İSTİKLÂL MARŞI NA DİLBİLİMSEL BİR AKLAŞIM * Arş.Gör. Eyup Sertaç AAZ Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ÖZET Dünyada hemen her milletin bir milli marşı bulunmaktadır. Milli marşlar; milletlerin bağımsızlık, birliktelik, kararlılık, cesaret ve benzeri asil duygularının bir nevi sembolü olarak görülür. İstiklal Marşı mız da milli ve ulvi duyguların yoğunluğunun yanı sıra çok zengin dil özelliklerini de bünyesinde barındırır. Bu çalışmada, böylesine kıymetli bir eseri toplumumuza kazandıran Mehmet Akif ERSO u anmak ve İstiklal Marşı nı dilbilimsel açıdan inceleyerek dil zenginliklerini tekrardan gözler önüne sermek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, milli marşımız metin dilbilimsel olarak üç aşamada incelenmiştir. İlk aşamada ses araçları, ikinci aşamada kelimeler morfolojik bağlamda, üçüncü aşamada ise cümle yapısı olarak incelenmiştir. Anahtar kelimeler : Mehmet Akif ERSO, İstiklal Marşı, Dilbilim ABSTRACT Every nation has a national anthem in the world. National anthem could be seen as a sort of symbol of nations nobel feelings such as independence, unity, determination, and courage. Our national anthem also embodies a wide variety of language features as well as deep national and moral feelings. In this study, it is aimed to commemorate Mehmet Akif ERSO who gave independence anthem as a gift to our society, and it aims to display rich language features of it again through analyzing in terms of linguistic elements. For this purpose, our national anthem is analyzed at three levels; firstly vocal features are examined through sound devices, secondly words are analyzed morphologically and at the last level, whole anthem is analized in terms of syntactic features. Key words : Mehmet Akif ERSO, Independence Anthem, Linguistics Savaş ortamında milletimizin içindeki istiklal ateşini alevlendirecek, mücadele azmini güçlendirecek, milletimizi tek yürek, tek yumruk haline getirecek manevî bir güce bir istiklal marşına ihtiyaç duyulmuştur. Bunun üzerine Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü bu konuyu Maarif Vekili ne açar, askerlerimizin ve milletimizin şevk ve heyecanını artıracak bir millî marş yazdırılmasını ister. Bu amaçla; günümüzdeki adıyla Millî Eğitim Bakanlığı * Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Araştırma Görevlisi sertacayaz@hotmail.com
tarafından bir şiir yarışması düzenlenmesi ve birinci seçilen şiirin şairine yüklü miktarda ödül verilmesi kararlaştırılır. arışmaya dönemin şair ve aydınları 724 şiir gönderir; ancak bu şiirler Türk milletinin istiklal uğruna verdiği mücadelenin büyüklüğünü, ruhunu, heyecanını yansıtabilecek güç ve değerde bulunmaz. O yıllarda tanınmış bir şair ve aynı zamanda Burdur milletvekili olan Mehmet Akif Ersoy, bir milletin istiklal marşının para için yazılamayacağını düşündüğünden kazanacak kişiye verilecek olan yüklü para ödülü nedeniyle bu yarışmaya katılmamıştır. Akif in bu nedenle yarışmaya katılmadığını öğrenen Maarif Vekili Hamdullah Suphi Bey, konuyla yakından ilgilenir, kendisiyle bizzat görüşür. Sonunda Mehmet Akif, para ödülünü almamak şartıyla yarışmaya katılmaya ikna olur. Mehmet Akif, şiirini Tacettin Dergâhı nın soğuk duvarları arasında ve TBMM nin sıralarında kısa bir sürede tamamlar. 12 Mart 1921 de Türk milletinin istiklal marşını seçmek için TBMM de oylama yapılır. Mehmet Akif in şiiri, alkışlar eşliğinde ve dört defa ayakta dinlenerek kabul edilir. Mehmet Akif, İstiklal Marşı nı kahraman ordumuza ithaf eder ve : Bu şiir bana değil, milletime aittir. diyerek İstiklal Marşı nı Safahat adlı kitabına koymaz. ine yarışma sonunda kendisine zorla verilen parayı da büyük bir fedakârlık örneği göstererek fakir çocuk ve kadınlara meslek öğretmek üzere kurulan Darülmesai ye bağışlar. İstiklal Marşı, Mustafa Kemal in önderliğinde Türk milletinin verdiği ölüm kalım mücadelesini, Türk milletinin bağımsızlığa olan düşkünlüğünü, bayrak sevgisini, vatanımızın güzelliğini dile getiren eşsiz bir şiirdir. Milletimizin gönlünde İstiklal Marşı çok yüksek bir manevi değere sahiptir. Adeta Türk milletinin azmini, cesaretini, gücünü, zekâsını gösteren bir bağımsızlık simgesidir. 1 Aruz ölçüsüyle Osmanlıca olarak yazılan İstiklal Marşımız, on bölümden ve kırk bir dizeden oluşmaktadır. İstiklâl Marşı gerek dil, gerekse şiir kalitesi bakımından yeryüzündeki millî marşların hiçbiriyle ölçülemeyecek kadar üstün ve zengin bir şiirdir. Bu çalışmada İstiklal Marşı mız dil özellikleri açısından incelenerek Mehmet Akif in dili kullanmadaki ustalığı ve dile hâkimiyeti ortaya konulmaya çalışılmıştır. İSTİKLÂL MARŞI (Başlık) Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; (1) Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. (2) O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; (3) O benimdir, o benim milletimindir ancak. (4) Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! (5) Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? (6) Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... (7) Hakkıdır, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! (8) Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. (9) Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! (10) Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. (11) ırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. (12) 1 Sakça, Bülent, İstiklal Marşının Kabulü ve Önemi, www.yenimakale.com (Erişim tarihi 12.02.2010)
Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar, (13) Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddım var. (14) Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, (15) Medeniyet! dediğin tek dişi kalmış canavar? (16) Arkadaş! urduma alçakları uğratma, sakın. (17) Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. (18) Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın... (19) Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. (20) Bastığın yerleri toprak! diyerek geçme, tanı: (21) Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. (22) Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: (23) Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. (24) Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? (25) Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! (26) Canı, cananı, bütün varımı alsın da Huda, (27) Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. (28) Ruhumun senden, İlâhî, şudur ancak emeli: (29) Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. (30) Bu ezanlar ki şahadetleri dinin temeli- (31) Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. (32) O zaman vecd ile bin secde eder-varsa-taşım, (33) Her cerihamdan, ilâhî, boşanıp kanlı yaşım, (34) Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden naşım; (35) O zaman yükselerek arşa değer belki başım. (36) Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! (37) Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. (38) Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: (39) Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; (40) Hakkıdır, Hakk a tapan, milletimin istiklâl (41) Mehmet Akif ERSO (ukarıda parantez içerisinde mısralar numaralandırılmıştır. Alt başlıklarda verilen numaralar dilbilimsel verinin yukarıda hangi mısrada geçtiğini göstermektedir.) SES OLALARI yurdumun(2) yumuşaması (td) yurdumun(2) vokal(u/u) tüten(2) milletimin(3) milletimin(3) vokal(i/i)
parlayacak(3) (y) dökülen(7) bana(9) ünlü değişmesi (e-a) yırtarım(12) göğsüm(14) ünlü düşmesi(ü) nasıl(15) ünlü birleşmesi milletimindir(4) dökülen(7) vokal(i) gibiyim(11) (y) yırtarım(12) vokal(i) göğsüm(14) vokal(ü) böyle(15) ünlü birleşmesi milletimindir(4) vokal(i/i) hakkıdır(8) Ünsüz türemesi(k) gibiyim(11) vokal(i) garbın(13) yumuşaması(p-b) serhaddim(14) yumuşaması dediğin(16) yumuşaması(k-ğ) olayım(5) (y) hakka(8) Ünsüz türemesi(k) bendimi(11) yumuşaması(t-d) afakını(13) serhaddim(14) Ünsüz türemesi yurduma(17) yumuşaması(t-d) sana(7) ünlü değişmesi (e-a) tapan(8) bendimi(11) vokal(i) afakını(13) (n) serhaddim(14) vokal(i) yurduma(17) vokal(u) sana(19) ünlü değişmesi (e-a) bastığın(21) benzeşmesi(d-t) uğruna(25) ünlü düşmesi(u) yurdumun(32) yumuşaması (t-d) yaşım(34) vokal(ı) dökülen(38) vokal(ü) hakkıdır(40) Ünsüz türemesi(k) hakka(41) Ünsüz vadettiği(19) ünlü düşmesi bastığın(21) yumuşaması(k-ğ) uğruna(25) (n) yurdumun(32) vokal(u) naşım(35) vokal(ı) kanlarımın(38) vokal(ı) bayrağımın(40) yumuşaması(k-ğ) tapan(41) vadettiği(19) benzeşmesi(d-t) diyerek(21) ünlü daralması (e-i) toprağı(26) yumuşaması(k-ğ) üstünde(32) yükselerek(36) düşmesi(k) sana(39) ünlü değişmesi (e-a) bayrağımın(40) vokal(ı) milletimin (41) vadettiği(19) yumuşaması(k-ğ) diyerek(21) (y) göğsüne(30) ünlü düşmesi(ü) üstünde(32) (n) başım(36) vokal(ı) ırkıma(39) hürriyet(40) Ünsüz türemesi(r) milletimin (41) vokal(i) hakkın(20) Ünsüz türemesi(k) oğlusun(23) ünlü düşmesi(u) göğsüne(30) (n) taşım(33) vokal(ı) dökülen(38) ırkıma(39) vokal(ı) hakkıdır(41) Ünsüz türemesi(k)
türemesi(k) MORFOLOJİK İNCELEME İSİMLER İstiklâl (B) Marşı (B) şafaklarda (1) sancak (1) yurdumun (2) üstünde (2) ocak (2) milletimin (3) yıldızıdır (3) milletimindir (4) çehreni (5) hilâl (5) Irkıma (6) şiddet (6) celâl (6) kanlarımız (7) hakkıdır (8) Hakk a (8) milletimin (8) istiklâl (8) ezelden (9) çılgın (10) zincir (10) sel (11) bendimi (11) dağları (12) enginlere (12) Garbın (13) afakını (13) çelik (13) duvar (13) iman (14) dolu (14) göğsüm (14) serhaddım (14) var (14) imanı (15) medeniyet (16) dişi (16) canavar (16) yurduma (17) alçakları (17) akın (18) yakın (20) toprak (21) şehit (23) oğlusun (23) azıktır (23) atanı (23) dünyaları (24) vatanı (24) vatanın (25) uğruna (25) şüheda (26) toprağı (26) şüheda (26) canı (27) Cananı (27) varımı (27) Huda (27) vatanımdan (28) dünyada (28) cüda (28) ruhumun (29) İlâhî (29) emeli (29) mabedimin (30) göğsüne (30) namahrem (30) eli (30) ezanlar (31) şahadetleri (31) dinin (31) temeli (31) yurdumun (32) üstünde (32) vecd (33) taşım (33) cerihamdan (34) ilâhî (34) yaşım (34) ruh-ı (35) mücerret (35) yerden (35) naşım (35) arşa (36) başım (36) şafaklar (37) hilâl (37) kanlarımın (38) yok (39) ırkıma (39) yok (39) izmihlâl (39) hakkıdır (40) bayrağımın (40) hürriyet (40) hakkıdır (41) Hakk a (41) milletimin (41) istiklâl (41) İSİM TAMLAMALARI yurdumun üstünde(2) benim milletimin yıldızıdır(3) benim milletimindir(4) milletimin hakkıdır(8) garbın afakını(13) iman dolu(14) Hakk ın vaadettiği(19) vatanın uğruna(25) ruhumun emeli(29) mabedimin göğsüne(30) dinin temeli(31) benim yurdumun üstünde(32) kanlarımın hepsi(38) bayrağımın hakkıdır(40) Milletimin hakkıdır(41)
SIFATLAR *Niteleme Sıfatları al (sancak) (1) yüzen (sancak) (1) tüten (ocak) (2) nazlı (hilâl) (5) kahraman (ırkıma) (6) dökülen (kan) (7) tapan (millet) (8) kükremiş (sel) (11) zırhlı (duvar) (13) böyle (iman) (15) dediğin (canavar) (16) kalmış (canavar) (16) Hayâsızca (akın) (18) va dettiği (gün) (19) bastığın (yer) (21) cennet (vatan) (24) cennet (vatan) (25) ebedî (yurt) (32) kanlı (yaş) (34) şanlı (hilâl) (37) dökülen (kan) (38) yaşamış (bayrak) (40) tapan (millet) (41) *İşaret Sıfatları bu (şafak) (1) bu (şiddet) (6) bu (celâl) (6) bu (akın) (18) bu (vatan) (24) bu (vatan) (25) bu (ezanlar) (31) o (zaman) (33) o (zaman) (36) *Sayı Sıfatları son (ocak) (2) tek (diş) (16) bin (secde) (33) *Soru Sıfatları hangi (çılgın) (10) *Belgisiz Sıfatlar bir (iman) (15) bütün (varım) (27) her (ceriham) (34) ZARFLAR *Zaman Zarfları sonra (7) yarın (20) yarından (20) zaman (33) zaman (36) artık (38) ebediyen (39) *Durum Zarfları hür (yaşadım) (9) hür (yaşarım) (9) sakın (uğratma) (17) belki (yarın) (20) belki (yarından) (20) kefensiz (yatanı) (22) tek (vatanımdan) (28) belki (değer) (36) hür (yaşamış) (40)
*Miktar Zarfları en (son) (2) bir (gül) (6) binlerce (yatan) (22) ZAMİRLER *Şahıs Zamirleri benim (3) benimdir (4) benim (4) sana (7) ben (9) bana (10) benim (14) sana (19) sen (23) beni (28) senden (29) benim (32) sen (37) sana (39) *İşaret Zamirleri O (3) o (4) o (4) şudur (29) *Soru Zamirleri ne (6) kim (20) kim (25) *Belgisiz Zamirler hepsi (38) EDATLAR ancak (4) beridir (9) gibiyim (11) gibi (14) tek (28) ancak (29) gibi (35) gibi (37) BAĞLAÇLAR da (20) da (24) ki (25) da (27) ki (31) ile (33) de (37) ÜNLEMLER ey (5) arkadaş (17) ey (37) FİİLİMSİLER *Sıfat Fiiller yüzen (1) tüten (2) dökülen (7) tapan (8) kükremiş (11) dediğin (16) kalmış (16) va dettiği (19) bastığın (21) yatanı (22)
dökülen (38) yaşamış (40) tapan (41) *Zarf Fiiller sönmeden (2) diyerek (21) Boşanıp (34) yükselerek (36) FİİL KİPLERİ *Geniş Zaman sönmez (1) helâl olmaz (7) yaşarım (9) Şaşarım (10) çiğner (11) aşarım (11) yırtarım (12) sığmam (12) taşarım (12) boğar (15) bilir (20) feda olmaz (25) secde eder (33) değer (36) *Görülen Geçmiş Zaman yaşadım (9) *Gelecek Zaman parlayacak (3) doğacaktır (19) fışkıracak (26) *Şart Kipi alsan (24) sıksan (26) *Gereklilik Kipi inlemeli (32) *Emir Kipi korkma (1) çatma (5) gül (6) ulusun (15) korkma (15) uğratma (17) siper et (18) dursun (18) geçme (21) tanı (21) düşün (22) incitme (23) verme (24) alsın (27) etmesin (28) değmesin (30) dalgalan (37) helal olsun (38) FİİLDE ÇATI *Etken Çatılı Fiiller sönmez (1) korkma (1) çatma (5) kurban olayım (5) gül (6) helâl olmaz (7) yaşadım (9) yaşarım (9) vuracakmış (10) şaşarım (10) çiğner (11) aşarım (11) sığmam (12) yırtarım (12) taşarım (12) korkma (15) boğar (15) ulusun (15) uğratma (17) siper et (18) dursun (18) doğacaktır (19) geçme (21) tanı (21) düşün (22) incitme (23) verme (24) feda olmaz (25) sıksan (26) alsın (27)
etmesin (28) değmesin (30) inlemeli (32) secde eder (33) fışkırır (35) değer (36) dalgalan (37) helal olsun (38) *Geçişli Çatılı Fiiller çatma (5) vuracakmış (10) çiğner (11) aşarım (11) yırtarım (12) boğar (15) geçme (21) tanı (21) düşün (22) incitme (23) verme (24) sıksan (26) alsın (27) etmesin (28) *Geçişsiz Çatılı Fiiller sönmez (1) korkma (1) kurban olayım (5) gül (6) helâl olmaz (7) yaşarım (9) yaşadım (9) şaşarım (10) sığmam (12) taşarım (12) ulusun (15) korkma (15) dursun (18) doğacaktır (19) feda olmaz (25) Değmesin (30) inlemeli (32) secde eder (33) fışkırır (35) değer (36) dalgalan (37) helal olsun (38) İSİM ÇEKİM EKLERİ Hal Ekleri * İlgi Hali Eki yurd-um-un(2) millet-im-in(3) ben-im(3) ben-im(4) ben-im-dir(4) millet-im-in(8) garb-ın(13) ben-im(14) vatan-ın(25) ruh-um-un(29) mabed-im-in(30) din-in(31) ben-im(32) yurd-um-un(32) kan-lar-ım-ın(38) bayrağ-ım-ın(40) millet-im-in (41) * Belirtme Hali Eki çehre-n-i (5) bend-im-i (11) dağ-lar-ı (12) afak-ı-n-ı (13) iman-ı (15) alçak-lar-ı (17) gövde-n-i (18) yer-ler-i (21) yat-an-ı (22) ata-n-ı (23) dünya-lar-ı (24) vatan-ı (24) toprağ-ı (26) var-ım-ı (27) can-ı (27) canan-ı (27) ben-i (28) * önelme Hali Eki ırk-ım-a (6) san-a (7) hak-k -a (8) ban-a (10) engin-ler-e (12) urd-um-a (17) uğ(u)r-u-n-a (25) göğ(ü)s-ü-n-e (30) arş-a (36) ırk-ım-a (39) san-a (39) hak-k -a (41)
* Bulunma Hali Eki şafak-lar-da (1) üst-ü-n-de (2) dünya-da (28) üst-ü-n-de (32) * Çıkma Hali Eki ezel-den (9) yarın-dan (20) vatan-ım-dan (28) sen-den (29) ceriham-dan (34) yer-den (35) * Eşitlik Hali Eki hayâ-sız-ca (18) bin-ler-ce (22) Çokluk Eki şafak-lar-da(1) kan-lar-ımız(7) dağ-lar-ı(12) engin-ler-e(12) alçak-lar-ı(17) gün-ler(19) yer-ler-i(21) bin-ler-ce(22) dünya-lar-ı(24) ezan-lar(31) şehadet-ler-i(31) kan-lar-ım-ın(38) İyelik Ekleri marş-ı(b) yurd-um-un(2) üst-ü-n-de(2) millet-im-in(3) çehre-n-i(5) ırk-ım-a(6) kan-lar-ımız(7) millet-im-in(8) bend-im-i(11) afak-ı-n-ı(13) göğ(ü)s-üm(14) serhad-d-ım (14) diş-i(16) dediğ-in(16) yurd-um-a(17) gövde-n-i(18) va det-tiğ-i(19) bas-tığ-ın(21) alt-ın-da-ki(22) oğ(u)l-usun(23) uğ(u)r-u-n-a(25) var-ım-ı(27) vatan-ım-dan(28) ruh-um-un(29) emel-i(29) baş-ım(36) Ekeylem el-i(30) mabed-im-in(30) göğ(ü)s-ü-ne(30) şahadet-leri(31) temel-i(31) üst-ü-n-de(32) yurd-um-un(32) taş-ım(33) yaş-ım(34) naş-ım(35) kan-lar-ımın(38) ırk-ım-a(39) bayrağ-ım-ın(40) millet-im-in(41) yıldız-ı-dır(3) ben-im-dir(4) millet-im-indir(4) ne(6) hak-k-ı-dır(8) beri-dir(9) gibi-y-im(11) var(14) canavar(16) oğ(u)l-u-s-un(23) şu-dur(29) var-sa(33) yok(39) yok(39) hak-k-ı-dır(40) hak-k-ı-dır(41)
APISI BAKIMINDAN SÖZCÜKLER Basit apılı Sözcükler kork-ma(1) sön-mez(1) bu(1) şafak-lar-da(1) al(1) sancak(1) yurd-um-un(2) üst-ü-n-de(2) en(2) son(2) ocak(2) o(3) ben-im(3) millet-im-in(3) yıldız-ı-dır(3) o(4) ben-im-dir(4) o(4) ben-im(4) millet-im-indir(4) ancak(4) çat-ma(5) çehre-n-i(5) ey(5) hilal(5) kahraman(6) ırk-ım-a(6) bir(6) gül-(6) ne(6) bu(6) şiddet(6) bu(6) celal(6) sana(7) kan-lar-ımız(7) sonra(7) hak-k-ı-dır(8) hak-k -a(8) millet-im-in(8) istiklal(8) ben(9) ezel-den(9) beri-dir(9) hür(9) hür(9) hangi(10) çılgın(10) ban-a(10) zincir(10) vur-acakmış(10) şaş-ar-ım(10) sel(11) gibi-y-im(11) bend-im-i(11) çiğne-r(11) aş-ar-ım(11) yırt-ar-ım(12) dağ-lar-ı(12) engin-ler-e(12) sığ-ma-m(12) taş-ar-ım(12) garbın(13) afak-ı-n-ı(13) sar-mış-sa(13) çelik(13) duvar(13) ben-im(14) iman(14) göğ(ü)-s-üm(14) gibi(14) serhad-d-ım(14) var(14) ulu-sun(15) kork-ma(15) bir(15) iman-ı(15) boğ-ar(15) medeniyet(16) tek(16) diş-i(16) kal-mış(16) canavar(16) yurd-um-a(17) alçak-lar-ı(17) sakın(17) gövde-n-i(18) dur-sun(18) bu(18) doğ-acak-tır(19) san-a(19) gün-ler(19) hak-k -ın(19) kim(20) bil-ir(20) belki(20) yarın(20) belki(20) yarın-dan(20) da(20) yakın(20) yer-ler-i(21) toprak(21) geç-me(21) tanı(21) düşün(22) sen(23) şehit(23) oğ(u)l-u-sun(23) incit-me(23) yazık-tır(23) ata-n-ı(23) ver-me(24) dünya-lar-ı(24) al-sa-n(24) da(24) bu(24) cennet(24) vatan-ı(24) kim(25) bu(25) cennet(25) vatan-ın(25) uğ(u)r-u-n-a(25) ki(25) şüheda(26) toprağ-ı(26) sık-sa-n(26) şüheda(26) can-ı(27) canan-ı(27) bütün(27) var-ım-ı(27) al-sın(27) da(27) huda(27) et-me-sin(28) tek(28) vatan-ım-dan(28) ben-i(28) dünya-da(28) cüda(28) ruh-um-un(29) sen-den(29) ilahi(29) şu-dur(29) ancak(29) emel-i(29) değ-me-sin(30) mabed-imin(30) göğ(ü)-s-ü-ne(30) namahrem(30) el-i(30) bu(31) ezan-lar(31) ki(31) şehadet-ler-i(31) din-in(31) temel-i(31) ebedi(32) yurd-um-un(32) üst-ü-n-de(32) ben-im(32) o(33) zaman(33) vecd(33) ile(33) bin(33) var-sa(33) taş-ım(33) her(34) ceriham-dan(34) ilahi(34) yaş-ım(34) ruh(35) mücerret(35) gibi(35) yer-den(35) naaş-ım(35) o(36) zaman(36) arş-a(36) değ-er(36) belki(36) baş-ım(36) sen(37) de(37) şafak-lar(37) gibi(37) ey(37) hilal(37) artık(38) kan-lar-ımın(38) hepsi(38) ebediyen(39)
san-a(39) yok(39) ırk-ım-a(39) yok(39) izmihlal(39) hak-k-ı-dır(40) hür(40) bayrağ-ımın(40) hürriyet(40) hak-k-ı-dır(41) hak-k -a(41) millet-im-in(41) istiklal(41) Türemiş apılı Sözcükler yüz-en(1) sön-meden(2) tüt-en(2) naz-lı(5) dök-ül-en(7) tap-an(8) yaş-a-dı-m(9) yaş-a-r-ım(9) kükre-miş(11) zırh-lı(13) dol-u(14) de-dik-in(16) arka-daş(17) uğra-t-ma(17) haya-sız-ca(18) ak-ın(18) va det-dik-i(19) bas-dık-ın(21) de-y-erek(21) alt-ı-n-da-ki(22) bin-ler-ce(22) fış-kır-acak(26) in-le-meli(32) boş-a-n-ıp(34) kan-lı(34) fış-kır-ır(35) yüksek-l-erek(36) dal-ga-lan(37) şan-lı(37) dök-ül-en(38) yaş-a-mış(40) tap-an(41) par-la-y-acak(3) Birleşik apılı Sözcükler * Birleşik İsimler nasıl(15) böyle(15) * Birleşik Fiiller kurban olayım(5) helal olmaz(7) Siper et(18) feda olmaz(25) secde eder(33) helal olsun(38) CÜMLE BİLGİSİ Korkma! üklemin türü : Fiil Anlamı : Olumsuz Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. urdumun üstünde tüten en son ocak sönmeden ZT Bu şafaklarda yüzen al sancak sönmez Ö Cümle yapısı : Girişik-birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik üklemin türü : Fiil Anlamı : Olumsuz O benim milletimin yıldızıdır. Ö üklemin türü : İsim Anlamı : Olumlu
Parlayacak. O benimdir. Ö üklemin türü : İsim Anlamı : Olumlu O benim milletimindir ancak. O ancak benim milletimindir. Ö üklemin türü : İsim Anlamı : Olumlu Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Ey nazlı hilâl, kurban olayım çehreni çatma! CDU CDU B lin Cümle yapısı : İç içe birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik üklemin türü : Fiil Anlamı : Olumsuz Kahraman ırkıma bir gül. DT ZT Ne bu şiddet, bu celal? Bu şiddet (ve) bu celal ne(dir)? Ö üklemin türü : İsim Anlamı : Soru Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal. Dökülen kanlarımız sonra sana helal olmaz. Ö ZT DT üklemin türü : Fiil Anlamı : Olumsuz Hakkıdır, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! İstiklâl, Hakk a tapan milletimin hakkıdır. Ö Cümle yapısı : Girişik-birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik üklemin türü : İsim Anlamı : Olumlu 2 2 Delice, H. İbrahim, Türkçe Sözdizimi, Bayrak Matbaacılık, İstanbul 2003, s.151-157
Ben ezelden beridir hür yaşadım. Ö ZT ZT Hür yaşarım. ZT Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Ö DT B sizn üklemin türü : Fiil Anlamı : Soru Şaşarım. Kükremiş sel gibiyim. Cümle yapısı : Girişik-birleşik Öğelerin dizilişi : Kurallı üklemin türü : İsim Anlamı : Olumlu Bendimi çiğner(im). B lin Aşarım. ırtarım dağları. Dağları yırtarım. B lin Enginlere sığmam. DT
Taşarım. Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar / Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddım var. Garbın afakını çelik zırhlı duvar sarmışsa benim iman dolu göğsüm gibi serhaddım var. ZT Ö Cümle yapısı : Şartlı birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik üklemin türü : İsim Anlamı : Şart Ulusun. Korkma! üklemin türü : Fiil Anlamı : Olumsuz Nasıl böyle bir imanı boğar / Medeniyet! dediğin tek dişi kalmış canavar? Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar böyle bir imanı nasıl boğar? Ö B lin ZT Cümle yapısı : Girişik-birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik üklemin türü : Fiil Anlamı : Soru Arkadaş, yurduma alçakları uğratma, sakın. Arkadaş, yurduma alçakları sakın uğratma. CDU DT B lin ZT üklemin türü : Fiil Anlamı : Olumsuz Siper et gövdeni. Gövdeni siper et. B lin Dursun bu hayasızca akın. Bu hayâsızca akın dursun. Ö
Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın / Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Hakk ın sana va dettiği günler, kim bilir, belki yarın belki yarından da yakın doğacaktır. Ö ZT ZT Cümle yapısı : Girişik-birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik Bastığın yerleri toprak diyerek geçme. B lin ZT Cümle yapısı : Girişik-birleşik Öğelerin dizilişi : Kurallı Tanı. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı Altındaki binlerce kefensiz yatanı düşün. B lin Cümle yapısı : Girişik-birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik Sen şehit oğlusun. Ö üklemin türü : İsim Anlamı : Olumlu İncitme (yazıktır) atanı. Atanı incitme. B lin üklemin türü : Fiil Anlamı : Olumsuz azıktır. üklemin türü : İsim Anlamı : Olumlu Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Dünyaları alsan da bu cennet vatanı verme. ZT CDU B lin Cümle yapısı : Şartlı birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik üklemin türü : İsim Anlamı : Şart
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Bu cennet vatanın uğruna kim feda olmaz ki? ZT Ö CDU Cümle yapısı : ki li birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik üklemin türü : Fiil Anlamı : Soru Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Toprağı sıksan şüheda fışkıracak, şüheda! ZT Ö Ö Cümle yapısı : Şartlı birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik Canı, cananı, bütün varımı alsın da Huda / Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Huda; canı, cananı, bütün varımı alsın da tek, beni dünyada vatanımdan cüda etmesin. Ö B lin CDU B lin DT DT Cümle yapısı : Sıralı bağlı Öğelerin dizilişi : Devrik üklemin türü : Fiil Anlamı : Olumsuz Ruhumun senden, İlâhî, şudur ancak emeli İlâhî, senden ruhumun emeli ancak şudur. CDU DT Ö ZT üklemin türü : İsim Anlamı : Olumlu Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Namahrem eli mabedimin göğsüne değmesin. Ö DT üklemin türü : Fiil Anlamı : Olumsuz Bu ezanlar ki şahadetleri dinin temeli / Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Şahadetleri dinin temeli (olan) bu ezanlar, benim ebedî yurdumun üstünde inlemeli. Ö DT O zaman vecd ile bin secde eder-varsa-taşım. Taşım varsa, o zaman vecd ile bin secde eder. ZT ZT ZT Cümle yapısı : Şartlı birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik Her cerihamdan, ilâhî, boşanıp kanlı yaşım / Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden naşım; İlâhî, kanlı yaşım her cerihamdan boşanıp naşım yerden ruh-ı mücerret gibi fışkırır. CDU ZT Ö DT ZT Cümle yapısı : Girişik-birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik
O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Başım o zaman yükselerek belki arşa değer. Ö ZT ZT ZT DT Cümle yapısı : Girişik-birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Ey şanlı hilâl sen de şafaklar gibi dalgalan! CDU Ö CDU ZT Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Dökülen kanlarımın hepsi artık helâl olsun. Ö ZT Cümle yapısı : Girişik-birleşik Öğelerin dizilişi : Devrik Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl. İzmihlâl ebediyen sana yok, ırkıma yok. Ö ZT DT DT Cümle yapısı : Sıralı bağlı Öğelerin dizilişi : Devrik üklemin türü : İsim Anlamı : Olumsuz Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hürriyet, hür yaşamış bayrağımın hakkıdır. Ö üklemin türü : İsim Anlamı : Olumlu Hakkıdır, Hakk a tapan, milletimin istiklâl İstiklâl, Hakk a tapan milletimin hakkıdır. Ö üklemin türü : İsim Anlamı : Olumlu İsimler 101 İsim Tamlamaları 15 Sıfatlar 39 Niteleme Sıfatları 23 İşaret Sıfatları 9 Sayı Sıfatları 3 Soru Sıfatları 1 Belgisiz Sıfatlar 3 Zarflar 19 Zaman Zarfları 7 Durum Zarfları 9 Sayısı
Miktar Zarfları 3 Zamirler 23 Şahıs Zamirleri 15 İşaret Zamirleri 4 Soru Zamirleri 3 Belgisiz Zamirler 1 Edatlar 8 Bağlaçlar 7 Ünlemler 3 Fiilimsiler 18 Sıfat Fiiller 14 Zarf Fiiller 4 Fiil Kipleri 40 Geniş Zaman 15 Görülen Geçmiş Zaman 1 Gelecek Zaman 3 Şart Kipi 2 Gereklilik Kipi 1 Emir Kipi 18 Fiilde Çatı 75 Etken Çatılı Fiiller 38 Geçişli Çatılı Fiiller 15 Geçişsiz Çatılı Fiiller 22 İsim Çekim Ekleri 126 Hal Ekleri 58 İlgi Hali Eki 17 Belirtme Hali Eki 17 önelme Hali Eki 12 Bulunma Hali Eki 4 Çıkma Hali Eki 6 Eşitlik Hali Eki 2 Çokluk Eki 12 İyelik Ekleri 40 Ekeylem 16 apısı Bakımından Sözcükler 249 Basit apılı Sözcükler 209 Türemiş apılı Sözcükler 32 Birleşik apılı Sözcükler 8 Birleşik İsimler 2 Birleşik Fiiller 6 İstiklal Marşı nın dil özelliklerinin incelenmesi sonucunda şunlar tespit edilmiştir: Fiil kipleri arasında en fazla kullanılan kip emir kipidir. Bunun nedenleri arasında emir kipinin özellikleri gösterilebilir. Emir kipi buyuru eydilen veya sözü geçene eydenin nazarî olarak
kesin eğilimini duyuran bir kiptir. 3 İnsan en kuvvetli dileklerini emir kipiyle kurar. Sözgelimi dualar hep emir kipiyle kurulur. Akif in bu kipi fazla kullanması onun İstiklal Marşı nı yazarken kesin kararlılığını ifade eder. Bu nedenledir ki İstiklal Marşı Türk milletinin kararlılığının bir göstergesidir. Göze çarpan bir diğer özellik sıfatların özellikle de niteleme sıfatlarının çokluğudur. Durumu, nesneyi, olayı en net ifadelerle tanıtmanın ve açıklığa kavuşturmanın en iyi yolu tasvirden yararlanmadır. Niteleme; bir adı, belli özelliklerini göz önüne alarak, aynı kümede yer alan öteki adlardan ayırmaya (yeni bir alt küme oluşturmaya, küme daraltmaya) ya da bu ad hakkında ek bilgiler vermeye (söz konusu adı yeni bilgilerle donatmaya) yarar. Bilindiği gibi, dilde ad soyut bir kavramdır ve aynı özelliklere sahip bütün birimleri bir küme kapsamında toplamaktadır. ani, tek başına ele alınan ad çok geniş kapsamlıdır. Bir adı kullanıma soktuğumuzda, ona kullanım amacına uygun bir belirlenim değeri vermek gerekir. 4 Tüm bunları yapabilmek için de üstün bir gözlem gücünün olması gerekir ki bu Akif in dikkatini ve usta bir gözlemci olduğunu ortaya koyar. Çok canlı tasvirlerle okuru şiirin dünyasına çeker ve olayları, duyguları okura adeta yeniden yaşatır. Eylemlerden, sıfatlardan, belirteçlerden önce gelerek bunların anlamlarını etkileyen sözcüklere belirteç denir. Belirteçler önüne geldikleri sözcüklerin anlamını yer, ölçü, nitelik, zaman ve soru kavramları bakımından etkiler. 5 İsimlerde olduğu gibi fiillerin de tasvir yoluyla anlatımının daha kestirme ve doğru bir yol olduğunu bilen Akif, zarflardan geniş ölçüde yararlanmıştır. Verilen mücadelenin, çekilen acıların büyüklüğünü ve mutlak kurtuluşun yakın bir zamanda olacağını zarflarla açık şekilde ifade etmiş ve anlatımının kesinliğine katkıda bulunmuştur. Bir varlığın diğerlerinden ayrılan yönünü ve/veya özel durumunu belirtmek için sıfattan başka öğelere de gerek duyulabilir. Çünkü bir varlığın belirtilmek istenen özelliği, bir sıfatla ifade edilecek türden olmayabilir veya düşünülen özelliği karşılayacak bir sıfatımız bulunmayabilir. 6 Bu durumda başvurulacak en iyi yol isim tamlamalarından faydalanmaktır. Akif in oldukça yoğun bir şekilde isim tamlamalarını kullandığı da göze çarpar. Özellikle belirtili isim tamlamalarına yer verişi ifadelerin açıklığına, anlaşılırlığına katkıda bulunmuştur. 3 Banguoğlu, Tahsin, Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu ayınları, Ankara 2007, s. 473 4 ılmaz, Engin, Havva aman, Niteleme İşlevli Sıfatların Sınıflandırılması Ve Bunların Öğretimiyle İlgili eni aklaşımlar, M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi ıl : 2002, Sayı 16, s. 184 5 Hengirmen, Mehmet, Türkçe Temel Dilbilgisi, Engin ayınevi, Ankara 1999, s. 160 6 Demir, Celal, Türkiye Türkçesinde İsim Tamlamasını Oluşturan Ögelerin Söz Dizimsel Ve Anlamsal Özellikleri, Turkish Studies, Türkolji Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, S. 4, Güz 2007, s. 1139
KANAKÇA 1. BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK ay., Ankara 2007 2. DELİCE, H. İbrahim, Türkçe Sözdizimi, Bayrak Matbaacılık, İstanbul 2003 3. DEMİR, Celal, Türkiye Türkçesinde İsim Tamlamasını Oluşturan Ögelerin Söz Dizimsel ve Anlamsal Özellikleri, Turkish Studies, Türkolji Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, S. 4, Güz 2007 4. HENGİRMEN, Mehmet, Türkçe Temel Dilbilgisi, Engin ay., Ankara 1999 5. http://forum.netfotograf.com/serbest_kursu.aspmsgid31093, Erişim tarihi 12.02.2010 6. http://www.maxicep.com/ataturk-ve-ataturkculuk/istiklal-marsimizin-anlam-veonemi-61330.html, Erişim tarihi 12.02.2010 7. SAKÇA, Bülent, İstiklal Marşının Kabulü ve Önemi, www.yenimakale.com, Erişim tarihi 12.02.2010 8. ILMAZ, Engin, Havva aman, Niteleme İşlevli Sıfatların Sınıflandırılması ve Bunların Öğretimiyle İlgili eni aklaşımlar, M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, ıl : 2002, S. 16