İstatistiksel Verilere Dayalı Karar Alma Yaklaşımı Prof. Dr. Erkan IŞIĞIÇOK Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. Ekonometri Bölümü İstatistik Anabilim Dalı
Küreselleşme ve Rekabet Sonucunda Fiyatlar Sürekli Düşüyor 1960 lar üretim üstünlüğü 1970 ler maliyet üstünlüğü 1980 ler kalite üstünlüğü 1990 lar hız üstünlüğü Nerede o eski kârlar? Fiyat Kâr profit Kâr Kalitesizlik Maliyeti Veri fiyat seviyesi Başabaş (sıfır Kâr) noktasındaki iş Kalitesizlik Maliyeti Rekabet edebilen sağlıklı iş Kâr Kalitesizlik Maliyeti Toplam Maliyet Teorik Maliyet Teorik Maliyet Teorik Maliyet IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 2
Rekabet Gücünün Kriterleri ve Üreticinin Müşteri Gereksinimlerini Yakalaması 1) Müşterinin istediği KALİTE 2) Rekabet edebilir MALİYET 3) Müşterinin istediği zaman (HIZ) Müşterinin beklentileri : Fiyat, Kalite, teslim Üreticinin beklentileri : Maliyet, Hatalar, Çevrim zamanı IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 3
Mükemmelliğin (TKY nin) 8 Temel Kavramı IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 4
EFQM Mükemmellik Modeli İçinde yaşadığımız küresel rekabet ortamında; firmaların başarısı için etkin bir yönetim sistemine gereksinim vardır. Bu gereksinimi karşılamak amacıyla, 1988 yılında Avrupa nın önde gelen 14 şirketi tarafından Avrupa Kalite Yönetimi Vakfı (European Foundation for Quality Management, EFQM) kurulmuştur. Üyelik sistemine dayanan ve kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan EFQM in misyonu, Avrupa da Sürdürülebilir Mükemmelliğin İtici Gücü Olma iken, vizyonu Avrupalı kuruluşların mükemmelliğe eriştikleri bir dünya oluşturmak şeklindedir. Söz konusu vakıf, 9 ana kriter üzerine kurulan ve zorunluluk içermeyen aşağıdaki EFQM Mükemmellik modelini geliştirmiştir. Bu kriterlerden 5 i Girdi kriterleri, 4 ü ise Sonuç kriterleri olarak ifade edilir. IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 5
Toplam Kalite Yönetimine Giden Yoldaki Gelişmeler MÜKEMMELLİK MODELİ YARATICILIK VE YENİLİKÇİLİK 6 SİGMA TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ ISO 9000 KİMLER KAZANIYOR? YALIN ÜRETİM MUAYENE USTALIK İŞÇİLİK İSTATİSTİK (TÜM PAYDAŞLAR) 1- MÜŞTERİLER 2- ÇALIŞANLAR 3- TEDARİKÇİLER 4- HİSSEDARLAR 5- TOPLUM 1900 1913 1945 1950 1960 1987 1990 IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 6
Proseslerin İki Temel Hastalığı Firmalardaki proseslerin iki temel problemi (hastalığı) vardır : Ortalamadan kayma (hedeften sapma) ve Değişkenlik Söz konusu problemlerinin her ikisi de yaşamın veya iş hayatının ayrılmaz birer parçasıdır. Prosesin ortalamadan kayması ve uzun dönemdeki birikimi (izlediği yol) IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 7
Proseslerin İki Temel Hastalığı Proseslerin değişkenliği : Bir prosesten elde edilen ürünler, aynı yöntem ve makinaların kullanılmalarına karşılık, kalite özellikleri birbirinin tıpa tıp aynı olmayıp her zaman birbirinden az da olsa farklılık gösterir. Bu farklılık değişkenlik, değişirlik veya varyasyon olarak adlandırılır. Bütün prosesler; Makina, Malzeme, Yöntem, Operatör, Ölçüm ve Çevre koşulları olmak üzere altı temel faktörden kaynaklanan değişime uğrarlar. O halde; kaçınılmaz olarak ortaya çıkan değişkenlik nedeniyle, müşterinin hoşgörüsünü ifade eden spesifikasyon (spek) limitleri kullanılır. IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 8
Hangisi Daha İyi? IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 9
Mükemmellik Modelinin Temel Taşları BAŞLA DURMAK YOK Kalite Yönetim Sistemi (ISO 9001:2000) Çevre Yönetim Sistemi (ISO 14001) İş Sağ.ve İş Güv.Sist. (OHSAS 18001) ISO/TS 16949:2002 (Otomotive sekt.için KYS) HACCP (Gıda sekt.) Toplam Verimli Bak.(TPM) 5S YOK OLMAK ÜZERESİNİZ Ulusal kalite ödülü İyileştirme Özdeğerlendirme EFQM Mükemmellik modeli Hayır Hayır Hayır Altyapı uygun mu? Evet Tepe yönetim istekli mi? Evet Orta kad. yön.ist.mi? Bilinçlendir İyileştirmelerin tabana yayılımı Evet İyileştirme ekipleri İstatistik Prob. Çöz. Tek Altı Sigma Hayır Çalışanlar İstekli mi? Evet IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 10
Ölçün, Karşılaştırın ve Verilere Dayalı İstatistiksel Yaklaşıma Göre Karar Verin! Temel amacı; Durum tespiti yapmak, Kıyaslamak, Tahmin etmek ve Karar vermek olan İstatistik; Ortalama ve standart sapma ile firmanızı yönetebilirsiniz. Ayrıca, birkaç grafik ve oranlar ile de harikalar yaratırsınız. Belirli amaçlar için verilerin toplanmasını, İşlenmesini (organize edilmesini), Betimlenmesini (özetlenmesini), Çözümlenmesini ve Yorumlanmasını ve verilerden hareketle bir sonuca varılmasını sağlayan araç, yöntem ve teknikleri içeren bir bilim dalıdır ve konuları açısından, Betimsel istatistik (descriptive statistics) ve çıkarımsal istatistik (inferential statistics) olarak ikiye ayrılır. IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 11
Basit Problem Çözme Teknikleri ile Olmuş Meyveleri Toplayın! Problem Çözme Basamakları Problemin varlığını gör. Problemi tanımla. Acil önlemleri al. Problemi kim(ler)in ne zamana kadar çözebileceğini belirle. Nedenleri araştır (muhtemel sebepler konusunda fikir üret, veri topla). Veri düzenle ve analiz et. Çözüm seçenekleri türet ve onları sına. En iyi seçeneği bul. PUKÖ (Planla-Uygula- Kontrol et-önlem al) ve standartlaştır. Problemin müşteri üzerinde bıraktığı izleri denetle. Birkaç Problem Çözme Tekniği Beyin fırtınası 5N1K Neden-Neden analizi, vb. Yedi Kalite Aracı Akış diyagramları (proses haritaları) Çetele diyagramı Histogram Balık kılçığı (sebep sonuç) diyagramı Pareto analizi Kontrol grafikleri Dağılım diyagramları IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 12
Bir Kuruluşun Kalite Seviyesi Bir kuruluşun kalite seviyesi; Müşterilerine sunduğu mal ve hizmetin kalitesinden ve Çalışanlarına sunduğu ortamın kalitesinden belli olur. Dış müşteri - İç müşteri Sizin kurumunuzun kalite seviyesi ne durumda? IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 13
İyi Bir Organizasyonun Oluşumu İyi bir organizasyonun oluşumu için; Çalışanlar; vizyon (öz gelecek) ve korunmak istenen değerler konusunda net bir fikre sahipse, güçlü bir temelden söz edilebilir. Bir organizasyon esnek, açık, çalışanlara güvenen ve yetki veren yöneticilerden oluşursa tüm projeler kendi kendini yöneten takımlara devredilebilir Kalite ve hizmet, görev tanımına bakılmaksızın herkesin işi haline getirilebilir. Böylece kısa sürede, şirket kendini yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya yeniden keşfeder IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 14
Aşağıdaki Sorunlara Sahip misiniz? Alt kademe memurlar ve ilk amirleri farkında olmadan veya olarak kalite problemlerine ve verimsizliğe sebep oluyor, kullanılabilir öneriler ver(e)miyorlar mı? Orta kademe amirleriniz, her türlü problem ile ilgileniyorlar fakat aynı problemlerle tekrar tekrar karşılaşıyorlar mı? Üst kademe amirler güncel problemlerle boğuşmaktan yeni sistemle araştırmaya geliştirmeye zaman bulamıyorlar mı? Tepe yöneticiler bazen bir bölüm müdürü, bazen bir başka bölüm müdürü ve bazen de bir memur gibi çalışmak zorunda kalıyor mu? Orta ve uzun vadeli stratejik planlama yapılamıyor mu? IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 15
Sorunlarınızın Sebepleri Aşağıdaki Sorulara Kuvvetli Bir EVET Diyememek Olabilir mi? Problem çözebiliyor muyuz? Aynı problemle tekrar karşılaşma oranınız nedir? Yaratıcı düşünceye sahip miyiz? Biz onu düşünmüştük., Daha önce denenmişti. sözlerinin söylendiği oluyor mu? Veri toplayabiliyor muyuz? Her hangi bir formunuzda boş bırakılan gözler olabiliyor mu? Verilerden yeterince yararlanabiliyor muyuz? Topladığınız verilerin % kaçı yararlı bilgi türetmede kullanılıyor? Hatalı veri hakkında mürekkebi kurumadan geri bildirim veriyor musunuz? Veri olmadığı durumlarda kararlarımızı neye dayandıracağımızı biliyor muyuz?? Ekip halinde problem çözerken tek başımıza olduğumuzdan daha etkin olabiliyor muyuz? IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 16
Problem Çözme Becerileri Sonunda Neler Gerçekleşmeli? Problemlerinizin %70 i alt kademe memurlar ve amirleri düzeyinde çözülmeli (analizci kadrolar meşgul edilmeden) Orta kademe amirler (analizciler) karmaşık problemlerin kökenine inmeli, karara hazır hale getirmeli İç-dış müşteri(ler)in dahil edileceği ve istatistiksel analizler gerektiren karmaşık problemler Üst kademe amirler zamanının %50 si ile mevcut sistemlerin yeterliğini denetleyebilmeli %50 si ile yeni sistemler araştırmalı-geliştirmeli Tepe yönetim zamanının %10 unu ile mevcut sistemlerin yeterliğini denetleyebilmeli %90 ı ile orta ve uzun vadeli stratejik planlama yapabilmeli IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 17
Altı Sigma İle İyileştirmeleri Sürekli Kılın! Altı Sigmanın Temel İlkeleri Müşteri odaklılık, Verilere ve gerçeklere dayalı yönetim, Proses odaklılık, Yönetimin katılımcılığı ve iyileştirmeye olan inancı, Proaktif (olaylardan önce harekete geçen) yönetim, Sınırsız işbirliği ve Mükemmele yöneliş, başarısızlığa karşı hoşgörü. IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 18
Sigma nedir? Altı sigma nedir? o o o o o o o Standart sapma olarak da adlandırılan sigma, bir anakütlenin (yığının partinin) değişkenliğini (değişirliğini, varyasyonunu) belirlemek için kullanılan istatistiksel bir ölçüdür. Sigma harfi Grek alfabesinde küçük harf olarak σ ve büyük harf olarak Σ biçiminde yazılır. Sigmanın değişkenlik ölçüsü olmasına karşılık, altı sigma hedeflenen bir değişkenlik ölçüsüdür. Altı sigma, verilerin ne kadarının müşterilerin beklentilerini karşıla(ma)dığını ölçer. Sigma seviyesi 6σ ya yaklaştıkça, müşterilerin beklentilerini karşılamayan ürün veya hizmetlerin sayısı o ölçüde azalır. Altı sigma, yeni bir kavram olmadığı gibi, sihirli bir değnek de değildir. Teknik (istatistiksel) anlamda, bir milyon ürün veya hizmette 3,4 hatadır. Toplam kalite yönetimine giden yolda etkili bir araçtır. Rekabet gücünü arttırmak için kalite yönetimi prensiplerini temel alır. İş Problemlerinin kök nedenlerinin belirlenmesinde ve iyileştirilmesinde bilimden yararlanır. Mükemmellik modeli yolunda sonuç odaklı ve en etkin iyileştirme yaklaşımıdır. Kalıcı başarılı iş sonuçları yaratır ve firmanın stratejileri, süreçleri, kültürü ve müşterileri arasındaki entegrasyonu oluşturur. IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 19
Altı Sigma Para Demektir. IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 20
Sigma Uzaklıkları İçin Normal Eğri Altındaki Alanlar z = X μ σ X z = Normal dağılımın ortalama (µ) ve standart sapma (σ) olmak üzere iki parametresi vardır. = μ 2σ için ( μ 2σ ) σ μ = 2 X z = = μ + 3σ için ( μ + 3σ ) σ μ = 3 Normal eğri (Çan eğrisi) (Gauss eğrisi) IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 21
Proses Ortalamasından Sapmalar IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 22
Proses Ortalamasından 1,5 Sigmalık Kayma Altı sigma yaklaşımında, prosesin uzun dönemde 1,5 sigma kayacağı kabul edilir. Böylece, merkezlenmeyen proses ile çalışılmış olur. IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 23
Kısa ve Uzun Dönem Sigma Seviyeleri, DPMO (ppm) ve Verim Oranları μ ± 6σ 6 σ < μ < 4, 5σ 4,5σ < μ < 6σ IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 24
Altı Sigma Seviyesinde Hata Oranı z = 6 σ 1,5σ = 4,5σ = 4,5 P( z < 4,5) = 0,9999966 P( z > 4,5) = 1 0,9999966 = 0,0000034 Milyonda 3,4 hata ppm=3,4 IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 25
Kısa ve Uzun Dönem Sigma Seviyeleri, DPMO (ppm) ve Verim Oranları IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 26
Altı Sigmada İnsan Kaynakları Üst Yönetim Proje Sahibi Ekip üyesi (sarı kuşak) Adanmış ve yetkin Çalışanlar Şampiyon (Sponsor) Yeşil Kuşak Kara Kuşak Uzman Kara Kuşak IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 27
Altı Sigmanın İşleyişi Süreçlerin iyileştirilmesi Süreçler Karmaşıklığın azaltılması Değişkenliğin azaltılması Fonksiyonlar Çalışanlar Liderlik geliştirme Yeterlilik doğrulaması Davranış ışsal (Kült ltürel) Değişim im (Öğrenen Organizasyon) Kalıcı sonuçlar Çıktı artışı Maliyetlerde düşüş Verimlilikte artış Hata oranında düşüş Pazar payında artış Çevrim süresinde düşüş Değişkenlikte azalma IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 28
Altı Sigma Her Firmada Uygulanır mı? ALTYAPI ÇALIŞAN sistem veri yetkin adanmış YÖNETİM inanç hayal evet hayır 6 sigma Uygun mu? Farklı çözümler IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 29
Altı Sigma TÖAİK (DMAIC) Modelinin Aşamaları ve Problem Çözümü Problemi ve kaynağını tanımla GÜNLÜK PROBLEM İSTATİSTİKSEL PROBLEM Verilerin ve prosesin yeterliliğini ölç İyileştirmelerin kalıcı olması için kontrol et PRATİK ÇÖZÜM Proses yeterliliğini altı sigmaya doğru iyileştir İSTATİSTİKSEL ÇÖZÜM Hatanın nerede ve ne zaman oluştuğunu analiz et Tanımlama (Define) Aşaması Ölçme (Measure) Aşaması Analiz (Analyze) Aşaması İyileştirme (Improve) Aşaması Kontrol (Control) Aşaması IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 30
Altı Sigma TÖAİK (DMAIC) Modelinde Kullanılan Bazı Problem Çözme Teknikleri Tanımlama Safhası Problem tanımı, Proses haritası, Beyin fırtınası Balık Kılçığı Pareto FMEA Kontrol Safhası İyileştirmenin Sürekliliğinin izlenmesi, Kontrol grafikleri Dökümantasyon, Kontrol Planları Tanımla (Define) Kontrol (Control) İyileştir (Improve) Ölçme (Measure) Analiz (Analysis) İyileştirme Safhası Ölçme Safhası Veri Toplanması, FMEA, Gage R&R, Attribute R&R Kontrol grafikleri Ölçüm yeterliliği Proses yeterliliği Analiz Safhası Kritik Değişkenlerin Belirlenmesi, Güven aralıkları Önerilen Çözümlerin Uygulanması, Hipotez testleri, t-testi, F-testi, ANOVA, Regresyon ve korelasyon DOE, t-testi, F-testi, ANOVA, Regresyon ve korelasyon IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 31
Eğitim Şart Özetlemek gerekirse; Problem çözme teknikleri Betimsel İstatistik Çıkarımsal İstatistik Altı sigma vb. eğitimler alarak, problem çözme becerilerini öğrenmeniz ve organizasyonunuza uygulamanız, rekabet üstünlüğünüzü arttıracaktır. IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 32
Olmak ya da Olmamak Prof. Dr. W. Edwards Deming IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 33
Olmak ya da Olmamak Prof. Dr. Erkan IŞIĞIÇOK IŞIĞIÇOK eris@uludag.edu.tr 34