12. SINIF KONU ANLATIMI 29 EKOLOJİ POPÜLASYON EKOLOJİSİ
POPÜLASYON EKOLOJİSİ Belirli bir alanda yaşayan aynı tür canlılar topluluğuna popülasyon denir. Ekosistemin en küçük birimi popülasyondur. Belirli bir süre içerisinde popülasyona bağlı sayılarda görülen değişmeleri ve bu değişmelerin sebeplerini inceleyen bilim dalına popülasyon dinamiği denir. Popülasyon dinamiği birçok faktörden etkilenir. 1) Popülasyonun Yoğunluğu: Popülasyondaki birim alan ya da birim hacimdeki birey sayısıdır. Örnek: Bir bölgede metrekaredeki buğday sayısı. Popülasyon yoğunluğu göçler, doğum ve ölümden etkilenir. 2) Popülasyon Büyüklüğü: Popülasyonu oluşturan birey sayısıdır. la değişebilir. Doğum oranı, ölüm oranı ve göçler olmak üzere üç temel etkenin kontrolündedir. Doğum oranı: Birim zamanda üreme yoluyla popülasyona katılan birey sayısıdır. Ölüm oranı: Birim zamanda ölüm yoluyla popülasyondan ayrılan birey sayısıdır. Göçler: İçine ve dışına olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
POPÜLASYON EKOLOJİSİ Popülasyon Büyüklüğündeki Değişme A Doğum + İçe Göç B Ölüm + Dışa Göç A = B Popülasyon Dengede A > B Popülasyon Büyür A < B Popülasyon Küçülür. Bu durum uzun süre devam ederse popülasyon yok olabilir.
POPÜLASYON BÜYÜME GRAFİKLERİ Birey Sayısı 1) S Tipi Gelişme Grafiği: Çevresel sınırlamalar nedeniyle ölüm oranı artan, doğum oranı azalan popülasyonlarda görülen grafiktir. Birey sayısı her zaman geometrik olarak artmaz. Grafikte dört evre gözlenir. I. Kuruluş Evresi (Pozitif Artış): Çevreye alışma, yuva kurma gibi nedenlerle çiftleşme oranı düşüktür. II. Logaritmik Artış Evresi (Geometrik): Üreme yaşına ulaşmış bireyler fazladır. Doğum oranı yüksektir. III. Negatif Artış Evresi: Çevresel şartlar (rekabet, besin kıtlığı, hastalık) nedeniyle popülasyonun artış hızı geriler. IV. Denge Evresi: Popülasyon dengelenmiş ve taşıma kapasitesine ulaşmıştır. Taşıma kapasitesi I II III IV
POPÜLASYON BÜYÜME GRAFİKLERİ Birey Sayısı 1) J Tipi Gelişme Grafiği: Böceklerde ve bazı omurgasızlarda görülür. Popülasyonda çevresel sınırlamalar olmadığında birey sayısı geometrik olarak artar. Taşıma kapasitesi Hızlı bir kuruluş evresi vardır. Denge evresi yoktur. Diğer evreleri S tipiyle aynıdır.
POPÜLASYON BÜYÜME HIZININ DEĞİŞMESİ Birim zamanda değişen birey sayısına popülasyonun büyüme hızı denir. Birey sayısı Büyüme Hızı S Tipi Çan Eğrisi
POPÜLASYON EKOLOJİSİ 3) Popülasyonun Taşıma Kapasitesi: Belirli özelliklere sahip bir ortamda yaşayabilen maksimum birey sayısıdır. Çevre direncini, bir popülasyon artışını engelleyen hastalık, kıtlık, rekabet, iklim koşulları, avcı gibi ekolojik faktörler oluşturur. Bir popülasyondaki birey sayısı taşıma kapasitesine yaklaştıkça çevre direnci artış gösterir. Bu durum popülasyon büyüklüğünün belli sınırlar arasında kalmasına neden olur. Popülasyon Dalgalanmaları: Bir bölgeye popülasyon yerleştikten ve dengeye ulaştıktan sonra birey sayısındaki değişmeler devam eder. Bu değişikliklere popülasyon dalgalanmaları denir. Popülasyon dalgalanmaları düzenli ya da düzensiz olabilir. Düzensiz değişmeler önceden bilinemez. Düzenli değişmeler mevsimsel veya birkaç yıllık periyotlar halinde olabilir.
Birey sayısı I II III Bir popülasyonda, I. Yaşam alanının çok fazla daraltılması II. Besin miktarının artması III. Avcı bireylerin artması Değişmelerden hangileri popülasyonda yok olma tehlikesi yaratabilir? A) I ve II B) I ve III C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III Bir popülasyonla ilgili olarak birey sayısının zaman göre değişimi yukarıdaki gibidir. Buna göre hangi aralıkta doğum ve iç göçler, ölüm ve dış göçlerden daha azdır? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III