Bana Kiminle İş Yap/ğını Söyle, Sana Kim Olduğunu Söyleyeyim! Yolsuzluk ve Suis@mal Perspek@finden Üçüncü Taraf Riskleri Fikret Sebilcioğlu, SMMM, CFE, Cerebra CPA & Advisors Av. Altuğ Özgün, Astellas Pharma
Üçüncü Taraflar Kimler ve Üçüncü Taraflar Neden Önemli?
Üçüncü Tarafsız Bir İş Dünyası Düşünebilir misiniz?
Üçüncü Taraf Dünyası Kimleri Kapsıyor? Tedarikçiler: Branded, white branded, third-party branded tedarikçiler (fasoncular) ve üre@ciler ile onların tedarikçileri ve tüm hizmet sağlayıcılar Temsilciler / Acenteler: yerel veya uluslararası temsilcilikler, pazarlamacı ve reklamcılar Distribütörler: Bayiler, yerel ve uluslararası sa/cılar Yükleniciler: Geçici çalışanlar, taşeronlar Joint Venture (iş ortaklıkları), franchise Danışmanlar: Denetçiler, lobiciler, yöne@m danışmanları Üçüncü taraf evrenini şirket çalışanları ile ortakları hariç tüm menfaat sahipleri olarak tanımlayabiliriz
Artan GözeDm ve Dünyadaki Yolsuzluk ve Rüşvet ile Mücadeleye İlişkin Kanunlar FCPA (Foreign Corrupt Prac@ces Act -ABD Yabancı Ülkelerde Yolsuzluk Uygulamaları Yasası) UK Bribery Act (Birleşik Krallık Rüşvet Yasası) Fransız Rüşvetle Mücadele Kanunu Loi Sapin II Brezilya Temiz Şirket Yasası OECD Rüşvetle Mücadele Sözleşmesi Türk Kanunları
SuisDmal Ağacı
SUİSTİMAL AĞACI CORRUPTION / YOLSUZLUK ASSET MISAPPROPRIATION / VARLIKLARIN KÖTÜYE KULL. FINANCIAL STATEMENTS FRAUD MALİ TABLO. SUİS. / Çıkar Ça9şması Rüşvet Yasadışı Bağışlar Ekonomik Zorlama Nakit Ödeme SuisAmalleri Diğer Varlıklar Zamanlama Farkları Sa9nalma SuisAmalleri Fatura Komisyonları (Kickbacks) Aşırma Fatura SuisAmalleri Stoklar FikAf Gelirler Sa9ş SuisAmalleri İhaleye Fesat Karış9rma Nakit Hırsızlığı Bordro SuisAmalleri Bilgi Gizlenen Borçlar ve Giderler Harcama SuisAmalleri Hileli Varlık Değerlemeleri Çek Tahrifatları Hileli Açıklamalar Yazarkasa Ödemeleri
YOLSUZLUK Sahip olunan gücün kişisel kazanç amacıyla kötüye kullanılması ÇIKAR ÇATIŞMASI RÜŞVET YASADIŞI BAĞIŞLAR EKONOMİK ZORLAMA Bir işveren (asil) adına hareket etmeye yetkili bir çalışanın (vekilin), çalış/ğı kurumdaki profesyonel rolünün açıklanmayan (gizli) kişisel veya ekonomik bir faydadan dolayı işveren aleyhine etkilenebilmesi durumudur. Resmi kurum taragndan yapılacak bir eylemi (offical act) veya bir iş kararını (business decision) etkilemek için değerli bir şeyi teklif etmek, vermek veya vaat etmek@r. Ticari Rüşvet ve Kamusal Rüşvet olarak ikiye ayrılır. Yasa dışı bağış (genellikle bağışı alan kişi kararı verdikten sonra) verilen bir karara ilişkin bu kararın ödüllendirilmesi amacıyla sunulan değerli şeydir. Yapılan zorlama veya korkutma ile karşı taragn kabul etmek durumunda kalması sonucunda ilgili taraian bir varlık isteme durumu.
COLLUSION ORTAKLAŞA YAPILAN HİLE
EDk ve Uyum Riskleri PerspekDfinden Üçüncü Taraflar
ÜÇÜNCÜ TARAFLARA İLİŞKİN SİZİ EN ÇOK ENDİŞELENDİREN ETİK VE UYUM RİSKLERİ HANGİLERİDİR? (3 seçim yapılması istenmiş) * 2016 Ethics & Compliance Third Party Risk Management Benchmark Report by Navex Global
Bölgelere Göre Suis@mal Yöntemlerindeki Sıklıklar Western Europe Eastern Europe/Western Central Asia Middle East/North Africa Kaynak: ACFE 2016 Report to NaAons
Uluslararası Şeffaflık Örgütü Başkanı José Ugaz, "Sadece ifade özgürlüğün, siyasi süreçlerde şeffaflık ve güçlü demokraak kurumların olduğu ülkelerde sivil toplum ve medya ikadardakilere hesap sorabilir ve yolsuzlukla başarılı bir şekilde mücadele edilebilir"
Suis@malcinin Mağdur Şirket ile İlişkisi Kaynak: ACFE 2016 Report to NaAons
Kaynak: ACFE 2016 Report to NaAons
Kaynak: ACFE 2016 Report to NaAons
Rüşvet Nasıl Verilir? Nakit Para Nakit Rüşvet Döngüsü Suis@malci ile Üçüncü taraf arasında gizli ilişki oluşur (çıkar ça/şması). Suis@mal tasarlanır. Mağdur şirkete sahte veya şişirilmiş fatura gelir. Bu fatura suis@malci taragndan onaylanır ve ödenir. Üçüncü taraia rüşvet parası veya komisyon birikir. Ticari Rüşvet & Kamusal Rüşvet verilir.
Rüşvet Sadece Para ile mi Verilir? Hediye, seyahat, eğlence Şarap likör gibi pahalı içkiler Kıyafet ve mücevher (rüşve@ alana veya akrabalarına) Pahalı eğlenceler Ödemesi yapılmış seyahatler Bedava lüks yolculuk olanakları Seks turizmi Resortların bedava kullanımı Rüşvet alanın sahip olduğu bir varlığın geliş@rilmesi (evinin restore edilmesi gibi) Rüşvet veren bazı durumlarda rüşvet alana gizli fayda sağlar (örneğin bir şirkepe hisse verir veya gelir ge@ren bir faaliyepen pay verir) Rüşvet veren rüşvet alana olumlu koşullarda borç verir Rüşvet veren rüşvet alana kredi kar/ verir ve harcamalarını bu şekilde fonlar Rüşvet veren rüşvet alana makul değerden daha düşük fiyata varlık sa/şı yapar Rüşvet veren rüşvet alana avantajlı vaatler sunar
Üçüncü Taraf Riskleri Nasıl YöneDlmeli?
Üçüncü Taraf yönedmini de düzenleyen yabancı rüşvetle mücadele yasaları ABD Foreign Corrupt Prac@ces Act (FCPA), 1977 UYUM GÖREVLİLERİNIN VARLIK SEBEPLERİNİN BAŞINDADIR! UK BRIBERY ACT 2010 sadece kamu değil özel sektörden özele rüşvet kapsamda BREZILYA Clean Company Act 2014 ( en sert uygulamaları olan düzenleme) FRANSA ( LOI SAPIN II) 2016 uyum programı zorunlu! İhbarcı koruması! ALMANYA Law on Figh@ng Corrup@on 2015 G. AFRİKA Preven@on and Comba@ng of Corrupt Ac@vi@es Act, 2004 KARADAĞ Law on Preven@on of Corrup@on 2016 Rusya Federal An@-Corrup@on Law No:273-2013
İlk yapılacak iş: «mevcut durumu saptamak» Şirkepe hangi departmanlar hangi üçüncü taraflarla çalışıyor Sözleşmeli sözleşmesiz üçüncü taraflar kimler? Sa/n alma süreci ve tedarikçi yöne@mi var mı? Hangi hizmetler alınıyor, şirke@n iş yap/ğı alanla uyumlu mu? Üçüncü taraf kullanılması gerçekten zaruri mi?
Üçüncü Taraf ın özenli incelenmesi third party due diligence(dd)
DD süreci ile ilgili sorular -Süreç kimin kontrolünde olmalı? -DD yi kim yapacak? şirket içi veya dışarıdan hizmet? -Kaç yılda bir yenilenmeli? -3. Tarafla ile@şimi kim yapmalı? -DD sürecini tamamlamak istemeyen/olumsuz tamamlayan üçüncü şahıslara karşı rekabet hukuku riskleri var mı?
Risk Analizi yaklaşımı Hangi 3. Taraflara DD yapılacak? 3. Tarafla ile@şimi kim kuracak? Ana Firmanın iş kolu ve risk haritası nedir? 3. tarafların hizmetleri belli mi ve taşeron kullanıyor mu? YK üyeleri ve ortakları kapsama dahil olacak mı?
DD süreci Ön inceleme DD soru formu (checklist/ques@onnaire) Ön araş/rma Referans kontrolü Bilgi talepleri -Ticaret sicil evrakları - Finansal kayıtlar - Hukuki & cezai süreç bilgileri - Şirket uyum poli@kaları
DD süreci yerinde inceleme -Şirket yetkilileri ile görüşmeler -Belge incelemeleri -Müşteri/tedarikçi dosyalarının ve ilgili muhasebe kayıtları -Kamu şirketleri ile olan işlemler -Gümrük, vergi ve düzenleyici otorite ile olan işlemler / iş ilişkileri -Nakit kasa ve banka hareketleri -Seyahat, hediye ve ağırlama masrafları -Bağışlar -Kasa ve banka ile ödemelere ilişkin kontrol ortamı -Varsa taşeron firmalara ilişkin sözleşmeler ve kontrol süreçleri -ISO ve benzeri kalite dökümanları
Rapor ve ötesi DD yapılan kurum veya kişiler hakkında ayrın/lı risk noktalarının belir@ldiği rapor hazırlanır. Rapor sonucunda: KARAR: Onay-koşullu onay olması durumunda: - Risk noktalarının izlenmesine ve giderilmesine dair plan - 3. Taraf ile sözleşme süreci - Sözleşmede uyum ile ilgili maddeler/cezai şart - dene@m hakkı maddesi - düzenli eği@me dair maddeler - Taşeron 3. taraflara ilişkin maddeler - Red Halinde çalışmamaya dair kararın 3. Tarafa ile@lmesi
VAKA İNCELEMELERİ
FPCA ilk on listesi 1. Siemens (Almanya): $800 milyon-2008. 2. Alstom (Fransa): $772 milyon- 2014. 3. KBR / Halliburton (ABD): $579 milyon-2009. 4. Teva PharmaceuAcal (İsrail): $519 milyon- 2016. 5. Och-Ziff (ABD): $412 milyon-2016. 6. BAE (UK): $400 milyon-2010. 7. Total SA (Fransa) $398 milyon-2013. 8. VimpelCom (Hollanda) $397.6 milyon-2016. 9. Alcoa (ABD) $384 million in 2014. 10. Snamprogen /ENI (Hollanda/Italya): $365 milyon- 2010.
GlaxoSmithKline Vakası GlaxoSmithKline Vakası İngiliz ilaç şirke@ GlaxoSmithKline (GSK) Çinli kamu görevlilerine ve doktorlara seyahat acenteleri aracılığı ile rüşvet vererek sa/şlarını ar rmak ile suçlandı. Yapılan açıklamalara göre 2007 yılında başlayan ve 6 sene devam eden süreçte GSK, 3 milyon Yuan (489 milyon ABD Doları) tutarında rüşvet parasını 700 seyahat acentesi ve danışmanlık şirketleri aracılığı ile transfer en Kullanılan yönteme ilişkin iddia: GSK seyahat acenteleri ile gizli bir anlaşma yaparak sahte konferans hizmetleri sa/n aldı. Seyahat acenteleri bu sahte hizmetlere ilişkin GSK ya fatura kes@. GSK ödemelerini seyahat acentelerine yap/ ve ilgili tutarları muhasebe kayıtlarında gider olarak gösterdi. Seyahat acenteleri GSK yöne@cilerinin istekleri doğrultusunda yara/lan rüşvet fonunu doktorlara ve kamu görevlilerine verdi. Suçlanan yöne@cilerden Liang Hong: «rüşvet fonunun yara/lmasında süreç içinde seyahat acentelerinin her geçen gün daha fazla kullanılmaya başladığını ve hapa kazanılan komisyonun cazibesi nedeniyle seyahat acentelerinin GSK ile çalışmak için birbirleriyle rekabete girdiklerini söylüyor.»
Rolls Royce Vakası -2016 Taraflar: Rolls-Royce,(Şirket) 1904 yılında kurulmuş olan İngiliz lüks araba ve hava motoru üre@cisidir. 150 ülkede müşterisi bulunmakta ve 50 ülkede operasyon yürütmekte olup şirke@n değeri yaklaşık 13 milyar sterlin olarak hesaplanmaktadır. İddia: ŞirkeAn aracılar kullanarak 1989-2013 döneminde Çin, Tayland, Brezilya, Hindistan, Rusya, Kazakistan, Azerbaycan, Angola, Malezya, Nijerya ve Iraklı hükümet yetkililerine kamu ihaleleri karşılığında 35 milyon dolar rüşvet vermesi. Sonuç: 1- Şirket Ocak 2017 de iddiaları kabul ederek, İngiliz, Amerikan ve Brezilya rüşvetle mücadele otoritelerine toplamda 807 milyon $ ödemek için soruşturmadan ari tutulma sözleşmesi imzalamış/r. 2- Bu rakamın en büyük kısmı İngiliz makamlarına İngiltere Rüşvetle Mücadele Kanunu (UK Bribery Act) kapsamında ödenecek@r. Aynı zamanda bu soruşturma İngiltere de yolsuzlukla mücadele için özel olarak kurulmuş Serious Fraud Office in bu tarihe kadar yürüpüğü en büyük soruşturma olmuştur. 4 yıllık soruşturma sarasında 30 milyon doküman incelenmiş 200 ün üstünde kişi sorgulanmış9r. 3- Şirket şubat 2017 de 4.6 milyar sterlin ile tarihinin en yüksek zararını açıklamış/r. Şirke@n CEO su yaşanan yolsuzluk olayı ne@cesinde özür dilemiş ve yeni bir kültür değişimi ve uyum programı başla/lacağını açıklamış/r. 4- Yolsuzluk soruşturması şirket için sona ermiş olsa da yolsuzluğa karışan yöne@ciler ve aracı kurumlar için soruşturma ilgili ülkelerde devam etmektedir
Och-Ziff vakası 412mn-USD karşılığında soruşturmadan ari tutulma sözleşmesi imzalamış/r. En büyük 4. seplement, ilk kez bir hedge fund şirke@ FCPA e konu olmuştur. İddia: Şirket çalış/ğı 3. şahıslardan Libya daki aracı şirke@ üzerinde (şirke@n devlet ile ilişkileri olduğu bilinmesine rağmen) hiçbir özenli inceleme gerçekleş@rmemiş ve bu aracı şirke@n Och-Ziff adına çalışmasına dair hiçbir resmi onay verilmemiş@r. Sonuç olarak yolsuzluk işlemine konu olan aracı firmalar üzerinde yeterli kontrol ve iç onay süreçleri uygulanmamış/r.
AGCO vakası 15 milyon USD soruşturmadan ari tutulma sözleşmesi imzalamış/r. İddia: ABD merkezli şirket iç kontrollerin yerine ge@rememiş@r. Finans departmanı Ürdünlü üçüncü şahsa yap/ğı ödemeler ve hukuk departmanının özenli inceleme ve sözleşmesel uyumsuzluklara dikkat etmemesi ne@cesinde iç kontrollerin yerine ge@rilmediği anlaşılmış/r.
DOJ Kılavuzu - Uyum Programlarının etkinliğinin ölçülmesinde 3. Taraflarla ilgili değerlendirilecek hususlar Risk-Temelli Süreç: Şirke@n 3. taraf yöne@m süreci, şirke@n iş yap/ğı sektör ve risk alanlarını ne kadar karşılıyor? Bu süreç sa/n alma ve tedarikçi kontrolü sürecine entegre edildi mi? Uygun kontroller: 3. Tarafların kullanılmasındaki iş man/ğı nedir? Sözleşmede verilen hizmetler tam olarak belli mi, ödeme hükümleri uygun mu, sözleşmesel edim gerçekleş@ mi, ödeme ve hizmetler oran/lı mı?
DOJ Kılavuzu - Uyum Programlarının etkinliğinin ölçülmesinde 3. Taraflarla ilgili değerlendirilecek hususlar İlişkilerin YöneAmi: Şirket, uyum risklerine karşı üçüncü taragn teşvik modelini(success fee, indirim vb..) nasıl değerlendirdi ve analiz e? Şirket, söz konusu üçüncü kişileri nasıl izledi/denetledi? Şirket, 3. taraflarla ilişkili müdürlerini uyum risklerinin ne olduğu ve bunları nasıl yöneteceği konusunda nasıl eği? Şirket, 3. tarafların iyi uyum ve e@k davranışlarını nasıl teşvik e. Gerçek Aksiyon ve Sonuçlar: 3. tarafların neden olduğu uygunsuz işlem ile alakalı risk noktaları(red flag) belirlenmiş miydi? Evet ise nasıl çözülmüştü Benzer bir üçüncü taragn sözleşmesi e@k&uyum sorunları nedeniyle daha önce sonlandırıldı mı, askıya alındı mı veya denetlendi mi? Şirket bu aksiyonları nasıl izledi ve denetledi (örnek, tedarikçinin fesihten sonra bir daha kullanılmadığına emin olmak)?
TEŞEKKÜRLER