RICHARD SENNETT 1943 te Chicago da do du. 1964 te Chicago Üniversitesi nden mezun oldu. 1969 da Harvard Üniversitesi nde doktoras n verdi. New York Üniversitesi nde sosyoloji profesörü, nsan Araflt rmalar Merkezi nde yönetici ve Politika Araflt rmalar Merkezi nde bafl araflt rma görevlisi olarak çal flt. Çocuklu unda viyolonsel çalmay ö rendi; halen New York ta baz oda müzi i topluluklar nda çalmaktad r. The New York Times Book Review ve The New York Review of Books a s k s k katk da bulunmaktad r. Kentli ailelerin hayat ve toplumsal psikoloji üzerine birçok kitap yazm flt r. BAfiLICA YAPITLARI: (Editör ve katk da bulunan olarak) Classic Essays on the Culture of Cities (1969); Nineteenth Century Cities (1969); Families Against the City: Middle Class Homes of Industrial Chicago (1970); The Uses of Disorder (1970); (Jonathan Cobb la birlikte) The Hidden Injuries of Class (1972); (editör olarak) The Psychology of Society: An Anthology (1977); (Alain Touraine, T.B. Bottomore ve di erleriyle birlikte) Beyond the Crisis Society (1977); Authority (1980) [Otorite, Çev. K. Durand, Ayr nt Yay., 1992]; The Conscience of The Eye. The Design and Social Life of Cities (1990) [Gözün Vicdan. Kentin Tasar m ve Toplumsal Yaflam, Çev. Süha Sertabibo lu-can Kurultay, Ayr nt Yay., 1999]; Flesh and Stone. The Body and the City in Western Civilization (1994) [Ten ve Tafl. Bat Uygarl nda Beden ve fiehir, Çev. Tuncay Birkan, Metis Yay., 2002]; The Corrosion of Character-The Personal Consequences of Work in The New Capitalism (1998) [Karakter Afl nmas -Yeni Kapitalizmde flin Kiflilik Üzerindeki Etkileri, Çev. Bar fl Y ld r m, Ayr nt Yay., 2002]; Respect in a World of Inequality [Sayg -Eflit Olmayan Bir Dünyada, Çev. Ümmühan Bardak, Ayr nt Yay., 2005] ve The Craftsman (2008) [Zanaatkâr, Çev. Melih Pekdemir, Ayr nt Yay., 2009]. Ayr ca üç roman vard r: Palais Royal (1986), An Evening of Brahms (1984) ve The Frog Who Dared to Croak (1982).
Ayr nt : 168 A r Kitaplar Dizisi: 11 Kamusal nsan n Çöküflü Richard Sennett Kitab n Özgün Ad The Fall of Public Man ngilizce den Çevirenler Serpil Durak-Abdullah Y lmaz Yay ma Haz rlayanlar Tuncay Birkan-Tamer Tosun Düzelti Sait K z l rmak W.W. Norton&Company/1992 bas m ndan çevrilmifltir. Richard Sennett Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak llüstrasyonu Sevinç Altan Kapak Tasar m Orhan Deliorman Kapak Düzeni Gökçe Alper Bask ve Cilt Mart Matbaac l k Sanatlar (0 212) 321 23 00 (Pbx) Merkez Mah. Burcu Sok. 6/1 Ka thane- stanbul Birinci Bas m 1996 kinci Bas m 2002 Üçüncü Bas m 2010 Bask Adedi 2000 ISBN 978-975-539-105-2 Setifika No.: 16061 AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Eminönü - stanbul Tel.: (0212) 512 15 00-01 - 05 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Richard Sennett Kamusal nsan n Çöküflü
A IR K TAPLAR D Z S K TLE VE KT DAR Elias Canetti NSANLI IN MAHREM TAR H Theodore Zeldin RUJ LEKES Yirminci Yüzy l n Gizli Tarihi Greil Marcus B Z B Z YAPAN H KÂYELER Kendimizi Yaratma Üzerine Bir Deneme William Lowell Randall MARKS ZM, AHLÂK VE TOPLUMSAL ADALET R. G. Peffer MPARATORLUK Michael Hardt & Antonio Negri D S PL N Askeri taat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi Ulrich Bröckling HEP YUVAYA DÖNMEK Ursula K. LeGuin AHLÂK PROTESTO SANATI Toplumsal Hareketlerde Kültür, Biyografi ve Yarat c l k James M. Jasper CAZ K TABI Ragtime dan Fusion ve Sonras na Joachim-Ernst Berendt KURTLARLA KOfiAN KADINLAR Vahfli Kad n Arketipine Dair Mit ve Öyküler Clarissa Pinkola Estés C NSELL N TAR H Michel Foucault SEKS SYANLARI Toplumsal Cinsiyet, Baflkald r ve Rock n roll Simon Reynolds & Joy Press SÜRÜDEN DEVLETE Toplumsal Ba Üzerine Psikanalitik Deneme Eugène Enriquez ÇOKLUK mparatorluk Ça nda Savafl ve Demokrasi Michael Hardt & Antonio Negri B R AHLÂK KURAMI Genel Etik & Bir Ahlâk Felsefesi & Bir Kiflilik Eti i Agnes Heller MUTFAK SAVAfiI Damak Zevkinin Jeopoliti i Christian Boudan KT SAD ADALET VE DEMOKRAS Rekabetten flbirli ine Robin Hahnel AÇIKLAMALI DÜZÜLKE Çok Boyutlu Bir Macera Edwin A. Abbott MET N ÇÖZÜMLEMELER Yasemin G. nceo lu & Nebahat A. Çomak Diflillik, Güzellik ve fiiddet Sarmal nda KADIN VE BEDEN Yasemin G. nceo lu & A. Kar AVRUPA F KR Anthony Pagden Ç ÇEKLER N KÜLTÜRÜ Jack Goody TAR H BOYUNCA KENT Kökenleri, Geçirdi i Dönüflümler ve Gelece i Lewis Mumford
c.r.h. için
çindekiler Birinci Bölüm Kamusal sorun I. KAMUSAL ALAN...................................... 15 A. Kamusal alan d fl nda aflk............................... 20 B. Ölü kamusal alan...................................... 27 C. Kamusal alanda de iflimler.............................. 32 D. fiimdideki geçmifl...................................... 43 II. ROLLER.............................................. 48 A. Roller............................................... 54 B. Kamusal roller........................................ 59 C. fiehirlerde kamusal roller............................... 62 D. Kan t m, akla uygunluk mu?............................ 67
kinci Bölüm Ancien Régime in kamusal dünyas III. SEY RC : B R YABANCILAR TOPLULU U................ 73 A. fiehre gelenler........................................ 77 B. Yaflad klar yerler..................................... 80 C. Kent burjuvazisindeki de iflimler......................... 85 D. Saraydaki ve flehirdeki iliflkiler........................... 90 IV. KAMUSAL ROLLER.................................... 95 A. Beden bir mankendir................................... 97 B. Konuflma bir iflarettir.................................. 106 C. Kiflid fl alan duygu yüklüdür............................ 124 V. KAMUSAL VE ÖZEL.................................. 126 A. Kamusal ifadenin s n rlar vard r........................ 130 B. Do al ifade kamusal alan n d fl ndad r.................... 132 C. Kamusal ve özel, toplumun bir molekülü gibidir............ 138 D. Molekülün parçalan fl................................ 139 VI. AKTÖR OLARAK NSAN............................... 148 A. Sa duyunun aktör-insan............................... 151 B. Diderot nun rol yapma paradoksu....................... 153 C. Rousseau nun tiyatro-flehre yöneltti i suçlama............. 158 D. Rousseau nun kehanetleri.............................. 166 Üçüncü Bölüm 19. yüzy lda kamusal yaflam kargaflas VII. SANAY KAP TAL ZM N N KAMUSAL YAfiAM ÜZER NDEK ETK LER................................ 176 A. 19. yüzy l kent sakini yeni bir kiflilik miydi?................ 177 B. fiehirde yerleflme..................................... 180 C. fians ve burjuva yaflam................................ 185 D. Kamusal emtia....................................... 190 VIII. KAMUSAL ALANDA K fi L K........................... 200 A. Balzac n toplumsal bir ilke olarak kiflilik anlay fl........... 205 B. Kamusal alanda kiflilik: Yeni beden imgeleri............... 214 C. Sahne, soka n art k anlatmad bir hakikati dile getirir..... 229 D. Kiflilik ve özel aile.................................... 233 E. Geçmifle baflkald r lar................................. 241 F. Özet............................................... 253
IX. 19. YÜZYILIN KAMUSAL NSANLARI................... 255 A. Aktör.............................................. 258 B. zleyici............................................. 268 X. KOLEKT F K fi L K.................................... 285 A. 1848: S n fa karfl bireysel kiflili in zaferi.................. 291 B. Gemeinschaft........................................ 308 C. Dreyfus davas : Y k c gemeinschaft...................... 311 D. Gerçek radikal kimdir?................................ 325 Dördüncü Bölüm Mahrem toplum XI. KAMUSAL KÜLTÜRÜN SONU.......................... 333 XII. KAR ZMA MEDEN YETTEN KOPUYOR.................. 346 A. Karizma kuramlar................................... 349 B. Karizma ve h nç...................................... 356 C. Elektronik medya geçmiflteki sessizli i pekifltirir............ 363 D. Star sistemi......................................... 369 XIII. CEMAAT MEDEN YETTEN KOPUYOR.................. 377 A. Bir cemaat çevresinde kurulan barikatlar.................. 381 B. çeriden yükseltilen barikatlar.......................... 386 C. Cemaatin insani bedelleri.............................. 396 XIV. SANATINDAN MAHRUM ED LEN AKTÖR............... 401 A. Oyun, kamusal ifadeyi sa layan enerjidir.................. 405 B. Narsisizm bu enerjiyi zay flat r.......................... 414 C. Narsisizmin seferber edilmesi ve yeni bir s n f n do uflu...... 419 D. Narsisizm modern ça lar n Protestan ahlâk d r............. 426 SONUÇ: MAHREM YET N DESPOTLUKLARI............. 432 D PNOTLAR VE KAYNAKÇA........................... 437 Ek SUÇLUYORUM / Émile Zola........................... 451 D Z N................................................ 463
Kendi içine kapanm fl her insan, bütün öteki insanlar n kaderlerine ilgisiz bir yabanc gibi davran r. O insan için tüm insan türü, çocuklar ve yak n arkadafllar ndan oluflur. Hemflerileriyle iliflkilerine gelince, aralar na kat l r ama onlar görmez; dokunur ama onlar hissetmez; yaln z kendi bafl na ve kendisi için vard r. Ve bu flartlarda kafas nda bir aile mefhumu kalm flsa bile art k bir toplum mefhumu yoktur. Tocqueville
TEfiEKKÜRLER Öncelikle bu kitab n amac n belirlememdeki yard mlar için Clifford Curzon ve Murray Perahia ya teflekkür ederim. Yazma aflamas nda, Peter Brooks, Clifford Geertz, Richard Gilman, Caroline Rand Herron, Anne Hollander, Herbert Menzel, Orest Ranum, Carl Schorske, Richard Trexler ve Lionel Trilling in yard mlar n gördüm, Elyazmalar üzerinden yapt klar yorumlar için Ben Barber, Juan Corradi, Marion Knox, Leo Marx ve David Riesman a teflekkür ederim. Metni ayr nt l bir biçimde okuyarak yorumlayan David Herron a özel teflekkürlerimi borçluyum. Bu kitab n araflt rmalar Marcia Bystryn, Bernard McGrane, Mark Salmon ve Christina Spellman n yard mlar yla yürütüldü. Büyük bir sab r göstererek eksiksiz bir çal flma yapan Marcia Bystryn a özellikle teflekkür ediyorum. Nihayet, yazma iflindeki rehberlikleri için Robert Gottlieb ve Angus Cameron a teflekkür ediyorum. Bobbie Bristol kitab n ortaya ç k fl n sa lad, Jack Lynch de metnin dilini ar laflt rmama yard m etti. Institute for Advanced Study, the Lincoln Center for the Performing Arts, the Metropolitan Museum of New York, Harvard University, the Bibliothèque Nationale, Cambridge University ve New York University kütüphaneleri çal - flanlar na ve yöneticilerine teflekkür ediyorum. Bu kitab n araflt rma ve çal flma aflamas nda finansal yard m the Institute for Advanced Study, the John Simon Guggenheim Foundation ve Ford Foundation dan geldi. Elyazmalar Center for Policy Research personeli taraf ndan dizildi. Hepsine kolektif çal flmalar ve iyi niyetleri için teflekkür ediyorum.
Birinci Bölüm Kamusal sorun
I Kamusal alan 15 Modern ça lar s kça Roma mparatorlu u nun çöküfl y llar yla karfl laflt r l r: Ahlâksal çürümenin, Roma n n Bat ya hükmetmesine engel oldu u gibi, modern Bat n n da dünyaya hükmetme gücünü azaltt öne sürülür. Budalaca olmas na karfl n bu yaklafl m n do ru bir yan da vard r. Roma toplumunda Augustus un ölümünün ard ndan gelen kriz ile günümüzde yaflanan kriz aras nda bir paralellikten söz edilebilir; bu paralellik kamusal yaflam ile özel yaflam aras ndaki dengeyle ilintilidir. Augustus ça sona ererken, Romal lar kamusal yaflamlar n formel bir yükümlülük meselesi olarak ele almaya bafllad lar. Kamusal törenler, Roma emperyalizminin askeri gereklilikleri ve aile
çevresi d fl nda kalan öteki Romal larla ritüel iliflkilerin hepsi birer görev haline geldi. Bunlar, Romal lar n res publica n n kurallar na boyun e erek daha çok edilgen bir ruh haliyle, ama giderek daha az inançla kat ld klar görevlerdi. Roma n n kamusal yaflam cans zlafl rken Romal, kendi bafl na duygusal enerjisini boflaltacak yeni bir odak, inançlar ve ba land de erler için yeni bir ilke aray fl na girdi. Kendi d fl ndaki dünyadan ve o dünyan n parças olan res publica n n formalitelerinden kaçmay amaçlayan bu kiflisel aray fl mistik nitelikteydi ve ad m ad m H ristiyanl k n egemenli i alt na giren Yak ndo u nun dinsel topluluklar na yönelmiflti; sonunda H - ristiyanl k gizlice sürdürülen manevi bir ba l l k olmaktan ç karak dünyaya aç ld ve bizzat kamusal düzenin yeni ilkesi haline geldi. Günümüzde de kamusal yaflam formel bir yükümlülü e dönüflmüfltür. Ço u yurttafl, devletle iliflkilerine teslimiyetçi ve kan ksay c bir ruh haliyle bakmaktad r. Ama kamunun bu zay flamas, politik faaliyetlerden çok daha genifl bir alan ilgilendiriyor. Yabanc - larla kurulan ritüel iliflkiler ve onlara karfl tak n lan tav rlar en iyimser yaklafl mla formel ve yavan, en kötümser anlamda da sahte görülmektedir. Yabanc lar n kendisi zaten bir tehdit unsurudur ve yabanc lar n o dünyas nda, yani kozmopolit flehirde bulunmaktan ancak bir avuç insan hofllanabilir. Res publica genel olarak, aralar nda aile ba ya da yak n ba lar olmayan insanlar aras ndaki birliktelik ve karfl l kl taahhüt ba lar n temsil eder; arkadafll k ya da aile ba lar ndan çok bir kitleye, bir halk a, bir politik uygulamaya iliflkin ba d r. Romal lar devrinde oldu u gibi günümüzde de res publica ya kat l m art k bir oluruna b rakma sorunudur ve bu kamusal yaflam n flehir gibi mekânlar da bir bozulma sürecine girmifltir. Roma devri ile modern ça aras ndaki fark, özel yaflam a ne anlam verildi inde yatmaktad r. Romal birey, özel yaflam nda kamunun karfl s na koyabilmek için bir baflka ilke, dünyan n dinsel bak mdan afl lmas na dayanan bir ilke aray fl na girmiflti. Özel yaflam m zda bizim arad m z ise asl nda bir ilke de il, psiflemizin ne oldu una, duygular m zda neyin sahici oldu una iliflkin bir düflünümdür. Özel yaflam ; yani kendi bafl m za, ailemizle ve yak n arkadafllar m zla bafl bafla kalmay, kendi bafl na bir amaç haline getirme çabas nday z biz. 16
Bu özel yaflam n psikolojisine iliflkin modern görüfller karmakar fl kt r. Bugün çok az insan psiflik yaflamlar n n toplumsal koflullardan ve çevre etkilerinden ba ms z, kendili inden bir geliflim gösterdi ini öne sürecektir. Bununla birlikte, psifle, kendine ait bir iç yaflam varm fl gibi ele al n r. Bu psiflik yaflam öylesine de erli ve hassast r ki, toplum yaflam n n ac mas z gerçekleri ile yüz yüze b - rak l rsa solup gidecek ve ancak korunup yal t l rsa serpilip geliflecektir. Her bireyin benli i, bireyin temel kayg s haline gelmifltir; kendini tan mak, dünyay tan mak için bir araç olmay p bir amaç olmufltur. Tam da bu denli kendimize dönük oldu umuz için, kendimize özel bir ilkeye ulaflabilmemiz ve kifliliklerimizin ne oldu unu kendimize ve baflkalar na net bir biçimde anlatabilmemiz son derece zordur. Çünkü psiflik yap m z özellefltikçe daha az uyar m al r ve duygular m z hissedip ifade edebilmemiz de ayn ölçüde güçleflir. Augustus sonras Romal, zihninde kendi özel, Oryantal tanr lar yla iliflkilerini kamusal alandan ay r yordu. Sonunda, askeri yasalar ve sosyal gelenekleri, farkl l apaç k, yüce bir ilkeye tabi k - larak bu tanr lar kamusal dünyaya dayatt. Özel anlamlaman n modern kodlar kapsam nda, kiflisel olmayan yaflant ile mahremiyet aras ndaki iliflki bu denli aç k ve net de ildir. Toplumu, ancak çok büyük bir psiflik sisteme dönüfltürerek anlaml bulabiliyoruz biz. Bir politikac n n mesle inin yasa ç karmak ve uygulamak oldu unu anlayabiliriz, fakat politik mücadelede kiflili in rolünü alg layana dek bu ifl bizi pek ilgilendirmez. Belli bir makama aday bir politik liderin, etkinliklerine ya da yürüttü ü programlara de il, nas l biri oldu una bak larak güvenilir li inden ya da meflru lu undan söz edilir. Kiflisel olmayan toplumsal iliflkileri ihmal etme pahas na kiflilere saplan p kal fl m z, rasyonel toplum anlay fl m z renksizlefltiren bir filtre gibidir. Bu, geliflmifl endüstri toplumunda s n f olgusunun bugün de süregelen önemini gölgelemekte, ayr ca cemaatin karfl l kl bir kendini açma edimi oldu una inanmam za ve özellikle de flehirlerde görülen, yabanc larla kurulan cemaat iliflkilerini küçümsememize neden olmaktad r. ronik olarak, bu psikolojik yaklafl m, her benlik bir ölçüde korkularla dolu bir kutu oldu u için, benlikler aras uygar iliflkilerin ancak arzu, h rs ya da k skançl k türünden sevimsiz küçük s rlar n sakl tutulmas ölçüsünde iler- 17 F2
leyebilece inin kavranmas n engelledi i gibi, baflkalar n n özel yaflam na sayg duymak gibi temel kiflilik ö elerinin geliflmesini de engellemektedir. Modern psikoloji ve özellikle psikanaliz, benli in sui generis iç iflleyiflini kötülük ve günahla ilgili aflk n kayg lar tafl maks z n kavrayarak, insanlar n kendilerini bu korkulardan kurtarabilecekleri ve kendi arzular n n çemberi d fl nda bir yaflama tam ve rasyonel kat - l m sa layabilecekleri inanc üzerine kurulmufltur. fiimdi y nla insan, daha önce hiç görülmemifl bir ölçüde kendi yaflam öyküleri ve özel tutkular yla ilgileniyor. Oysa bu ilginin bir özgürleflme de il, 18 bir tuzak oldu u ortaya ç km flt r. F2 Yaflama iliflkin bu psikolojik imgelemin yayg n toplumsal sonuçlar oldu undan, ona ilk bak flta yersiz görünebilecek bir ad vermek istiyorum: Bu, mahrem bir toplum tasavvurudur. Mahremiyet ; s cakl k, güven ve duygular n aç kça ifade edilmesi gibi fleyler ça r flt r r. Fakat, kendi deneyimlerimizin ufku içinde, tam da bu psikolojik faydalar içinde bulmay bekledi imiz ve bir anlam olan toplumsal yaflam bu psikolojik ödülleri sunamad içindir ki, d fl - m zdaki, kiflid fl dünya bize yarars z görünür; bayat ve bombofltur. Bir anlamda, David Riesman n Yaln z Kalabal k ta dile getirmifl oldu u tart flman n etraf nda dolan yorum. Riesman, insanlar n kendi içlerinde hissettikleri amaçlara ve duygulara dayanan eylemlere girifltikleri ve taahhütlerde bulunduklar iç-yönelimli bir toplumla, bu duygu ve taahhütlerin öncelikle baflkalar n n ne hissettiklerine ba l oldu u öteki-yönelimli bir toplumu karfl laflt rm flt. Riesman, Amerikan toplumunda ve onu izleyen Bat Avrupa da içyönelimlilikten öteki-yönelimlili e do ru bir e ilim oldu una inan yordu. Bu s ran n tersine döndürülmesi gerekiyor. Bat toplumlar, öteki-yönelimlilik gibi bir durumdan iç-yönelimlilik benzeri bir duruma geçmekteler. Ne var ki, insanlar n tamamen kendilerine gömüldükleri bir ortamda iç dünyada neler oldu unu kimse bilemiyor. Sonuçta, kamu yaflam ile mahrem yaflam aras nda bir kar fl kl k ortaya ç k yor. nsanlar, yaln zca kiflisel olmayan anlamlama kodlar yla üstesinden gelinebilecek kamusal sorunlara, kiflisel duygular aç s ndan yaklafl yorlar. Bu kar fl kl k salt Amerikal lara özgü bir sorun gibi görülebilir.
Amerikan toplumunun bireysel deneyime verdi i de er nedeniyle yurttafllar n n bütün toplumsal yaflam kiflisel duygular bak m ndan de erlendirdi i san labilir. Oysa, flimdi yaflanan fley, kat bir bireycilik de il, bireylerin dünyan n gidiflat na bakarak öne ç kard klar bireysel duygularla ilintili bir kayg d r. Bu kayg n n kayna da kapitalizmdeki ve dinsel inançlardaki büyük de iflimlerdir. Bu de iflimler art k ulusal s n rlar aflm flt r. Kiflinin neler hissetti i konusundaki kayg s Romantik kiflilik aray fl n n yayg nlafl p baya laflmas fleklinde de görülebilir. Bu aray fl toplumsal bir vakumda yürütülmemiflti. nsanlar, kendini gerçeklefltirmek amaçl bu Romantik aray fla iten, gündelik yaflam n koflullar d r. Dahas, bunun toplum için bedelinin ne oldu unun de erlendirilmesi bu aray fl üzerine yap lan yaz l çal flmalar n kapsam n aflmaktad r ki, oldukça yüksek bir bedel söz konusudur asl nda. Kamusal yaflam n afl nmas konusu, al fl lageldik toplumsal tarih tarzlar ndan farkl bir çal flma türü gerektirmektedir. Kamusal ifade hakk nda konuflulunca akla do al olarak flu soru geliyor: nsano lu toplumsal iliflkilerde ne tür ifadelerde bulunabilmektedir? Örne in, tan mad birine bir iltifatta bulunurken bir sahne aktörü gibi mi davran r? fadenin ne oldu una iliflkin belli bir teori olmaks z n kamusal yaflamda bir ifade bofllu u oldu u üzerine konuflabilmek oldukça güç. Örne in, kamusal iliflkilere uygun ifade tarz ile mahrem iliflkilere uygun ifade tarz aras nda bir fark var m d r? Ben, tarih ile teori aras nda etkileflim kurarak kamusal ifade üzerine bir teori oluflturmaya çal flt m. Kamusal düzeyde davran fllar, konuflma, giyim ve inançlarla ilgili somut de iflimler bu kitapta toplumsal ifade olgusunu aç klayan bir teori oluflturmak için kan t olarak kullan ld. Tarihin, teoriye ipuçlar sa lamas gibi, konuyla ilgili ulaflt m soyut görüflleri yeri geldi inde tarihsel kay tlarda cevab n arayaca m yeni sorular n ipuçlar olarak görmeye çal flt m. Bir incelemenin diyalektik olmas, tezin ancak kitap sona erdi- inde tamamland anlam na gelir. Teoriyi bir kerede ifade edip onu tarihsel zemin üzerine bir harita gibi yayamazs n z. Ama en az ndan net bir bafllang ç için, bu bölümde modern toplumda gelifl- 19
ti i biçimiyle kamusal sorunun politik ve toplumsal boyutlar n ve bir sonraki bölümde de kamusal düzeyde ifade teorisinin çeflitli boyutlar n irdelemek istiyorum. Daha ileride, tarihsel ve teorik sorulara tekrar tekrar dönülecek. A. KAMUSAL ALAN DIfiINDA AfiK Ça dafl toplumun kamusal sorunu iki yönlüdür: Kiflisel olmayan davran fllar ve meseleler güçlü bir heyecan uyand rmazlar; davran fllar ve konular ancak insanlar yan l p da onlar kiflilik sorunlar ym fl gibi ele ald klar nda heyecan uyand r rlar. Ne ki, bu iki yönlü kamusal sorunun varl özel yaflamda sorun yarat r. Mahrem duygular dünyas s n rlar n yitirmektedir. Mahrem alan, insanlar n kendileri için alternatif ve dengeleyici yat r m sahas haline getirdi i kamusal dünya taraf ndan s n rlanm yor art k. Bu yüzden, güçlü bir kamu yaflam n n afl nmas, içtenlikle ilgi duyulan mahrem iliflkileri deforme etmektedir. Son dört kuflak boyunca, bu bozulman n en canl örne i, kiflisel iliflkiler içinde en mahremi olan fiziksel aflkta görüldü. Son dört kuflak boyunca, fiziksel aflk yeniden tan mland ve a rl k erotizm terimlerinden cinsellik terimlerine kayd. Cinsellik kiflisel kimlikle ilgili olmas na ra men Viktorya dönemindeki erotizm toplumsal iliflkilerle ilgiliydi. Erotizm, cinsel ifadenin eylemlerle yap lan seçimle, bast r larak, etkileflimle d fla s zmas anlam na geliyordu. Cinsellik ise bir eylem de ildir; bir varl k durumudur. Bu varl k durumunda, fiziksel aflk edimi, birbiriyle yak n iliflkide olan insanlar n duygular n n hemen hemen pasif ve do al bir sonucudur. 19. yüzy l burjuvazisi erotizm terimlerini hemen hemen her zaman korkuyla telaffuz ediyordu. Bu nedenle de ifadeler önce bir tür bask süzgecinden geçiriliyordu. Tüm cinsel faaliyet bir ihlal duygusunun gölgesi alt ndayd ; bir kad n n bedeninin bir erkek taraf ndan ihlali, toplumsal kurallar n iki âfl k taraf ndan ihlali ya da daha temelli bir ahlâk kodunun homoseksüellerce ihlali... Modern toplumun genifl kesimleri bask ve korkuya isyan ettiler ki bu asl nda iyi bir fleydi. Ancak bu arada, mahremiyet ideallerinin modern imgeleme katt renk yüzünden, fiziksel aflk n da, insanlar n giriflti i tüm 20