BEÜ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ HEMŞİRELİK HİZMETLERİ MÜDÜRLÜĞÜ HİZMET İÇİ EĞİTİM HEMŞİRELİĞİ Hazırlayan: Uzm. Hem. Gülşah YAPICI Konuşmacı: Hem. Nilgün SANCAR
Tam kan yerine, kanın sadece hastaya gerekli bileşenlerinin belirlenip uygulanmasıdır.
Kan hacmini sağlamak, Dokulara oksijen taşınmasını sağlamak, Kanama ve koagülasyon bozukluklarını düzeltmek, İmmünolojik eksikliği gidermek.
Tanım Bir ünite 450 ml kan ve 63ml CPDA-l (antikoagulan solüsyon), 12 gr/dl hgb, %35-45 htc içerir. +2 - +6 alarmlı ve ısı kontrollü, onaylı kan merkezi dolabında saklanmalıdır. Buzdolabından çıkarıldıktan sonra 30 dk içinde transfüzyona başlanmalıdır.
Hipovolemi oluşturan akut kan kaybında eritrosit replasmanı amaçlı, Exchange transfüzyon (Kan değişimi), Eritrosit süspansiyonu ve konsantreleri temin edilemeyen ancak eritrosit transfüzyonu gerektiren hastalarda endikedir.
Aşağıdaki durumların varlığında dolaşım yüklenmesi riski vardır; Kronik anemi Kalp yetmezliği
Alıcı ile ABO ve RhD uygun olmalı Kan torbasına asla herhangi tıbbi bir ilaç eklenmemeli Transfüzyon 4 saat içinde bitirilmeli
100 ml normal salin, adenin, glukoz, mannitol (SAG-M) veya eşdeğer ek solüsyon eklenmiş minimal plazma içeren 150-200 ml eritrosit, Hgb yaklaşık 15 gr/100 ml (1 ünitede yaklaşık 45 gr), Htc % 50-70, Raf ömrü yaklaşık 42 gün. +2 - +6 alarmlı ve ısı kontrollü, onaylı kan merkezi dolabında saklanmalıdır. Buzdolabından çıkarıldıktan sonra 30 dk içinde transfüzyona başlanmalıdır.
Anemik hastalarda, Akut kan kaybında kristaloid ve replasman sıvıları ile beraber kullanım. KONTRENDİKASYONLARI Yeni doğanların kan değişimi (exchange) transfüzyonlarında önerilmez.
Alıcı ile ABO ve RhD uygun olmalı, Kan torbasına asla herhangi tıbbi bir ilaç eklenmemeli, Transfüzyon 4 saat içinde bitirilmeli, Eritrosit konsantresi ya da tam kandan daha iyi akım hızı sağlanır.
Tanım Bir donasyondan elde edilen trombositler ve 4-6 donörden hazırlanmış üniteler şeklinde iki şekilde elde edilir. Daha uzun süreli saklamaya uygun ve onaylı torbalarda olmadığı sürece ajitasyonla/sallanarak 20-24 C de 72 saate kadar saklanabilir (2-6 C de saklanmamalıdır). Uygunluk testi gerekli değildir. ABO uyumlu olması önerilmektedir. Rh negatif kişiler, süspansiyonun içindeki eritrosit miktarı çok az da olsa immünize olmamaları için Rh negatif ürün almalıdırlar.
Trombositopeni, ve trombosit fonksiyon bozukluğuna bağlı kanamalarda, Kemik iliği yetersizliğinde görülen trombositopeniye bağlı kanamaların önlenmesinde kullanılır.
Havuzlanmış trombositler genellikle havuzlandıktan sonraki ilk 4 saat içinde infüze edilmelidir. Trombosit fonksiyonlarını bozacağından asla buzdolabına konmamalıdır. Trombositler için kan setleri dışında özel bir infüzyon setine ihtiyaç yoktur. 30 dk içinde infüze edilmelidirler. Doğurganlık çağında RhD negatif bir bayana RhD pozitif trombosit konsantresi verilmemelidir. Mümkün olduğunca ABO uygun trombosit verilmelidir.
Tanım Tam kandan plazmanın ayrılması (ilk 6 saat içinde) ve hızla -25 C ya da daha alt ısıda soğutularak hazırlanır. (200-300 ml) Normal plazma düzeylerinde stabil koagülasyon faktörleri, albumin ve immünglobulin içerir. Faktör VIII düzeyi normal taze plazma düzeyinin %70 i kadardır. -25 C ve daha altı ısıda 1 yıl süreyle saklanabilir. Kullanılmadan önce kan merkezinde plazma eritici cihazlar ile 30-37 C de çözdürülmelidir. Eridikten sonra buzdolabında 2-6 C de saklanmalıdır, mümkün olan en kısa sürede (20 dk içinde) kullanılmalıdır.
Plazma eritrosit içermediği için cross-match gerekmez, ancak hasta ile aynı kan grubundan plazma kullanılması önerilmektedir. Transfüzyon dozu genelde 10-15 ml/kg İnfüzyon hızı 200 ml/saati geçmemelidir.
Multipl koagülasyon faktör eksikliklerinin yerine konması; - Karaciğer hastalığı - Warfarin (antikoagülan) aşırı dozu - Masif transfüzyon alan hastalarda koagülasyon faktör eksiklikleri, TTP (trombotik trombositopenik purpura) DİK (dissemine intravasküler koagülopati)
Özellikle hızlı infüzyonlarda akut allerjik reaksiyonlar sık görülmektedir. Hayatı tehdit eden ciddi anafilaktik reaksiyonlar oluşabilir. Tek başına hipovolemi kullanım endikasyonu değildir.
Mümkün olduğu sürece alıcıya kendi ABO ve RhD grubundan kan verilmelidir. Transfüzyona başlamadan önce mutlaka cross- match yapılmalıdır. Ameliyat masasında ve tüm uygulamalarda hastaya verilecek kanın gerçekten o kişiye ait olup olmadığı bir kez daha kontrol edilmelidir.
Kan Transfüzyonunda Dikkat Edilecek Noktalar-2 Kan verilmeden önce sadece özel kan ısıtıcılarında ısıtılmalıdır. Eğer infüzyon hızı 100 ml/dk dan hızlı ise soğuk kan kalp durmasına neden olur. Kanın son kullanma tarihi kontrol edilmelidir. Üstte kalan plazmanın görünümüne, rengine, yapısına bakarak, kanın hemolizli olup olmadığına dikkat edilmelidir.
Gelen kanı; - Hemoliz yönünden, - Renk yönünden (eritrositlerde daha koyu renk ile karakterlenen bakteriyel kontaminasyon), - Torbada delik yada kaçak olup olmadığı, yönünden mutlaka kontrol ediniz.
Kan Transfüzyonunda Dikkat Edilecek Noktalar-3 Transfüzyon öncesi veya transfüzyon sırasında hastaya bir sıvı vermek gerekiyorsa, bu sıvı serum fizyolojik dışında bir sıvı olmamalıdır. Dextroz etkileşiminde eritrositler hemolize uğrayabilirler. Serum fizyolojik dışında verilecek maddeler ayrı bir damar yolundan uygulanmalıdır. Kanın içine başka ilaçlar (örn: antihistaminik) konmamalıdır.
Kan Transfüzyonunda Dikkat Edilecek Noktalar-4 Transfüze edilen hasta aşağıdaki şekilde takip edilir; Transfüzyon öncesi, Transfüzyon başlayınca, Transfüzyonun 15. dakikasında, Transfüzyon sırasında en azından her saat, Transfüzyon bitiminde, Transfüzyondan 4 saat sonra,
Tehlikeli transfüzyon reaksiyonlarının klinik belirtileri genellikle erkenden ortaya çıktığından (ilk 15 dakika) kan çok yavaş verilmeli ve hasta yakından izlenmelidir. Olası transfüzyon reaksiyonlarını saptamak ve önlemek için yavaş (2-5 cc/dk) yapılmalıdır.
Hastanın; Genel görünüşü, Isısı Nabzı Kan basıncı Solunum sayısı Sıvı dengesi - Aldığı oral ve IV aldığı sıvı - İdrar atımı Kontrolleri yapılmalıdır.
Kan istem formundaki tüm ayrıntılar kurallara uygun, tam ve doğru olarak doldurulmalıdır. Transfüzyon ile ilgili her türlü bilgi hasta dosyasına mutlaka kaydedilmelidir. Transfüzyon başlangıç saati, Transfüzyon bitiş saati, Transfüzyon edilen ürünün tipi ve hacmi, Transfüzyon edilen ürünün özgün donasyon numarası, Yan etkileri,
Tam kan, eritrosit süspansiyonu ve taze donmuş plazma kan bankasındaki soğutuculardan çıkarıldıktan sonra 30 dk içinde kullanılmalıdır. Bu süre içinde transfüzyon başlatılmayacak ise bu işe uygun bir soğutucuda 2-6 C de saklanmalıdır. Kan asla kalorifer üzerinde, kaynamış sularda veya buna benzer ortamlarda ısıtılmamalıdır. Eğer uygun bir soğutucu yok ise kan kullanılacak ana kadar kan merkezinde muhafaza edilmelidir.
Kullanılmayan kan ve kan ürünleri kayıt edilmek, saklanmak ya da imha edilmek üzere kan merkezine tekrar gönderilmelidir. Trombosit konsantreleri kan merkezinden çıkartılırken ısısını 20-24 C arasında koruyacak bir taşıyıcı içine konulmalıdır. Asla buzdolabına konmamalıdır. En kısa sürede hastaya verilmelidir.
Hasta bilgileri ile kan merkezinden gelen kan/kan ürünü üzerindeki bilgileri karşılaştırarak mutlaka kontrol edin. - Hastanın kimlik bilgileri ve cinsiyeti - Yatış protokol numarası - Yattığı servis/ünite - Kan grubu Kan ürünü seri numarasını kontrol edin, Kanın son kullanma tarihini kontrol edin.
Kan komponentlerinin saklanması: Işık ile temas etmemesine dikkat edilmelidir (Isı monitörü olan özel kan saklama dolaplarında saklanmalı). Hastaya verilmeden önce 2 dk süreyle yumuşak hareketlerle çalkalanarak hücresel ve plazma kısımlarının karışması sağlanmalıdır. Kan ürünlerini hasta bakım odasındaki bir buzdolabına veya bir pencere kenarına kesinlikle koymayın, donma, erime veya güneş ışınlarından aşırı ısınma hemolize neden olacaktır.
Damar yolu önceden açılmalı ve akım problemi olmamalıdır. Kübital bölgedeki venler tercih edilmelidir (Santral venöz kateterler olabilir).
Kan ve ürünleri en az 19 kalibrelik (19 g) veya daha geniş bir iğne kullanılarak verin. (Pediatrik hastalar için 23 (23 g) kalibrelik iğneler kullanılabilir.) Aksi taktirde çocuklarda akım problemiyle karşılaşılabilir, infüzyon süresi uzayabilir ve basınca bağlı olarak hemoliz gelişebilir.
Akım problemlerinde en uygun yöntem komponentin dilüsyonudur. Kan komponentinin dilüsyonu için SF ve zorunlu hallerde %5 lik albümin solüsyonları kullanılabilir. Diğer solüsyonlar (dekstroz) hemolize neden olur.
Eritrosit içermediğinden taze plazma, taze donmuş plazma, trombosit gibi ürünlerde cross- match yapmaya gerek yoktur. Ancak hasta ile donörün uygun grupta olmaları gerekir. Dondurulmuş ürünler 30-37 C de çözündükten sonra kullanılmalıdır.
Tam kan ve eritrosit süspansiyonu için 1-3 saattir. Transfüzyon süresi 4 saati geçmemelidir. Kapalı kan sistemi herhangi bir nedenle açılırsa 24 saat içinde kullanılmalıdır (maksimum raf ömrü +4 C de 24 saattir).
Kan ürünlerinin ısıtılması, kanın soğuk veya aşırı ısıtılmış olarak verilmesi damarlarda spazma yol açar. Soğuk kanın hızlı verilmesi kardiyak arreste yol açabilir. Kan ürünlerini hiç bir zaman 42 ºC' nin üzerindeki sıcaklıklarda tutmayın. Kan ürünlerini hiçbir zaman radyatör, ısıtıcı, kalorifer veya soba yakınına yerleştirilerek ısıtmayın. Mikrodalga cihazlarında da ısıtmak için uygun değildir. Kanı ısıtmak için düzenlenmiş, ısıyı kontrol eden, işitsel ve görsel alarm sistemleri bulunan cihazlar kullanın.
Trombosit süspansiyonlarını oda ısısında saklayın. Dikkatsizce ellemeyin. Transfüzyon merkezlerinde saklanırken ajitatörde devamlı bir şekilde hafifçe çalkalanır. Trombositler uzun süre hareketsiz bırakılırsa, ph yükselebilir ve hasar oluşur. Bu nedenlerle trombosit transfüzyonuna vakit geçirmeden hemen başlayın.
Transfüzyonda en önemli faktör; hastaya minimum zararla maksimum yarar sağlamayı hedeflediğimizi unutmamaktır.
Dünya Sağlık Örgütü Kan Transfüzyon Güvenliği Cenevre, Published by the World Health Organization, 2001 İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastane Transfüzyon Komitesi 2005 Ulusal Kan Merkezleri Ve Transfüzyon Tıbbi Kursu, T.C Sağlık Bakanlığı Türkiye Kan Merkezleri Ve Transfüzyon Derneği Türk Kan Vakfı, 2006 Uz.Dr. Uğur Gönenç, kan transfüzyonu