Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs Anadolu Unvesty Jounal of Socal Scences B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes A Cellula Manufactung System Poposal Fo the Geabox Poducton Unt of a Ca Factoy Yd. Doç. D. Öznu Öztük Öz Atan ekabet otamında şletmele düşük bm malyete ve yüksek kalteye sahp üünle üeteek ekabette avantaj elde etmeye çalışmaktadıla. Üetm şletmele çsel mekanzmalaını gelşteek ve sahp olduklaı ekpmanlaı yenden düzenleyeek sözü edlen ekabet avantajını yakalayablle. Maknelen fonksyonlaına göe b aada bulunduğu başka b deyşle şlevsel yeleşmn kullanıldığı şletmelede paçala çeştl şlemle çn b bölümden dğene taşınmaktadıla. Bu şeklde düzenlenen yeleşmde zamanın büyük b kısmı bekleme, taşınma ve makne ayalama çn kullanılmaktadı. Gup teknolojs anlayışı, bu anlayışın üetmde uygulanması olan hücesel üetm endüstde yapılan uygulamaladan göüldüğü üzee üetmde vemllğ atımak amacıyla kullanılmaktadı. Hücesel üetmn amacı, paçala aasındak benzelkten yaalanaak üetmde etknlğe ulaşmak başka b fade le daha az süede, daha az malyetle ve daha y ntelkte daha çok çıktı elde edeblmekt. Bu çalışma, şanzuman paçalaı üetm yapan ve süeç yeleşmne sahp b Otomotv Fabkasının Şanzuman Bölümü çn hücesel üetm sstemn kuaak bu sstemn şletmeye sağladığı avantajlaın nele olduğunu bellemşt. Anahta Kelmele: Üetm Sstemle, Hücesel Üetm Sstem, Tavlama Benzetm, Benzetm. Abstact In today s nceasngly compettve busness wold, companes ty to gan advantage n ths competton by poducng hgh qualty poducts that have low unt costs. Manufactung companes can acheve ths objectve by mpovng the nne mechansms and eoganzng the equpment. In the busness entepses usng functonal layout, that s goupng manufactung opeatons togethe on the bass of the functon, pats ae tansfeed between the unts. Howeve, n such a layout aangement, a consdeable amount of tme s wasted dung the tansfe and machne settngs opeatons. As the applcatons of cellula poducton n the feld of ndusty - whch s the pactcal applcaton of goup technology n poducton - clealy shows, the dea of goup technology s used to ncease poductvty. The ultmate goal of cellula manufactung s to acheve effcent poducton by explotng the smlates among the pats, n othe wods to obtan moe outcomes n a shote tme that have hgh qualty and low unt cost. Fo the puposes of ths study, a cellula poducton system was establshed fo the Geabox Poducton Unt of a Ca Factoy and the advantages of ths applcaton wee detemned accodngly. Keywods: Manufactung Systems, Cellula Manufactung System, Smulated Annealng, Smulaton. Gş Üetm, hammaddele üzende fzksel ya da kmyasal btakım değşklkle geçekleşten enej uygulamalaı yoluyla bu hammaddele üüne dönüştüme süecd (Htom, 1996, s.4). Üetm sstem se b şletmenn malat şlemlen yene getmek çn oganze edlmş nsan, makne ve malzemelen baaya getlmesd (Htom, 1996, s.2). Üetm ss- Yd. Doç. D. Öznu Öztük, Anadolu Ünvestes AÖF, ooztuk@anadolu.edu.t sbd.anadolu.edu.t 77
B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes temlen; üetm yöntem, üün tüü ve üetm mktaı ktelene göe faklı bçmlede sınıflandımak mümkündü (Kobu, 23, s.41). Yaptıklaı üetm mktaına göe üetm sstemle atölye tp üetm sstem, pat tp üetm sstem ve ktle üetm sstem olaak sınıflandıılmaktadı (Goove, 21, s.4). Değşen koşullaa paalel olaak oluştuulan yen düşüncele ışığında bu üetm sstemle üzende yen sstem yapılanmalaı sonucu yalın üetm sstem, esnek üetm sstem ve gup teknolojs hücesel üetm sstem adıyla anılan yen üetm sstemle alan yazında ye almıştı. B üetm şletmesnn uzun dönem amaçlaı, pazadak yen önce koumak, sona gelştmek ve maka olmaktı. Günümüzde düşük bm malyetl ve yüksek kaltel üünle üetm şletmele çn ekabet avantajı olaak tanımlanmaktadı. Bu avantajın sağlanmasında üetm şletmele çn çsel mekanzmalaının gelştlmes ve sahp olduklaı ekpmanlaın (maknelen) yenden düzenlenmesnn önem büyüktü. Üetmn yapıldığı fabkalada ekpmanla, sabt, şlevsel (süeç), hücesel ya da üün yeleşmne göe düzenlenmekted. Bu yeleşm tülenn şematk göstem Şekl 1 de velmekted (Goove, 21, s.3). İş İstasyonlaı (maknele) İşç Taşınabl ekpman İşçle Üün a. Sabt Yeleşm b. İşlevsel (Süeç) Yeleşm İş Akışı İşç Maknele İş Akışı İstasyonladak İşçle c. Hücesel Yeleşm d. Üün Yeleşm İş Bmle Kaynak: Goove, 21. Şekl 1. Fabka Ekpman Yeleşm Tüle. Kaynak: Goove, 21. Şekl 1. Fabka Ekpman Yeleşm Tüle Sabt yeleşmde şçle ve şlem ekpmanlaı büyük ve ağı olan üün etafında çalışıla. İşlevsel (süeç) yeleşmde paçala çeştl şlemle çn b bölümden dğene taşınmaktadıla. Bu şeklde düzenlenen yeleşmde paçala, zamanının büyük b kısmını şlemle öncesnde ve sonasında beklemeye, bölümle aasında taşınmaya ve makne ayalamaya hacamaktadı. Bekleme, gdp gelme ve ayalamada kaybedlen zaman üetm tedak zamanını atımakta bunun sonucunda da düşük vemllk oluşmaktadı. Hücesel yeleşmde benze paça ya da üünle şleyeblen ekpmanla ayalama çn öneml b zaman kaybı olmadan blkte guplandıılmaktadıla. Paçalaın ya da üünlen şlenmes ya da montajı bu hücele çnde geçekleştlmekted. Üün yeleşmnde se, b hat üzende ye alan ş stasyonlaı vadı ve paçala b üünü oluştumak çn ş stasyonlaı aasında fzksel olaak haeket etmekted (Goove, 21, s.6). Hücesel üetm, gup teknolojs felsefesnn üetmde uygulanmasıdı. Gup teknolojsnde hücesel üetm düzenlemes özellkle Ameka da üetme uygulanan b düzenleme bçmd. İlk kez Mtofansu ve A. P. Sokolovsk taafından 194 lı yıllaın sonlaında Sovyetle Blğ nde tanımlanmış ve lk aaştımala F. E. Flandes taafından üetm ve kontol sounlaını gdemek çn başlatılmıştı (Dem ve Gümüşoğlu, 23, s.277). 78
Clt/Vol.: 13 - Sayı/No: 4 (77-1) Hücesel Üetm Sstem Hücesel Üetm Sstem nn Tanımı Hüce, benze hammaddeleden, paçaladan veya üünleden meydana gelen ale ya da alele üzende çoklu ve adışık şlemlen yapıldığı bbne yakın konumlandıılmış ş stasyonlaının oluştuduğu b gup şeklnde tanımlanmaktadı. İmalat hüces se, üünle oluştuan malzemele üzende fzk şlem ve dönüşümün uygulandığı hüced (Hye ve Wemmelöv, 22, s.18). Hücesel üetmn amacı, paçala aasındak benzelkten yaalanaak üetmde etknlğe ulaşmaktı. Başka b fade le daha az süede, daha az malyetle ve daha y ntelkte daha çok çıktı elde edeblmekt. B hücesel üetm sstemnde hüce; paça alelenden ve makne guplaından oluşmaktadı. Paçalaın dğe hücelele mnmum lşk le şlendğ hücele elde edlmeye çalışılmaktadı (Adl, vd., 1996, s.1361). Üetm maknelenn sayısı, tple ve kapastele le üetlen paçalaın sayısı, tple ve he paça çn üetm ota planlaı blndğnde maknele ve onlala lşkl paçala hücele oluştumak çn blkte guplandıılablmekted. Hüce oluştuma çn öncelkle paçalaın ve maknelen sayılaı bellenmekted. Daha sona se paça alele le makne hücele bellenmekte ve paça alele şlenecekle makne hücesne atanmaktadı. Hüce oluştumada, paça alelenn bellenmes, makne hücelenn bellenmes, hücelen alelee atanması ya da alelen hücelee atanması gb bbleyle lşkl kaala velmekted (Selm, vd., 1998, s.4). Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs Hücesel Üetm Sstem nn Üstün ve Zayıf Yönle Hücesel üetm sstem le paçalaın sstem çesnde taşınması ve sstemde dolaşan paça sayısı azalmakta, üetm sües ve makne ayalama sües kısalmakta böylece küçük patlen üetmnn yapılması daha ekonomk olmaktadı. Bunun yanında, b şç hüce çesnde bden fazla makneye atanaak emek tasaufu sağlanmakta ve kalte çalışmalaı kolay yüütülmekted. Sstemdek paça sayısındak azalmadan dolayı, yen maknele eklemek ve genşlemek çn öneml ölçüde kullanılabl alan kazanılmaktadı (Sngh ve Rajaman, 1996, s.4-7). Hücesel üetm sstemnn üstünlükle yanında, paça alelenn bellenmesnde ve hücele aasındak ş yüklemesnn dengelenmesnde yaşanan zolukla, yen düzenlemenn getdğ ek malyetle ve çalışanlaın eğtlmesnn zaman alması gb nedenleden dolayı zayıf yönle de bulunmaktadı (Taylo ve Russell, 26, s.224). Endüstde hücesel üetm sstemn uygulamanın nedenle konusunda geçekleştlen çok sayıda aaştıma vadı. Bu aaştımaladan b tanes Wemmelöv ve Johnson ın 1996 yılında 46 şletmeye uyguladıklaı ankett. Bu 46 şletme üünlen üetken hücesel üetm sstemn kullanmaktadı ve çoğunlukla bu şletmele metal endüstsnde faalyet göstemekted. Bu şletmelen hücesel üetm sstemn oluştuma nedenle ve he b nedene vedkle otalama önem deeces Tablo 1 de göstelmekted (Wemmelöv ve Johnson, 1997, s.33). Tablo 1. İşletmelen Hücesel Üetm Sstemn Oluştuma Nedenle Tablo 1. İşletmelen Hücesel Üetm Sstemn Oluştuma Nedenle S ıalama Neden Otalama Önemllk Deeces 1 Üetm süesn azaltmak 4,51 2 S stemde bulunan paça stoğunu azaltmak 4,33 3 Paça / üün kaltesn atımak 4,22 4 Müşte spaşlene cevap veme süesn azaltmak 4,22 5 Taşıma uzaklıklaını ve taşıma süesn azaltmak 4,14 6 İmalat esneklğn atımak 3,81 7 B m malyet azaltmak 3,8 8 Üetm planlama ve kontolünü bastleştmek 3,62 9 Çalışanlaın bağlılığını atımak / kolaylaştımak 3,57 1 Ayalama süelen azaltmak 3,43 11 Btmş mal stoğunu azaltmak 3,41 Not: Heb neden 1'den 5'e kada 5'l ölçek kullanılaak ölçülmüş tü "1: Önemsz " "5: Çok Öneml" anlamındadı. sbd.anadolu.edu.t 79
B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes Hücesel üetm sstem uygulamalaının duumunu otaya çıkatmak, ABD dek yayınlanmış hücesel üetm sstem uygulamalaıyla kaşılaştımak ve uygulamadak sounlaı analz edeek geleceğe yönelk hücesel üetm sstem statejlen bellemek amacıyla Tükye de de b çalışma geçekleştlmşt. 21 22 yıllaı aasında geçekleştlen çalışma, çeştl ölçekledek 44 fmayı ve toplam 27 hücey kapsamaktadı. Bu çalışmada, fmala hücesel üetm sstem pojelen b takım teknk ve fnansal kısıtla altında geçekleştdklen fade etmşled. Bu kısıtla ve bunlaa da oanla aşağıda göstelmekted (Dumuşoğlu, vd., 23, s.1). Üün / süeç paametele %81 Yen donanım / makne satın alamamak %69 İmalat alanı %56 Paçalaın / üünlen tamamen b hüce çnde tamamlanması %56 Fnansman %5 Üetm mktaı geeksnm %44 İşgücü geeksnm %19 Üst yönetmn sabısızlığı %6 Ayıca hücelede şlenen paçalaın %32 s hüce çesnde tamamlanamayıp, dğe b hücey zyaet etmek zounda kalmaktadı. Sonuç olaak hüce uygulamalaında %68 oanında hüce bağımsızlığı mevcuttu. Bunun yanısıa ncelenen fmalada hüce oluştuma le lgl k temel yaklaşım mevcuttu. Bunla: 1. İlk önce üün / paça alele bellen. Daha sona bunlaın üetm çn geekl olan donanım, maknele ve şgöenle atanı. 2. İlk önce klt donanım / makne seçl. İlgl donanım / maknele, klt maknenn yanına yeleştl. Hücesel Üetm Sstem Oluştuma Adımlaı Hücesel üetm sstemn oluştuma adımlaı: Paça makne matsnn oluştuulması: Üetlecek paçalaın üetm çn geekl şlem blglen çeen b a a pm paça makne matsnde, a pm p paçasının m maknesnde şlenp şlenmedğn göste. Eğe p paçası m maknesnde şlenyosa 1, şlenmyosa (ya da boşluk) değe atanı. Aşağıda velen önek a paça makne mats, altı paça ve altı makneden oluşmaktadı. Bu paça makne mats paça alesn ve makne gubunu bellemek çn çapaz blok fomunda teka düzenleneek aşağıdak a mats oluştuulmuştu (Adl, vd., 1996, s.1361). Makne Makne Paça 1 2 3 4 5 6 Paça 1 3 5 2 4 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 4 1 1 1 3 1 1 1 5 1 1 1 4 1 1 1 2 1 1 1 1 5 1 1 1 3 1 1 1 6 1 1 1 6 1 1 1 a Mats a' Mats a mats, {(Makne:1,3,5), (Paça:1,4,5)} ve {(Makne:2,4,6), (Paça:2,3,6)}.olmak üzee bbne bağlı k hüceden oluşmuştu. Bu bölümleme netcesnde 1, 5 ve 2 nolu üç paçanın dışta kalan paçala olduğu ve 1 nolu maknenn boş (sıfı) olduğu göülmüştü (Coello ve Calos, 25, s.59). Elde edlen bölümlemenn kaltes hücelen çesnde ye alan laın [boşlaın (vods)] sayısı ve hücelen dışında ye alan 8
Clt/Vol.: 13 - Sayı/No: 4 (77-1) 1 len [dışta kalan paçalaın (exceptonal pats)] sayısı az olduğunda yükselmekted., b hüceye atanan maknenn o hücedek b paçanın şlenmes çn geekl olmadığını fade etmekted. Hüceledek laın sayıca çokluğu vemsz genş hücelee neden olmaktadı. Bu da hüce çnde paçala çn ek taşıma geektğ anlamına gelmekted. Hüce dışında ye alan 1 le, b paçanın atanmış olduğu hücede bulunmayan b makne taafından şlenmes geektğn otaya koymaktadı. Bu duumda bu paça, şlemle çn faklı hüceye uğamak zounda olduğundan, hücele aasındak taşıma atmakta böylece hücele aasında daha fazla koodnasyon geekmekted (Adl, vd., 1996, s.1362). Hüce oluştuma yöntemnn bellenmes: Lteatüde makne paça alelenn bellenmesnde, b başka anlatımla hüce oluştumada kullanılablecek üç yaklaşım bulunmaktadı (Offodle, vd., 1994, s.197). Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs Gösel nceleme; paça çeştllğnn düşük olduğu duumlada kullanılan bu yaklaşımda paçalaın geometlene göe paça alele oluştuulmaktadı. Gösel ncelemey yapan kşnn uzman olması ve deneyml olması çok önemld. Paça özellklenn temel alınması; paça çeştllğ yüksek olduğunda benmsen. Buada paçalaın taşıdığı özellkle göz önünde tutmak çn paça özellklen dkkate alan paça kodlama ve sınıflandıma sstemle kullanılı. Paça üetm süecnn temel alınması; paçalaın üetm otalaındak blglen analz edlmesyle hücele oluştuulmaktadı. Bu analz bastt ve hızlı b şeklde hücelen oluştuulmasına mkan ve. Kullanılacak çözümleme yöntemne göe hüce oluştuma yöntemle, Şekl 2 de gösteldğ gb beş başlık altında ele alınmaktadı (Selm, vd., 1998, s.7). Hüce Oluştuma Yöntemle Tanımlayıcı Yöntemle Kümeleme Analzn Temel Alan Yöntemle Matematksel Pogamlama Yöntemle Gafk Bölümleme Yöntemle Yen Gelştlen Dğe Yöntemle PFI MGI PF / MG LP & NLP LQP GP DP Kaynak: Selm. vd.. 1998. Şekl 2. Hüce Oluştuma Yöntemlenn Sınıflaması Kaynak: Selm, vd., 1998. Şekl 2. Hüce Oluştuma Yöntemlenn Sınıflaması Tanımlayıcı Yöntemle: Paçala ve maknele ayı ayı ya da eşzamanlı olaak guplandıılmaktadı. Guplama PFI (Pat Famles Identfcaton) yöntemnde, öncelkle paça alelenn bellenmes ve daha sona bu alelee maknelen atanması şeklnde, MGI (Machne Goups Identfcaton) yöntemnde, öncelkle makne guplaı bellenmes ve daha sona bu guplaa paça alelenn atanması ve PF/ MG (Pat Famles/Machne Goupng) yöntemnde se, paça alele ve makne guplaı eşzamanlı olaak bellenmes le geçekleştlmş olu (Selm, vd., 1998, s.7). Kümeleme Analzn Temel Alan Yöntemle: Buada amaç; kamaşık ve setlendek yapıyı tanımlamak çn nesnele ya da onlaın özellklen kümele çnde guplamaktı. Bu guplamada sıalama-temell kümeleme yöntemle, hyeaşk kümeleme yöntemle ve hyeaşk olmayan kümeleme yöntemle kullanılablmekted (Selm, vd., 1998, s.8). Matematksel Pogamlama Yöntemle: Bell kısıtla altında amaç fonksyonunun en y değen veen kaa değşkenlenn bellenmes çn b matematksel model kuulmakta ve çözülmekted (Sngh ve Rajaman, 1996, s.97). Buada doğusal ve doğusal olmayan pogamlama (LP ve NLP), kaesel pogamlama (QP), dnamk pogamlama (DP) ve hedef pogamlama (GP) kullanılablmekted (Selm, vd., 1998, s.9) Gafk Bölümleme Yöntemle: Paça makne mats gafk fomülasyonu şeklnde göstel. sbd.anadolu.edu.t 81
B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes Bu gafkte maknele ve/veya paçala düğümlede göstel ve paçalaın şlenmesne göe bu düğümle bleştl (Sngh ve Rajaman, 1996, s.14). Yen Gelştlen Yöntemle: Hüce oluştuma poblem b optmzasyon poblemd. Optmzasyon algotmalaı uzun b hesaplama zamanı le yeel b optmal çözüm sağlala. Bu algotmala başlangıç çözüme, gd paça makne matsnn guplanabllğne ve bellenecek hüce sayısına duyalıdı. Bu dezavantajlaı gdeecek yen yöntemle son zamanlada otaya çıkmıştı. Bunla; tavlama benzetm, genetk algotmala, sn ağlaı, tabu aaştıması ve hedef analz yöntemled (Sngh ve Rajaman, 1996, s.128). Hücesel Üetm Sstem Oluştumada Kullanılacak Yöntemnn Seçlmes Yöntemlen Değelendlmes Hücesel üetm sstem oluştumada kullanılan yöntemlee lşkn öncek açıklamalaa bakıldığında hüce oluştuma yöntemlenn çoğu sezgseld; başlangıç matsnden çok etklenle ve zounlu olaak y b sonuç elde edemeyeblle. Bu nedenle optmal (en y) çözümle sağlayablen matematksel pogamlama yöntemnn kullanılması uygun olmaktadı. Matematksel pogamlama model kuulduktan sona, paça ve maknelen sayısının az olduğu duumlada, optmal çözüm matematksel pogamlama modelnn çözülmesyle elde edleblmekted. Ancak, paça ve makne sayısının çok olduğu duumlada çözüm çn uzun blgsaya zamanı geekmekted. Bundan dolayı, analtk olaak çözümlenemeyen matematksel pogamlama modellen kabul edlebl b zaman süesnde çözmek çn etkl b sezgsel algotma olan tavlama benzetm yöntem gelştlmşt (Sngh ve Rajaman, 1996, s.18). Matematksel Pogamlama Modelnn Tanıtılması Adl, Rajaman ve Stong amaç fonksyonu doğusal olmayan temle çeen, paça ve maknele eşzamanlı olaak guplayan b doğusal olmayan tamsayılı pogamlama model önemşled. Modele lşkn açıklamala aşağıda velmşt (Sngh ve Rajaman, 1996, s.18): Amaç fonksyonu: Mnz = wpma pmx ( 1 ymc ) + ( 1 wpm )( 1 a pm ) Kısıtla: Kaa değşkenle: Paametele: pmc x = 1 p x c x y mc y mc, y mc 1 = N 1 = m m {, } pmc 1 pmc A = Rotalaına göe paçalaın hang maknelede şlem göeceğn gösteen mats. a mats elemanı üetm planında p paçasının m maknesnde şlenp şlenmedğn pm (şlenyosa 1, şlenmyosa değen alı) göstemekted. N m = m tpndek maknelen sayısı w pm = p paçası ve m maknesne kaşılık gelen dışta kalan paçanın ağılığını gösteen oan ( w pm 1) eğe p paçası c hücesne tahss edlmşse ve üetm planı seçlmşse dd. eğe makne tp m den b adet c hücesne atanmışsa dd. (1 - w pm ) = p paçası ve m maknesne kaşılık gelen boşun ağılığını gösteen oan x y mc Modelde kullanılan ndsle: p: Paça (p = 1, 2, P) m: Makne tp (m = 1, 2, M) c: Hüce (c = 1, 2, C) : Üetm planı ( = 1, 2, R p ) 82
Clt/Vol.: 13 - Sayı/No: 4 (77-1) Gelştlen doğusal olmayan matematksel modeln amacı, boşla ve dışta kalan paçalaın ağılıklı toplamının mnmzasyonudu. Amaç fonksyonunda, pmc katkısını, w a x 1 y pm pm mc 1 wpm 1 a pm pmc dışta kalan paçalaın se boşlaın katkısını göstemekted. Bnc kısıt, he paçanın hüceleden bne atanmasını ve paça çn sadece b üetm planının seçlmesn sağlamaktadı. İknc kısıt hücelee atanan maknelen sayısının kullanılabl maknelen toplam sayısını aşmamasını sağlamaktadı. Üçüncü kısıt se x ve y değşkenlenn, 1 tamsayı olması koşulunu sağlamaktadı. C, hücelen sayısının üst lmt olaak velmekted, ancak model uygun hüce sayısını da bellemekted (Adl, vd., 1996, s.137). Matematksel Pogamlama Modelnn Çözümü - Tavlama Benzetm Az sayıda makne ve paça sayılı küçük poblemle yukaıda tanıtılan doğusal olmayan matematksel pogamlama model le çözüleblmekted. Ancak çok sayıda makne ve paça sayılı büyük poblemlen çözümünde bu mümkün olmamaktadı. Tavlama benzetm çok büyük çaplı poblemlen çözümlende, 3 paça (72 üetm otası) ve 5 makne büyüklüğüne kada test edlen tüm poblemle çn optmal çözümle bulmaktadı (Chen, vd., 1995, s.2613). Tavlama benzetm yöntem adını, katılaın fzksel olaak tavlanması süecne olan benzelğnden almaktadı. Buada katı ısıtılmakta ve daha sona atomlaının düzenl b dzlş yapısına ulaşmasına başka b fade le düzenl b kstal kafes yapısına ulaşmasına kada yavaş b şeklde soğumasına zn velmekted. Eğe soğuma çzelges yete kada yavaşsa, katıyı oluştuan atomlaın peyodk olaak düzenlenmes anlamına gelen kstal yapı çok düzenl olmaktadı (Glove, 22, s.288). Tavlama benzetm optmzasyon poblemlende, global mnmumu (bütünsel enküçüğü) aama le temodnamk davanış aasında lşk kumaktadı. B optmzasyon poblemne x y mc Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs uygulanan tavlama benzetm algotmasının he b teasyonunda, k çözüm (mevcut çözüm ve seçlen yen çözüm) çn oluştuulan amaç fonksyonu değele kaşılaştıılmaktadı. Gelşme gösteen çözümle he zaman kabul edlmekte, ancak gelşme göstemeyen çözümlen b kısmı global en yy aamada yeel en yden kutulmak ümdyle kabul edlmekted. Gelşme göstemeyen çözümlen kabul olasılığı sıcaklık paametesne bağlı olmaktadı (Glove, 22, s.288). Tavlama benzetm Kkpatck taafından tanıtıldıktan sona, çok çeştl aaştıma alanlaında başaılı b şeklde uygulanmıştı. Bu çalışma alanlaı, üetm kontol poblemle, blgsaya tasaım poblemle, VLSI tasaım poblemle, vetabanı sstem tasaım poblemle, hemşe çzelgeleme poblemle, zaman çzelgeleme poblemle, aaç güzegah poblemle, atölye poblemle, yeleşm poblemle ve gafk poblemled (Chen, vd., 1995, s.264). Optmzasyon poblem le tavlama şlem aasındak lşkde, katının duumlaı optmzasyon poblemnn muhtemel çözümlene ve bu duumlaın enejle de çözümlee at amaç fonksyonu değelene kaşılık gelmekted (Kaaboğa, 24, s.28). Fzksel sstemlede sıcaklık fzksel b anlama sahpken tavlama benzetmnde sıcaklık b kontol paametesd. Tavlama süec ve optmzasyon poblem aasındak kaşılaştıma Tablo 2 dek gb özetlenebl (Abduelmola, 2, s.72). Tablo 2. Tavlama Süec ve Optmzasyon Poblem Aasındak Kaşılaştıma Tablo 2. Tavlama Süec ve Optmzasyon Poblem Aasındak Kaşılaştıma Tavlama Süec Optmzas yon P oblem S ıcaklık Fzks el s s temn duumu Duumun enejs Mnmum enej İteas yonlaın s ayıs ının kontol edlmes nde kullanılan b kontol paametes Poblemn çözümü Amaç fonks yonu değe E ny çözüm Tavlama benzetm algotması Şekl 3 dek gb beş adımda tanımlanabl (Jones, 23, s.14). sbd.anadolu.edu.t 83
B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes Mevcut Çözüm B Başlangıç Çözüm Oluştu Rassal Olaak Değşklk Yap Yen Çözüm Yen Çözümü Oluştu Oluştuulan Çözümü Değelend Eny Çözüm Sıcaklığı Azalt Şekl Tavlama Benzetm Algotması Kaynak: Jones, 23. Kaynak: Jones, 23. Şekl 3. Tavlama Benzetm Algotması Tavlama benzetmnde poblemn çözümüne başlangıç b çözümde başlanı ve b dz haeket (kaa değşkenlenn değendek değşmele) ya optmum çözüm elde edlene ya da poblem gelştlemeyeek yeel b optmumda donmaya başlayana kada kullanıcının tanımladığı tavlama çzelgesne göe yapılı. Yeel b optmumda donmadan kaçınmak çn, algotma çözüm uzayında yavaş b şeklde leletl. Amaç fonksyonu değenn kontollü olaak gelştlmes, bell b olasılıkla (bu olasılık amaç fonksyonu değende ve mevcut ısı deecesndek değşm sonucuna bağlıdı ve algotma leleken düşüülü) gelşme sağlamayan haeketlen kabul edlmes le başaılabl (Chen, vd., 1995, s.263). Kısım 3.2. de fade edlen paça ve maknele eşzamanlı guplayan doğusal olmayan matematksel pogamlama model le k tp kaa velmekted. Bunla: makne atamalaı ve paça atamalaı (ya da tahss) kaalaıdı. Eğe makne ataması blnse, paça ve maknele eşzamanlı guplamak çn doğusal olmayan matematksel model, paçalaı makne guplaına atayan (tahss eden) aşağıdak modele ndgeneblmekted. Bu model lede bahsedlen atama algotması le çözüleblmekted (Adl, vd., 1996, s.1375). Amaç fonksyonu: Kısıtla: Mnz 1 = B pmc x ( Bpmc = wpma pm( Ymc ) + ( 1 wpm )( 1 a pm ) Y mc pmc x = 1 p, x {,1 } c 1 ) Buada x değşken bağımsız olaak he b p = 1, 2, P çn çözüleblmekted. He b p paçası çn bu * poblemn çözümlenmesnde öncelkle x * = 1 olaak, B = * Mn B se olaak atanmaktadı. * ve kalan ( c c *, * ) c m pmc x 84
Clt/Vol.: 13 - Sayı/No: 4 (77-1) Tavlama Benzetm Algotması Tavlama benzetm algotmasının adımlaı aşağıda gösteldğ gbd (Adl, vd., 1996, s.1376). [] Başlangıç.1. Tavlama paametelen tanımla. T AT mn α max R f : Başlangıç deeces : He deecedek kabul edlen mnmum değşme : Azaltma faktöü : Maksmum teasyon sayısı : Son kabul oanı.2. Başlangıç teasyon sayacı: =.3. [1] 1.7. adımındak koşullala kaşılaşana kada 1.1. 1.7. adımlaındak döngüyü yüütün. 1.1. l =, AT = 1.2. İç döngü çn başlangıç çözüm, 1.3. 1.3.1. l = l + 1 1.3.2. Başlangıç makne atamasını oluştuun ve tahss alt poblemn çözeek paçalaı atayın (SOL (paça alele ve makne guplaı), OBJ (amaç fonksyonu değe) değelen elde edn). (Buada atama altpoblem, lede velen atama algotması le çözülmekted.) SOL = SOL, OBJ = 1.3.3. OBJ l OBJ l1 OBJ 1.3.5. adımındak koşullala kaşılaşana kada 1.3.1. 1.3.5. adımlaındak döngüyü yüütün. Makne atamalaının değştlmesyle yen b çözüm oluştuun ve yen makne ataması çn paça tahssn elde edn ( SOL, OBJ ). l l Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs 1.3.4.Eğe d ya da se, AT = AT + 1 Değlse, kabul edl. Çözüm eddedl. SOLl = SOL, l 1 OBJ l = OBJ l 1 1.3.5. Eğe aşağıdak koşulladan bs geçekleşse, 1.4. = + 1 1.5. AT AT mn ya da l M1xM1 (M1 = maknelen sayısı), L (Makov zncnn uzunluğu)= l olu ve döngüye son vel ve 1.4. adımına geçl. Yukaıdak koşulla sağlanmazsa; 1.3.1. adımına dönülü ve devam edl. 1.6. Soğutma deecesn azaltın, T = a T -1 1.7. Eğe aşağıdak koşulladan bs geçekleşse, max ya da Kabul oanı (AT/L ) R f ya da Son 2 teasyon çn amaç değe aynı kalmışsa, Döngüye son ven ve 2. adıma gdn. Yukaıdak koşulla sağlanmazsa 1.1. adımına gdn ve devam edn. [2] En son kabul edlen çözümü yazdıın ve algotmayı sonlandıın. Oluştuulan makne atamalaına paçalaın tahss çn atama algotması kullanılı. Atama algotmasının adımlaı aşağıda gösteldğ gbd (Adl, vd., 1997, s.56): [1]. Gş SOL, OBJ w, P, M, C ve {a pm } matsn oku. l SOL = SOL assal l L 1, OBJ = 1 / T,1 e OBJ 1 L 1 sbd.anadolu.edu.t 85
B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes [2] Başlangıç ataması Başlangıç b çözüm olaak, he maknenn bağımsız b hüceye atandığını vasayalım. C (C = M+1) hüces, hüce dışında olacak paçala çn boş kalmıştı. Öneğn makne 1, hüce 1 e atanı. [3]. Tahss ep p 3.1. p = 1 den P ye kada, (a) OP p = p paçası çn geekl maknelen sayısı. Yan paça makne matsnn p satıındak 1 len sayısı. (b) c = 1 den C ye kada, () NM c = c hücesne atanan maknelen sayısı () UP = paça makne matsnde, p satıı le c hücesne atanan tüm maknelen ye aldığı sütunlaın kesşmndek 1 len sayısı. () OP UP vp NM UP B w* ep 1 c wvp (c) B değe mnmum olan c (c*) hücesne p paçasını ata, 3.2. Amaç fonksyonunun değe p B * [4]. Btme. Sonuçlaı yazdı. Tavlama Benzetm Algotması çn Paamete Değelenn Bellenmes Tavlama benzetmnde, paamete değele çn çok çeştl seçmle yapılablmekted. Bundan dolayı algotmayı optmzasyon poblemlene uygulama aşamasında çeştl seçeneklele lgl kaala alınmaktadı. Bu seçenekle k guba ayılabl: pobleme bağlı yan poblemle lgl özel seçenekle ve algotmanın kends le lgl seçenekle. Bu seçenekle Tablo 3 de göstelmekted (Johnson, vd., 1989, s.869). Tavlama benzetmnn pefomansı büyük ölçüde algotmaya at seçeneklede beltlen döt paameteye bağlıdı. Bunla: Tablo 3. Tavlama 3. Tavlama Benzetmn Benzetmn Uygulamada Uygulamada Geçekleştlecek Geçekleştlecek Olan Seçenekle Olan Seçenekle Pobleme Özel Seçenekle 1. Çözüm ned? 2. Yen çözüm ned? 3. Çözümün amaç fonksyonu değe ned? 4. Başlangıç çözümü nasıl bellez? Algotmaya At Seçenekle 1. Başlangıç sıcaklığı nasıl bellez? 2. a azaltma faktöünü nasıl bellez? 3. He sıcaklıkta geçekleştlecek teasyon sayısını nasıl bellez? 4. Algotmanın ne zaman duacağını nasıl blz? Başlangıç Sıcaklık Değenn Bellenmes: Başlangıç sıcaklık değe hemen hemen tüm değşmle kabul edecek şeklde bellen başka b fade le AFD / T olmalıdı. Başlangıç sıcaklık değenn seçm çn Kkpatck e j 1 ve akadaşlaı şu kualı önemşled: Başlangıç sıcaklık değen büyük b değe olaak seçn ve pek çok değşklk geçekleştn. Eğe kabul oanı c (kabul edlen değşklklen önelen değşklk- lee bölünmes le bulunu) daha önce bellenen c değenden küçükse, başlangıç sıcaklık değe k katına çıkaılı. Bu, süeç kabul oanı c, c değen aşana kada südüülü. Söz konusu kual Johnson ve akadaşlaı taafından gelştlmşt. Buna göe, başlangıç sıcaklık değe, geçekleştlen assal değşklkle çn amaç fonksyonu değendek atışın otalamasının hesaplanmasıyla bellenebl. Bu fadey fomüle edesek (VanLaahoven ve Aats, 1987, s.59); 86
Clt/Vol.: 13 - Sayı/No: 4 (77-1) e Azaltma Faktöünün Seçm: d. T sıklıkla kullanılan sıcaklık deecesn azaltma kualıdı. Buada 1 T,1,2,, ye alan a azaltma faktöü (,1) aalığında sabt b sayıdı ve 1 e yakındı. Genellkle de,95 ya da,99 kullanılı. He Sıcaklık Deecesnde Geçekleştlecek İteasyon Sayısının Bellenmes: He sıcaklık deecesnde geçekleştlecek yen çözümlen sayısı sstemdek maknelen sayısı le büyüklük faktöü olaak adlandıılan sabt b sayının çapılması le bellen. İteasyon sayısının atmasıyla elde edlen yen çözüm sayısının atması sağlanı. Böylece global çözümü bulma olasılığı yüksel ancak blgsayaın çalışma sües de ata. Faklı büyüklük faktölenn etksn bellemek çn algotma bellenen değele çn çalıştıılıp değşmle gözlenmekted. Büyüklük faktöünün değelenn b öncek değen k katı olacak şeklde olduğu vasayılmaktadı. Büyüklük faktöü değele 1, 2, 4, 8, 16, olaak belleneblmekted (Abduelmola, 2, s.83). Duma Koşullaının Bellenmes: Lteatüde tavlama benzetm algotmasını dudumada kullanılan çok çeştl ktele mevcuttu. Bunla; amaç fonksyonu değe bell sayıdak teasyonda değşmemş aynı kalmışsa, teasyonlaın sayısı bellenen maksmum teasyon sayısını aşmışsa, kabul oanı velen son kabul oanından küçükse ve tanımlanan son sıcaklık değene ulaşılmışsa algotma duduulu (Sngh ve Rajaman, 1996, s.131). Uygulama AFD / T T Aaştımanın Yapıldığı Fabkanın ve Şanzuman Üetm Bölümünün Tanıtılması Bu çalışmada, geekl destek ve zn alınabldğ çn b Otomotv fabkası uygulama ye olaak seçlmşt. Fabkada kamyon le moto ve aktama oganlaı üetm yapılmaktadı. Fabkada üetlen üünle cago kamyon, 4 slnd moto, 6 slnd moto, şanzuman, aka aks ve ön düzen şeklnde sayılabl. Beltlen üünlen üetmnde; talaşlı malat, montaj, pes, ısıl şlem, kaynak, ölçüm, kesme, puntalama, AFD ln 1 Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs tonalama, bong, delme, fezleme, dş açma, azdıma, aspalama, taşlama, honlama, lebleme, ovalama, sementasyon, ndksyon, fosfatlama, kumlama, doğultma, kaynak, laze kaynak, sütünme kaynağı, boş, çapak alma, çatlak kontol ve şleme mekezle kullanılmaktadı. Fabkanın şanzuman bölümünde, üetm sstemlenn yeleşm tülenden bs olan süece göe yeleşm uygulanmaktadı. Bu bölümde aynı fonksyona sahp maknele b alanda toplanmıştı ve paçala şlem sıasına göe bu maknele aasında taşınmaktadı. Süeç yeleşm düzennde tess çesnde paçalaın takp edlmes oldukça kamaşıktı. Bu kamaşıklığa lave olaak paçala tona, taşlama ve azdıma bölümle aasında uzun mesafelede taşınmak zounda kalmaktadı. Aaştımanın Amacı ve Önem Aaştımanın amacı, uygulama yapılan şanzuman bölümü çn hücesel üetm sstemn tasalamak, mevcut üetm sstem olan süece göe yeleşm üetm sstem le tasalanan sstem kaşılaştımak ve hücesel üetm sstemnn uygulanması duumundak sonuçla konusunda kaa veclee blg sağlamaktı. Yöntem Aaştımanın Model Geçekleştlen aaştıma, kullanılan aaştıma yöntemne göe deneysel b aaştımadı. Aaştıma amacına göe se hem mevcut duumu otaya koyduğu çn tanımlayıcı (betmleyc) aaştıma, hem de mevcut ve yen üetm sstemlenn kaşılaştıılmasına ye vedğ çn açıklayıcı aaştımadı. Even ve Öneklem Aaştımanın even zhnde yaatılan, düşünsel, kavamsal şanzuman üetm sstemle topluluğudu. Bu aaştıma even tüü alanyazında tanımlanmış, düşünsel aaştıma even olaak smlendlmekted. Bu even tüü deneysel aaştımalaın özünü oluştuu (Çömlekç, 21, s. 47). Aaştımanın yapıldığı Otomotv Fabkası Şanzuman Üetm Sstem aaştımanın öneklemn oluştumaktadı. Vele ve Toplanması Aaştımada öncelkle Şanzuman bölümünde üetlen paçalaa ve bu bölümde ye alan maknelee at velen toplanmasıyla başlanmıştı. Bu vele: üetlen tüm paçalaın şlem sıalaı ve süele, 1996-25 tahle aasında üetlen şanzuman üntes sbd.anadolu.edu.t 87
B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes mktalaı, şanzuman üntesn oluştuan paçalaın üetmnde kullanılan maknelee at aızalaaası ve aıza gdeme süele ve şanzuman bölümünün yeleşmn gösteen ölçekl b hatadan oluşmaktadı. Tüm bu vele fabkada konusunda yetkl kşleden sağlanmıştı. Fabkanın Şanzuman Bölümü nde b şanzuman üntesn oluştuan 23 paçanın üetm geçekleştlmekted. B şanzuman üntesn oluştumak çn kullanılan paçalaın adlaı ve he paçadan kaç adet kullanılması geektğ Tablo 4 de göstelmşt. Yılla tbayle üetlen şanzuman üetm mktaı se Tablo 5 de beltlmşt. Tablo 4. B Şanzuman Üntesn Tablo Oluştuan 4. B Paçala Şanzuman ve Adetle Üntesn Oluştuan Paçala ve Adetle Paça Adı Adet Paça Adı Adet Paça Adı Adet Paça Adı Adet Ana Ml 1 Avaa 1 Gup Ml 4 1 Kavama 5 1 Ana Ml 1 1 Çıkış Flanşı 1 Gup Ml 5 1 Kavama Ge 1 Ana Ml 2 1 Gş Ml 1 Kavama 1 1 Senkomeç Göbeğ Küçük 1 Ana Ml 3 1 Gş Ml Tutucusu 1 Kavama 2 1 Senkomeç Göbeğ Büyük 2 Ana Ml 5 1 Gup Ml 1 Kavama 3 1 Senkomeç Blezğ 3 Ana Ml Ge 1 Gup Ml 3 1 Kavama 4 1 Tablo 5. Yıllaa Göe Şanzuman Üetm Mktalaı Tablo 5. Yıllaa Göe Şanzuman üetm Mktalaı Yılla Üetm Mktaı Yılla Üetm Mktaı 1996 13.469 21 17.53 1997 19.441 22 13.668 1998 22.53 23 25.215 1999 24.89 24 35.198 2 33.764 25 36. Şanzuman bölümünde üetlen hehang b paçanın, üetm şlem göeceğ makne dolu se üetm şlem o maknenn altenatf olan başka b maknede geçekleştlmekted. Başka b fade le bazı paçala çn altenatf üetm otalaı mevcuttu. He paçanın altenatf üetm ota sayısı Tablo 6 da paantez çesnde beltlmşt. Şanzuman bölümünde mevcut olan maknelen adlaı, sayılaı ve EM numaalaı Tablo 7 de velmşt. Tablo 6. Paçalaa At Üetm Rota Sayılaı Tablo 6. Paçalaa At Üetm Rota Sayılaı Paça İsm (Üetm Rota Sayısı) Paça İsm (Üetm Rota Sayısı) Paça İsm (Üetm Rota Sayısı) Ana Ml (2) Gş Ml Kavama 3 (2) Ana Ml 1 (8) Gş Ml Tutucusu Kavama 4 (2) Ana Ml 2 (8) Gup Ml Kavama 5 Ana Ml 3 (8) Gup Ml 3 (2) Kavama Ge (2) Ana Ml 5 (8) Gup Ml 4 (2) Senkomeç Blezğ (32) Ana Ml Ge (8) Gup Ml 5 (2) Senkomeç Göbeğ Büyük (5) Avaa (4) Kavama 1 Senkomeç Göbeğ Küçük (5) Çıkış Flanşı Kavama 2 (2) 88
Clt/Vol.: 13 - Sayı/No: 4 (77-1) Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs Tablo 7. Şanzuman Bölümünde Tablo Ye Alan 7. Maknele Şanzuman Bölümü'nde Ye Alan Maknele Makne Adı Mevcut Sayısı EM Mevcut Makne Adı Numaası Sayısı EM Numaası Duap Punta 1 93 Hoffman 2 78, 79 F.E. Matkap (Göbek Delme) 1 95 Fost Boş 1 71 F.E. Matkap (Gş Ml Delme) 1 94 Jones Shpman 1 758 Taksan 1 533 Suphna 1 759 Makno Max 1 545 Huth Raspa 1 751 Htach 23 R III 2 2541, 559 Nagel 1 763 Mazak SQT 2 1 56 Inteflux 1 871 Htach 25/S 1 256 Sakasan Yıkama 1 872 Htach 2 S II 1 2518 Otosan Yıkama 1 873 Huth ZEA 1 459 Laze 1 851 Huth AEZ 1 46 Bosch ECM 1 852 Pfaute Raspa 1 453 Fotuna 2 2 525, 521 Wea 1 451 Huth 2 462, 464 Schaudt T3 1 553 Mazak DT 3 2535, 2511, 2527 Schaudt PF44 1 555 Mazak SQT 4 257, 258, 2533, 2534 RZP 1 556 Mo Sek 4 259, 2513, 2517, 251 Wea 1 5525 Pfaute 3 451, 452, 456 Mae Pes 1 631 Renecke 3 551, 5513, 5517 Pes 1 633 RZR 2 761, 762 Pes 1 643 Taccella 3 557, 5511, 5512 Roto Flo 1 634 Ana Ml, Gş Ml ve Gup Ml paçalaı 15 şel, Ana Ml 1, Ana Ml 2, Ana Ml 3, Ana Ml Ge paçalaı 24 el, Ana Ml 5 ve Avaa paçalaı 56 şalı, Gup Ml 3, Gup Ml 4, Gup Ml 5, Senkomeç Blezğ, Senkomeç Göbeğ Küçük ve Senkomeç Göbeğ Büyük paçalaı 36 şalı, Kavama 1, Kavama 2, Kavama 3, Kavama 4, Kavama 5 ve Kavama Ge paçalaı 55 şel, Çıkış Flanşı paçası 1 el ve Gş Ml Tutucusu paçası se 5 el patle halnde maknele aasında taşınmaktadı. Paçalaın makneledek şlem süele le lgl blgle yetkl kşleden alınmıştı. Çözümleme Şanzuman Bölümü Üetm Sstemnn Benzetm Modelnn Oluştuulması Modeln Vasayımlaı Şanzuman bölümü üetm sstemnn benzetm model, Duağan duum (Steady-state) olaak modellenmşt. Ssteme gelen şanzuman üntes taleple Tablo 5 de ye alan toplam üetm mktalaı vele yene aynı zaman dönemne lşkn aylık üetm mktalaı velenden elde edlmşt. B şanzumanın üetmnde faklı paçalaın kullanıldığı göz önüne alınaak üetm mktalaına göe bellenen paçala aası gelş sües ve bu süeye uyan olasılık dağılımlaı Aena 9. yazılımında ye alan Input Analyze pogamı le bellend. Modelde temel zaman bm olaak gün kullanılmıştı. Konuya lşkn kşlele yapılan göüşmele sonucunda, paçalaın maknele aasında şçle taafından patle halnde 5-6 km/sa. hızla taşındığı blgs esas alınmıştı. Bu duumda taşıma sües [taşıma uzaklığı*unif(,1-,12)] fomülü le dakka cnsnden hesaplandı. Aızala aası süe ve aıza gdeme süele detemnstk olaak gld. Paçala çn şlem sıası ve süele de detemnstk olaak sanye cnsnden gld. Yukaıda tanımlanan gdle temel alınaak Aena 9. yazılımı le benzetm model oluştuulmuştu. Modelde Staton-Pocess-Route modülle kullanılmıştı. Paçala Sequence modülünde tanımlanan şlem sıalaına, şlem süelene ve tansfe süelene göe maknelede şlenmekted. Recod modülü le de paçalala lgl olaak tansfe sües, bekleme sües, şlem sües ve üetm mktaı gb statstkle kaydedlmşt. Maknele çn bozulma duumlaı se Falue modülü kullanılaak tanımlanmış ve benzetm model oluştuulmuştu. Modeln Çalıştıım Paametelenn Bellenmes Oluştuulan benzetm modeln çalıştıablmek çn çalıştıım paametelenn bellenmes geekmekted. Benzetm modellende çalıştıım paametele; ısınma (wam-up) peyodu ve çalıştıım sües çn b uzunluğun bellenmesnden oluşmaktadı. sbd.anadolu.edu.t 89
B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes Isınma peyodu uygun uzunlukta bellenmeld. Bu ne çok kısa ne de çok uzun olmalıdı. Şanzuman bölümünde üetlen tüm paçala çn analz Aena 9. yazılımında ye alan Output Analyze pogamı le yapılmıştı. Tüm paçala çn 5, 1, 15 ve 2 şel haeketl otalamala alınmış ve elde edlen gafkle ncelenmşt. İnceleme sonucunda 2 şel haeketl otalamada sstemn duağan duuma geçtğ bellenmşt. Çalışmamızda bu süe modeln doğulanması aşamasında yapılacak olan analzlede kolaylık sağlaması açısından 3 gün olaak tespt edlmşt. Buna göe model, çalışmaya başladıktan 3 gün sona sstem le lgl stenen statstkle tutmaya başlayacaktı. Çalıştıım uzunluğu, paçalaın maknelede şlenmes, maknele aasında taşınması gb tüm olaylaın pek çok kez geçekleşmesne fısat veecek şeklde uzun bellenmes geektğ çn çalıştıım uzunluğu b yıl olaak alınmıştı. Modeln Geçeklenmes Benzetm modelnn blgsayaa doğu b şeklde uyalanıp uyalanmadığı ve gd paametelenn yne doğu b şeklde fade edlp edlmedğnn kontolü Aena 9. yazılımında Tace komutu kullanılaak yapılmaktadı. Tace komutu, üetlen paçalaın adım adım hang makneye ne kada süede gttğnn, ne kada süe şlem gödüğünün takp edlmesn sağlamaktadı. Yapılan kontol sonucunda benzetm modelnn blgsayaa doğu b şeklde uyalandığı sonucuna vaılmıştı. Modeln Doğulanması Kuulan benzetm modelnn geçek sstem temsl edp etmedğ modeln doğulanması aşamasında bellenmeye çalışılı. Benzetm model le geçek sstem aasındak fakın statstksel olaak anlamlı olup olmadığının belleneblmes çn benzetm modelnn ve geçek sstemn pefomans ölçülenn otalamalaı aasındak fak çn güven aalığı bellenmekted. Eğe bellenen güven aalığı değen çese, k sstem aasında b fak olmadığı statstksel olaak söyleneblmekted. Çalışmamızda modeln doğulanması çn üetm mktaı pefomans gösteges olaak bellenmşt. Benzetm model b tekaı b yıl olmak üzee on teka olaak çalıştıılmıştı. Çalışma tekalaı sonucunda elde edlen he b paçaya at 11 aya lşkn üetm mktalaı, on teka çn bu mktalaın otalaması ve standat sapma değele Tablo 8 de göstelmekted. Mevcut üetm sstem çn 1996-25 tahle aasında paçalaın he b çn Ocak ayı dışında kalan 11 aya lşkn üetm mktalaının otalaması ve standat sapma değele se Tablo 9 da velmşt. Tablo 8. K uulan Benzetm Model İçn Üetm Mktaı (11 Aylık), Tablo 8. Kuulan Benzetm Model İçn Üetm Mktaı (11 Aylık), Otalama ve Standat Sapma Değele Paça Adı Teka 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Otalama S tan d at S apma Ana Ml 1815 1815 1845 1815 183 1815 1815 183 1815 183 18225, 16,1 Ana Ml 1 18216 1824 18216 18264 18312 1896 18288 18192 18312 18192 18232,8 66, Ana Ml 2 18 1848 18144 1836 1836 18216 18 18 1836 1836 18184,8 165,5 Ana Ml 3 1836 1836 18336 18288 1836 18 18 18 18 1836 1826,4 179, Ana Ml 5 182 18256 18256 182 18312 18312 18368 182 1888 18312 1825,4 81,2 Ana Ml G e 18 18336 1836 1836 18 1872 18336 18168 1836 18288 18228, 153,2 Av aa 1848 1888 1932 1792 182 1848 18368 1764 1848 1764 18261,6 494,2 Çıkış F lanşı 183 181 181 183 18 181 18 183 182 181 1815, 117,9 G ş Ml 183 1815 183 183 183 1815 183 183 183 183 1827, 63,2 Gş Ml Tututcus u 18254 1833 18189 18154 18269 18158 18298 18244 18312 18278 18245,9 59,1 Gup Ml 183 183 1845 1815 183 1815 1815 183 18 1815 18225, 127,5 G up Ml 3 1836 1836 1836 18396 1836 1836 1836 1836 1836 1836 18363,6 11,4 G up Ml 4 1836 18396 1836 1836 1836 1836 1836 1836 1836 1836 18363,6 11,4 G up Ml 5 1836 1836 1836 1836 1836 1836 1836 18252 1836 1836 18349,2 34,2 Kav ama 1 18315 1825 1826 1826 1825 18315 1815 1837 1826 1825 18254,5 65,8 Kav ama 2 1892 1815 18535 18535 18535 18975 18865 1815 1815 1848 18529,5 315,9 Kav ama 3 1815 18425 18425 18535 1837 187 1815 187 18975 18315 18474,5 259,9 Kav ama 4 1825 1815 18755 1815 1826 1815 1815 1815 1815 18975 1839,5 299,5 Kav ama 5 1826 18315 1826 1825 1826 1826 1815 18315 1825 1815 18238, 59,1 Kav ama Ge 18645 1859 1815 18865 1815 1815 187 1815 1815 18865 18441,5 318,7 S enkomeç Blezğ 5454 54576 5454 5454 558 5454 5454 5454 5454 5454 5459,4 147,2 S enkomeç G öbeğ Büy ük 36634 36387 36569 36547 36376 36595 36542 36478 36385 36544 3655,7 93,8 S enkomeç G öbeğ K üçük 1836 1782 1836 1836 1836 1836 1836 1836 1836 1836 1836, 17,8 9
Clt/Vol.: 13 - Sayı/No: 4 (77-1) Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs Güven aalığı aşağıda ye alan fomülle kullanılaak hesaplanmaktadı. Fomüllede ye alan gs nds geçek sstem, bm nds kuulan benzetm modeln, Y öneklem otalamasını, s öneklem standat sapmasını, n öneklem büyüklüğünü, m se even otalamasını fade etmekted. s n 2 s gs ngs gs 2 gs gs 2 2 s bm n bm s n 2 bm n 1 n 1 2 bm bm 2 2 sebestlk deecesnde, (1 - a) güven düzeynde; güven aalığı 2 2 gs kt. değ. gs bm gs bm tkt. değ. ngs nbm ngs 2 gs sbm Y Y t Y Y gs bm s He b paça çn hesaplanan güven aalığı değele Tablo 1 da göstelmekted. s s n 2 bm bm Tablo 1. %95 Güven Düzeynde Oluş an Güven Aalığı Değele Tablo 1. %95 Güven Düzeynde Oluşan Güven Aalığı Değele Paça Adı S ebes tlk Deeces Ktk Değe Alt S ını Üs t S ını Ana Ml 9,4-164,6 9551,8 A na Ml 1 9,2-1648,1 9543,7 A na Ml 2 9,1-161,2 9592,7 A na Ml 3 9,12-1623, 9571,3 A na Ml 5 9,2-1665,8 9526,2 A na Ml G e 9,8-1644,2 9549,3 A vaa 9,88-1687,9 9525,8 Çıkış Flanş ı 9,5-1565,7 9626,9 Gş Ml 9,1-1685,3 956,4 Gş Ml Tututcus u 9,1-1661,2 953,5 Gup Ml 9,6-164,9 9552, G up Ml 3 9, 2,262-1778,7 9412,7 G up Ml 4 9, -1778,7 9412,7 G up Ml 5 9, -1764,4 9427,1 Kavama 1 9,2-1669,8 9522, Kavama 2 9,36-1949,2 9251,3 Kavama 3 9,24-1892,7 934,8 Kavama 4 9,32-1728,7 947,9 Kavama 5 9,1-1653,3 9538,4 Kavama Ge 9,37-1861,3 9339,4 S enkomeç Göbeğ Küçük 9,1-1722,4 9471,6 S enkomeç Blezğ 9,1-4836,1 28738,7 S enkomeç Göbeğ Büyük 9,1-3336,1 1947, Yukaıdak tabloda da göüldüğü üzee bütün paçalaın güven aalıklaı değen kapsamaktadı. Bu sonuca göe % 95 güven düzeynde, k sstemden bsnn daha y olduğuna da statstksel b kanıt olmadığı sonucuna vaılmıştı; başka b fade le kuulan benzetm model mevcut üetm sstemn doğu b şeklde yansıtmaktadı. sbd.anadolu.edu.t 91
B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes Hücesel Üetm Sstemnn Oluştuulması Paça Makne Matsnn Oluştuulması 4.3.3. Bölümünde beltlen vele kullanılaak öncelkle paça makne mats oluştuulmuştu. Mats, paçala ve üetm otalaının ye aldığı 18 satı ve maknelen ye aldığı 38 sütundan oluşan büyük b poblemd. Hüce Oluştuma Yöntemnn ve Tavlama Benzetm İçn Paamete Değelenn Bellenmes Hüce oluştuuken paçalaın üetm süec temel alınmış ve paçalaın üetm otalaındak blglen analz edlmesyle hücele oluştuulmuştu. Daha önce bölüm 3.2 de tanıtılan ve optmal (en y) çözümle sağlayan matematksel pogamlama model kullanılmıştı. Bu modeln çözümünde se tavlama benzetm yöntem uygulanmıştı. Matematksel modeln çözümü çn kısım 3.3.1. de açıklanan tavlama benzetm algotması C-Shap pogamlama dl le kodlanmıştı. Blgsaya pogamı, paça makne mats ve tavlama benzetm algotmasının paamete değele gleek çalıştıılmıştı. Matste paçalaa ve maknelee numaala velmşt. Pogamda he b makneden kaç adet olduğu ve he b paça çn üetm ota sayısı da tanımlanmıştı. Algotma sonucu elde edlen çözüm b html dosyasına kaydedlmşt. Paça makne matsnn ve tavlama benzetm algotmasının paametelenn gd ekanı göüntüsü aşağıdak gbd Algotmanın uygulanması sonucu elde edlen çıktının ekan göüntüsü aşağıdak gb oluşmuştu. Pogam aynı hücede ye alan maknele ve paçalaı çeçeve çne almıştı. Paça numaası yanında paantez çesnde beltlen sayı o paça çn hang üetm otasının seçldğn göstemekted. 92
Clt/Vol.: 13 - Sayı/No: 4 (77-1) Tavlama benzetm algotması çn paamete değele aşağıda açıklandığı şeklde bellenmşt. Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs Tavlama benzetm yöntemnde başlangıç sıcaklığının seçmnde kısım 3.3.2. de fade edlen Johnson ve akadaşlaı taafından gelştlen fomül kullanılmıştı. Algotmanın b teasyonunun sonlanmasına yol açan l MxM (M = maknelen sayısı (57)) ktene göe algotmada b teasyon 3249 (57*57) kez çalıştıılaak he b çalıştıımdan elde edlen amaç fonksyonu değele yazdıılmıştı. Bu değelee göe; 1. Denenen değşmlen %8 nn kabul edlmes stenyosa yan,8 çn başlangıç sıcaklık değe, e AFD AFD / T,8 T 5,4 1 1 ln ln,8,2231 699,4 / 583 2. Denenen değşmlen %9 ının kabul edlmes stenyosa yan,9 çn başlangıç sıcaklık değe, e AFD AFD / T,9 T 11,4 1 1 ln ln,9,154 3. Denenen değşmlen %95 nn kabul edlmes stenyosa yan,95 çn başlangıç sıcaklık değe, e AFD 699,4 / 583 AFD / T,95 T 23,4 1 1 ln ln,95,51 699,4 / 583 1,2 1,2 1,2 6 12 24 Hemen hemen denenen tüm değşmlen kabul edlmes stenen b duum olduğuna göe kabul edlme olasılığı,95 olaak alındı ve başlangıç sıcaklık deeces de 24 olaak kabul edld. Azaltma faktöünü de daha yavaş b soğuma sağlamak çn a=,99 olaak alındı. He sıcaklık değende geçekleştlecek teasyon sayısının bellenmesnde kullanılan büyüklük faktöle sıasıyla 1, 2, 4, 8 ve 16 olaak ele alındı ve algotma T =24 ve a=,99 değele kullanılaak çalıştııldı. Elde edlen sonuçla aşağıda velmşt. K 1 2 4 8 16 İteasyon S ayısı 57 114 228 456 912 CPU 1,8 2,11 5, 9,4 17,75 AFD 12 9,6 9,8 9,6 9,6 CP U: Blgsaya hesaplama zamanı (saat). AF D: Amaç fonks yonu değe. Sonuçla ncelendğnde en y amaç fonksyonu değe olan 9,6 nın 2, 4 ve 5 büyüklük faktöü değelende geçekleştğ göüldü. Bu büyüklük faktölendek blgsaya hesaplama zamanlaına bakıldığında se en y blgsaya hesaplama zamanının 2,1 saat le büyüklük faktöü 2 değende olduğu bellend. Bu duumda büyüklük faktöü 2 olaak alındı. He sıcaklık deecesnde geçekleştlecek yen çözümlen sayısı sstemdek maknelen sayısı le büyüklük faktöünün çapımı olan 114 (57*2) olaak bellend. Yukaıdak sonuçlaa göe tavlama benzetm algotmasının bellenen paamete değele Tablo 11 de topluca velmşt. sbd.anadolu.edu.t 93
B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes Tablo 11. Tavlama Tablo Benzetm 11. Tavlama Algotmasının Benzetm Paamete Algotmasının DeğelePaamete Değele Başlangıç Sıcaklık Deeces T : 24 Azaltma Faktöü a:,99 He Sıcaklık Deecesnde Geçekleştlecek İteasyon Sayısı: Duma Koşullaı: 114 İteasyonlaın sayısı bellenen maksmum teasyon sayısını (114) aşmışsa, Kabul oanı velen son kabul oanından (,1) küçükse, Amaç fonksyonu değe bell sayıdak teasyonda (son 2 teasyon) değşmemş aynı kalmışsa. Algotma bellenen paametelee göe çalıştıılmış ve elde edlen çözüme göe hücelede üetlecek paçala, bu paçalaın üetm otalaı ve üetmde kullanılacak EM numaalaına göe makne atamalaı oluştuulmuştu. Algotma sonucunda boşta kalan yan hçb hüceye atanmayan maknele bulunmaktadı. Bu maknele paçalaın hüce çnde şlenmek üzee çok beklememele çn altenatf üetm otalaında kullanılma duumlaına göe uygun hücelee atanmıştı. Boşta kalan maknelen ataması yapıldıktan sona elde edlen sonuç Tablo 12 de göstelmşt. Makne sayısı kısıtı nedenyle şlem gömek üzee başka b hüceye gtmes geeken paçala ve gttkle hücele se Tablo 13 de olduğu gb geçekleşmşt. Tablo 12. Maknelen Hücelee Tablo Atanması 12. Maknelen Hücelee Atanması Hüce Paça Ales Paça Adı Üetm Rotası Ana Ml 1 2 Ana Ml 2 2 1 Ana Ml 3 2 Ana Ml 5 3 Ana Ml Ge 2 Avaa 2 2 Senkomeç Göbeğ (Büyük) 2 Senkomeç Göbeğ (Küçük) 2 94, 71, 852, 78, 259 Kavama 1 1 Kavama 2 1 3 Kavama 3 1 Kavama 4 1 451, 559, 257, 258 Kavama 5 1 Kavama Ge 1 4 Gş Ml Tutucusu 1 2517 Ana Ml 2 5 Gş Ml 1 Gup Ml 1 EM Numaalaına Göe Makne Guplaı 453, 5525, 633, 758, 851, 525, 521, 2535, 2511, 451, 5513, 5517, 762, 751 93, 95, 56, 256, 46, 556, 631, 634, 643, 759, 2541, 2534, 456, 551, 555, 761, 5511, 557, 5512 6 7 Çıkış Flanşı 1 Senkomeç Blezğ 22 Gup Ml 3 1 Gup Ml 4 1 Gup Ml 5 1 545, 553, 533, 79, 462, 464, 2533, 2518, 2513, 251 459, 763, 2527, 452 94
Clt/Vol.: 13 - Sayı/No: 4 (77-1) Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs Tablo 13. Dışta Kalan Paçalaın Tablo Gttkle 13. Dışta Hücele Kalan Paçalaın Gttkle Hücele Hüce Paça Adı Gttğ Hüce Gttğ Hücede İşlem Gödüğü Makne EM Numaası 1 Avaa 4 2517 5 Gş Ml 1 633, 851 6 Senkomeç Blezğ 2 852 Paça alele ve makne guplaı yukaıda açıklandığı gb bellendkten sona hücelede ye alan maknele şledkle paçalaın üetm otalaına göe yeleştlmşt. 4. Hücede ye alan gş ml tutucusu paçası hacndek tüm paçala, EM No 872 Sakasan Yıkama, EM No 873 Otosan Yıkama ve EM No 871 Inteflux Çatlak Kontol maknelende şlem gödükle çn bu maknele tüm hücelee yakın olacak b şeklde yeleştlmşt ve maknele aasındak uzaklıkla ölçülmüştü. Tasalanan Hücesel Üetm Sstemnn Benzetm Modelnn Oluştuulması Tasalanan hücesel üetm sstemnn benzetm model oluştuuluken kullanılan vele kısım 4.3.3. de velen ve aynı zamanda mevcut sstemn benzetm model oluştuuluken de kullanılan veled. Tasalanan hücesel üetm sstemnde maknele aasındak uzaklıklaı belleyeblmek çn öncelkle ölçekl b hata üzende tavlama benzetmne göe oluştuulan makne guplaı yeleştlmşt. Bu şlemn adından maknele aasındak uzaklıkla taafımızdan mete cnsnden yne hata üzenden ölçülmüştü. Tasalanan hücesel üetm sstemnn benzetm modelnn vasayımlaı kısım 4.4.1.1. de beltlen mevcut üetm sstemnn benzetm modelnn vasayımlaı le aynıdı. Sadece maknele aasındak uzaklıkla tasalanan üetm sstemne göe değştlmşt. Mevcut üetm sstemnn benzetm model le tasalanan hücesel üetm sstemnn benzetm modelle aynı çalıştıım paametele le çalıştıılacaktı. Modeln geçeklenmes Aena 9. yazılımında Tace komutu kullanılaak yapılmıştı. Yapılan kontol sonucunda benzetm modelnn blgsayaa doğu b şeklde uyalandığı bellenmşt. Şanzuman Bölümü Üetm Sstem ve Tasalanan Hücesel Üetm Sstemnn Kaşılaştıılması Öncelkle k sstemn kaşılaştıılmasında kuulan benzetm modellenn kaç teka çalıştıılacağının bellenmes geekmekted. İk sstemn benzetm modelle, ısınma peyodu b ay ve he teka b yıl olmak üzee 4 teka çalıştıılmıştı. Aaştımada bağımsız değşken üetm sstem değşkend. Üetm sstem bağımsız değşkennn k gubu vadı. Bunla; mevcut üetm sstem ve önelecek üetm sstemd. Aaştımadak bağımlı değşkenle se; paçala çn otalama tansfe sües, paçalaın üetm mktaı ve paçalaın üetm sües olmak üzee üç taned. Bu duumda vele, tek yönlü manova kullanılaak test edlmşt. Şanzuman bölümü üetm sstem ve tasalanan sstemde paçala çn otalama tansfe sües, paçalaın üetm mktaı ve paçalaın üetm sües değele SPSS paket pogamında glmş ve vayans analz yapılmıştı. Vayans analznde, bağımsız değşkenmz k guplu ve öneklem sayılaı eşt olduğundan Box s test göz adı edlmş ve Hotellng s T 2 test statstğ dkkate alınmıştı (Feld, 25, s.599). Şanzuman bölümü üetm sstem ve tasalanan sstemle üetlen paçala çn otalama tansfe sües, paçalaın üetm mktaı ve paçalaın üetm sües pefomans göstegele aasında faklılık yoktu H : 1 2 3 statstksel hpotez, faklılık vadı H : aaştıma hpotezne kaşı test edlmşt. Anlamlılık düzey 1 1 2 3 a =,5 olaak bellenmşt. Paça tüle tbayle elde edlen Hotellng s T 2 test statstğ ve olasılık değele Tablo 14 de ye almaktadı. Tablo 14 ncelendğnde tüm paçala çn Hotellng s T 2 test statstğ (p<,5) anlamlı sonuçla vemşt. Başka b deyşle, üetm sstemnn paçalaın tansfe sües, üetm sües ve üetm mktalaı üzende etks vadı. Ancak bu etknn çeğ net değld. Bu test sonucu bze üetm sstemnn paçalaın tansfe sües üzende m, üetm sües üzende m yoksa üetm mktalaı üzende m etks olduğunu söylememekted. Etknn çeğn bellemek çn MA- NOVA analz çnde ye alan tek değşkenl testlen uygulanması geekmekted. SPSS paket pogamından alınan bu testn sonuçlaı Tablo 15 de göstelmekted. Buada paçala bazında, üetm sstemnn hang pefomans göstegelen etkledğ (p<,5) koyu enk hücelele fade edlmşt. sbd.anadolu.edu.t 95
B Otomobl Fabkasının Şanzuman Üetm Bölümü İçn Hücesel Üetm Sstem Önes Tablo 14. Paçala Tablo 14. İçn Paçala Hottelng s İçn T 2 Hottelng's Test İstatstğ T 2 Değele Test İstatstğ Değele Hottelng's T 2 Paça Adı Değe Sg. Ana Ml 2438,82, Ana Ml 1 3717,511, Ana Ml 1 Kavama 1 6137,85, Ana Ml 2 2183,267, Ana Ml 2 Kavama 2 134359,816, Ana Ml 3 1982,275, Ana Ml 3 Kavama 3 149382,826, Ana Ml 5 3211,35, Ana Ml 5 Kavama 5 4273,44, Ana Ml Ge 1598,13, Ana Ml Ge Kavama Ge 114538,674, Avaa 139,57, Çıkış Flanşı 1473,166, Gş Ml 116,67, Gş Ml Kavama 4 13761,543, Gş Ml Tutucusu 5478,48, Gup Ml 791,39, Gup Ml 3 782,876, Gup Ml 4 134,951, Gup Ml 5 626,839, Gup Ml 345 72493,336, Kavama 1 12665,936, Kavama 2 21,63, Kavama 3 16,639, Kavama 4 16,947, Kavama 5 1764,911, Kavama Ge 19,775, Senkomeç Blezğ 34479,61, Senkomeç Blezğ Ge 1377,89, Senkomeç Göbeğ Büyük 174,43, Senkomeç Göbeğ Küçük 3293,524, 96