Kan Bileşenlerinin Hazırlanması, Saklanması ve Nakli

Transkript

1 Kan Bileşenlerinin Hazırlanması, Saklanması ve Nakli Dr.Gülhayat KOÇ KIZANLIK Türk Kızılayı Kuzey Marmara Bölge Kan Merkezi,Đstanbul 1

2 AMAÇ Yararlı, güvenli ve etkili komponentin hazırlanması 2

3 KOMPONENT TEDAVİSİNİN AVANTAJLARI Konsantre komponentin transfüze edilmesi tedavinin başarısını artırır Sadece gerekli komponentin transfüzyonu yan etkileri azaltır Bir ünite tam kan birkaç hastayı tedavi edebilecek komponentlere ayrılabilir Kalan komponentler daha uzun süre saklanabilir 3

4 ANTİKOAGÜLAN-KORUYUCU SIVILAR Antikoagülan: Kanın pıhtılaşmasını önler Koruyucu sıvı: Kan hücrelerinin metabolizmasını sürdürür 4

5 ANTİKOAGÜLAN SIVILAR Genellikle sitrat (tri-sodyum sitrat) kullanılır İyonize Ca++ bağlayarak pıhtılaşmayı durdurur Belirli bir oranda kan ile karışımı gereklidir 100 ml kan için 14 ml sitrat gereklidir 5

6 KORUYUCU SIVILARIN İÇERİĞİ DEKSTROZ/GLUKOZ Enerji kaynağı ADENİN FOSFAT Hücre canlılığı için gereken ATP sentezini arttırır 2,3 DPG düzeyinin artırılması 6

7 KORUYUCU-EK SIVILAR ACD CPD CPDA-1 SAG-M ADSOL 21 gün 21 gün 35 gün 42 gün 49 gün 7

8 KAN ÜRÜNLERİ Kandan hazırlanan tüm terapötik materyal Kan Komponentleri (Bileşenleri) Plazma Fraksinasyon Ürünleri Hücresel komponent Plazma komponenti 8

9 KAN KOMPONENTLERİ Eritrosit Süspansiyonu Trombosit Süspansiyonu Taze Donmuş Plazma Lökosit Süspansiyonu Kriyopresipitat 9

10 TAM KAN Bağışçıdan alındıktan sonra işlem görmeksizin kullanılan kandır Ortalama 450 ml (± %10) hacmindedir (250 ml plazma, 200 ml eritrositler) Ortalama hematokriti %36-37 Eritrosit, lökosit Plazma Pıhtılaşma faktörleri içerir 10

11 ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Plazmasının 3/4 ü alınmış kandır Ortalama 200 ml kadardır Hematokriti %65-75 dir 11

12 ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Tam kan soğutmalı santrifüj cihazlarda çevrilir Bileşenler gözle görülür biçimde katmanlar oluşturur 12

13 ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Üst kısımda kalan plazma manuel yada otomatik ekstraktörler yardımıyla ek torbaya ayrılır. Ayırma işlemi sırasında ml plazma ES içinde bırakılır. 13

14 EK SOLÜSYONLU ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Komponent, tam kanın santrifügasyonundan sonra plazmanın ayrılması ve eritrositlere uygun besleyici bir solüsyonunun ilave edilmesiyle hazırlanır. Ek solüsyonun hacmi ml arasındadır. 14

15 BUFFY COAT UZAKLAŞTIRILMIŞ ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Tam kanın santrifügasyonundan sonra ekstraktör yardımıyla önce plazmanın sonrada diğer ek torbaya ml buffy coat katmanının ayrılması ile hazırlanır. Buffy coat alındıktan sonra hematokrit %65-75 olacak şekilde yeterli miktarda plazma geri verilir. 15

16 EK SOLÜSYONLU BUFFY COAT UZAKLAŞTIRILMIŞ ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Tam kanın santrifügasyonundan sonra plazmanın ve buffy coat katmanının ayrılması, ardından eritrositlerin uygun besleyici çözelti ile yeniden süspanse edilmesiyle hazırlanır 16

17 LÖKOSİTTEN FAKİR ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Lökosit filtresi Santrifügasyon (buffy coat) Eritrositleri yıkama Eritrositleri dondurup, çözdükten sonra yıkama Eritrositleri SAG-M li sıvılar içinde toplama Bu metodlar ile lökositler % arasında temizlenmektedir 17

18 LÖKOSİTTEN FAKİR ERİTROSİT SÜSPANSİYONU En etkili yol lökosit filtreleridir Dördüncü jenerasyon filtreler ile %99.99 oranında lökosit uzaklaştırılabilir Filtreler hasta başında veya kan merkezinde uygulanabilir Filtrasyon sırasında eritrositlerin %25 i kaybedilir 18

19 YIKANMIŞ ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Manuel (Açık sistem) Devamlı akım hücre yıkama cihazları Soğutmalı Santrifüj Normal Santrifüj C deki SF ile 3000 devir 15 dakika 19

20 YIKANMIŞ ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Santrifügasyondan sonra plazma ve buffy coat en fazla düzeyde uzaklaştırılır. Eritrositler soğuk (+4 C ) serum fizyolojik eklenip santrifüj edilir. Üstte kalan serum fizyolojiğin eritrositlerden uzaklaştırılmasıyla elde edilir. 20

21 YIKANMIŞ ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Lökositlerin %70-80 i, trombosit ve plazma proteinlerinin önemli bir kısmı temizlenir Eritrositlerin %10-20 si parçalanır Süspansiyon 24 saat içinde kullanılmalıdır 21

22 IŞINLANMIŞ ÜRÜN Transfüzyondan 1-2 hafta sonra ortaya çıkan TİGVHH önlemek amacıyla yapılır Gamma irradiasyon Lenfosit üremesini önler Sezyum 137 li cihaz cgy doz Raf ömrü 28 gün Potasyum artışı normalin iki katı 22

23 DONDURULMUŞ ERİTROSİT SÜSPANSİYONU Kriyoprotektif sıvı (hücre dondurulurken kristalleşmeyi önleyen koruyucu sıvı) En sık gliserol kullanılır En geç 6 gün içinde eritrositler, gliserol içinde C de dondurulur Kullanılacağı zaman çözülür ve degliserolize edilir Çözüldükten sonra 24 saat içinde kullanılmalıdır 23

24 DONDURULMUŞ ERİTROSİTLER Transfüzyondan önce çözülmesi ve degliserolize edilmesi gerektiğinden acil durumlarda kullanışlı değildir, zaman alıcıdır İşlemler sırasında eritrosit zedelenmesi fazla olmaktadır.dolayısıyla ürün yüksek miktarda serbest hemoglobin içerdiğinden modern transfüzyon uygulamalarında fazla tercih edilmez 24

25 TROMBOSİT SÜSPANSİYONU Random Donör Trombosit Süspansiyonu Aferez Trombosit Süspansiyonu 25

26 TAM KAN RANDOM DONÖR TROMBOSİT SÜSPANSİYONU Santrifügasyon Eritrosit Süspansiyonu Trombositten Zengin Plazma Santrifügasyon Trombosit Süspansiyonu Plazma 26

27 27

28 28

29 AFEREZ TROMBOSİT Makinenin pompaları yardımıyla donör kanı, belirlenen oranda uygun bir antikoagülanla karıştırılır Antikoagüle tam kan, santrifüj sistemine alınır 29

30 AFEREZ TROMBOSİT Sistem içerisinde komponentler özgül ağırlığına göre katmanlara ayrılır Makine dedektörleri katmanları tespit eder Ayrılması programlanmış olan komponent bir miktar plazma ile süpürülüp ayrı torbada biriktirilir Kanın diğer komponentleri birleştirilerek bağışçıya geri verilir 30

31 LÖKOSİT SÜSPANSİYONU Tam kandan santrifüjleme ile veya aferez (granülositoferez) yöntemiyle elde edilebilir Aferez yönteminin dezavantajları Genç eritrositler ile lenfositlerin, granülosit dansitesine yakınlığı Dolaşımdaki granülosit sayısının azlığı 31

32 TAZE DONMUŞ PLAZMA Tam kanın < 24 saat (tercihen ilk 6 saatte) içinde +4 C de santrifüj edilmesi ve ekstraktörle ayrılması ile taze plazma elde edilir. Bu üründe labil koagülasyon faktörlerinin aktiviteleri korunmuştur Alternatif olarak aferez ile de elde edilebilir Taze plazma 6 saat içinde i inde dondurulursa Taze Donmuş Plazma (TDP) elde edilir Stabil Koagülasyon Faktörleri ĐÇERĐK Albümin Đmmünglobulinler Labil Koagülasyon Faktörleri (%70) 32

33 KRİYOPRESİPİTAT TDP 4 C de yavaş yavaş eritilir Yüksek devirde santrifüj ile süpernatan (kriyodan fakir plazma) atılır Son hacim ml peltemsi kısma kriyopresipitat denir 33

34 ETİKET ÜZERİNDE Hazırlayan BKM adı ve /veya kodu İzlenebilirlik ölçütlerini karşılayan kod ABO ve RhD grubu Bağış tarihi Antikoagülan solüsyonun adı Kan bileşeninin adı Son kullanma tarihi Bileşenin hacmi veya ağırlığı Saklama sıcaklığı ABO ve RhD dışındaki kan grubu fenotipleri (isteğe bağlı) Ek işlem bilgileri(ışınlanmış vs.) 34

35 ERİTROSİT SÜSPANSİYONU VE TAM KAN SAKLANMASI +2 C ile +6 C arasında,sıcaklığı kontrol edilebilen ortamlarda tutulmalıdır. (Dondurulmuş Eritrosit Süspansiyonları hariç!!!) Saklama süreleri içerdikleri antikoagülan/koruyucu sıvılara göre değişir 35

36 ERİTROSİT SÜSPANSİYONLARININ SAKLANMASI 36

37 DONDURULMUŞ ERİTROSİTLERİN SAKLANMASI Yüksek gliserol metodu kullanıldığında Elektrikli dondurucuda 60/-80 0 C de Düşük gliserol metodu kullanıldığında Gaz fazındaki sıvı nitrojende 140/ C de Eğer doğru saklama ısısı garanti edilebilirse saklama süresi 37 yıla kadar uzayabilir 37

38 TROMBOSİT SÜSPANSİYONU SAKLAMA 20 C-24 C (oda ısısında), ajitatörlerde saklanır Optimal koşullarda 7 gün canlılığı korunur 5 gün içinde tüketilmelidir 5. günde % oranında canlılığını kaybeder Oksijen sağlayabilen gaz geçirgen torbalarda saklanır Dondurularak da saklanabilir Kriyoprotektif olarak dimetilsulfoksit (DMSO) kullanılır Hızlı eritmeden sonra trombositlerin %50 si kaybedilir Pahalı ve etkinliği az olan bir yöntemdir 38

39 TAZE DONMUŞ PLAZMA SAKLAMA 39

40 TDP SAKLAMA SÜRESİ - 25 C altında 36 ay - 18 C - 25 C 3 ay TDP OPTİMAL SAKLAMA ISISI < C 40

41 KRİYOPRESİPİTAT SAKLANMASI TDP gibi saklanır - 25 C altında 36 ay - 18 C - 25 C 3 ay 41

42 LÖKOSİT SÜSPANSİYONU SAKLANMASI Hazırlandıktan hemen sonra kullanılmalıdır Bekletilmesi gerekirse oda ısısında çalkalanmadan en çok 24 saat tutulabilir 42

43 BANKA KANI ÖZELLİKLERİ CPDA-1 li torbalarda plazma potasyumu 1. günde 5.1 meq/l iken, 35. günde 78.5 meq/l (ERT SÜS) 27.3 meq/l (TAM KAN) ye çıkar Bu durum yenidoğanlar ve renal fonksiyon bozukluğu olanlarda önemlidir Torbadaki hemoliz saklama süresiyle orantılı olarak artar Serbest hemoglobin 1. günde 78 mg/l 35. günde 658 mg/l 43

44 BANKA KANI ÖZELLİKLERİ Oksijen azalması Koagülasyon faktörlerinde azalma (Faktör V ve Faktör VIII ) Trombosit fonksiyonlarında azalma 44

45 TAŞIMA Kan, merkezden çıkmadan önce Renk değişimi, koku, hemoliz ve pıhtılaşma Taşıma kutusunda Kan merkezinden çıkış tarihi ve saati, komponentin cinsi ve adedi 45

46 TAŞIMA Kan bileşenleri saklama şartlarına uygun koşullarda taşınmalıdır!!!!!!!!!! Isı takibi yapılabilen nakil kutuları kullanılmalıdır 46

47 TAŞIMA 25 C lik dış ortam ısısında, dolaptan çıktıktan 30 dakika sonra torba ısısı 10 C ye ulaşmaktadır Tam kan ve Eritrosit Süspansiyonları naklinde maksimum 24 saatlik taşıma süresi sonunda ısının 6 0 C yi aşmayacağının garanti edilebildiği taşıma sistemleri kullanılmalıdır 47

48 TAŞIMA TDP, Kriyopresipitat gibi dondurulmuş ürünlerin taşınması -18 C nin altında, ısı takipli kutularda yada iyi izole edilmiş kuru buz içeren kaplarla sağlanır Trombosit süspansiyonlarının taşıma sırasında C ısılarının korunması gerekir 48

49 49

50 TAŞIMA 50

51 TEŞEKKÜRLER. 51