Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Trabzon İ li Uzungöl Doğ a Parkından Rekreasyonel ve Turizm Amaçlı Yararlanmanın Ekonomik Değ erinin Belirlenmesi* Murat KÜLEKÇİ1 mkulekci@atauni.edu.tr Rıfkı DÖNMEZ2 rdonmez@hotmail.com 1Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 25240, Erzurum 2 Öğr. Gör. Fırat Üniversitesi, Baskil MYO, Elazığ. Özet Bu çalışma Trabzon ili Uzungöl doğa parkının rekreasyonel ve turizm amaçlı kullanımının ekonomik değerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla Uzungöl doğa parkını ziyaret eden kişilerle yüzyüze gerçekleştirilen 117 anket çalışmanın ana materyalini oluşturmuştur. Çalışmada Uzungöl doğa parkının ekonomik değerini belirlemek için Seyehat Maliyeti Yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemin kullanılmasında bağımlı değişken olarak yıllık ziyaret sayısı alınmıştır. Bağımsız değişkenler ise kişibaşı seyehat maliyeti, ziyaretçi yaşı, öğrenim durumu, aylık hanehalkı geliri, ailedeki birey sayısı, cinsiyet medeni hal ve araç sahibi olup olmama durumudur. Çalışmanın sonucunda bir kişi için gezi başına tüketici rantı ve beldenin rekreasyonel ve turizm amaçlı kullanım bedeli Anahtar Kelimeler: Rekreasyon, tüketici rantı, seyehat maliyeti, Uzungöl Determination of The Economic Value of Recreational and Tourism Usage of Uzungöl Nature Park in Trabzon Abstract This study aims to determine economic value of using reactional and tourısm purpose of trabzon city uzungöl nature park. This 117 survey which conducted with people visiting Uzungöl Nature Park by faca to face is the main object of this study. Travel Cost Method was used to determine the economic value of uzungöl nature park in this study. The number of visiting in a year was used as the dependent variable in this method. Independent variables are the travel cost per person, the visitor s age, education level, monthly household income, the number of member in the family, gender, marital status and whether they can afford a vehicle. At the end of study, consumer surplus per trip for a person and the cost of using the area as recreational and tourism purposes were counted up 4728.15 TL. Recreational value of the Uzungöl Nature Park was determined as 945630000 TL. Keywords: recreation, consumption surplass, travel cost, Uzungöl 1. Giriş Dünya nüfusunun hızla artması ve artan nüfusun daha rahat yaşamak ve daha iyi beslenebilmek amacı ile doğaya yaptığı müdahaleler, ekosistemde olumsuz değişime yol açmıştır. Bu müdahaleler artan nüfusla birlikte giderek artan bir şekilde devam etmiştir. Bu durum ise başta iklim değişimi olmak üzere, yaban hayatının yok olma tehlikesi gibi dünya ekosistemini tehdit eder bir şekilde ortaya çıkmıştır. Son yüzyılın ikinci yarısına gelmeden önce miktarı doğada bol bulunan doğal kaynakların akıbetleri düşünülmez, gelecekte onları gerek miktar ve gerekse kalite açısından bekleyen tehlikeler göz ardı edilmekteydi. Oysa doğada yer alan hiçbir doğal kaynak miktar açısından sonsuz değildir. Doğal kaynakların bir süre sonra azalması veya bozulması, bununla birlikte doğal dengelerin değişmesine yol açacaktır. Bu gerçek son yıllarda yaşanan iklim değişimi, doğal hayatın tahribatının sonucu olarak gerçekleşen doğal afetler, baş gösteren diğer tehlikeli hastalık ve zararlıların ortaya çıkması insan hayatını tehlikeye sokmuştur. Günümüzde yaşanan bu olumsuzluklar doğanın ve onun yol açtığı doğal kaynakların gelecek nesillere bozulmadan aktarılması fikrini gündeme getirmiştir. Son yıllara kadar, serbest mallar olarak görülen doğal kaynakların, miktarının sabit olduğu ve bu nedenle kıt kaynaklar arasında görülmesi gerektiği birçok ekonomist tarafından belirtilmektedir. Arzları talebe göre sınırlı olan doğal kaynakları üretimde kullanarak fayda sağlayan işletmelerin üretim sonucunda yarattığı negatif dışsallıklardan, etkilenen toplumun uğradığı zararların bedelini ödemelidirler (İnan ve Kubaş, 1997). Doğal kaynağın parasal değerini belirlemede çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Dayandığı temel yaklaşım; tüketiciler ürünlere talep yaratırken, tüketimden fayda sağlamak için belli bir maliyete katlanmayı kabul etmektedirler. Tüketiciler veya kullanıcıların, kullanım karşılığı ödemeye istekli olduğu (Wlingness to Paid WTP) ve ödeyebileceği (Wlingness to Accept WTA) parasal değere göre belirlenmektedir. Kullanılan yöntemler, Koşullu Değerleme (Contingent Valuation), Hedonik Fiyat ve Seyahat Maliyeti yöntemidir. Bu değerleme yöntemlerinden yararlanarak çevresel malların parasal değerleri tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Gelişmiş ülkelerde yaygm olarak kullanılan bu yöntemlerin çevresel mallann parasal değeri yanında dışsallık sonucu oluşan çevresel hasarların maliyetlerinin belirlenmesinde de kullanılabilir. Bu çalışma, Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Destekleme Birimi tarafından desteklenmiştir (BAP-2011/155) 1239
10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Araştırmanın temel amacı araştırma alanı olarak seçilen Uzungöl Doğa Parkı nın rekreasyon ve turizm amacıyla kullanımının ekonomik değerinin belirlenmesidir. Bu sayede elde edilen sonuçların, çevresel maliyetlerinin de içine katıldığı fayda-maliyet analizlerine yol gösterici olmasının yanı sıra, koruma alanlarına ilişkin politikaların oluşturulmasında da önemli rol oynayacağı düşünülmektedir. Araştırma bölgesi Uzungöl bir köy, yayla ve eğlence yeridir. Turistik pansiyonları, alabalık lokantaları, küçük resort tipi otelleri ve doğal manzarası ile az bulunur güzellikte gezi ve konaklama yeridir. Trabzon a 99 km uzaklıkta, deniz seviyesinden 1090 m yükseklikte bulunan Uzungöl, dik yamaçları ve muhteşem orman örtüsü ile yerli ve yabancı turistlerin ilgi odağı olmuş önemli bir turizm beldesidir. Vadinin ortasında bulunan ve yamaçlardan düşen kayaların Haldizen deresinin önünü kapatmasıyla oluşmuş göl Uzungöl olarak bilinir ve çevreye aynı ad verilmistir. Özellikle yakınındaki Serah köyünün yöreye uygun tarzda yapılmış eski ahşap evleri, doğanın güzelliğini tamamlar. Yerli ve yabancı turistlerin büyük ilgisini çeken Uzungöl, turizm potansiyeli bakımından çok zengindir. Çevrede treking, kuş gözlem, botanik amaçlı turların yanı sıra daha yükseklerdeki dağların arasındaki göllere veya yakınlarındaki Şekersu, Demirkapı, Yaylaönü gibi diğer yaylalara geziler düzenleme olanağı bulunmaktadır. Yaban hayatı bakımından Uzungöl çevresindeki dağlarda ayı, kurt, yaban keçisi, tilki, Kafkas dağ horozu gibi hayvan türleri barınmaktadır. 2. Materyal ve Yöntem 2.1. Materyal Araştırma için kullanılacak veriler, birincil ve ikincil veri kaynaklarından elde edilmiştir. Birincil veri kaynağını Uzungöl doğa parkını ziyaret eden kişilerle karşılıklı görüşmeler sonucu yapılan anketler oluşturmaktadır. İkincil veri kaynakları ise bu konuda yapılmış benzer çalışmaların yazılı raporları ile Uzungöl Belediyesi ve Trabzon Kültür ve Turizm Müdürlüğünden elde edilen araştırma bölgesi ile ilgili istatistiki kayıtlar oluşturmaktadır. 2.2. Yöntem Çalışmada anket yapılacak örnek sayısını belirlemek için hafta içi ve hafta sonu ziyaret sayılarına göre oransal örnekleme yöntemi kullanılarak örnek hacmi hesaplanmıştır. Formülde %95 güven aralığı ve %10 hata payı kullanılmıştır. = Np(l - p) n (N - 1)a$x + p(l - p) o varyans N= Anakitle (34572) P=n oran (0,5 alınmıştır) Bu formüle göre örnek sayısı 102 olarak hesaplanmıştır. Yedeklerle birlikte 117 güvenilir anket elde edildiğinden yapılan değerlendirmeler 117 anket üzerinden yapılmıştır. Doğal kaynakların parasal değerlerinin tespiti konusunda geliştirilen yöntemlerden en yaygın kullanılanlarından biri Seyahat Maliyeti Yöntemidir. Bu amaçla bu çalışmada çalışma alanının rekreasyonel ve turizm amaçlı kullanım değerinin tespiti için bu yöntem kullanılacaktır. Araştırmada ilk olarak Uzungöl e ilişkin bilgiler Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan temin edilmiştir. Alanın özellikleri ve ziyaretçiler hakkında ayrıntılı bilgilerin toplanmasından sonra çalışmada uygulanacak yönteme ilişkin literatür taraması yapılmıştır. Uzungöl ün seyahat maliyeti yöntemine göre değer tespitinde, alanın özelliklerine ve literatür çalışmalarına bağlı olarak bağımsız ve bağımlı değişkenler belirlenmiştir. Elde edilen bilgiler ışığında seyahat maliyeti yöntemine ilişkin anket çalışmaları yapılmıştır. Anket verileri SPSS 15.0 for Windows programı kullanılarak sayısal hale getirilmiş ve veri tabanı oluşturulmuştur. Bundan sonraki aşamada veriler analiz edilmiştir. Anketlerin tümü kullanılarak, Uzungöl ü ziyaret edenlerin sosyoekonomik yapısı ve ziyaretleri ile ilgili özellikler, çizelgeler halinde özetlenerek, yorumlanmıştır. Seyehat maliyeti Yöntemi (SMY) esas olarak tüketici davranışına dayanmaktadır. Burada amaç, bazı sınırlamalar çerçevesinde fayda fonksiyonunun maksimizasyonudur. Fayda fonksiyonunun kabulleri, ziyaret sayısı ve çevresel malların ve alandaki hizmetlerin kalitesidir. Bu uygulama sadece belirli bir alan için söz konusudur. Yani talep fonksiyonu hesapları ve emtianın değerlendirilmesi, sadece belirli bir alana hitap eder. Bununla birlikte, yöntem farklı alanları da analiz etmek için kullanılmaktadır. Kullanılan bağımsız değişkenler arasında seyahatin maliyeti, alanda yapılan harcamalar, alanda pazarlanan malların fiyatları, zamanın fırsat maliyeti, alanın uzaklığı ve ziyaretçilerin gözünde rekreasyon alanının kalitesi yer alabilmektedir. Seyahat Maliyeti Yöntemi fonksiyonu; alana olan talep ile yapılan harcamalar arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Söz konusu fonksiyon aşağıdaki şekilde ifade edilebilmektedir (Iamtrakul ve diğ., 2005): 1240
Tarım, Yoksulluk ve Kalkınmak V = f(c, x) Formülde; V: alana yapılan seyahat sayısı, C: ziyaretlerin maliyetini, X: diğer değişkenlerin tümünü ifade etmektedir. Seyahat Maliyeti Yöntemi iki farklı şekilde uygulanmaktadır: Bölgesel Seyahat Maliyeti Yöntemi (Zonal Travel Cost Method - ZTCM) Bireysel Seyahat Maliyeti Yöntemi (Individual Travel Cost Method - ITCM) Bölgesel SMY de bağımlı değişken olarak, bir rekreasyon alanına belirli bir bölgeden yapılan ziyaretlerin oranı kullanılmaktadır. Bir başka deyişle, belirli bir bölgeden yapılan ziyaretlerin, bu bölgenin nüfusuna bölünmesiyle elde edilen orandır. Bireysel SMY de ise, bireyin bir rekreasyon alanına belirli bir zaman sürecinde yaptığı ziyaretlerin sayısı bağımlı değişken olmaktadır. Bireysel SMY de bölge ortalamaları yerine, bireysel veriler kullanılmaktadır (Bowker ve Leeworthy, 1998). Daha önceki çalışmaların sonuçları incelendiğinde bireysel seyahat maliyeti yönteminin daha sağlıklı sonuç verdiği belirlenmiştir. Ayrıca alana çok farklı bölgelerden, ülkelerden turist gelmesi nedeniyle bölgesel seyahat maliyeti yönteminin kullanılmasında bölgeleme yapılmasının oldukça zor olacağı düşünülmüş ve çalışmada bireysel seyahat maliyeti yöntemi kullanılmıştır. Toplam Seyahat Maliyeti (TSM), ziyaretçilerin ulaşım için yaptıkları harcamalar, ulaşım için harcanan zamanın ve rekreasyon alanında harcanan zamanın fırsat maliyetlerinin toplamı şeklinde ifade edilmektedir. Yolculukta Harcanan Zamanın Fırsat Maliyeti ve Rekreasyon Alanında Harcanan Zamanın Fırsat Maliyeti talep edilen açık hava rekreasyonun değerinin belirlenmesinde seyahat maliyetinin kendisi kadar, ulaşım için gerekli zamanın ekonomik değerinin de önemli olduğu, yapılan araştırmalarda genel kabul görmektedir (Pak, 2003). Fakat rekreasyon alanına ulaşım için harcanan zamanın fırsat maliyetinin, TSM ye katılması konusunda genel bir anlaşma olmasına rağmen, ulaşım zamanının maliyeti belirsiz kalmaktadır (Randall, 1994). Yani, zamanın fırsat maliyetinin nasıl hesaplanacağı konusunda, henüz çok belirgin bir uzlaşma söz konusu değildir. Seyahat-maliyet yöntemi açık ve yeşil alanlar, sahip oldukları potansiyellerine bağlı olarak farklı rekreasyon ihtiyaçlarına hizmet verirler. Genel olarak belirtildiğinde seyahat maliyeti yöntemi (SMY), dört farklı amaç için kullanılabilmektedir. Bunlardan ilki, rekreasyon alanlarının sağladıkları faydaların ekonomik anlamda ölçülmesidir. İkincisi, yeni bir rekreasyon alanının maliyetine karşı dış sadıklarının karşılaştırılarak ekonomik etkinliğinin bulunmasıdır. Üçüncüsü, rekreasyon alanlarının niteliklerinde meydana gelecek bir değişmenin yaratacağı fayda düzeyine bağlı olarak yeni ekonomik değerinin ölçülmesi ve son olarak, farklı çevre kalitesi niteliklerine ancak türdeş rekreasyon hizmetlerine sahip alanların ekonomik değerlerinin ölçülerek birbirleriyle karşılaştırılmasıdır (Freeman, 1993; Organisation for Economic Cooperation and Development, 1989; Field, 1994; Hodge, İ995). Yöntemin teorisi Herhangi bir rekreasyon alanını kullanmanın maliyeti, ağırlıklı olarak o alana erişim maliyeti tarafından belirlenir ve kullanıcıların konumları, yaygın çeşitlilik gösteren seyahat maliyetleri demetini oluşturur varsayım ına dayanmaktadır (Organisation for Economic Cooperation and Development, 1989; Freeman, 1993). Bireylerin piyasadaki gözlemlenen davranışlarının analizine dayanan yöntemin ana fikri, rekreasyon alanlarının kullanımı için bireylerin yaptıkları harcamalar kullanılarak bu tür alanlar için ÖGD nin tahmin edilmesidir. Bireylerin yaptıkları harcamalar, dışsallıkları rekreatif fayda olan alanları kullanmanın gerçek maliyetini oluşturan örneğin varsa alana giriş ücreti, ulaşım maliyeti ve kullanım ve seyahat süresi boyunca vazgeçilen diğer kazançların veya faydaların toplamıdır (Organisation for Economic Co-Operation and Development, 1989; Cameron, 1992; Johansson, 1993). Yöntemin sorunları beş ana başlık altında toplanabilmektedir. İlki seyahat maliyeti ve seyahat süresi ile ilgili verilerin tanımlanmasından kaynaklanan sorunlardır. İkincisi kullanıcının sosyo-ekonomik yapısını ortaya koyan verilerin tanımlanmasından kaynaklanan sorunlardır. Üçüncüsü alanın rekreatif olanaklarının tanımlanmasından kaynaklanan sorunlardır. Dördüncüsü ilk üç başlık altında tanımlanması beklenen veriler kullanılarak ortaya konulan talep yapısının tanımlanmasından kaynaklanan sorunlardır. Beşincisi daha çok ekonometrik nedenlere dayanan tahmin problemleridir (Organisation for Economic Co-Operation and Development, 1989; Freeman, 1993; Cameron, 1992; Johansson, 1993; Hodge, 1995). 3. Model tahmini ve tüketici rantının hesaplanması Tüketici rantının hesaplanmasında poission regresyon modelleri ile çalışılmıştır. Modellerde bağımlı değişken, bireysel yıllık ziyaret sayısı, bağımsız değişkenler seyahate ve ziyaretçilerin özelliklerine ilişkin değişkenler olarak belirlenmiştir. Kişi başına seyahat maliyeti, toplam seyahat maliyeti değişkeninin, gruptaki birey sayısına bölünmesiyle elde edilmiştir. Toplam seyahat maliyeti ise; ulaşım masrafı, Uzungöl de günlük konaklama, tüketim amacıyla yapılan harcamalar ve eğlence amacıyla yapılan harcamalar ile seyahat ve varsa buraya gelmekle vazgeçilen kazancın toplamı olarak hesaplanmıştır. Ziyaret ve ziyaretçi özellikleri ile ilgili olarak ziyaretçi yaşı, öğrenim durumu, aylık hanehalkı geliri, ailedeki birey sayısı, cinsiyet medeni hal ve araç sahibi olup olmama değişkenleri modele dahil edilmiştir. 1241
10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Fonksiyon şu şekilde belirlenmiştir. Bireysel yıllık ziyaret sayısı = f (KBTSM, YAS, EG, HNGL, ABS, CINS, MDNHL, ARCSH) KBTSM: Kişi başı toplam seyahat maliyeti YAS :Yaş EG : Eğitim saeviyesi HNGL: Hanebaşma gelir durumu ABS: Ailedeki Birey sayısı CINS: Cinsiyet MDNH: Medeni hal ARCSH: Araç sahipliği 4. Araştırma Bulguları 4.1. Ziyaretçilerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Anket yapılan ziyaretçilerin % 85,5 i (100) erkek, %14,5 i (17) kadın olmak üzere toplam 117 kişi ile görüşülmüştür. Ziyaretçilerin yaş gruplarına göre dağılımı Çizelge 1 de görülmektedir. Buna göre ziyaretçilerin %59.8 i 26-45 yaş aralığında, %20,5 i 26 yaşından küçük, %17.1 i 46-60 yaş aralığında bulunduğu belirlenmiştir. 60 yaş üstü ziyaretçi oram ise %2,6 dır. Çizelge 1. Yaş Gruplarına Göre Dağılım Yaş Grupları Sayı % 26 Yaşından Küçük 24 20.5 26-45 Yaş Grubu 70 59.8 46-60 Yaş Grubu 20 17.1 60 Yaşından Büyük 3 2.6 Toplam 117 100.0 Ziyaretçilerin % 72.6 sı evli, %27.4 ü ise bekar olduklarını söylemişlerdir. Bu durum, evli olan kişilerin aileleri ile daha çok vakit geçirecekleri, eğlenip, dinlenecekleri yer olarak Uzungöl ü tercih ettiklerini göstermektedir. Katılımcı ziyaretçilerin öğrenim durumuna göre dağılımı aşağıda Çizelge 2 de belirtilmekte olup bunların çoğunluğunu % 55.55 oranı ile lise ve üzeri öğrenim düzeyine sahip bireylerin oluşturduğu görülmekte ve bu durum Türkiye de ki öğrenim düzeyi ortalamasının üzerindedir. Çizelge 2. Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı Öğrenim Yılı Sayı % 5 Yıl ve daha az 17 14.53 5-8 Yılı 6 5.13 9-11 Yıl 29 24.79 12 Y ıl ve daha fazla 65 55.55 Ziyaretçilerin iş gruplarına göre dağılımlarına bakıldığında, çoğunluğu % 29.91 oranı ile kamu kuruluşunda çalışan bireylerin ve %21.37 ile çiftçilerin oluşturduğu görülmektedir. İş gruplarına göre Çizelge 3 te gösterildiği gibi en az paya sahip olan % 0.86 oranı ile İşsiz grubu oluşturmaktadır. Çizelge 3. İş Gruplarına Göre Dağılım Öğrenim Yılı Sayı % Kamu Kuruluşunda Çalışan 35 29.91 Yabancı bir şirkette çalışan 3 2.57 Yerli bir şirkette çalışan 5 4.27 Emekli 5 4.27 İşsiz 1 0.86 Ev Hanımı 5 4.27 Öğrenci 17 14.53 Çiftçi 25 21.37 Serbest Çalışan 15 12.82 Diğer 6 5.13 1242
Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Hane halkı gelir gruplarına göre dağılımı Çizelge 4 te görülmektedir. Burada en büyük payı %39.32 oranı ile 1501 3000 TL gelire sahip olanlar oluşturmaktadır. Bu oranların Türkiye deki kişilerin gelir düzeyinden yüksek olduğu görülmektedir. Çizelge 4. Hane Halkı Gelir Gruplarına Göre Dağılım Hane Halkı Gelir Grubu (TL) Sayı % 0-500 15 12.82 501-1500 37 31.63 1501-3000 46 39.32 3001-4000 10 8.55 4001-5000 3 2.56 5001-10000 3 2.56 10000 den fazla 3 2.56 Doğa parkına gelen ziyaretçilerin ailedeki birey sayıları aşağıdaki Çizelge 5 te görülmektedir. Çizelgeye göre ziyaretçilerin ailedeki birey sayısı en fazla olan % 30.76 oranı ile 2 kişi oluşturmakta; bunu % 27.35 oranı ile 4 kişilik aileler takip etmektedir. Genellikle ziyaretçilerin çoğunluğunun evli olması bu durumu desteklemektedir. En düşük paya sahip olan birey sayısı ise % 4.27 oranı ile 5 kişilik aile sayısı oluşturmaktadır. Çizelge 5. Ailedeki Birey Sayısı Ailedeki birey sayısı Sayı % Yalnız yaşayan 19 16.24 2 Kişi 36 30.76 3 Kişi 25 21.38 4 Kişi 32 27.35 5 Kişi 5 4.27 Ankete katılan ziyaretçilerin Uzungöl Doğa Parkına ziyaret günü geldikleri yerler aşağıdaki Çizelge 6 da görülmekte olup en fazla gelinen yerleşim yerinin % 35.90 oram ile 51-200 km uzaklıkta olduğu görülmektedir. Bu durum rekreasyon alanına yakın yerlerden alana daha fazla talep olduğunu göstermektedir. Bunun yanında 1001 km den daha uzak yerleşim yerlerinden hatta Almanya, Çizelge 6. Ziyaret Günü Gelinen Yerin Uzungöl e Uzaklığı Konaklanan yerin Doğa Parkına Uzaklığı (Km) Sayı % 50 Km den az 7 5.98 51-200 km 42 35.90 201-400 km 15 12.82 401-600 km 7 5.98 601-1000 km 17 14.53 1001 km ve üzeri 29 24.79 Uzungöl Doğa Parkı na gelen ziyaretçilerin Coğrafi Bölgeye Göre Dağılımı incelendiğinde; aşağıdaki Çizelge 7 de gösterildiği gibi en fazla paya sahip, Uzungöl Doğa Parkı nın da bölge içinde bulunduğu % 41.03 oranı ile Karadeniz Bölgesi olduğu görülmektedir. En düşük paya sahip bölge ise rekreasyon alanına en uzak bölge olan Ege Bölgesi dir. Çizelge 7. Ziyaretçilerin Geldikleri Coğrafi Bölgeye Göre Dağılım Gelinen Bölge Sayı % Marmara 30 25.64 İç Anadolu 6 5.13 Ege 1 0.86 Karadeniz 48 41.03 Akdeniz 12 10.25 Doğu Anadolu 11 9.40 Güneydoğu Anadolu 3 2.56 Yurtdışı 6 5.13 1243
10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Aşağıda Çizelge 8 de görüldüğü gibi doğa parkına gelen ziyaretçilerin büyük bir çoğunluğunu % 80.34 oranı ile kendi aracını kullanarak gelen ziyaretçiler oluşturmaktadır. Bunu % 15.38 lik oran ile toplu ulaşım aracı ile seyahat edenler takip etmektedir. Çizelge 8. Kullanılan Ulaşım Araçları Ulaşım Aracı Sayı % Kendi Aracı 94 80.34 Beraberindekilerin Aracı 4 3.42 Toplu Ulaşım Aracı 18 15.38 Kiralık Araç 1 0.86 Bir yıl içinde Uzungöl Doğa Parkı na gelen ziyaretçilerin ortalama geliş sayıları Çizelge 9 da gruplandırılarak gösterilmekte olup bunların oransal dağılımı belirtilmiştir. Bu verilenlere göre % 56.42 oranı ile en yüksek payı Uzungöl Doğa Parkı nı ilk kez ziyaret edenler oluşturmuştur. Çizelge 9. Bir Yıl İçinde Milli Parka Ortalama Geliş Sayısı Geliş Sayısı Sayı % İlk kez 66 56.42 1-5 kez 18 15.38 6-10 kez 13 11.11 11-15 kez 9 7.69 16 ve üzeri 11 9.40 Doğa Parkı na gelen ziyaretçilerin burada geçirdikleri toplam zaman Çizelge 10 da yer almaktadır. Ziyaretçiler alanda en çok (% 25.64) 21-40 saat arasında vakit geçirmişlerdir. Bunu (%20.52) 6-10 saat arası vakit geçirenler takip etmekte olup, en az vakti ise % 8.55 oranı ile 11-20 saat arası vakit geçirenler oluşturmaktadır. oluşturmaktadır. Çizelge 10. Uzungöl Doğa Parkı nda Geçirilen Toplam Zaman Milli parkta geçirilen zaman Sayı % 1-5 saat 18 15.38 6-10 saat 24 20.52 11-20 saat 10 8.55 21-40 saat 30 25.64 41-60 saat 18 15.38 60 saat ve üzeri 17 14.53 4.2. Modelin tahmini ve tüketici rantının hesaplanması Sayma veri modellerinde, bireylerin örneğe girme olasılığının alanı ziyaret etme sıklığına bağlı olması (içsel tabakalı) ve alana gelmeyenleri kapsamaması (sıfırda kesik olması) nedeniyle bu duruma uygun poisson dağılımları kullanılır (Başar, 2007). Tüketici rantının hesabında poisson dağılımına uygun olarak poisson regresyon modeli kullanılmıştır. Fonksiyon aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. Bireysel yıllık ziyaret sayısı= f (KBTSM; YAS; CIN; EGT; ARCSHB; HNG; p, e) Fonksiyonda bireysel yıllık ziyaret sayısı bağımlı değişken, bağımsız değişkenler ise seyehate ve ziyaretçileirn özelliklerine ilişkin değişkenler olarak belirlenmiştir. Seyehat masrafı olarak kişi başına toplam seyehat masrafı esas alınmıştır. Kişi başına toplam seyehat masrafı, toplam seyehat maliyeti değişkeninin gruptaki birey sayısına bölünmesi ile elde edilmiştir. Toplam seyehat maliyeti ise; ulaşım masrafı, Uzungöl de yapılan tüketmek amacıyla harcamalar, konaklama ücreti ve varsa uzungöl e gelmekle vazgeçilen kazancın toplamı olarak hesaplanmıştır. Zamanın değeri, ücretin belli bir oranı olarak dahil edilmemiştir. Ancak ankette Uzungöl Doğa Parkına gelmekle vazgeçtikleir bir kazançları olup olmadığı sorulmuştur. Bu soruya verilen cevaplar masraflara dahil edilmiştir. Yıllık Ziyaret Sayısı, E(YZS ) = X ile gösterilirse talep eşitliği, X. = P0 + PjKBTSMj + P2HNGj + P3EVBHCj + P4CINt + P5ARCSHBj ± e P parametrelerin vektörü, e rastlantısal hata terimidir. Açıklayıcı değişkenlerin açıklamaları Çizelge 11 de görülmektedir. 1244
Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Vi Değişkenler YZS KBTSM EVBHC HNG CIN ARCSHB Çizelge 11. Değişkenlerin Açıklamaları Açıklaması Yıllık ziyaret sayısı (bağımlı değişken) Kişi başı toplam seyehat maliyeti İkamet edilen evinin bahçesinin olup olmaması(varsa 1, yoksa 0) Hane halkı geliri (1500 TL/ay ve altı :0, 1500 TL/ay üstü:1) Ziyaretçinin cinsiyeti (kadın:0, erkek:1) Ziyaretçinin aracının olup olmaması (aracı yoksa 0, varsa 1) Tüketici rantı, rekreasyon talep fonksiyonunun integrali ile bulunur. I i j.x B T 5X!l. _, C S Ziyaret başına = JXB7SMZ ^ 1 P ^ Her bir ziyaret için tüketici rantı -1/Pı formülü ile hesaplanır. p1, talep fonksiyonundaki KBTSM değişkeninin tahmincisidir. Çizelge 15 te verilen poisson model tahmin sonuçları tablosunda p1 parametresinin değeri, 0.000211499 dur. Bu değer formülde yerine konularak; ziyaret başına KffTSME K 1 dp = 1/,= 1/0.000211499 = 4728.15 Bir kişinin gezi başına tüketici rantı 4728.15 TL olarak bulunmaktadır. Kişi başına uzungöl doğa parkına ortalama yıllık ziyaret sayısı 2.01 olduğu için kişi başına tüketici fazlası 9503.58 TL olarak hesaplanmıştır. Çizelge 12. Poisson model tahmin sonuçları Değişkenler Katsayı Standart hata Sabit 0.501763** 0.229849 KBTSM -0.000211499** 0.000106668 EVBHC 0.294545** 0.131915 HNG 0.401367*** 0.137988 CIN 0.262836 0.201113 ARCSHB -0.358849*** 0.133249 McFadden R-kare 0.177259 Log-olabilirlik -196.6236*** *,**,.***, sırasıyla 0.10, 0.05 ve 0.01 seviyesinde önemlidir. Seyehat maliyeti bağımsız değişkeninin tahmincisinin işareti beklenildiği gibi negatif işaretli ve istatistiki olarak anlamlı çıkmıştır. Bunun yanında sürekli ikamet edilen evin bahçeli olmasını ifade eden EVBHC değişkeni, hanenin geliri ve araç sahipliği değişkenleri de istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Bahçeli evde ikamet etme ve hane geliri değişkenlerinin pozitif işaretli olduğu belirlenmiştir. Uzungöl doğa parkını ziyaret edenlerin ikamet ettikleri yerde bahçelerinde tatmin etmeye çalıştıkları yeşil alana olan özlem ve sevgilerini tatil yaptıkları yerde de görme isteğiyle bağdaştırabiliriz. Hane geliri değişkeninin pozitif olması ise beklendiği yönde olup, gelir arttıkça böyle doğal güzelliklere sahip ender yerlerin ziyaret sayısının da arttığı sonucunu doğurmaktadır. Araç sahibi olma değişkeninin işaretinin negatif olmasının nedeni doğa parkına gelen ziyaretçiler arasında grup halinde gelen yani kendi aracından ziyade toplu taşıma araçları ile gelen kişilerin yıllık ziyaret sayısının daha fazla olmasından ileri geldiği şeklinde yorumlanabilir. Modelde yer alan cinsiyet değişkeni istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. Ziyaretçilerin cinsiyetinin yıllık ziyaret sayısına etkili olmadığı daha doğrusu ziyaretçinin cinsiyetinin yıllık ziyaret sayısını açıklamada yeterli olmadığı kanaatine varılmıştır. 5. Sonuç Uzungöl Doğa parkının ekonomik değerinin tespit edilmeye çalışıldığı bu çalışmada elde edilen bulguların ışığı altında kişi başına tüketici rantı 4728.15TL olarak bulunmuştur. Uzungölü ziyaret eden ziyaretçi başına 4728.15 TL lik fayda sağlandığı anlamına gelmektedir. Yapılan çalışmada ziyaretçilerin ortalama olarak 2.01 kez Uzungöl ü ziyaret ettikleri düşünülürse yıllık tüketici rantı 9503.58 TL olarak bulunmaktadır. Çalışmada, ziyaret başına yapılan ortalama bireysel harcama ise 581.98 olarak hesaplanmıştır. Bir seferlik gezinin kişi başına ortalama maliyetinin, verilerin elde edildiği bu örnek için 581.98 TL olduğu düşünülürse, Uzungöl doğa parkını ziyaret eden kişilerin, buraya gelmek için katlandıkları masrafın 8 katından daha fazla (8,12) tüketici rantı elde ettikleri sonucuna varılmaktadır. Uzungöl Doğa Parkı nı yılda yaklaşık olarak 200000 kişinin ziyaret etmesi bu doğa harikasının rekreasyonel değerinin 945630000 TL olduğunu göstermektedir. 1245
10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Kaynaklar Başar, H., 2007. Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkının Rekreasyon Amacıyla Kullanımının Ekonomsik Değerinin Saptanması; Bir Seyehat Maliyeti Yöntemi Uygulaması, Çevre ve Orman Bakanlığı Ege Ormasncılık Araştırma Müdürlüğü, Bakanlık Yayınları No:334, Müdürlük Yayın No: 47, İzmir. Bowker, J.M., Leeworthy, V.R., 1998. Accounting for ethnicity in recreational demand: a flexible count data approach, Journal of Leisure Research, 1,64-78. Cameron, T.A., 1992. Combining Contingent Valuation and Travel Cost Data for the Valuation of Nonmarketed Goods, Land Economics, 68, 302-317. Freeman, A. M., 1993. The Measurement of Environmental and Resource Values: Theory and Methods, Resources for the Future, Washington DC. Hodge, I., 1995. Environmental Economics, Individual Incentives and Public Choices, Macmillan Press Ltd., London. İnan, H., Kubaş, A., 1997. Çevresel Mallarda Değerleme, Trakya da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II, 06-08 Kasım, Tekirdağ. Johansson, P.O., 1993. Cost-Benefit Analysis of Environmental Change, Cambridge University Press, Cambridge. Organisation for Economic Co-Operation and Development, (1989). Environmental Policy Benefits: Monetary Valuation, OECD Publications. Pak, M., 2003. Orman Kaynağından Rekreasyonel Amaçlı Yararlanmanın Ekonomik Değerinin Tahmin Edilmesi ve Bu Değer Üzerinde Etkili Olan Değişkenler Üzerine Bir Araştırma Doğu Akdeniz ve Doğu Karadeniz Bölgesi Orman İçi Dinlenme Yeri Örneği, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Doktora Tezi, Trabzon. Randall, A., 1994. A Difficulty with Travel Cost Method, Land Economisc, 70(1), 88-96. 1246