EĞİTİMDE KULLANILAN ÖLÇME ARAÇ VE YÖNTEMLERİ Öğrenci başarısının belirlenmesi amacıyla eğitim-öğretim süreci içerisinde veya sonrasında çeşitli ölçme araçları kullanılmaktadır. Öğrenci başarısının belirlenmesinde kullanılan ölçme araçları süreç, sonuç veya hem süreç hem de sonuç odaklı olabilir. Bu ölçme araçlarını genel olarak geleneksel ve otantik (bütünleştirici) olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Geleneksel ölçme araçlarının içerisinde açık uçlu, kısa yanıtlı, çoktan seçmeli, eşleştirmeli, doğru-yanlış ve boşluk doldurmalı madde türlerinin kullanıldığı ölçme araçları bulunmaktadır. Otantik ölçme araçları düşünüldüğünde ise performans görevleri (poster, yazılı raporlar, proje), portfolyo (ürün dosyası) gibi uygulaması zaman isteyen ya da yapılandırılmış grid, tanılayıcı dallanmış ağaç, kavram haritaları, öz/grup/akran değerlendirme gibi anlamlı öğrenme ürünlerine odaklanan ölçme araçları akla gelmektedir.
1. Açık Uçlu Sorular Açık uçlu soruların yer aldığı yazılı yoklamalar, yazılı olarak sorulan soruların öğrenciler tarafından yine yazılı olarak genellikle sınırlandırma getirilmeksizin cevaplanması gereken ölçme araçlarıdır. Açık Uçlu Soruların Üstünlükleri 1. Açık uçlu sorularda öğrencinin verilen sorunun yanıtını zihninde organize ederek yanıtlaması gerekmektedir. Dolayısıyla soru başına ayrılan süre uzundur. Her soru için ayrılan sürenin çok olması bir sınav süresinde kullanılacak soru sayısını sınırlar. Bu durum soru sayısının az olması nedeniyle duyarlığın düşmesine ve dolayısıyla hem geçerliği, hem de güvenirliği olumsuz yönde etkilemektedir. 2. Açık uçlu sorularda sorunun yanıtını öğrencilerin yazması nedeniyle, yazı güzelliği, kağıt düzeni vb. ölçme konusu olmayan özelliklerin puanlamaya karışması söz konusu olabilir. Bu durum puanların geçerliğini düşürür. 3. Açık uçlu sorularda verilen yanıtın kısmen doğru olması durumunda kısmi puanlama yapılması söz konusudur. 4. Açık uçlu sorularda puanlama anahtarı kullanılmalıdır. Puanlama anahtarının kullanılmaması durumunda puanlamaya öznellik karışabilir. Bu durum farklı zamanlarda aynı puanlayıcı tarafından yapılan puanlamaların veya aynı zamanda farklı puanlayıcılar tarafından yapılan puanlamaların tutarsız olmasına yol açabilir. Dolayısıyla ölçme sonuçlarının güvenirliğinin düşmesine neden olur. 5. Soruların açık ve net bir şekilde ifade edilmesi gerekir. Aksi taktirde farklı şekilde anlaşılabilecek ifadelerin yer alması soruların farklı şekillerde yanıtlanmasına yol açabilir. Bu bakımdan soruların görünüş geçerliği oldukça önemlidir. 6. Açık uçlu soruların madde istatistikleri (madde güçlüğü v.b.) istatistiksel olarak belirlenemeyeceğinden, istenilen geçerlik ve güvenirlikte sınavların hazırlanması zordur. 7. Açık uçlu sorular için soru hazırlanması fazla zaman gerektirmez. Ancak puanlanması özellikle kalabalık gruplar için çok zaman alıcı olabilir. 8. Puanlama yapılırken öznelliği azaltmak amacıyla bireylerin isimlerinin kapatılması, her bireyin ilk sorusunun sonra her bireyin ikinci sorusunun puanlanması ve puanlama anahtarı kullanılması gerekmektedir.
Puanlama Yaklaşımları Açık uçlu sorularda öğrencilerin kağıtlarının puanlanmasında kullanılan başlıca yaklaşımlar; 1. Genel izlenimle puanlama: Bu puanlama yaklaşımda tüm bireylerin sorulara verdiği yanıtlar gözden geçirildikten sonra edinilen genel izlenime bağlı olarak verilen yanıtların puanlanması sağlanır. Öznel yargıların karışması ve aynı yeteneğe sahip bireylere farklı puanlar atanması olasılığı yüksektir. 2. Sınıflama Yoluyla Puanlama: Genel izlenim yaklaşımında olduğu gibi tüm yanıtlar gözden geçirildikten sonra başarı bakımından yüksek, orta ve düşük kağıtlar sınıflanır daha sonra her sınıf kendi içerisinde değerlendirilerek puanlanır. Genel izlenim yaklaşımından daha sistemli bir yaklaşım olsa bile sınıfların belirlenmesinde ve bireylere puanların atanmasında diğer bireylerin yanıtlarından etkilenme ve öznel yargıların karışması söz konusudur. 3. Sıralama Yoluyla Puanlama: Bireylerin verdikleri yanıtlara bağlı olarak başarı durumları bir diğerine göre belirlenir. Bağıl olarak başarı sırasına göre bireylere puan atanması sağlanır. Bu tür puanlamada farklı zamanlarda veya farklı puanlayıcılar tarafından yapılan sıralamaların değişmesine bağlı olarak puanların tutarsızlığı söz konusu olabilir. 4. Anahtarla Puanlama: Bu yaklaşımda bireylerin sorulara verdikleri yanıtların diğerlerini etkilemesi söz konusu değildir. Genel izlenim ve diğer yaklaşımlarda olduğu gibi bireylerin birbirleri ile karşılaştırılması söz konu olmaksızın daha önceden belirlenen tam doğru ve kısmi doğru yanıtların bireylerin vermiş oldukları yanıtlarla karşılaştırılarak mutlak bir değerlendirme yapılır. Böylece bireylere atanan puanlar diğer yaklaşımlara göre objektif ve farklı zaman veya farklı puanlayıcılar tarafından puanlama yapıldığında daha tutarlıdır. Açık Uçlu Soruların Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler 1. Sorular açık ve anlaşılır olmalı, öğrenciler tarafından farklı yorumlanmaları engellenmeli, sorular sınırlandırılmalıdır. 2. Her soru diğerinden bağımsız yanıtlanabilmelidir. 3. Uzun yanıt gerektiren az sayıdaki soru yerine yanıtı sınırlandırılmış daha çok soru sorulması ile ölçme aracının duyarlılığının artırılması sağlamalıdır. 4. Öğrenciler tarafından bilinen kaynaklardan sorular aynen alınmamalıdır.
5. Sınavda sorulması planlanandan daha çok soru hazırlamalı ve mümkünse ön uygulaması yapılarak soruların anlaşılabilirliği, ortalama sınav süresi ve cevap anahtarı hazırlanmalıdır.
2. Kısa Yanıtlı Sorular Soruların bir veya birkaç kelime bazı durumlarda ise bir veya birkaç cümle ile yanıtlanabildiği madde formatının kullanıldığı ölçme araçlarıdır. Kısa yanıtlı soru türünün kullanıldığı ölçme araçları açık uçlu ve çoktan seçmeli sınavların arasında yer almaktadır. Bu testleri açık uçlu sorulardan ayrılan özellik daha kısa yanıtlar verilmesini sağlayan daha çok sorunun sorulabilmesidir. Çoktan seçmeli testlerden ayıran özellik ise seçeneklerin verilmemesinden dolayı verilecek kısa yanıtlara şans başarısıyla ulaşma ihtimali yoktur. Kısa Yanıtlı Testlerin Özellikleri 1. Kısa yanıtlı testlerde kompozisyon becerisi, yazı güzelliği gibi ölçme sonuçlarına karışması istenmeyen özellikler ölçme sonuçlarına karışmaz. Bu durum açık uçlu sorulara kıyasla geçerliğinin yüksek olmasını sağlar. 2. Yanıtlar kısa olduğundan daha çok soru sorulabilir. Bu bakımdan kapsam geçerliği açık uçlu sorulara göre daha yüksektir. 3. Kısa yanıtlı testlerde puanlayıcı yanlılığı çok az olabildiğinden açık uçlu sorulara göre daha objektiftir. 4. Kısa yanıtlı testler eğitimin hemen hemen her basamağında kullanılabilir. 5. Kısa yanıtlı test maddelerinin yazılması çoktan seçmeli maddelere göre daha kolaydır. 6. Kısa yanıtlı sınavların puanlanması açık uçlu sorulara göre kolaydır. Kısa Yanıtlı Soruların Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler 1. Sorular davranışı yoklayacak şekilde açık ifade edilmeli, yanlış anlaşılmalara yol açmamalıdır. 2. Her soru bir davranışı yoklamaya yönelik olmalıdır. 3. İfadeler öğrencilerin tanıdığı kaynaklardan aynen alınmamalıdır. 4. Bir soru başka bir sorunun yanıtını vermemeli, ipuçları bulunmamalıdır.
3. Çoktan Seçmeli Sorular Öğrencinin sorunun cevabını düşünüp bulması ve bulduğu cevabı seçenekler arasından seçmesi gereken ölçme araçlarıdır. Bir testin puanlanabilen en küçük birimine test maddesi denir. Sorunun sorulduğu ana bölüme madde kökü, olası yanıtların bulunduğu bölüme seçenekler denir. Bir maddede verilen seçeneklerden bir tanesi doğru ya da en doğru yanıttır. Bu yanıta anahtarlanmış yanıt adı verilir. Anahtarlanmış yanıt dışında kalan seçeneklere de çeldiriciler denilir. Seçmeli maddeleri farklı şekillerde sınıflandırmak mümkündür. Bu sınıflamalarda ele alınan ölçüte bağlı olarak değişmektedir. Doğru Yanıta Göre Sınıflama 1. Doğru yanıtı kesin ve biricik olan maddeler 2. En doğru yanıtın sorulduğu maddeler 3. Birleşik yanıt gerektiren maddeler Madde Köküne Göre Sınıflama 1. Kökü soru kipinde olan maddeler 2. Kökü eksik cümle olan maddeler 3. Kökü olumsuz olan maddeler Maddelerin Gruplandırılmasına Göre Sınıflama 1. Ortak köklü maddeler 2. Ortak seçenekli maddeler Çoktan Seçmeli Testlerin Özellikleri 1. Çoktan seçmeli test maddelerinde sorunun olası yanıtları seçeneklerde verilir. Yanıtlayıcı bu seçenekler arasından bulduğu sonucu veya vardığı yargıyı içeren seçeneği seçer.
2. Sınav süresinin büyük bölümü maddenin okunarak, doğru yanıtın bulunması ve işaretlenmesi için kullanılır. 3. Maddelerin yanıtlanmasında özellikle hız testlerinde okuma hızı ve yeteneği önemlidir. 4. Çoktan seçmeli testler ile çok çeşitli alanlardaki bilgiler ve beceriler yoklanabilir. 5. Çoktan seçmeli testler 3.sınıf düzeyinden itibaren hemen hemen tüm eğitim kademelerinde kullanılabilir. 6. Çoktan seçmeli test maddelerinde doğru yanıt şans başarısı ile bulunabilir ve şans başarısı olasılığı seçenek sayısına bağlıdır. 7. Çoktan seçmeli testler ile ön uygulama yapılması ve madde istatistiklerinin hesaplanası durumunda istenilen güçlükte testler oluşturulabilir. 8. Çoktan seçmeli test maddesi hazırlamak ve test geliştirmek bilgi ve uzmanlık gerektirir. 9. Çoktan seçmeli testlerin hazırlanması uzun zaman alır, fakat buna karşılık puanlanması kısa sürede yapılabilir. 10. Bir sınavda çok madde kullanılabileceği için, duyarlılığı yüksek dolayısıyla güvenirliği yüksektir. 11. Objektif puanlama yapılabilir. Çoktan Seçmeli Soruların Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler 1. Test maddesi açık bir dille bütün yanıtlayıcılar tarafından anlaşılacak biçimde yazılmalı, her maddede soru açık, anlaşılır, kesin ve kısa olarak sorulmalıdır. Bu özellik test maddesinin görünüş geçerliğine sahip olmasını ifade etmektedir. 2. Bireyin dikkatini ölçen değil ölçülen özelliği açık bir şekilde ölçen sorular hazırlanmalıdır. 3. Madde ile önemsiz ayrıntılar ve ezber bilgiler yoklanmamalıdır. 4. Her madde testteki diğer maddelerden bağımsız yanıtlanabilir olmalıdır. Yani bir madde bir diğer maddeye ipucu sağlamamalıdır. 5. Madde kökü gereksiz açıklamalar ve bilgilerle doldurulmamalı, soru için madde kökünde en kısa ve en açık ifade kullanılmalıdır. 6. Her madde sadece bir davranışı yoklamalıdır. 7. Madde kökünde çift olumsuz ifade kullanılmamalıdır.
8. Çeldiriciler mantığa uygun, açık ve olabildiğince kısa olmalıdır. 9. Seçenek uzunlukları yaklaşık olarak aynı olmalıdır. 10. Seçenek ifadeleri madde kökünü tamamlar nitelikte ya da madde köküyle uyumlu olmalıdır. 12. Hepsi ve hiçbiri seçenekleri mümkünse kullanılmamalıdır.
4. Eşleştirmeli Sorular Bir yönerge altında belirli bir konuya ilişkin olarak verilen öncüller ile seçeneklerin eşleştirilmesi istenen madde türüdür. Öncüller seçeneklerden daha uzun yapıya sahip ve tek bir seçenek ile eşleşen ifadelerdir. Seçenekler ise öncül sayısından fazla olmakla birlikte bir veya birden fazla öncül ile eşleşebilen daha kısa ifadelerdir. Eşleştirmeli Soruların Özellikleri 1. Doğru-yanlış testlerinde olduğu gibi duyarlığı yüksektir. 2. Hazırlanması aşaması çoktan seçmeli testlere kıyasla kolay ancak diğerlerine göre zaman alıcıdır. 3. Puanlanması kolaydır. 4. Bilgi-kavrama-uygulama gibi alt düzey bilişsel özellikleri yoklayan sorular yazılması için uygundur. 5. Seçenek sayısının öncül sayısından fazla olması şans başarısını azaltmaktadır. Eşleştirmeli Soruların Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler 1. Öncüller sayılar seçenekler ise harfler ile gösterilebilir. 2. Öncüllerin başında boşluk bırakılarak eşleştiği seçeneğin sembolünün yazılması sağlanmalı oklar ile gösterimde meydana gelebilecek karışıklıklar önlenmelidir. 3. Her sorunun başında verilen yönergede eşleşmeyecek seçeneklerin olup olmadığı, seçeneklerin birden fazla öncül ile eşleşebilip eşleşemeyeceği ve eşleştirmenin hangi ölçüte bağlı olarak yapılacağı hakkında bilgiler yer almalıdır. 4. Her soruda tek boyutluluk sağlanmalı öncüllerin konu bakımından homojen olması sağlanmalıdır. Öncül sayısının artması tek boyutluluğu zedeleyebilir.
5. Doğru-Yanlış Sorular Verilen önermelerin doğru-yanlış veya evet-hayır gibi iki kategorili olarak yanıtlanmasına izin veren maddelerden oluşan ölçme araçlarıdır. Doğru-Yanlış Testlerin Özellikleri 1. Çok sayıda soru sorulabilir geniş bir kapsam yoklanabilir. 2. Yanıtlar sadece bir harf yada işaretleme (kodlama) ile verilebilir. 3. Puanlanması kolay ve objektiftir. 4. Madde yapısı basittir ve genellikle bilişsel düzey olarak bilgi-kavrama ve uygulama basamağında sorular sorulmaktadır. 5. Eğitimin hemen her düzeyinde kullanılabilir. 6. Test yönergesi (açıklama) kısa ve basittir. 7. Şans başarısının en yüksek olduğu madde türüdür. Doğru-Yanlış Soruların Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler 1. Her maddede bir ana fikir bulunmalı ve bir davranışı yoklamaya yönelik hazırlanmalıdır. Özellikle ve - veya bağlaçlarının kullanımında dikkatli olunmalıdır. 2. Maddelerinin yaklaşık yarısı doğru yarısı yanlış olmalıdır. 3. Her madde kesinlikle doğru ya da kesinlikle yanlış olmalıdır. 4. Her madde kısa ve açık olarak ifade edilmelidir. 5. Olumsuz, özellikle çift olumsuz cümle yapısı kullanılmamalıdır. 6. Maddeler uzunlukları bakımından yaklaşık olarak aynı olmalıdır. 7. Bir maddenin yanlışlığı ya da doğruluğu ipuçları ile bulunmamalıdır.
6. Boşluk Doldurmalı Sorular Bir önerme veya bir cümle içerisinden bir veya birkaç kelimenin çıkarılması ile elde edilen sorunun öğrenci tarafından tamamlanması beklenen ölçme araçlarıdır. Boşluk Doldurmalı Soruların Özellikleri 1. Boşluk doldurmalı sorular kullanılarak duyarlığı yüksek ölçme araçları oluşturulabilir. 2. Boşluk doldurmalı sorular daha çok bilgi-kavrama basamaklarına odaklanmaktadır. 3. Hazırlaması ve puanlaması oldukça basit ve kolaydır. 4. Kısa yanıtlı soruların aksine yanıtlar verilen boşluk ile sınırlandırıldığından özgün yanıtların verilmesi mümkün değildir. 5. İyi hazırlanmadığı durumda verilen boşluğun öncesindeki ve sonrasındaki kelimeler yanıt için ipucu oluşturabilir. Boşluk Doldurmalı Soruların Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler 1. Sorular ders kitabından veya belirli kaynaklardan aynen alınmamalıdır. 2. Boşluk cümlenin sonuna doğru verilmelidir. 3. Boşluğun öncesinde ve sonrasın yanıta ipucu sağlayacak kelimelerin eklerin bulunmamasına dikkat etmek gerekir. 4. Bir cümlede en çok boşluk bırakılmalıdır. 5. Bırakılan boşlukların önemli kavramları yoklayacak özellikte olmasına dikkat etmek gerekir.
Madde Türlerinin Karşılaştırılması Madde Türü Açık Uçlu Kısa Yanıtlı Çoktan Seçmeli Eşleştirmeli Doğru- Yanlış Boşluk Doldurmalı Ölçütler Hazırlanması Kolay Kolay Zor Orta Kolay Kolay Madde Sayısı Az Çok Çok Çok Çok Çok Puanlanması Zor Orta Kolay Kolay Kolay Kolay Şans Başarısı Düşük Düşük Yüksek Orta Çok Yüksek Düşük Puanlamada Düşük Orta Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek Objektiflik Kapsam Geçerliği Düşük Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek Ölçülebilen Yaratma Değerlendirme Değerlendirme Uygulama Uygulama Uygulama En Üst Bilişsel Düzey