Evrensel Bak fl Aç s Gürbüz Evren Cezayir ve Kara Ayaklar Bütün Dünya n n May s 2014 say - s nda, Kuzey Afrika ülkeleri, Fas, Tunus ve Cezayir in tarihimizdeki yerine de inmifl, yaz da özellikle Cezayir in önemini öne ç karm flt k. Bu ülkenin tarihinde, 1830-1962 dönemine Frans z sömürgecili i damgas n vurmufltur. Günümüzde, Cezayir denildi inde Frans z kamuoyunda akla gelen ilk terim ise Pied Noirs yani Kara Ayaklar olur. Bilindi i üzere Kara Ayaklar, Kuzey Amerika da, Montana bölgesinin yerli kabilelerinden biridir. Ancak söz konusu kabilenin Cezayir deki Kara Ayaklar ile hiçbir ilgisi yoktur. Peki, kimdir bu Kara Ayaklar? Bu soruya birçok yan t vermek mümkün. Baz kaynaklar, Cezayir e gelen ilk Avrupal lar n siyah ayakkab l oldu una iflaret eder. Kimileri ise ilk Frans z askerlerinin siyah renkli tozluklar tafl d n an msat r. Kara 61
BD HAZ RAN 2014 Kara Ayaklar deyiminin Cezayir e ilk gelen Frans z askerlerinin siyah renkli tozluklar nedeniyle ç kt söylenir Ayak tan mlamas n n da buradan ç kt belirtilir. Bir baflka teze göre ise Cezayir in sömürgelefltirilmesi s ras nda bu ülkeye gelen ilk Avrupal yerleflimcilerin batakl klar kurutmak ve yeni tar m alanlar açmak için çal fl rken, siyah çizmeler giymeleri nedeniyle yerli halk taraf ndan Kara Ayak olarak adland r lm fllard r. Son bir örnek ise flöyledir: Avrupal yerleflimciler, yetifltirdikleri siyah üzümleri flarap yapmak için ç plak ayakla çi nedi ini gören yerli halk, onlara Kara Ayak ad n takm flt r. Asl nda Kara Ayak tan mlamas sadece Cezayir den gelenler için 62 de il eski sömürgeler Fas ve Tunus tan Fransa ya göç eden Frans z as ll lar için de kullan l r. Cezayir i sömürgelefltirmeye karar veren Fransa, dönemin Osmanl yöneticisi Denizlili Ali Hüseyin Paflan n, Frans z Konsolosu De la Haye e hakaret etti i bahanesi ile, 1830 dan itibaren bu ülkeye asker ç kar r. Asl nda Fransa n n, Cezayir aç klar ndaki korsanl k faaliyetlerinden ve ele geçirilen gemilerdeki Hristiyanlar n köle edilmesinden rahats zl k duydu una da dikkat çekilir. Bunlar n d fl nda, Cezayir deki yer alt zenginlikleri de, Frans z sömürgecili inin bu ülkeye yerleflmek istemesinin nedenleri aras nda say lmaktad r. Otarihlerde Cezayir in nüfusu 3-4 milyon civar ndad r. Bu genifl ülkeyi sömürgelefltirmeye Fransa dan getirilecek yerleflimcilerin yetmeyece i anlafl l nca, di er Avrupal Hristiyanlar da yerleflimci olmalar için desteklenecektir. Askerler ülke topraklar nda ilerlerken, Frans zlar n yan s ra spanyollar, talyanlar ve Maltal lar da Cezayir e gelip Fransa n n kontrolünde yerleflimler kurmaya bafllarlar. Fransa topra olarak adland r lmaya bafllanan Cezayir e d flar dan gelip yerleflenlere de Frans z vatandafll verilmifltir. Hristiyan yerleflim-
cilerden çok daha önce Cezayir de bulunan Yahudiler de, Frans z vatandafll na kabul edilmifltir. flte tüm bu kesimler Cezayir Frans zlar olarak da adland r lm flt r. Buna karfl n, ço unlu u Müslüman olan yerli halka ayr bir statü verilmifltir. Frans z Müslümanlar ad ile an lan Cezayirliler ikinci s n f vatandafl olarak görüldüler. Frans z vatandafllar ile ayn haklara da sahip de ildiler. Müslüman Cezayirliler ile Frans z sömürgecili inin ülkedeki temsilcisi Kara Ayaklar aras ndaki iliflkiler genelde iyi de ildi. Yerli halk yoksul ve haklardan mahrum, Kara Ayaklar ise ülke ekonomisini, siyasetini ve yönetimini elde tutuyor, çok iyi koflullarda yafl yorlard. Cezayir de Frans z sömürgecili ine ilk örgütlü tepkiler 1930 lu y llardan itibaren verilmeye baflland. fieyh Abdülhamid Bin Badis, Ahmet Messali Hac ve Ferhat Abbas, Cezayir deki direniflin farkl siyasi ak mlar n temsil eden liderler olarak ön plana ç kan isimlerdir. Sömürgecili e karfl daha somut ve örgütlü direnifl ise 1950 li y llardan itibaren bafllam flt r. Cezayir in ba ms zl için savaflan Ulusal Kurtulufl Cephesi FLN adl örgüt ise 1955 y l ndan bafllayarak düzenledi i eylemler ile ad n duyurmufltur. yerli halk Araplar, örgütün çat s alt nda topland kça, FLN güçlenmifl, ülkedeki Frans z BD HAZ RAN 2014 ordusu ile büyük çapta çat flmalar yaflanm flt r. Frans z ordusu direniflçilere çok sert karfl l k vermifl, birçok bölgede katliamlar yapm flt r. Araplar sevmeyen Kara Ayaklar da orduya yard m etmeye bafllay nca iflkence, katliam ve keyfi adam öldürmeler, günlük yaflam n parças haline gelmifltir. Çat flmalar n fliddetlenmesi üzerine, Fransa n n efsane lideri Cumhurbaflkan Charles De Gaulle, krize müdahale etmek zorunda kalm flt r. De Gaulle, 1958 de Cezayir e giderek, büyük bir infial Cezayir de Frans z sömürgecili ine ilk örgütlü tepkiler 1930 lu y llardan itibaren verilmeye baflland. FLN örgütünün kurucular
BD HAZ RAN 2014 içinde olan Kara Ayaklara, Sizi anlad m ve Yaflas n Frans z Cezayir diyerek, onlar yat flt rmaya çal flm flt r. Ancak bu ziyaret, Frans z sömürgecili inin Cezayir deki varl için sonun bafllang c d r. FLN, direniflini k rsal kesimden büyük kentlere tafl d. Suikastlar, bombal sald r lar, kentlerde yaflayan Kara Ayaklar n Araplara yönelik fliddet eylemleri düzenlemesine yol açacakt r. Her iki taraftan on binlerce insan n yaflam n yitirmesi, fliddetin önüne geçilememesi üzerine De Gaulle, 1961 y l nda hayati bir ad m atarak, FLN ile görüflece ini kamuoyuna duyurdu. Bu durum ordu kaçmay baflaran di er 2 general, ordunun özel müdahale birlikleri içinde örgütlenerek, Cezayir de Araplara ve FLN üyelerine karfl terör estirmeye bafllad. Faili meçhul cinayetlerin say s nda patlama oldu. Bu terör, Fransa da yerleflmifl Cezayirli Araplara da yöneldi. Frans z polisi, Paris, Lyon, Marsilya gibi kentlerde, Araplar n yaflad semtleri kuflatarak, bask nlar düzenledi. Bunun sonucunda da say s z insan kayboldu, baz Cezayirli Araplar n cesetleri Seine Nehri nden topland. Bask lar ve cinayetleri protesto etmek isteyenler ise 17 Ekim 1961 de Paris te bir araya geldi. Yaklafl k 30 bin kiflinin kat ld gösteriye müdahale eden Polis, 13 bin kifliyi gözalt na ald. Paris d fl ndaki bir stadyuma kapat lan göstericilerden 22 sine idam cezas verildi. Binlerce kifli hapse at l rken yine binlerce gösterici de s n r d fl edildi. ve Kara Ayaklar aras nda büyük rahats zl k yaratt. Bafllayan gerginlik k sa bir süre sonra etkisini gösterdi ve Frans z ordusunun önde gelen 4 generali, 21 Nisan 1961 tarihinde De Gaulle e karfl darbe girifliminde bulundu. De Gaulle böylesi bir giriflime haz r oldu u için darbe önlendi ve 2 general tutukland. Ancak 64 De Gaulle Geliflmelerin ard ndan, Cumhurbaflkan De Gaulle, Cezayir in ba ms zl için mücadele eden FLN ile görüflmelere yeniden bafllad ve 19 Mart 1962 de imzalanan Evian anlaflmas ile 8 y l süren savafl sona erdi. De Gaulle ise 8 Nisan 1962 de, Cezayir politikalar n referanduma sundu. Çözüm için ola anüstü yetkiler talep eden De Gaulle halktan istedi ini ald. Ard ndan, 1 Temmuz 1962 de Cezayir de düzenlenen referandumda ise halk n ezici bir ço unlu u ba ms zl a evet dedi. Ordu içinde Cezayir in ba ms zl na karfl olan gene-
rallerin kurdu u örgüt ise 25 A ustos 1962 de De Gaulle e, Paris yak nlar nda suikast düzenledi. General De Gaulle bu sald r dan yara almadan kurtuldu. Gemilerle Cezayir den Fransa ya göç eden Kara Ayak lar Sonuçta Cezayir in ba ms zl 1,5 milyon kiflinin ölümü, 1 milyon kiflinin hapse girmesi ve 2,5 milyon kiflinin de mülteci olmas pahas na kazan lm flt. Cezayir in ba ms zl ile Kara Ayaklar n da trajedisi bafllayacakt r. Yaklafl k 160 y l boyunca Cezayir de birinci s n f vatandafl statüsünde yaflayan, ülke zenginliklerinin sahibi olan, son 10 y lda ise Araplar ile iliflkileri tamamen kopan Kara Ayaklar n, bu topraklarda kalmas art k mümkün de ildi. Yükte hafif pahada a r ne varsa yanlar na alan Kara Ayaklar tafl yan gemiler, birbiri pefli s ra Fransa ya hareket etmeye bafllad. Kaçarcas na geldikleri Fransa da beklediklerini bulamayan Cezayir Frans zlar büyük hayal k r kl yaflayacakt r. Fransa n n güneydeki kentlerine, özellikle de Marsilya ya yerleflen Kara Ayaklar hiç ummad klar tepkiler alm fl ve d fllanm fllard r. Kara Ayaklar sömürge yerleflimcisi, Cezayir i talan eden zengin toprak sahipleri olarak gören Frans zlar, ak n ak n gelen bu insanlara so uk durdu. En büyük sorun ise liman kenti Marsilya da yafland. Çok k sa bir sürede kente yüz binlerce Kara Ayak gelince, ev, ulafl m ve e itim alanlar nda sorunlar yafland. Kimse onlar istemiyordu. Belediye Baflkan Baflka yere gitsinler derken, Frans z Ulusal Meclisi nden, denize dökülsünler sesleri yükseliyordu. Çocuklar okullara kaydedilmeyen Kara Ayaklara, hakarete varan sataflmalar da yap l - yordu. Kara Ayaklar afla layan, geldikleri yere dönmelerini isteyen pankartlar n as ld kentte yaflamak giderek zorlafl nca yeni tedbirler al nd. Bölgede Kara Ayaklar için yerleflim alanlar kuruldu. Kara Ayaklar, günümüz Fransa s nda, özellikle Marsilya ve civar nda yo un olarak yerleflmifltir. Büyük bir bölümü sa ve rkç partilere oy veren Kara Ayaklar, Fas, Tunus ve Cezayir den gelen Arap göçmenlere yönelik sert tutumlar ile de tan n yorlar. Kara Ayaklar n Fransa daki yeni yaflamlar n baflka bir yaz da ele alaca m. gurbuzevren@butundunya.com.tr 65