi Marki de Bonnac n da, Türk elçinin Fransa ya gelifl nedenini, yenilikleri yerinde görmek olarak Kral a rapor etti ini kaydetmektedir. O dönemde Paris te yay nlanan Journal de Paris adl gazete Türk elçinin gelifline verilen önemin tan klar ndan biridir. Gazete, elçi hakk nda Paris'e yerleflen Türk elçisinin, 11 yafl ndaki Kral XV. Louis taraf ndan büyük bir törenle kabul edilmesi de yine kayda de er bir geliflmedir. hareminden korumalar na, getirdi i hediyelerden Fransa Kral ile görüflmesine kadar hemen her ayr nt n n yer ald haberler yapm flt r. Gazetenin birçok say s nda Türk elçinin temaslar ndan, özel hayat ndan ve Fransa daki gezilerinden uzun uzun bahsedilmifltir. F rans z kaynaklar na göre, Yirmisekiz Mehmet Çelebi ye Padiflah III. Ahmet taraf ndan verilen bir gizli görev de, Maltal korsanlar n Akdeniz de esir etti i Osmanl larla ilgiliydi. Çok say da Türk ün Fransa Kral na ait gemilerde çal flt r ld, kimilerinin de zindanlarda oldu u uzunca bir zamand r biliniyordu. Padiflah bu konuda sürekli flikâyet ald için sorunu Fransa Kral na bizzat elçisi Mehmet Çelebi nin a z ndan anlat lmas n istemiflti. Mehmet Çelebi de, Kral XV. Louis taraf ndan kabul edildi inden 1 ay sonra konuyu Frans z Saray na iletmifl ve tutsaklar n serbest b rak lmas n n Padiflah n iste i oldu unu özellikle vurgulam flt r. Yirmisekiz Mehmet Çelebi, Frans z kaynaklar nda, Fransa için yapt 89
Yirmisekiz Mehmet Çelebi: Bu ülkede erkeklerin kad nlara büyük sayg s var. Kad nlar istediklerini yapabilmekte, onlar n istekleri her fleyden önce gelmektedir. bir tan mlama ile de genifl yer bulur. Bu tan mlama ise 3 ayr flekilde kaydedilmifltir. Kimi kaynaklar, Mehmet Çelebi nin Fransa için Bu memleket 90 avratlar cennetidir dedi ini yazarken kimi kaynaklar da Kâfirlerin cenneti dedi ini aktarmaktad r. Üçüncü kesim ise Türk elçinin Gâvurlar n yalanc cenneti tan mlamas n kulland nda srar etmektedir. F rans z kaynaklar na göre, Yirmisekiz Mehmet Çelebi, Avratlar Cenneti Fransa ifadesinin nedenini de aç klam flt r. Türk elçi bunu, Bu ülkede erkeklerin kad nlara büyük sayg s var. Kad nlar istediklerini yapabilmekte, onlar n istekleri her fleyden önce gelmektedir. Fransa kad nlar cenneti dir, çünkü istedikleri gibi yaflayabilmekte, her istediklerini kolayl kla elde edebilmektedirler sözleriyle aç klamaktad r. Yirmisekiz Mehmet Çelebi nin Fransa ziyareti, Frans zlar n Türkleri daha yak ndan tan mas, yaflant, inanç ve ibadet biçimlerini izleyip ö renmeleri bak m ndan da yarar sa lam flt r. Özellikle Ramazan ay s ras nda iftar sofras, teravih namaz ve sahur sofras, baflta kad nlar olmak üzere tüm Frans zlar n büyük ilgisini çekmifltir. Nas l oruç aç ld n, teravih namaz n, sahur yeme ini merak eden Frans zlar, bunlar izlemek için Türk elçiden izin istemifllerdir. Yirmisekiz Mehmet Çelebi bu durumu hatıralarında ayrıntılarıyla anlatmıfltır. Önceleri birkaç yüz kad ndan oluflan izleyici kitlesinin zamanla binlere ulaflt n aktaran Türk
elçi, oruç aç lmas n n, topluca teravih namaz n n k l nmas n n ve sahur sofralar n n gördü ü ilgiyi, kimi zaman bu durumdan b km fl bir ruh haliyle kaydetmifltir. Elçinin, Tak p, tak flt rm fl, süslenmifl, boyanm fl kad nlar n seyri haline geldik, ama onlar reddedemezdik sözleri bu durumu aç klamaktad r. K onuyla ilgili olarak Frans z kaynaklar, Türk elçinin gelifli ve Ramazan ay ndaki ibadetleri çok iyi oldu. Böylelikle Monstre yani Canavar Türk imgesinin yanl fll anlafl ld demektedir. Yine ayn kaynaklarda, Frans z kad nlar n iftar ve sahur sofras için Türklere getirdikleri ikramlar n aras nda domuz eti ile flarab n da bulundu u, ancak rahiplerin bunlar engelleyerek bir skandal önledikleri anlat l r. O dönemde Notre Dame kilisesinin tan nm fl isimlerinden Rahip Pere Benoit, Yirmisekiz Mehmet Çelebi nin o lu ve ayn zamanda tercüman olan Sait Çelebi ile de yak n iliflki kurmufltur. Rahip Benoit, kentteki tüm kiliselerde görevli din adamlar ndan kad nlar n iftar sofralar na yönelik flarap ve domuz eti ikram n engellemelerini istemifl, kimi zaman da kilisedeki ayinlerde bunlar n Müslümanlar için neden haram oldu- unu anlatmak zorunda kalm flt r. Yine ayn kaynaklarda, saçlar aç k, gö üsleri görünen binlerce kad - n n,oruçlu Türklerin niyetinin bozulmas na neden olmas ndan da bahsedilir. Öyle ki, Türk erkeklerin bafllar n önlerine e meleri, Frans z kad nlar n dikkatini çekti i, neden kendilerine bak lmad n merak ettikleri, bu durumu da bizzat elçiye sorduklar, ald klar yan ta da çok flafl rd klar anlat l r. Yirmisekiz Mehmet Çelebi nin yan ndaki 48 kiflilik gruptan (kimi kaynaklarda say 120 dir) ayr lanlar oldu u da Frans z kaynaklar nda yer al r. Baz iddialara göre 14 asker, Frans z kad nlardan kimileriyle zaman içinde yak n iliflki kurmufl ve birer ikifler o kad nlarla gitmifllerdir. Elçinin Tak p tak flt rm fl, süslenmifl, boyanm fl kad nlar n seyri haline geldik, ama onlar reddedemezdik bunun üzerine üzerine s k kontrol uygulamaya bafllad ve Frans z yetkililerden yard m istedi i yaz l r. Baz Frans z kaynaklar ise Türk elçinin, Fransa daki, askeri, politik ve idari durumu incelemeye pek zaman ay rmad n, bahçe düzenleri, askeri geçitler ve törenlere ilgi gösterdi ini belirtirler. Örnek olarak ise Elçi nin Bordeaux kalesinin içindeki bahçe düzenini, askeri geçit törenlerini, askeri üniformalar n zenginli ini ve fl kl n incelemesi gösterilir. Yirmisekiz Mehmet Çelebi nin Fransa ziyaretini bir baflka yaz da anlatmaya devam edece im. gurbuzevren@butundunya.com.tr 91