TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

ICS 03.100.01, 13.100 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 18002 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 18002 Şubat 2004 ICS 03.100.01, 13.100 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ TS 18001 UYGULAMA KILAVUZU Occupational health and safety management systems Guidelines for the implementation of TS 18001 TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

Önsöz Bu standard, BSI-OHSAS 18002 (2000) +Amd.(2002) standardı esas alınarak, TSE Mühendislik Hizmetleri Hazırlık Grubu na bağlı Akreditasyon ve Belgelendirme Özel Daimi Komitesi nce hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 24 Şubat 2004 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

İçindekiler 1 Kapsam...1 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar...1 3 Terimler ve Tarifler...2 4 İSG Yönetim sistemi unsurları...3 4.1 Genel şartlar...3 4.2 İSG Politikası...5 4.3 Planlama...7 4.4 Uygulama ve işletme...14 4.5 Kontrol ve düzeltici faaliyet...22 4.6 Yönetimin gözden geçirmesi...31 Ek A (Bilgi için) TS 18001, ISO 14001 ve ISO 9001 ile eşleştirme...33 Ek B (Bilgi için) TS 18001, TS 18002 ve ILO-OSH:2001 İş güvenliği ve sağlığı yönetim sistemleri kılavuzlarıyla eşleştirme...38 Kaynaklar...41

İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemleri - TS 18001 uygulama kılavuzu 1 Kapsam Bu standard, TS 18001 standardının uygulanması konusundaki tavsiyeleri kapsar. Bu standard, TS 18001 standardının temel prensiplerini açıklar ve TS 18001 deki her şart için amaç, tipik girdiler, prosesler ve tipik çıktıları tarif eder. Böylece, TS 18001 in anlaşılmasına ve uygulanmasına yardımcı olur. Bu standard TS 18001 de belirtilenlere ilave şartlar oluşturmaz ve TS 18001 standardının uygulanması için mecburi yaklaşımlar getirmez. Bu standard ile ürün ve hizmet güvenliğinden ziyade iş sağlığı ve güvenliğinin ele alınması amaçlanmıştır. TS 18001 1 Kapsam Bu standard, bir kuruluşun iş sağlığı ve güvenliği (İSG) risklerini kontrol etmesi ve performansını iyileştirmesini sağlamak için, İSG yönetim sistemi şartlarını kapsar. Bu, İSG performans kriterlerinin durumunu belirtmediği gibi bir yönetim sisteminin tasarımı için ayrıntılı şartları da kapsamaz. Bu standard aşağıdakileri yapmayı hedefleyen her kuruluşa uygulanabilir; a) Kuruluşun faaliyetleri ile ilgili olarak, İSG risklerine maruz kalabilecek çalışanlar ve ilgili diğer taraflar için riskleri yok etmek veya en aza indirmek üzere bir İSG yönetim sistemi oluşturmak, b) Bir İSG yönetim sistemini kurmak, uygulamak ve sürekli iyileştirmek, c) Kuruluşun beyan edilen İSG politikasına uyum konusunda kendini garantiye almak, d) Bu uyumu başkalarına göstermek, e) Kuruluşun İSG yönetim sisteminin bir dış kuruluş tarafından belgelendirilmesini / kaydedilmesini sağlamak, f) Bu standardın şartları ile uyumun sağladığını tayin ve bu durumu beyan etmek. Bu standardın bütün şartlarının, herhangi bir İSG yönetim sistemine dahil edilmesi amaçlanmıştır. Uygulamanın kapsamı kuruluşun İSG politikası, faaliyetlerin yapısı ile çalışmaların riskleri ve karmaşıklığı gibi faktörlere bağlı olacaktır. Bu standard ile ürün ve hizmet güvenliğinden ziyade iş sağlığı ve güvenliğinin ele alınması amaçlanmıştır. 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. No TS 18001 BS 8800 2) ISO 19011 Adı (İngilizce) Occupational health and safety management systems Specification Guide to occupational health and safety management systems Guidelines for quality and/or environmental management systems auditing TS No 1) TS 18001 TS EN 30011-1 Adı (Türkçe) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri- Şartlar Kalite Sistemleri Tetkiki - Kılavuz - Kısım 1: Tetkik 1)TSE NOTU : Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 2)TSE NOTU :Bilgi atıfıdır. 1

3 Terimler ve Tarifler Bu standardın amaçları bakımından TS 18001 de verilen terimler ve tarifler geçerlidir. TS 18001 Terimler ve tarifler 3.1 Kaza Ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet veren istenmeyen olay. 3.2 Tetkik Faaliyet veya faaliyetlerle bağlantılı sonuçların, planlanan düzenlemelere uygunluğunu ve bu düzenlemelerin etkin bir şekilde uygulanıp uygulanmadığını, kuruluşun politikasını ve hedeflerini (Madde 3.9) gerçekleştirmek için uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan sistematik inceleme. 3.3 Sürekli iyileştirme Kuruluşun, İSG politikasına bağlı olarak, genel iş sağlığı ve güvenliği performansını iyileştirmek için, İSG yönetim sistemini geliştirme prosesi. Not - Prosesin aynı anda faaliyet gösterilen tüm alanlarda gerçekleştirilmesi gerekmez. 3.4 Tehlike İnsanların yaralanması, hastalanması, malın veya malzemenin hasar görmesi, işyeri ortamının zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine sebep olabilecek kaynak veya durum. 3.5 Tehlike tanımlaması Bir tehlikenin (Madde 3.4) varlığını tanıma ve özelliklerini tarif etme prosesi. 3.6 Olay Kazaya sebep olan veya sebep olacak potansiyele sahip olan oluşum. Not - Hastalığa, ölüme, yaralanmaya, zarara veya diğer kayıplara sebep olmadan gerçekleşen olaylara hasarsız olay denir. Olay terimi hasarsız olay ları da kapsar. 3.7 İlgili taraflar Kuruluşun İSG performansı ile ilgilenen, ya da bu performanstan etkilenen kişi veya grup. 3.8 Uygunsuzluk Doğrudan ya da dolaylı olarak yaralanma, hastalık, malın hasar görmesi, işyerinin zarar görmesi veya bunların birlikte gerçekleşmesine neden olabilecek; yönetim sistemi performansından, kanunlardan, işlemlerden, uygulamalardan ve çalışma standardlarından veya benzerlerinden herhangi bir sapma. 3.9 Hedefler Kuruluşun kendisi için başarmak üzere koyduğu İSG performansı türünden amaçlar. 3.10 İş sağlığı ve güvenliği Çalışanların, geçici işçilerin, yüklenici personelinin, ziyaretçilerin ve çalışma alanındaki diğer insanların sağlık ve güvenliğini etkileyen faktörler ve şartlar. 3.11 İSG yönetim sistemi Kuruluşun faaliyetleri ile ilgili İSG risklerinin yönetimini kolaylaştıran tüm yönetim sisteminin bir parçası. Bu, kuruluş yapısını, faaliyet planlarını, sorumlulukları, deneyimleri, prosesleri, prosedürleri ve kuruluşun İSG politikasının geliştirilmesi, uygulanması, iyileştirilmesi, başarılması, gözden geçirilmesi ve sürdürülmesi için gerekli kaynakları kapsar. 2

3.12 Kuruluş Kendi fonksiyonları ve yönetimi olan; birleşik veya ayrı, kamu veya özel, şirket, işletme, firma, teşebbüs, enstitü, kurum veya bunların bir parçası. Not - Birden fazla işletme birimi olan kuruluşlar için bir işletme birimi kuruluş olarak tarif edilebilir. 3.13 Performans Kuruluşun İSG politika ve hedefleri temel alınarak, sağlık ve güvenlik risklerinin kontrolü ile ilişkili İSG yönetim sisteminin ölçülebilir sonuçları. Not - Performans ölçümü, İSG yönetim faaliyet ve sonuçlarının ölçülmesini kapsar. 3.14 Risk Tehlikeli bir olayın meydana gelme olasılığı ile sonuçlarının bileşimi. 3.15 Risk değerlendirmesi Riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve riske tahammül edilip edilemeyeceğine karar vermek için kullanılan prosesin tamamı. 3.16 Güvenlik Kabul edilemez zarar riski altında olmama durumu [ISO/IEC Guide 2]. 3.17 Katlanılabilir risk Kuruluşun, yasal zorunluluklara ve kendi İSG politikasına göre, tahammül edebileceği düzeye indirilmiş risk. Not 1 - BS 8800 dahil olmak üzere bazı referans dokümanlarında risk değerlendirme terimi tehlikenin tanımlanması, riskin belirlenmesi ve uygun risk azaltma ve risk kontrol tedbirlerinin alınmasını kapsayan prosesin tamamı için kullanılmıştır. TS 18001 ve TS 18002 standardları bu prosesin münferit elemanlarını ayrı ayrı ele almakta olup risk değerlendirme terimi bu dokümanlarda sadece ikinci adımı, yani riskin belirlenmesini ifade etmektedir. Not 2 - Kurulma terimi bir kalıcılık seviyesini gerektirmektedir ve bir sistemin bütün elemanlarının uygulandığı gösterilinceye kadar o sistemin kurulmuş olduğu düşünülmemelidir. Bakım terimi bir sistemin kurulduktan sonra işlemeye devam etmesini ifade eder. Bunu için organizasyonun aktif katılımı gereklidir. Bir çok sistem iyi bir şekilde işlemeye başlar fakat bakım eksikliğinden dolayı zaman içinde bozulur. TS 18001 in bir çok unsuru (kontrol ve düzeltici faaliyet ve yönetimin gözden geçirmesi gibi) sistemin bakımının aktif şekilde yapılmasını sağlamak üzere tasarımlanmıştır. 4 İSG Yönetim sistemi unsurları 4.1 Genel şartlar a) TS 18001 şartı Kuruluş, gerekli şartları 4. Maddede belirtilen bir İSG yönetim sistemini kurmalı ve sürdürmelidir. b) Amaç Kuruluş, TS 18001 standardının bütün şartlarına uyan bir yönetim sistemini kurmalı ve sürdürmelidir. Bu husus kuruluşun yasal ve diğer İSG şartlarına uyumlu olmasını da kolaylaştırır. İSG yönetim sisteminin ayrıntı seviyesi ve karmaşıklığı, dokümantasyonun kapsamı ve buna ayrılan kaynaklar kuruluşun büyüklüğüne ve faaliyetlerinin yapısına bağlıdır. Her kuruluş kendi sınırlarını tanımlama serbestliğine ve esnekliğine sahiptir ve TS 18001 standardını kuruluşun tamamını, belirli işletme birimlerini veya belirli faaliyetleri kapsayacak şekilde uygulamayı tercih edebilir. Yönetim sisteminin sınırlarını ve kapsamını belirlerken dikkatli olmak gerekir. Kuruluşlar işletmelerinin genelinin değerlendirilmesi için gerekli olan veya çalışanların veya diğer ilgili tarafların İSG sini etkileyebilecek bir faaliyeti değerlendirme dışı bırakacak şekilde kapsamlarını sınırlamamalıdır. 3

Şekil 1 - Başarılı bir İSG yönetim sistemi elemanları TS 18001 belirli bir işletme birimi veya faaliyet için uygulanmışsa kuruluşun diğer bölümleri tarafından geliştirilmiş olan İSG politikaları ve prosedürleri bu özel işletme birimi veya faaliyet tarafından kullanılabilmeli, böylece TS 18001 şartlarına uyumun sağlanmasında kolaylık sağlamalıdır. Bunun için bu İSG politika ve prosedürlerinde özel işletme birimi veya faaliyete uyumun sağlanması için küçük tadilat ve değişikliklerin yapılması gerekebilir. c) Tipik girdi TS 18001 in uygulanması için gerekli bütün girdi şartları şartnamede tarif edilmiştir. d) Tipik çıktı Tipik bir çıktı, etkin olarak uygulanmış ve bakımı yapılmış bir İSG yönetim sistemidir. Bu sistem İSG performansında sürekli iyileştirme yapılması konusunda yardımcı olur. 4

4.2 İSG Politikası a) TS 18001 şartı Şekil 2 - İSG politikası Kuruluşun üst yönetimi tarafından onaylanmış, tüm sağlık ve güvenlik hedeflerini, sağlık ve güvenlik performansını geliştirme karar ve iradesini açıkça ortaya koyan bir iş sağlığı ve güvenliği politikası olmalıdır. Bu politika; a) Kuruluşun İSG risklerinin yapısına ve büyüklüğüne uygun olmalı; b) Sürekli iyileştirme için bir taahhüt içermeli; c) En azından yürürlükteki İSG mevzuatına ve üyesi olduğu kuruluşların şartlarına uyulacağı taahhüdünü içermeli; d) Dokümante edilmeli, uygulanmalı ve sürdürülmeli; e) Çalışanların kendi bireysel İSG sorumluluklarının farkında olmaları amacı ile tüm çalışanlara duyurulmalı; f) İlgili taraflar için ulaşılabilir olmalı, g) Kuruluşun kendisine uygun ve ilgili olarak kalmasını sağlamak için periyodik olarak gözden geçirilmelidir. b) Amaç İSG politikası kuruluş için genel yönlendirme yapar ve işlem prensiplerini belirler. İSG sorumluluğu için İSG hedeflerini ve kuruluş çapında gerekli performansı belirler. Bir kuruluşun, özellikle üst yönetimin iyi bir İSG yönetimine olan resmi taahhüdünü gösterir. Belgelendirilmiş bir İSG politikası beyanı üretilmeli ve kuruluşun üst yönetimi tarafından onaylanmalıdır. Not - İSG politikası kuruluşun genel iş politikaları ve diğer yönetim disiplinlerine ilişkin politikaları ile uyumlu olmalıdır. c) Tipik girdiler Yönetim İSG politikalarını belirlerken aşağıdaki hususları dikkate almalıdır: - Bir bütün olarak kuruluşun işine ilişkin politika ve hedefler, - Kuruluşun İSG tehlikeleri, - Yasal ve diğer şartlar, - Kuruluşun geçmişteki ve şu andaki İSG performansı, - Diğer ilgili tarafların ihtiyaçları, - Sürekli iyileştirme için fırsatlar ve ihtiyaçlar, - Gerekli kaynaklar, - Çalışanların katkıları, - Yüklenicilerin ve diğer dış personelin katkıları. 5

d) Proses Kuruluşun üst yönetimi aşağıdaki noktaları dikkate alarak bir İSG politikası hazırlamalı ve onaylamalıdır. İSG politikasının üst yönetim tarafından bildirilmesi ve teşvik edilmesi önemlidir. Etkin olarak düzenlenmiş ve bildirilmiş bir İSG politikası aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır: 1) İSG politikası kuruluşun İSG risklerinin yapısı ve büyüklüğü ile uyumlu olmalıdır; Başarılı İSG yönetim sisteminin merkezinde tehlike belirleme, risk değerlendirme ve risk kontrolü bulunur. Bu husus kuruluşun İSG politikasına yansıtılmalıdır. İSG politikası kuruluşun gelecekteki vizyonuyla tutarlı olmalıdır. İSG politikası gerçekçi olmalı, kuruluşun karşı karşıya olduğu riskleri olduğundan büyük veya küçük göstermemelidir. 2) İSG politikası sürekli iyileştirme taahhüdünü içermelidir; Kuruluşlar üzerindeki sosyal baskılar kuruluşları işyerindeki hastalık, kaza ve olay risklerini azaltmaya zorlamaktadır. Kuruluş yasal sorumluluklarını yerine getirmenin yanı sıra değişen iş ve yasa ihtiyaçlarını karşılamak üzere İSG performansını ve İSG yönetim sistemini etkin ve verimli bir şekilde iyileştirmeyi hedef almalıdır. İSG politika beyanı işlem için geniş alanları içine alsa bile, planlanan performans iyileştirmeleri İSG hedefleri cinsinden ifade edilmeli (Madde 4.3.3), İSG yönetim programı vasıtasıyla yönetilmelidir (Madde 4.3.4). 3) İSG politikası en azından mevcut geçerli İSG mevzuatına ve kuruluşun tabi olduğu diğer şartlara uyum taahhüdünü içermelidir; Kuruluşlar ilgili İSG mevzuatına ve diğer İSG şartlarına uymak zorundadır. İSG politikasındaki taahhüt kuruluşun bu mevzuata ve diğer şartlara uyum sağlama görevinin olduğunu ve bu görevi yerine getirme niyetini açıkça teyit etmek anlamına gelir, mümkünse bunlardan daha iyi şartları gerçekleştirme niyetini ifade eder. Not - Diğer şartlar şirket veya grup politikaları, kuruluşun kendi iç standardları veya şartnameleri veya kuruluşun tabi olduğu uygulama kuralları anlamına gelebilir. 4) İSG politikası doküman haline getirilmeli, uygulanmalı ve sürdürülmelidir; Planlama ve hazırlanma başarılı uygulamanın anahtarlarıdır. Çoğunlukla İSG politika beyanları ve İSG hedefleri gerçekçi değildir, çünkü bunları sağlamak için ayrılan kaynaklar yetersizdir veya uygun değildir. Genel bir beyanda bulunmadan önce kuruluş gerekli bütün finansmanın, becerinin ve kaynakların mevcut olduğunu ve bu çerçevede İSG hedeflerine gerçekçi olarak ulaşılabileceğini kontrol etmelidir. İSG politikasının etkili olabilmesi için bu politika doküman haline getirilmeli, yeterliliğinin sürekli olarak sağlanması için periyodik olarak gözden geçirilmeli ve gerektiğinde değiştirilmeli veya revize edilmelidir. 5) İSG politikası çalışanların kendi İSG sorumluluklarının bilincinde olmasını sağlamak üzere bütün çalışanlara bildirilmelidir; İSG nin başarılı olması için çalışanların katılımı ve desteği şarttır. Çalışanlar, İSG yönetiminin kendi iş ortamlarının kalitesine olan etkileri konusunda bilinçlendirilmeli ve İSG yönetimine aktif katılım için teşvik edilmelidir. Çalışanlar (yönetim seviyesi dahil her seviyede) kendi sorumluluklarını anlamazlarsa ve gerekli görevleri yapacak ehliyet seviyesinde değillerse İSG yönetimine etkin katkıda bulunamazlar. Bunun için kuruluş İSG politikalarını ve İSG hedeflerini bütün çalışanlarına açıkça bildirmeli, böylece onlara kendi İSG performanslarını ölçebilecekleri bir çerçeve vermelidir. Not - Bir çok ülkede kuruluşların İSG yönetim sistemlerinde çalışanlara danışılmasını ve katılımlarının sağlanmasını gerektiren kurallar bulunmaktadır. 6) İSG politikası ilgili tarafların kullanımına açık olmalıdır; 6

7) Kuruluşun İSG performansıyla ilgili olan veya bundan etkilenen kişi veya gruplar (iç veya dış) İSG politika beyanıyla özellikle ilgilenirler. Bunun için, İSG politikasının bunlara iletilmesi için bir proses olmalıdır. Bu proses ilgili tarafların talebi halinde İSG politikasının onlara verilmesini sağlamalıdır, fakat istenmeden kopya gönderilmesini sağlamak zorunda olmamalıdır. 8) İSG politikası, kuruluş için ilgili ve uygun durumda kalmasını sağlamak üzere periyodik olarak gözden geçirilmelidir. Değişiklik kaçınılmazdır; kanunlar gelişmekte ve sosyal beklentiler yükselmektedir. Bundan dolayı kuruluşun İSG politikası ve yönetim sistemi düzenli olarak gözden geçirilerek uygun ve etkili durumda kalmaları sağlanmalıdır. Eğer değişiklik yapılırsa bunlar mümkün olan en kısa zamanda bildirilmelidir. e) Tipik çıktı Tipik bir çıktı bütün kuruluşa bildirilen kapsamlı ve anlaşılır bir İSG politikasıdır. 4.3 Planlama Şekil 3 - Plânlama 4.3.1 Tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk kontrolü için planlama a) TS 18001 şartı Kuruluş, tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için prosedürler oluşturmalı ve sürdürmelidir. Bu prosedürler aşağıdakileri içermelidir; - Rutin veya rutin olmayan faaliyetler; - İş yerine erişebilme imkanına sahip personelin faaliyetleri (taşeronlar ve ziyaretçiler dahil); - Kuruluş veya diğerleri tarafından sağlanan iş yerindeki kolaylıklar. Kuruluş, İSG hedeflerini koyarken bu değerlendirmelerin sonuçlarının ve bu kontrollerin etkilerinin dikkate alınmasını sağlamalıdır. Kuruluş bu bilgileri dokümante etmeli ve güncel tutmalıdır. Tehlike tanımlaması ve risk değerlendirmesi için kuruluşun metodolojisi; - Düzenleyici değil proaktif olmasını sağlamak için, kapsamına, yapısına ve zamanlamasına göre tarif edilmeli, - Madde 4.3.3 ve Madde 4.3.4 de tarif edilen tedbirlerle giderilmesi veya kontrol edilmesi gereken risklerin sınıflandırılmasını ve tanımlanmasını sağlamalı, - İşletme deneyimi ve uygulanan risk kontrol tedbirlerinin kapasiteleri ile tutarlı olmalı, - Kuruluşun şartlarının tayinine, eğitim ihtiyacının tanımlanmasına ve/veya işletme kontrollerinin geliştirilmesine girdi sağlamalı, - Gerekli faaliyetlerin hem etkin, hem de zamanında uygulanması için izlemeyi sağlamalıdır. 7

b) Amaç Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinden sonra kuruluşun kapsamında bulunan bütün önemli İSG tehlikelerinin toplamı hakkında bilgi sahibi olması gerekir. Not- BS 8800 dahil olmak üzere bazı referans dokümanlarında risk değerlendirme terimi tehlikenin tanımlanması, riskin belirlenmesi ve uygun risk azaltma ve risk kontrol tedbirlerinin alınmasını kapsayan prosesin tamamı için kullanılmıştır. TS 18001 ve TS 18002 standardları bu prosesin münferit elemanlarını ayrı ayrı ele almakta olup risk değerlendirme terimi bu dokümanlarda sadece ikinci adımı, yani riskin belirlenmesini ifade etmektedir. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri ile bunların çıktıları İSG sisteminin tamamı için temel oluşturmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri ile İSG sisteminin diğer elemanları arasındaki bağlantının açık bir şekilde kurulması ve görünür olması önemlidir. Madde 4.3.1 c) ve Madde 4.3.1 e) TS 18001 standardının Madde 4.3.1 i ile TS 18001 nin diğer şartları arasındaki bağlantılar hakkında yol gösterici bilgileri vermektedir. Bu standardın amacı kuruluşun tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinin uygun ve yeterli olup olmadıklarını belirlemesi için gerekli prensipleri sağlamaktır. Bu faaliyetlerin nasıl yapılması gerektiği konusunda tavsiyelerde bulunmak bu standardın amaçları arasında değildir. Not - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri hakkında daha fazla bilgi için BS 8800 e bakılmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri kuruluşa kendi İSG risklerini sürekli olarak tanımlama, değerlendirme ve kontrol etme imkanını vermelidir. Her durumda kuruluş içindeki normal ve anormal çalışmalar ile muhtemel acil durumlar dikkate alınmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinin karmaşıklığı büyük ölçüde kuruluşun büyüklüğü, kuruluş içindeki işyerlerinin durumları, tehlikelerin özellikleri, karmaşıklıkları ve önemleri gibi faktörlere bağlıdır. TS 18001 Madde 4.3.1 in amacı çok sınırlı tehlikelere maruz küçük kuruluşları karmaşık tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol işlemlerini yapmaya zorlamak değildir. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri bu proseslerin icra edilmesi için gerekli maliyet ve zaman ile güvenilir verilerin varlığını dikkate almalıdır. Bu proseslerde yasal sebeplerle veya başka amaçlarla geliştirilmiş olan bilgiler kullanılabilir. Kuruluş, ayrıca, ele alınan İSG riskleri üzerinde sahip olabileceği pratik kontrol derecesini de dikkate alabilir. Kuruluş şimdiki ve geçmişteki faaliyetleriyle prosesleriyle, ürünleriyle ve/veya hizmetleriyle ilgili girdi ve çıktıları dikkate alarak İSG risklerinin neler olduğunu belirlemelidir. İSG yönetim sistemi mevcut olmayan bir kuruluş İSG risklerine ilişkin tutumunu bir başlangıç incelemesiyle belirleyebilir. Hedef, İSG yönetim sistemini kurmak için temel oluşturmak üzere kuruluşun maruz kalabileceği bütün İSG risklerini dikkate almak olmalıdır. Bir kuruluşun başlangıç incelemesinde aşağıdaki noktaları dikkate alması (kendisini bunlarla sınırlamamak üzere) faydalı olur: - Yasal şartlar, - Kuruluşun maruz kalabileceği bütün İSG risklerinin belirlenmesi, - Bütün mevcut İSG yönetim uygulamalarının, proseslerinin ve prosedürlerinin incelenmesi, - Önceki olay, kaza ve acil durum incelemelerinden gelen geri beslemenin değerlendirilmesi. Başlangıç incelemesi için uygun bir yaklaşım faaliyetlerin özelliğine bağlı olarak kontrol listelerini, görüşmeleri, doğrudan muayene ve ölçümleri, önceki yönetim sisteminin tetkik sonuçlarını ve diğer gözden geçirme faaliyetlerin içerebilir. Başlangıç incelemesinin Madde 4.3.1 in geri kalanında açıklanan sistematik yaklaşım yerine kullanılabilecek bir alternatif yol olmadığı burada vurgulanmaktadır. 8

c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - İSG için yasal ve diğer şartlar (Madde 4.3.2), - İSG politikası (Madde 4.2), - Olay ve kaza kayıtları, - Uyumsuzluklar (Madde 4.5.2), - İSG yönetim sistem tetkik sonuçları (Madde 4.5.4), - Çalışanlardan ve diğer ilgili taraflardan alınan iletişim (Madde 4.4.3), - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve işyerindeki iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) elde edilen bilgiler, - En iyi uygulamalardan, kuruluşla ilgili tehlikelerden, benzer kuruluşlarda meydana gelmiş olan olay ve kazalardan elde edilen bilgiler, - Aşağıdakiler de dahil olmak üzere, kuruluşun tesisleri, prosesleri ve faaliyetleri hakkındaki bilgiler; - Değişiklik kontrol prosedürlerinin detayları, - Arazi planları, - Proses akış şemaları, - Tehlikeli madde envanterleri (ham malzemeler, kimyasal malzemeler, atıklar, ürünler, alt ürünler), - Zehirlilik bilgileri ve diğer İSG verileri, - İzleme verileri (Madde 4.5.1), - İşyeri çevre verileri. d) Proses 1) Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol i) Genel Risk yönetim tedbirleri pratik olan durumlarda tehlikenin ortadan kaldırılması, bundan sonra riskin azaltılması (meydana gelme olasılığını azaltmak veya yaralanma veya hasarın ciddiyetini azaltmak suretiyle), son olarak ta kişisel koruyucu teçhizatın kullanılması prensibini yansıtmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri risk yönetimi için anahtar araçlardır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri sanayi dallarına göre büyük değişiklikler gösterir. Bu değişiklikler basit değerlendirmelerden kapsamlı dokümantasyona sahip karmaşık nicel analizlere kadar gidebilir. Kuruluşun kendi ihtiyaçlarına ve işyeri durumlarına uygun tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerini tanımlamak, uygulamak ve İSG mevzuatına uyumunu sağlamak kuruluşun kendi sorumluluğundadır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri düzenleyici değil proaktif tedbirler olarak uygulanmalıdır, yani bunlar yeni veya revize edilmiş faaliyet ve prosedürlerden önce gelmelidir. Belirlenen risk azaltma ve kontrol tedbirleri değişiklikler yapılmadan önce uygulanmalıdır. Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri sadece tesis ve prosedürlerin normal işletmesine değil aynı zamanda tesisin temizliği ve bakımı gibi periyodik veya tesisin işletmeye kapatılması ve açılması gibi zaman zaman uygulanan çalışmalara da uygulanmalıdır. Belirli bir tehlikeli görevi kontrol etmek için yazılı prosedürlerin varlığı kuruluşun o işlem üzerinde tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerini yapmaya devam etmesi ihtiyacını ortadan kaldırmaz. Kuruluş kendi personeli tarafından yapılan faaliyetlerin meydana getirdiği tehlike ve risklerin yanında taşeronların ve ziyaretçilerin faaliyetlerinden ve başkaları tarafından temin edilen ürün ve/veya hizmetlerin kullanımından kaynaklanan tehlike ve riskleri de dikkate almalıdır. ii) Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesleri dokümante edilmeli ve aşağıdaki elemanları içermelidir: - Tehlikelerin tanımlanması, - Mevcut (veya teklif edilmiş) kontrol tedbirleri ile (belirli tehlikelere maruz kalma durumunu, kontrol tedbirlerinin başarısız olması ihtimalini ve yaralanma ve hasarların sonuçlarının ciddiliğini dikkate alarak) risklerin değerlendirilmesi, - Artık risklerin kabul edilebilirliğinin değerlendirilmesi, - İhtiyaç duyulan ilave risk kontrol tedbirlerinin belirlenmesi, - Risk kontrol tedbirlerinin riski kabul edilebilir seviyeye indirmek için yeterli olup olmadığının değerlendirilmesi. 9

10 Ayrıca, proses aşağıdaki maddelerin tanımını da içermelidir: - Kullanılacak tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinin özellikleri, zamanlaması, kapsamı ve metodolojisi, - İlgili İSG mevzuatı ve diğer şartlar, - Proseslerin icrasından sorumlu personelin rolleri ve yetkileri, - Prosesleri icra edecek personel için yetenek ve eğitim ihtiyaçları (Madde 4.4.2). (Kullanılacak proseslerin yapısına ve cinsine bağlı olarak kuruluşun dışarıdan danışmanlık veya hizmet alması gerekebilir), - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) gelen bilgilerin kullanılması, - İncelenmekte olan proseslerin içindeki insan hatası riskinin nasıl dikkate alınacağı, - Zaman içinde bozulan malzeme, tesis veya teçhizatın, özellikle depolanmış durumdayken meydana getirdiği tehlikeler. iii) Sonraki işlemler Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol proseslerinden sonra aşağıdaki işlemler yapılmalıdır: - Gerekli olduğuna karar verilen düzeltici ve önleyici faaliyetlerin (Madde 4.5.2) zamanında tamamlanma durumunun izlendiğini gösteren açık deliller olmalıdır (Bunun için risk kontrol tedbirleri için önerilen değişiklikleri yansıtmak ve artık risklerin revize edilmiş tahminlerini belirlemek üzere daha ileri safha tehlike tanımlama ve risk değerlendirme yapılması gerekebilir), - Sonuçlarla ve düzeltici ve önleyici faaliyetlerin tamamlanmasıyla ilgili geri besleme yönetim gözden geçirmesinin (Madde 4.6) girdisi olmak ve revize edilmiş veya yeni İSG hedeflerini belirlemek üzere yönetime iletilmelidir, - Kuruluş, belirli tehlikeli görevleri yapan personelin yeteneklerinin risk değerlendirme prosesi tarafından gerekli risk kontrollerini oluşturmak için belirtilen seviyeye uygun olup olmadığını belirleyecek durumda olmalıdır, - Daha sonraki işletme prosesinden elde edilen tecrübe gerektiğinde prosesleri ve bunların dayandığı verileri değiştirmek için kullanılmalıdır. 2) Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrollerinin gözden geçirilmesi Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosesi, İSG politika dokümanında belirtildiği şekilde önceden belirlenmiş bir zamanda veya periyotta veya yönetimin önceden belirlediği bir zamanda gözden geçirilmelidir. Bu periyot aşağıdaki faktörlere bağlı olarak değişebilir: - Tehlikenin özelliği, - Riskin büyüklüğü, - Normal işletmeye göre değişiklik, - Besleme stoklarında, ham maddelerde, kimyasal maddelerde olan değişiklikler. Bu gözden geçirme, kuruluşta meydana gelen değişikliklerin mevcut değerlendirmelerin geçerliliğini sorgulanabilir duruma getirdiği zaman da yapılmalıdır. Söz konusu değişiklikler aşağıdakileri kapsayabilir: - Büyüme, küçülme, yeniden yapılanma, - Sorumlulukların yeniden dağıtılması, - Çalışma metotlarının veya davranış biçimlerinin değişmesi. e) Tipik çıktılar Aşağıdaki elemanlar için dokümante edilmiş prosedürler olmalıdır: - Tehlikelerin tanımlanması, - Tanımlanan tehlikelerle ilgili risklerin belirlenmesi, - Her tehlikeyle ilgili risklerin seviyelerinin, kabul edilebilir olup olmadıklarının belirtilmesi, - Risklerin, özellikle kabul edilemez risklerin, izlenmesi ve kontrolüne ilişkin tedbirlerin tarif edilmesi veya bunlara atıfta bulunulması (Madde 4.4.6 ve Madde 4.5.1), - Uygun olan yerlerde belirlenen risklerin azaltılması için İSG hedefleri ve işlemleri (Madde 4.3.3) ve bunların azaltılmasının gelişmesinin izlenmesi için gereken takip faaliyetleri, - Kontrol tedbirlerinin uygulanması için gerekli yetenek ve eğitim şartlarının belirlenmesi (Madde 4.4.2), - Gerekli kontrol tedbirleri sistemin işletme kontrol elemanının bir parçası olarak detaylandırılması (Madde 4.4.6), - Yukarıda adı geçen prosedürlerin her biri tarafından üretilen kayıtlar.

Not - BS 8800 dahil olmak üzere bazı referans dokümanlarında risk değerlendirme terimi tehlikenin tanımlanması, riskin belirlenmesi ve uygun risk azaltma ve risk kontrol tedbirlerinin alınmasını kapsayan prosesin tamamı için kullanılmıştır. TS 18001 ve TS 18002 standardları bu prosesin münferit elemanlarını ayrı ayrı ele almakta olup risk değerlendirme terimi bu dokümanlarda sadece ikinci adımı, yani riskin belirlenmesini ifade etmektedir. 4.3.2 Yasal ve diğer şartlar a) TS 18001 şartı Kuruluş, kendisine uygulanabilir olan yasal ve diğer İSG şartlarını belirlemek ve bunlara ulaşmak için bir prosedür oluşturmalı ve sürdürmelidir. Kuruluş bu bilgileri güncel durumda tutmalıdır. Kuruluş, çalışanlarına ve diğer ilgili taraflara yasal ve diğer şartlar hakkındaki bilgileri iletmelidir. b) Amaç Kuruluş, ilgili yasal ve diğer şartların faaliyetlerini nasıl etkilediğinin veya gelecekte nasıl etkileyeceğinin bilincinde olmalı ve bu bilgiyi ilgili personele iletmelidir. TS 18001 in Madde 4.3.2 sindeki şart bilincin arttırılması ve yasal sorumlulukların anlaşılması amacına yöneliktir. Kuruluşun nadiren kullanılacak bir yasal ve diğer dokümanlar kitaplığı oluşturması amaçlanmamaktadır. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdaki maddelerden oluşur: - Kuruluşun üretim veya hizmet gerçekleştirme proseslerinin ayrıntıları, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları (Madde 4.3.1), - En iyi uygulamalar (kodlar, sanayi birliği kılavuzları gibi), - Yasal şartlar/resmi yönetmelikler, - Bilgi kaynaklarının listesi, - Milli, yabancı, bölgesel veya uluslar arası standardlar, - Kuruluşun iç şartları, - İlgili tarafların şartları. d) Proses İlgili mevzuat ve diğer şartlar belirlenmelidir. Kuruluşlar, bilgiyi destekleyen ortamlar (kağıt, CD, disk, İnternet) dahil olmak üzere bilgilere ulaşmak için en uygun yolları aramalıdır. Kuruluş ayrıca hangi şartların geçerli olduğunu, nereye uygulanacağını ve kuruluşta bu bilgilerin kime gitmesi gerektiğini de değerlendirmelidir. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Bilgilerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi için gerekli prosedürler, - Hangi şartların geçerli olduğu ve nereye uygulanacağı (bu bir kayıt defteri şeklinde olabilir), - Kuruluşun karar verdiği yerlerde hazır bulundurulacak şartlar (metin, özet veya analiz), - Yeni İSG mevzuatına göre kontrollerin uygulanmasının izlenme prosedürleri. 4.3.3 Hedefler a) TS 18001 şartı Kuruluş, içerisindeki her bir ilgili fonksiyon ve seviyede dokümante edilmiş iş sağlığı ve güvenliği hedeflerini oluşturmalı ve sürdürmelidir. Not - Hedefler pratik olan durumlarda ölçülebilir büyüklüklerle ifade edilmelidir. Kuruluş, hedeflerini oluştururken ve gözden geçirirken yasal ve diğer şartları, İSG tehlikelerini, risklerini, teknolojik seçeneklerini, finansal çalıştırma ve işletme şartlarını, ilgili tarafların görüşlerini dikkate almalıdır. Hedefler sürekli iyileştirme taahhüdünü de içeren İSG politikası ile tutarlı olmalıdır. 11

b) Amaç İSG politikasına ulaşmayı sağlamak üzere kuruluş çapında ölçülebilir İSG hedeflerinin belirlenmesi gereklidir. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Bir bütün olarak kuruluşun işiyle ilgili politika ve hedefler, - Sürekli iyileştirme dahil olmak üzere İSG politikası (Madde 4.2), - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları (Madde 4.3.1), - Yasal ve diğer şartlar (Madde 4.3.2), - Teknolojik seçenekler, - Mali, işletme ve iş şartları, - Çalışanların ve ilgili tarafların görüşleri (Madde 4.4.3), - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve işyerindeki iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) elde edilen bilgiler, - Önceden belirlenmiş İSG hedeflerine karşı performansın analizi, - İSG uyumsuzluklarının, kazaların, olayların ve hasarların geçmiş kayıtları, - Yönetim gözden geçirmesinin sonuçları (Madde 4.6). d) Proses Uygun yönetim kademesi yukarıda açıklanan tipik girdilerden gelen bilgi ve verileri kullanarak İSG hedeflerini ve bunların önceliklerini belirlemelidir. İSG hedefleri belirlenirken, İSG hedeflerinden en fazla etkilenmesi beklenenlerden gelen bilgi ve verilere özel önem verilmelidir. Böylece hedeflerin daha makul olması ve daha geniş kabul görmesi sağlanmalıdır. Kuruluşun dışındaki kaynaklardan (yükleniciler ve diğer ilgili taraflar gibi) gelen bilgi ve verilerin de dikkate alınmasında fayda vardır. İSG hedeflerinin belirlenmesi için uygun yönetim seviyesindeki toplantılar düzenli olarak (örneğin, en azından yıllık olarak) yapılmalıdır. Bazı kuruluşlar için İSG hedeflerinin belirlenme prosesinin dokümante edilmesi gerekebilir. İSG hedefleri hem geniş kapsamlı şirket İSG konularını hem de kuruluş içindeki belirli münferit fonksiyonlara ve seviyelere özel İSG konularını ele almalıdır. Her İSG hedefi için uygun göstergeler tanımlanmalıdır. Bu göstergeler İSG hedeflerinin uygulanmasının izlenmesini sağlamalıdır. İSG hedefleri, makul ve ulaşılabilir olmalıdır. Kuruluşun bunlara ulaşma kabiliyeti olmalı ve bunları izleyebilmelidir. Her İSG hedefinin gerçekleşmesi için makul ve erişilebilir bir zaman çizelgesi belirlenmelidir. Kuruluşun büyüklüğüne, İSG hedeflerinin karmaşıklığına ve zaman çizelgesine bağlı olarak İSG hedefleri ayrı alt hedeflere ayrılabilir. İSG hedefleri için bazı örnekler aşağıda verilmiştir: - Risk seviyelerinin azaltılması, - İSG yönetim sistemine ilave özelliklerin kazandırılması, - Mevcut özellikleri iyileştirmek veya bunların uygulanmasındaki tutarlılığı arttırmak için alınacak tedbirler, - Özellikle önlenmek istenen olayların ortadan kaldırılması veya sıklığının azaltılması. İSG hedefleri ilgili personele bildirilmeli (eğitim veya grup brifingleriyle, Madde 4.4.2) ve İSG yönetim programı vasıtasıyla uygulamaya konulmalıdır (Madde 4.3.4). e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar kuruluştaki her fonksiyon için dokümante edilmiş, ölçülebilir İSG hedefleridir. 12

4.3.4 İSG yönetim programları a) TS 18001 şartı Kuruluş, hedeflerine ulaşmak için İSG yönetim programı veya programlarını oluşturmalı ve sürdürmelidir. Bu programlar aşağıdaki dokümantasyonu içermelidir; a) Kuruluşun ilgili fonksiyon ve seviyelerinde hedeflere ulaşılması için verilen sorumluluk ve yetki; b) Amaçlara ulaşırken kullanılacak araçlar ve zaman çizelgesi. İSG yönetim programları düzenli ve planlı aralıklarla gözden geçirilmelidir. Gerektiğinde İSG yönetim programları kuruluşun faaliyetlerinde, ürünlerinde, hizmetlerinde veya işletme şartlarındaki değişikliklere göre yeniden düzenlenmelidir. b) Amaç Kuruluş bir İSG programı oluşturarak İSG politikasına ve hedeflerine ulaşmaya çalışmalıdır. Bunun için stratejilerin ve işlem planlarının geliştirilmesi gerekir. Bu stratejiler ve işlem planları dokümante edilmeli ve yayınlanmalıdır. İSG hedeflerine ulaşma yönündeki gelişmeler izlenmeli, gözden geçirilmeli, kaydedilmelidir. Buna göre stratejiler ve işlem planları gerektiğinde güncelleştirilmeli veya değiştirilmelidir. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - İSG politikası ve İSG hedefleri, - Yasal ve diğer şartların gözden geçirilmesi, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları, - Kuruluşun ürün ve hizmet gerçekleştirme proseslerinin ayrıntıları, - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve işyerindeki iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) elde edilen bilgiler, - Yeni veya farklı teknolojik seçeneklerin getirdiği fırsatların gözden geçirilmesi, - Sürekli iyileştirme faaliyetleri, - Kuruluşun İSG hedeflerine ulaşmak için gereken kaynakların varlığı. d) Proses İSG yönetim programı her seviyede İSG hedeflerine ulaşılmasından sorumlu olan personeli belirlemelidir. İSG hedeflerine ulaşmak için yapılması gereken çeşitli görevleri de belirlemelidir. Her görev için uygun sorumluluk ve yetki dağılımını göstermeli, ilgili İSG hedefinin genel zaman çizelgesine uyulabilmesi için görevlere uygulanacak zaman çizelgelerini belirtmelidir. Her görev için uygun kaynakların (mali, insan, teçhizat, lojistik) tahsisini de sağlamalıdır. Bu program belirli eğitim programlarıyla da ilişkilendirilebilir (Madde 4.4.2). Eğitim programları bilginin dağıtılması ve gözetim koordine edilmesine yardımcı olur. Çalışma uygulamalarında, proseslerde, teçhizat ve malzemede önemli değişikliklerin beklendiği durumlarda program yeni tehlike tanımlama ve risk değerlendirme işlemlerini sağlamalıdır. İSG yönetim programı beklenen değişiklikler hakkında ilgili personele danışılmasını temin etmelidir. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar tanımlanmış ve dokümante edilmiş İSG yönetim programlarıdır. 13

4.4 Uygulama ve işletme 4.4.1 Yapı ve sorumluluk a) TS 18001 şartı Şekil 4 - Uygulama ve işletme Kuruluşun İSG yönetimini kolaylaştırmak için, İSG risklerini etkileyen faaliyetlerini, proseslerini yöneten, yerine getiren ve doğrulayan personelin sorumlulukları ve yetkileri ile rolleri tarif edilmeli, dokümante edilmeli ve duyurulmalıdır. İş sağlığı ve güvenliği için nihai sorumluluk, üst yönetimin üzerindedir. Kuruluş, üst yönetiminden bir üyeyi, (örneğin büyük bir kuruluşta yönetim kurulu üyesi veya üst düzey bir yönetici) İSG yönetim sisteminin doğru uygulanması, kuruluşun tüm alanlarında ve her proses adımındaki gerekliliklerin sağlanması için özel bir sorumluluk ile atamalıdır. Yönetim, İSG yönetim sisteminin uygulanması, kontrolü ve geliştirilmesi için gerekli kaynakları sağlamalıdır. Not - Kaynaklar; insan kaynaklarını, uzmanlaşmış becerileri, teknoloji ve finansal kaynakları içerir. Aşağıdakileri gerçekleştirmek için, kuruluş yönetiminin atadığı bir kişi; tarif edilmiş görev sorumluluk ve yetkiye sahip olmalıdır; a) İSG yönetim sistemi şartlarının bu standarda uygun olarak oluşturulması, uygulanması ve sürdürülmesini sağlamak; b) İSG yönetim sisteminin iyileştirilmesi için bir temel oluşturacak ve gözden geçirilmek üzere üst yönetime sunulacak İSG yönetim sistemi performansı hakkındaki raporları sağlamak. Bütün bunlar yönetimin sorumluluğu ile birlikte İSG performansının sürekli iyileştirilmesinde yönetimin taahhüdünü göstermelidir. b) Amaç İSG yönetiminin etkinliğinin sağlanması için rollerin, sorumlulukların ve yetkilerin tanımlanmış, dokümante edilmiş ve yayınlanmış olması; İSG görevlerinin yapılabilmesi için gerekli kaynakların tahsis edilmiş olması gerekir. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Organizasyon yapısı/şeması, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları, - İSG hedefleri, - Yasal ve diğer şartlar, - Görev tanımları, - Kalifiye personel listeleri. 14

d) Proses 1) Genel İSG yönetim sistemine dahil olan görevleri yapan personelin sorumlulukları ve yetkileri açıkça tarif edilmeli, farklı fonksiyonlar arasındaki ara yüzlerdeki sorumluluklar da açıkça tanımlanmalıdır. Bu tarifler, diğerlerinin yanı sıra aşağıdaki kişiler için yapılmalıdır: - üst yönetim, - Kuruluşun bütün seviyelerindeki hat yönetimi, - Proses operatörleri ve genel iş gücü, - Yüklenicilerin İSG yöneticileri, - İSG eğitim sorumluları, - İSG için kritik olan teçhizattan sorumlu olanlar, - İSG kalifikasyonlarına sahip olan çalışanlar veya kuruluş içindeki diğer İSG uzmanları, - Danışma meclislerindeki İSG çalışan temsilcileri. Ancak, kuruluş İSG nin kuruluştaki herkesin sorumluluğu olduğu, bu sorumluluğun sadece İSG yönetim sisteminde görev almış olanlarla sınırlanmadığı fikrini açıklamalı ve yaymalıdır. 2) Üst yönetimin sorumluluklarının belirlenmesi Üst yönetimin sorumluluğu kuruluşun İSG politikasının tarif edilmesini ve İSG yönetim sisteminin uygulanmasının sağlanmasını kapsamalıdır. Bu taahhüdün bir parçası olarak, üst yönetim tarafından İSG yönetim sisteminin uygulanması için kendisine yetki ve sorumluluk verilmiş bir kişinin atanması gerekir. (Büyük ve karmaşık kuruluşlarda birden fazla kişinin atanması gerekebilir.) 3) Yönetimin atadığı kişinin sorumluluğunun belirlenmesi İSG yönetim sistemi için atanan kişi üst yönetimin üyesi olmalıdır. İSG yönetim sistemi için atanan kişi İSG fonksiyonunun genel çalışmasını izlemek üzere kendilerine yetki verilmiş başka kişiler tarafından desteklenebilir. Ancak, İSG yönetim sistemi için atanan kişi sistemin performansı hakkında devamlı bilgilendirilmeli, periyodik gözden geçirmelere ve İSG hedeflerinin belirlenmesi faaliyetlerine aktif olarak katılmalıdır. Bu personele verilen diğer görev ve fonksiyonların İSG sorumluluklarını yerine getirmesine engel olmamasına dikkat edilmelidir. 4) Hat yönetim sorumluluğunun belirlenmesi Hat yönetim sorumluluğu kendi çalışma alanları içinde İSG nin yönetilmesini kapsamalıdır. İSG konularının esas olarak hat yönetiminde olduğu durumlarda, sorumluluk ve yetkilerde çelişki olmaması bakımından, kuruluş içindeki uzmanlık isteyen İSG fonksiyonlarıyla ilgili roller ve sorumluluklar açıkça belirlenmelidir. Bu husus İSG konuları arasındaki çelişkilerin ve üretkenlik konularının bir üst yönetim kademesine aktarılarak çözümlenmesini içermelidir. 5) Rollerin ve sorumlulukların dokümante edilmesi İSG sorumlulukları ve yetkileri kuruluş için uygun olan bir şekilde dokümante edilmelidir. Bu işlem aşağıdaki şekillerden biriyle veya kuruluşun tercih edebileceği başka bir yolla yapılabilir: - İSG yönetim sistemi el kitapları, - Çalışma prosedürleri ve görev tanımları, - İş tanımları, - Başlangıç eğitim paketi. Eğer kuruluş çalışanın diğer rollerini ve sorumluluklarını kapsayan yazılı iş tanımları vermeyi tercih ederse, İSG sorumlulukları bu iş tanımlarına dahil edilmelidir. 6) Rollerin ve sorumlulukların bildirilmesi İSG sorumlulukları ve yetkileri kuruluş içindeki bütün seviyelerde bu durumdan etkilenecek herkese bildirilmelidir. Böylece, personel çeşitli fonksiyonların kapsamını, bunların arasındaki ilişkileri ve işlem başlatma kanallarını anlamalıdır. 7) Kaynaklar Yönetim işyerinin güvenli durumda tutulması için gerekli teçhizat, insan, uzmanlık ve eğitim kaynaklarının yeterli seviyede sağlanmasını temin etmelidir. Kaynaklar, performans ölçümü ve izlemesi de dahil olmak üzere İSG programlarının ve faaliyetlerinin yapılması için yeterli ise kaynakların yeterli seviyede sağlandığı düşünülebilir. İSG yönetim sistemlerini kurmuş olan kuruluşlar için kaynakların yeterliliği konusunda en azından kısmi değerlendirme için planlanan İSG hedefleri gerçekleşen sonuçlarla mukayese edilebilir. 8) Yönetim taahhüdü Yöneticiler İSG ye taahhütlerini görünür bir şekilde ifade etmelidir. İfade yolları çalışma sahalarının ziyaret edilmesi, kaza araştırmalarına katılım, düzeltici faaliyetler için kaynak temini, İSG toplantılarına katılım ve destek mesajları yayınlamak şeklinde olabilir. 15

e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Bütün ilgili personel için İSG sorumluluklarının ve yetkilerinin tanımı, - Rollerin ve sorumlulukların el kitaplarında, prosedürlerde ve eğitim paketlerinde belgelenmesi, - Rollerin ve sorumlulukların bütün ilgili personele ve diğer ilgili taraflara bildirilmesi, - Bütün seviyelerde İSG faaliyetlerine yönetimin aktif katılımı ve desteği. 4.4.2 Eğitim, bilinç ve yeterlilik a) TS 18001 şartı İş yerinde, personel, İSG yi etkileyebilecek konularda yeterli olmalıdır. Yeterlilik, uygun eğitim, öğretim ve/veya tecrübe terimleri ile tanımlanmalıdır. Kuruluş, ilgili her seviye ve fonksiyonda çalışanların aşağıda belirtilenlerden haberdar olmasını sağlayan prosedürler oluşturmalı ve bunları sürdürmelidir; - İSG politika ve prosedürlerine, İSG yönetim sistemi gereklerine uygunluğun önemi; - Kuruluşun kendi iş faaliyetlerinin, gerçek veya potansiyel faaliyetlerinin İSG üzerindeki sonuçları ve İSG nin kişisel performansın geliştirilmesine faydaları; - Acil durumlara hazırlıklı olma ve bu durumlarda yapılması gerekenler de dahil olmak üzere İSG politika ve prosedürlerine ve İSG yönetim sisteminin şartlarına uyumdaki rolleri ve sorumlulukları (Madde 4.4.7); - Belirtilmiş işletme prosedürlerinden sapmanın potansiyel sonuçları, Eğitim prosedürleri aşağıdaki farklı seviyeleri dikkate almalıdır; Sorumluluk, yetenek, yeterlilik ve bilgi düzeyi, Risk. b) Amaç Kuruluşlar personelin kendilerine verilen görevleri yerine getirmek için uygun yetenekte olmasını sağlayacak etkin prosedürlere sahip olmalıdır. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - Rollerin ve sorumlulukların tanımları, - İş tanımları (tehlikeli işlerle ilgili detaylar dahil), - Personel performans değerlendirmeleri, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol sonuçları, - Prosedürler ve işletme talimatları, - İSG politikası ve İSG hedefleri, - İSG programları. d) Proses Prosese aşağıdaki unsurlar dahil edilmelidir: - İSG bilincinin ve kuruluşun her seviye ve fonksiyonunda gerekli yeterliliklerin sistematik olarak tanımlanması, - Personelin halen sahip olduğu seviye ile İSG bilinci ve yeterliliği için gereken seviye arasındaki farkların belirlenmesi ve giderilmesi için yapılacak düzenlemeler, - Gerekli olduğu düşünülen eğitimlerin zamanında ve sistematik olarak verilmesi, - Personelin gereken bilgi ve yeterliliği kazandığını ve bunları muhafaza ettiğini kontrol etmek üzere değerlendirme yapılması, - Personelin eğitim ve yeterlilik kayıtlarının uygun şekilde tutulması. Aşağıdaki hususları ele almak amacıyla İSG bilinci ve eğitim programı başlatılmalı ve sürdürülmelidir: - Kuruluşun İSG düzenlemelerinin anlaşılması ve bunlarla ilgili olarak kişilerin belirli rolleri ve sorumluluklarının anlaşılması, - Çalışanlar için ve kuruluştaki bölümler, sahalar, daireler, alanlar, görevler ve işler arasında geçiş yapan personel için sistematik başlangıç ve devam eğitim programı, - İşe başlamadan önce mahalli İSG düzenlemeleri, tehlikeler ve riskler ile alınacak tedbirler ve izlenecek prosedürlere göre eğitim verilmesi, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrolü yapmak için eğitim verilmesi (Madde 4.3.1d), - İSG çalışan temsilcileri dahil olmak üzere, İSG sistemi içinde özel rolleri olan personel için kuruluş içinde veya dışında özel eğitim verilmesi, - Personeli, yüklenicileri ve diğerlerini (geçici işçiler gibi) yönetenler için kendi İSG sorumlulukları hakkında eğitim verilmesi. Bunun amacı hem kendilerinin hem de kontrolleri altındaki kişilerin, nerede olursa olsun, sorumlu oldukları işlemlerin tehlikelerini ve risklerini anlamalarını sağlamaktır. Ayrıca, diğer bir amacı da personelin İSG prosedürlerini takip ederek faaliyetlerini güvenli bir şekilde yapmalarını sağlamaktır. 16

- Üst yönetimim İSG yönetim sisteminin riskleri kontrol etmek, hastalıkları, yaralanmaları ve kuruluşun diğer kayıplarını en aza indirmek üzere çalışmasını sağlama rolleri ve sorumlulukları (şirketin ve kişilerin yasal sorumlulukları dahil), - Yükleniciler, geçici işçiler ve ziyaretçiler için maruz kalabilecekleri risk seviyesine göre eğitim ve bilinçlendirme programları. Eğitim etkinliği ve bunun sonucunda elde edilen yeterlilik seviyesi değerlendirilmelidir. Bu işlem eğitimin bir parçası olarak yapılabileceği gibi gereken yeterliliğinin elde edilip edilmediğinin sahada kontrolü veya verilen eğitimin daha uzun vadeli etkisinin izlenmesi şeklinde de yapılabilir. e) Tipik çıktılar Tipik çıktılar aşağıdakilerden oluşur: - Münferit roller için yeterlilik şartları, - Eğitim ihtiyaçlarının analizi, - Münferit personel için eğitim programları ve planları, - Kuruluş içinde kullanılabilecek eğitim kursları ve ürünleri, - Eğitim kayıtları ve eğitimin etkinliğini değerlendirme kayıtları. 4.4.3 Danışma ve iletişim a) TS 18001 şartı Kuruluş, uygun İSG bilgilerinin çalışanlara ve ilgili diğer taraflara iletildiğinden ve onlardan bilgi alındığından emin olunmasını sağlayan prosedürlere sahip olmalıdır. Çalışanların katılımı, işbirliği ve danışma ile ilgili düzenlemeler dokümante edilmeli ve ilgili taraflar bilgilendirilmelidir. Çalışanlar; - Risklerin yönetimi için politika ve prosedürlerin oluşturulması ve gözden geçirilmesine katılmalıdır, - İş yeri sağlık ve güvenliğini etkileyecek her değişiklik için görüşleri alınmalı, - Sağlık ve güvenlik konularında temsil edilmeli, - İSG temsilcilerinin ve yönetimin atadığı kişinin (Madde 4.4.1) kim olduğu hakkında bilgilendirilmelidir. b) Amaç Kuruluş bir danışma ve iletişim prosesi yoluyla çalışmalarından etkilenen herkesin İSG uygulamalarına katılmasını ve İSG politikası ile İSG hedeflerini desteklemesini teşvik etmelidir. c) Tipik girdiler Tipik girdiler aşağıdakilerden oluşur: - İSG politikası ve İSG hedefleri, - İlgili İSG yönetim sistemi dokümantasyonu, - Tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol prosedürleri, - İSG rolleri ve sorumluluklarının tanımları, - Çalışanlarla yönetim arasında yapılan resmi danışmaların sonuçları, - Çalışanlarla yapılan İSG danışmalarından, gözden geçirmelerden ve işyerindeki iyileştirme faaliyetlerinden (bu faaliyetler yapı itibariyle proaktif veya düzenleyici olabilir) elde edilen bilgiler, - Eğitim programı detayları. d) Proses Kuruluş, ilgili İSG bilgileri hakkında çalışanlar ve diğer ilgili taraflarla (yükleniciler, ziyaretçiler gibi) danışma ve görüş alış verişi yapma düzenlerini kurmalı ve teşvik etmelidir. Bu faaliyet çalışanların aşağıdaki proseslere katılmasını içermelidir: - Politikaların geliştirilmesi ve gözden geçirilmesi, İSG hedeflerinin geliştirilmesi ve gözden geçirilmesi, proseslerin uygulanması ve tehlike tanımlama dahil risklerin yönetilmesi ile ilgili kararlar ve kendi faaliyetleriyle ilgili risk değerlendirme ve risk kontrollerinin gözden geçirilmesi konularında danışma, - Yeni veya değiştirilmiş teçhizat, malzeme, kimyasal madde, teknoloji, proses ve çalışma biçimlerinin konulması gibi işyeri İSG sini etkileyen değişiklikler hakkında danışma. Çalışanlar İSG konularında temsil edilmeli ve kendilerine çalışan temsilcisinin ve yönetimin atadığı sorumlunun kimlikleri bildirilmelidir. 17