Getting you there. Ekonomik Görünüm ve Piyasa Beklentileri Aylık Güncelleme Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 1
Ekonomik Görünüm Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 2
En Kötü Dönemin Geride Kaldığı Umutları Canlı... Dünya büyüme hızı açısından öncü gösterge olarak kabul edilen Global PMI Üretim Endeksi, Şubat ayındaki 37.4 değerine göre yükselerek Mart ayında 40.1 oldu. Halen büyüme-daralma dönemlerini ayıran 50 seviyesinin altında olsa da, endeksin son 5 ayın en yüksek seviyesine çıkması, krizde en kötünün geride kaldığı yönündeki algılamayı destekledi. Türkiye ve Global Ekonomik Aktivite 120 110 60 55 100 50 90 45 80 40 70 35 60 30 50 25 40 20 01.00 07.01 01.03 07.04 01.06 07.07 01.09 RKGE - Türkiye Global PMI, JP Morgan (Sağ Eksen) Hizmet sektörü alt endeksinin 41.5 ile imalat sanayi endeksinin 37.2 değerinin üzerinde olduğu görülüyor ve her iki endeks de önceki aya göre yükseliş göstermiştir. Önümüzdeki döneme bakıldığında, gelen veri ve haberlerden, toparlanmanın başlayıp başlamadığı ve finans sektöründeki sorunların ekonomide yeni bir düşüş getirip getirmeyeceği belirlenmeye çalışılıyor. Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 3 Not: RKGE (Reel Kesim Güven Endeksi) ve PMI (Satınalma Yöneticileri Endeksi) reel kesim yöneticileri arasında yapılan beklenti anketine verilen cevaplardan derlenir ve ekonomik aktivitenin yakın gelecekteki gelişimini öncüler. RKGE için 100 ün, PMI endeksi için 50 nin üzerindeki değerler büyümeye, altındaki değerler ise daralmaya işaret eder. RKGE nin 2007 değerlerini, 2006 veri seti ile uyumlu hale getirerek, eski seriye ekledik. Japonya, ABD ve Euro Bölgesi PMI Endeksleri 65 60 55 50 45 40 35 30 25 12.01 12.02 12.03 12.04 12.05 12.06 12.07 12.08 ABD Japonya Euro Bölgesi
Hızlı Toparlanma İhtimali Zayıf... Geçtiğimiz ay 2009 yılına yönelik makroekonomik çerçevede önemli revizyona gitmiş ve daralma tahminimizi % 5 e çekmiştik. İlk etapta dikkat çeken bu tahminimiz, son 1 aylık dönemde genel bekleyişlere çok yakın bir konuma geldi. Son gelen verileri ve gelişmeleri hesaba kattığımızda, geçen ay çizdiğimiz çerçevenin çok dışına çıkmadığımızı görüyoruz. Ancak son dönemde ekonomiyi canlandırmak için alınan vergi indirimlerinin de etkisi ile 2009 yılı faiz dışı dengesinin milli gelire oranını eksi % 1.5 olarak hesaplıyoruz. Bu durum, Hazine nin borçlanma ihtiyacı üzerinde ek bir baskı yaratırken, bu sene için 5 mlr dolarlık IMF kredisi varsayımı ile Hazine nin iç borç çevirme oranı % 105 oluyor. Kredinin 15 mlr dolara çıkması durumunda ise bu oran % 93 oluyor. Cari açık ise 8.9 mlr dolar (GSMH nın % 1.5 i) ile belirgin düşüş gösterirken, özel sektörün kredi çevirme oranını % 70 de tutması durumunda finansman açığı 26.8 mlr dolar olarak (5 mlr dolar IMF kredisi varsayımı ile) gözüküyor. 2009 sonrasına bakıldığında, her ne kadar, biz 2001 krizinde olduğu gibi hızlı bir toparlanma (V tipi) beklemesek de, 2010 yılı için % 4 lük büyüme tahminimizi koruyoruz. Krizlerin ilk etkisi, mamul mal stoklarının, yeni talep koşullarına uygun seviyelere çekilmesi için üretimin ani bir düşüş göstermesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu süreçte üretim kimi sektörlerde, örneğin otomotivde, durma noktasına gelmektedir. Sonrasında ise, yani stoklar eritildikten sonra, düşük talep koşulları devam etse bile, bu talebi karşılayacak stoklar kalmadığı için üretimin yaptığı dip noktaya göre sınırlı da olsa toparlanması beklenir. (Son alınan ÖTV indirimi kararları ile bu sürecin hızlandırıldığını söyleyebiliriz.) Stokların eritilme sürecinde üretimdeki keskin düşüş ise, sonraki yılın büyüme oranları için zayıf bir baz dönem oluşturmaktadır. Bu durumda, aslında ekonomik aktivite çok da iç açıcı olmasa bile, baz dönem etkisi ile bir yıl sonraki büyüme oranları yüksek çıkmaktadır. Bu yılın son çeyreğinden itibaren pozitif büyüme rakamları görmeyi beklememizde, bu etki önemli olmaktadır. Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 4
IMF Anlaşması, Kalıcı Büyüme İçin Kritik... Büyümedeki toparlanma ile 2010 da dış ticaret açığının artmasını ve cari açığın % 5 civarına yükselmesini bekliyoruz. Bu durumda, özel sektöre sağlanan uzun vadeli krediler ve doğrudan yatırımlarda ivmelenme olmazsa, dış finansman açığı uzun vadede, bir sorun olarak gündemde kalmaya devam edecektir. Diğer taraftan, bütçe tarafında bu yılki bozulmayı telafi etmek için ise 2010 yılında ciddi harcama kısıntılarına gitmek gerekli olacaktır. Bizim modelimize göre, % 4 lük büyüme ve reel olarak % 8.5 lik bir faiz dışı harcama kısıntısı, GSYH nın % 1.5 i kadarlık bir faiz dışı fazlaya izin vermektedir. Bu da 2009 yılında % 44.5 e çıkacak olan AB tanımlı borç stokunun GSYH ya oranının, sadece % 43.8 e inmesini sağlamaktadır. Ayrıca borçlanma dışı kaynaklardaki azalışın da etkisi ile Hazine nin iç borç çevirme oranı, 2010 da da % 90 ın altına inmekte zorlanacaktır. Sonuç olarak, tedbir alınmaması durumunda, ekonomik kırılganlıklar devam edecek ve bu da tüketici ve yatırımcı güvenini olumsuz etkileyecektir. Bu durumda iyi ihtimalle, yurtdışının desteği ile daha gecikmiş de olsa toparlanma hayata geçecek (W tipi), kötü ihtimalle ise öngörülebilir gelecekte gelinen düşük seviyelerde üretim seviyesi sabit kalacaktır (L tipi). Bu süreçten daha hızlı bir çıkış ve büyümenin kalıcı bir şekilde toparlanabilmesi için (U tipi) ise, IMF anlaşması ve kredi büyüklüğü kritik öneme sahiptir. Bizim şu anki baz senaryomuzda 2009 da IMF den gelecek kısmın 5 mlr dolar gibi sınırlı olacağı varsayılırken, IMF nin bütçedeki bozulma ve borçluluk oranları konusunda daha hoşgörülü olması ile daha yüksek bir kullanım da sözkonusu olabilecektir. Bu durumda, iç ve dış finansman koşullarının olumlu etkisi bir taraftan, tüketici ve yatırımcı güveninin toparlanması da diğer taraftan, büyümede daha güçlü ve kalıcı bir toparlanmayı getirebilecektir. Dünya büyüme eğiliminde yeni bir bozulma dalgasının gelmemesi de bu anlamda kritik olacaktır. IMF ile görüşmelerde, yüksek boyutlu bütçe tedbirleri alınması ise, 2009 büyümesini bir miktar olumsuz etkileyecek, ancak hem tüketici ve yatırımcı güvenini artıracağı, hem daha fazla faiz indirimine imkan tanıyacağı, hem de kullanılacak IMF kredisi konusunda esneklik getireceği için, orta-uzun vade açısından olumlu yansımaları olabilecektir. Sonuç olarak, 2009 için çizdiğimiz çerçeveyi korurken, 2010 ve sonrası için gelişmelerin izlenmesi gerektiğini ve bu konuda şimdiden karamsar olmanın doğru olmadığını düşünüyoruz. Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 5
Katılım Öncesi Ekonomik Program Açıklandı... Bir IMF anlaşması için belki de en somut adımlardan biri Nisan ayı içinde atıldı. Katılım Öncesi Ekonomik Program (KEP) çerçevesinde yapılan kapsamlı revizyonlar ile mevcut durumun ekonomi yönetimi tarafında kabul edilerek, ekonominin diğer alanları ile birlikte tutarlı bir çerçeveye oturtulmasını olumlu bir adım olarak görmekteyiz. 2009 yılına yönelik olarak ortaya koyduğumuz yeni makro çerçeve tahminimiz ile KEP te açıklanan hükümetin ekonomiye ilişkin çizdiği yeni görünüm arasında büyük benzerlik olduğunu görüyoruz. Programda, resmi milli gelir tahmini % 4 büyümeden % 3.6 daralmaya revize edildi. Takip eden iki yılda ise % 3.3 ve % 4.5 büyüme bekleniyor. Bu adım atıldıktan sonra otomatik olarak yapılması gereken, kamu maliyesinde ortaya çıkan açık konusunda neler yapılmasının belirlenmesi olacaktır. Bu yüzden ilk aşamayı geçmek, yani 2009 için küçülen bir ekonomiyi varsaymak, en zoru gibi durmaktaydı. Ancak bunu sadece bir başlangıç olarak kabul etmekteyiz. Zira, programda tahminlerin genellikle iyimser kaldığını ve özellikle mali alanda beklediğimiz tabloyla karşılaşmadığımızı vurgulamalıyız. Beklentimiz, IMF ile yeni stand-by programı hazırlıkları sürecinde, 2009 yılına ilişkin % 3.6 düzeyindeki GSYH daralmasının, % 13.5 lik işsizlik oranının, % 5 ve % 0.5 düzeylerindeki bütçe ile faiz dışı açığın ve % 43.1 düzeyindeki borç stoku/gsyh oranı tahminlerinin bir kademe daha kötüleşmesi doğrultusundadır. 2009 yılı için GSYH nın % 0.5 i ile sınırlı boyuttaki IMF tanımlı faiz dışı açık konusunda IMF nin de fazla bir itirazı olmayabilir. Ancak kamu maliyesinin 2009 sonrasındaki yıllarda da gevşek kalması ile 2010 da bu oran % 44 e çıktıktan sonra, 2011 de sadece % 43.4 e gerilemektedir. Bizce sonraki yıllar için IMF nin, borçluluk oranlarında daha hızlı bir düşüşü garanti edecek, daha sıkı bütçe görünümü konusunda ısrarcı olması beklenebilir. Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 6
Türkiye Ekonomisi Genel Görünümü Büyüme Eğilimi (*) ve Reel Kesim Güven Endeksi (**) Mevsimsel Düzeltilmiş Dış Ticaret 120 110 100 90 80 70 6% 4% 2% 0% -2% -4% 21,000 18,000 15,000 12,000 9,000 60 50 Nis.98 Nis.00 Nis.02 Nis.04 Nis.06 Nis.08 Not: Reel Kesim Güven Endeksi rakamları, 2006 ve öncesinde yayınlanan eski endeks rakamları ile uyumlu olması için sektör ağırlıksız olarak açıklanan İktisadi Yönelik Anketi verilerinden bizim tarafımızdan hesaplanmıştır. Grafikte endeksin çeyreksel ortalamaları verilmektedir.gsyh mevsimsel düzeltmesinde ise Tramo-Seats yöntemi kullanılmış ve islami tatiller dikkate alınmıştır. İç Tüketim ve Kredi Kullanımı (% yıllık değişimler) 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% RKGE 01-03 01-04 01-05 01-06 01-07 01-08 01-09 -6% -8% GSYH (MD, önceki çey reğe göre % değ.) 200% 160% 120% 80% 40% 0% 6,000 3,000 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 0 01.00 01.01 01.02 01.03 01.04 01.05 01.06 01.07 01.08 01.09 İhracat İthalat Tüketici Güven Endeksleri 12.03 09.04 06.05 03.06 12.06 09.07 06.08 03.09 130 120 110 100 90 80 70 60 Tüketim End. Tüketici Kred.+Kredi Kartları (Sağ Eksen) Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 7 CNBC-e TCMB (İkinci Eks.)
Gıda Grubu, Enflasyonu Bozdu... Mart ayında TÜFE % 1.1 artışla, piyasanın ve bizim % 0.8 seviyesindeki tahminimizin üzerinde geldi. Ancak bu sapmada, Merkez Bankası nın da önceden sinyalini verdiği gibi, gıda fiyatlarındaki % 3.9 luk sert artış etkili olmuştur. Bunun dışındaki gruplarda ise beklentimizden daha iyi bir görünüm vardır. Özellikle, talep koşullarına hassas, giyim grubu fiyatları önceki aya göre % 0.1 lik çok sınırlı bir artış göstermiştir. ÜFE deki aylık % 0.29 luk artış ise piyasanın % 1.0 lik artış beklentisinden iyi, bizim % 0.5 lik artış beklentimize ise daha yakın gelmiştir. Bu doğrultuda yıllık TÜFE 0.2 puanlık çok sınırlı bir artışla % 7.9 olurken, ÜFE 3.0 puan gerileyerek % 3.5 e indi. Toplam TÜFE deki artışa karşın, Merkez Bankası nın en fazla önem verdiği çekirdek fiyat göstergesindeki ( I ), (gıda, alkollü içecekler, tütün, altın hariç) yıllık artış önceki aya göre 1.7 puanlık sert bir düşüşle % 5.6 olarak gerçekleşmiştir. Burada, beyaz eşya ve otomotivdeki ÖTV indiriminin ve giyim grubundaki olumlu görünümün katkısı olmuştur. TÜFE ve Çekirdek TÜFE (% yıllık değişimler) 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 01.04 09.04 05.05 01.06 09.06 05.07 01.08 09.08 TÜFE Çekirdek I* (*) Çekirdek I Endeksi: Gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri, enerji ve altın hariç TÜFE TÜFE de Mal ve Hizmet Fiyatlarının Seyri (Yıllık değ.) 20% 16% 12% 8% 4% 0% 01.04 09.04 05.05 01.06 09.06 05.07 01.08 09.08 Hizmet Mal Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 8
Faizde Dibi Görmedik... Merkez Bankası gösterge faizi 75 baz puan indirerek % 9.75 e çekti. Bu, anketlerdeki 50 baz puan indirim beklentisinin üzerinde oldu. Bizim beklentimiz de 50 baz puan indirim yönündeydi. Kararla birlikte yayınlanan notta Merkez Bankası indirimlerin sonuna gelindiğine dair herhangi bir sinyal de vermedi. Banka, enflasyon görünümü ve küresel risk iştahı hakkında daha iyimser bir resim çizerken, küresel ekonomide henüz somut bir toparlanma sinyali olmadığını söyleyerek kötümserliğini korudu. Bir önceki metinde yer alan bundan sonraki faiz indiriminin ölçülü olabileceği ve şartlara bağlı olarak para politikasının aşağı yönlü esnekliğini uzunca bir süre korumasının gerekebileceği ifadesi birebir korundu. Merkez Bankası nın faiz indirimlerine devam etmesini ve toplamda 75 baz puan daha indirim yapmasını bekliyoruz. IMF ile anlaşmaya önümüzdeki haftalarda varılması ve yurtdışında verilerden olumlu sinyaller gelmeye devam etmesi durumunda, Banka nın eli rahatlayacaktır. Ancak yine de bu konuda daha net bir fikir elde etmek için Nisan ayı sonunda yayınlanacak Enflasyon Raporu nu beklemek gerekecek. Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 9
Ödemeler Dengesi ve Dış Finansman Görünümü Türkiye nin Şubat ayı cari dengesi 0.3 mlr dolar fazla verdi. 12 aylık cari açık 37.2 mlr dolardan 33.0 mlr dolara geriledi. Petrol ithalatı hariç tutulduğunda ise 12 aylık cari denge 5.4 mlr dolar fazla seviyesindeydi. Finansman tarafında portföy yatırımlarından sadece Şubat ayında 2.0 mlr dolarlık çıkış vardı. 12 aylık birikimli rakamlara bakıldığında, uzun vadeli sermaye ve doğrudan yatırım girişi 32.8 mlr dolardan 29.7 mlr dolara, kısa vadeli sermaye girişi 11.3 mlr dolardan 9.9 mlr dolara gerilerken, portföy çıkışı ise 5.9 mlr dolardan 8.2 mlr dolara hızlandı. Finansman tarafında asıl ön planda olan kredilerde ise zayıf görünüm devam etti. Bankalar Şubat ayında uzun vadeli kredilerinin % 25 ini geri borçlanabilirken, şirketlerde bu oran % 85 ile daha yüksekti. Son 3 ayda bankaların ve şirketlerin uzun vadeli kredilerinde borç çevirme oranları sırasıyla % 40 ve % 83 oldu. 22,500 15,000 7,500 0-7,500-15,000-22,500-30,000-37,500-45,000-52,500 45,000 30,000 15,000 Cari Açığın Gelişimi (mn US$) 01-00 07-01 01-03 07-04 01-06 07-07 01-09 Cari Denge Mineral Yakıt v e Yağlar Hariç Cari Denge Türkiye Sermaye Hareketleri (mn US$) 0-15,000-30,000 01-00 07-01 01-03 07-04 01-06 07-07 01-09 Uzun v adeli sermay e + doğrudan y abancı y atırım Kısa v adeli sermay e + portf öy Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 10
Bütçe Performansı... Mart ayı bütçe sonuçları, harcama artışlarının ve ekonomideki yavaşlama ile vergi gelirlerinde yaşanan düşüşün bütçede yarattığı tahribatın devam ettiğini gösterdi. Bizim hesapladığımız 4.4 mlr TL lik IMF tanımlı faiz dışı açık, geçen yılki 0.9 mlr TL lik açıktan daha olumsuz bir görüntü verdi. Son 12 ayda burada oluşan toplamı milli hasılaya oranladığımızda çıkan % 0.6 rakamı, KEP te revize edilerek eksi % 0.6 ya çekilen hedefin üzerinde bulunmaktadır. Ancak 2008 sonunda bu oranın % 1.9, 2008 ortalarında ise % 3 ün üzerinde olduğunu dikkate alırsak, buradaki düşüşün hız kesmediği ve sonraki aylarda da devam edeceği anlaşılmaktadır. Mevcut eğilimler, bu rakama ulaşmak için bile bir miktar tedbir almanın gerekeceğini göstermektedir. Konsolide kamu sektörü FDF sinin son 12 ayın toplamında GSYH ye oranının % 1.0 e kadar gerilediğini hesaplıyoruz. Hükümetin tahmini ise (Katılım Öncesi Ekonomik Program da) 2009 yılının tamamında eksi % 0.3. Bu sene kamu maliyesinde böylesi bir gevşemeye izin verilirse, sonraki senelerde bunun, daha yüksek FDF rakamları ile telafisi beklenirdi. Ancak hükümetin böylesi bir yaklaşımda olmadığını izliyoruz. 6.0% 5.0% 4.0% 3.0% 2.0% 1.0% 0.0% Program Tanımlı Faiz Dışı Denge (GSYİH ye Oranla) 12.04 06.05 12.05 06.06 12.06 06.07 12.07 06.08 12.08 Konsolide Kamu Sektörü (KKS) Merkezi Y önetim Bütçe (MB) Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 11
Makro Ekonomik Tahminler... Makro Ekonomik Görünüm 2008-2011 Tahmin 2008 2009 2010 2011 2012 GSYİH (Milyar TL) 950.1 946.8 1,041.3 1,150.0 1,255.8 GSYİH (Milyar $) 734.9 595.4 625.5 676.7 739.2 GSYİH büyümesi (%) 1.1-5.0 4.0 5.0 5.0 ÜFE ( yıllık %) 8.1 6.0 5.0 4.0 4.0 TÜFE ( yıllık %) 10.1 6.0 6.0 5.5 4.0 Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -69.8-34.8-60.4-66.2-72.9 İhracat (FOB, Bavul hariç) 132.0 94.7 100.3 108.0 118.2 İthalat (CIF, Altın dahil) 201.7 129.5 160.7 174.2 191.1 Cari İşlemler Dengesi (Milyar $) -41.6-8.9-31.4-34.2-37.5 Cari İşlemler Dengesi / GSYİH (%) -5.7-1.5-5.0-5.1-5.1 Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 12
Piyasalar ve Strateji Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 13
Son Dönem Piyasa Gelişmeleri... USD/TRY ve Sepet Kur 1.93 1.83 1.73 1.63 1.53 1.43 1.33 1.23 1.13 07.06 12.06 05.07 10.07 02.08 07.08 03.08 07.08 11.08 USD/TRY Sepet (1USD+1EUR, ikinci eks.) 4.10 3.90 3.70 3.50 3.30 3.10 2.90 2.70 Gösterge Tahvil Faizi (% bileşik) 26 24 22 20 18 16 14 12 05.06 09.06 01.07 05.07 10.07 02.08 06.08 10.08 03.09 EMBI+ Spread IMKB 100 Endeksi ve İşlem Hacmi 980 860 740 620 500 380 260 140 05.06 09.06 01.07 05.07 10.07 02.08 06.08 10.08 02.09 EMBI+ Spread Türkiy e Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 14 62,500 3,500 57,500 3,000 52,500 2,500 47,500 2,000 42,500 37,500 1,500 32,500 1,000 27,500 500 22,500 0 05.0609.0601.0705.0708.0712.0704.0808.0812.0803.09 İşlem Hacmi (Mn YTL, ikinci eks.) IMKB 100
IMF Anlaşma Süreci Uzayabilir... Son dönemde, piyasaların gündeminde, yurtdışındaki görünümden daha çok yurtiçine yönelik gelişmeler, özellikle de IMF anlaşması daha ön plana çıkmaktaydı. Biz ise, G20 toplantısında IMF nin ülke kotalarını artıracak ve kredi verme imkanlarını güçlendirecek son düzenlemeleri olumlu bir gelişme olarak görsek de, bütçedeki bozulmanın telafisi konusunun, IMF ile anlaşmada belirsizlik alanlarının devam ettiğinin altını çizmiştik. Diğer taraftan, son olarak açıklanan Katılım Öncesi Ekonomik Program (KEP) çerçevesinde yapılan kapsamlı revizyonları IMF ile bir anlaşmaya varılması konusunda önemli bir adım olarak görüyoruz. Ancak, halen kamu maliyesi konusunda atılması gereken adımlar olduğunu düşünüyoruz. 2009 için daha sınırlı olsa da, 2010 ve sonrası için, bu seneki gevşemeyi telafi edecek, daha sıkı bir mali çerçeveye IMF nin daha yakın durması beklenir. Bu da, anlaşma konusunda yeni gecikmelere hazırlıklı olunması gerektiğini düşündürüyor. Ayrıca piyasaların bu konuda olumlu bir sonucu halihazırda satın almış olduklarını düşünüyoruz. Bu durumda da anlaşmanın gerçekleşmesi, Türkiye piyasalarının güçlenmeye devam etmesinden çok, diğer gelişmekte olan ülkeler arasındaki görece konumunu korumasını getirecektir. Diğer taraftan, buradaki daha fazla gecikmenin, hem son dönemde bu alan oluşan olumlu beklentileri kırarak, hem de kamu rezervlerindeki düşüşün yaratabileceği endişe ile önümüzdeki dönemde piyasalar üzerinde baskı yaratabileceğini düşünüyoruz. Geçtiğimiz yıllarda oluşan güçlü temel görünüm ve bunun yarattığı güvenlik alanlarının hızla tüketildiği görülüyor. Örneğin, Hazine nin Merkez Bankasında rezerv olarak tuttuğu döviz mevduatı, 2007-2008 ortalamasında 14 mlr dolar düzeyindeyken, Nisan başında 5.5 mlr dolar düzeyine kadar gerilemiştir. Gerçi Hazine nin TL mevduatı, Hazine nin 8 Nisan valörlü yüklü ihaleleri ile 10.2 mlr TL düzeyine çıkmıştır ancak borçlanma dışı kaynaklardaki azalış ve bütçedeki bozulma ile buradaki yükselişlerin kalıcı olmayacağını düşünüyoruz. Bu durum, Hazine nin, 6 Mayıs ta bizim hesaplamalarımıza göre 12.2 mlr TL lik yüklü itfası öncesinde daha fazla gündeme gelebilir. Diğer taraftan, hem dış kredi yenileme oranlarındaki gerileme, hem de portföy çıkışları ile döviz rezervleri, 2008 ortalarındaki 75 mlr dolar düzeyinden 63.8 mlr dolara kadar gerilemiştir. Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 15
Yabancı Yatırımcıların Fon Hareketleri 2008 ortasından beri yabancı yatırımcılar istikrarlı şekilde Türkiye deki portföy yatırımlarını azaltırken, bu eğilimin Mart ayından sonra değişmeye başladığı izleniyor. Fiyat değişimlerinden arındırılmış aylık net portföy hareketi, Mart ayının toplamında halen 0.3 mlr dolarlık bir çıkışa işaret etse de, son haftalarda bu eğilim belirgin olarak hız kesmiş, Nisan ayında da portföy girişine dönmüştür. Ancak sermaye çıkışları bu sefer krediler kanalında hız kazanmıştır. KEP te de finansman tarafına yönelik varsayımların daha olumsuz ancak gerçekçi bir baza oturduğunu gözlemledik. 2009 da, kredilerin de dahil olduğu diğer yatırımlar kaleminden 13.6 mlr dolarlık net sermaye çıkışı öngörülürken, yılın tamamında 17.4 mlr dolarlık rezerv azalışı tahmin edilmiş. Bu rakam da aslında, bu senenin dış finansman açığı ve bu sene için talep edilebilecek IMF kredisi konusunda bir fikir veriyor. Nisan ayına gelindiğinde yabancı yatırımcıların portföylerindeki çıkış durmuştur. Bizim hesaplamalarımıza göre Nisan ayının ilk 8 gününde yabancılar hisse senedi portföyleri net 0.1 mlr dolarlık çok sınırlı bir artış göstermiştir. Tahvil piyasasındaki yabancı portföylerindeki artış ise, ayın ilk 8 gününde 0.4 mlr dolar olmuştur. -1,500-3,000-4,500-6,000 Yabancıların Türkiye'deki Portföy Yatırımlarında* 4-Haftalık Kümülatif Değişim 4,500 3,000 1,500 0 01.07 04.07 07.07 10.07 01.08 04.08 07.08 10.08 01.09 (*) TL mevduattaki değişim hesaplanırken 2003 sonu sabit kuru kullanılmış,hisse senedi ve DİBS portföyündeki değişimler için Merkez Bankası nın fiyat hareketlerinden arındırılmış olarak yayınladığı haftalık değişimler kullanılmıştır. Kaynak: TCMB, BDDK, Takasbank, Fortis Ekonomik Araştırmalar Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 16
Fon Akımlarına İlişkin Kısa Vadeli Göstergeler Hisse Senedi 160 0-160 -320 19.03 26.03 02.04 09.04 16.04 günlük 20 günlük toplam (ikinci eks.) 500 0-500 -1,000 DIBS 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0-2,000-4,000-6,000 09.08 10.08 11.08 12.08 01.09 02.09 03.09 Yurtdışı yerleşikler Bankalar DIBS Portf öy ü Yurtiçi Yerleşikler Yabancıların Portföy Yatırımları* (Yıllık birikimli, US$mn) Yerleşik Dolarizasyonu (US$mn) 9,000 7,000 5,000 3,000 1,000-1,000-3,000-5,000-7,000 01.00 01.00 01.00 01.00 01.00 01.00 2006 2007 2008 2009 * TCMB nin ödemeler dengesi verilerindeki DİBS ve hisse senedi girişlerinin toplamıdır 6,000 4,000 2,000 0-2,000-4,000-6,000-8,000-10,000 09.08 10.08 11.08 12.08 01.09 02.09 03.09 -DTH (Gerçek Kişiler)-20 günlük değ. -DTH (Diğer)-20 günlük değ. Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 17
Yurtiçinde Risk Algılaması ve Dolarizasyon Eğilimleri Türkiye piyasalarındaki genel oynaklık düzeyini ölçen Riskölçer, son günlerde yükselse de, halen risk iştahında zayıflamayı işaret edebilecek bir seviyede değildir. Bu da yurtiçi yerleşiklerin, özellikle kurların yükseldiği dönemlerde gözlenen ters dolarizasyon eğilimini desteklemektedir. Global risk iştahındaki güçlenme ile Mart ayında kurlarda düşüş gözlenmiştir. Alım-satım kararlarında kur seviyesine hassas hareket eden yurtiçi yerleşikler de bu dönemde, dövizde alıma geçmişlerdir. Mart ayında DTH 4.1 mlr dolar artarken, toplam portföy içerisindeki döviz payı da 0.5 puan yükselişle % 25.7 olmuştur. Bu da halen tarihindeki en düşük seviyelere yakın bir orana işaret etmektedir ve dolarizasyon eğiliminin başladığını söylemek mümkün görünmemektedir. Mevduatta bireylerin ve şirketlerin dolarizasyon davranışları son dönemde önemli farklılıklar göstermiştir. 2005 sonunda her iki alanda da döviz payı % 38 civarındayken, Mart 2009 da gelinen noktada bireylerin mevduatındaki döviz payı % 26.9 a gerilemiş, şirketlerde ise % 44.0 e çıkmıştır. Bu farklılaşmada, şirketlerin döviz kredilerinin son yıllarda artması etkili olmuştur. Son 1 ayda DTH daki 4.1 mlr dolarlık artışı her iki kesim eşit paylaşmıştır. Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 18 14 12 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 -12-14 01.04 07.04 01.05 07.05 01.06 07.06 01.07 07.07 01.08 07.08 01.09 33% 32% 31% 30% 29% 28% 27% 26% 25% 24% Fortis Risk Ölçer ve Dolar Kuru Riskten Kaçan Risk Alan Fortis RiskÖlçer US$/TL (İkinci Eksen) Döviz Yatırımlarının Toplam Yatırımlara Oranı* 12.03 06.04 12.04 06.05 12.05 06.06 12.06 06.07 12.07 06.08 12.08 (*) Banka dışı kesimin mevduat, DİBS, hisse senedi, Eurobond, repo, yatırım fonu, ÖFK katılım hesapları kullanılarak hesaplanmıştır. Bankaların yurtdışı şubeleri de dahildir. Karşılaştırma yapılırken YTL yatırımlar sabit kurla dolar cinsine çevrilmiştir. 1.90 1.80 1.70 1.60 1.50 1.40 1.30 1.20 1.10
Yerleşiklerin Portföy Dağılımı Banka Dışı Kesimin Yatırım Eğilimi 2007 2008 2009 2009 2009 Aralik Aralık Ocak Şubat Mart Fark Banka Dışı Kesimin TL Yatırımları (milyon YTL) (2) (2) (2) (2) (2)-(1) Mevduat (Banka) 218,952 278,170 277,067 282,828 280,781-2,047 DİBS(*) 67,492 74,620 75,779 76,774 79,197 2,423 Repo 2,733 1,816 2,125 1,896 2,099 203 Hisse Senedi 31,246 20,365 19,634 21,197 23,453 2,256 Yatırım Fonu 26,480 23,985 26,109 27,839 28,888 1,049 ÖFK 7,742 10,915 11,459 12,560 13,141 581 Banka Dışı Kesimin Döviz Yatırımları (Milyar US$) Mevduat (Banka) 97.6 94.6 89.1 86.3 90.4 4.1 DİBS(*) 4.6 3.6 3.6 3.6 3.4-0.2 ÖFK 5.9 5.4 5.3 5.2 5.3 0.1 Eurobond 6.1 7.0 7.2 6.7 6.6-0.1 FX / Toplam (**) 31.0% 27.4% 26.3% 25.1% 25.7% 0.5% Kaynak: TCMB, BDDK, SPK, Takasbank Bankaların yurtdışı şubeleri de dikkate alınmıştır (*) Yatırım fonu hariç (**) Kurdaki değişimin etkisinden arındırmak için 2003 yılı sabit YTL/dolar kuru kullanılmıştır. Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 19
Getting you there. Bu sunumda yer alan bilgiler ve yorumlar, kamuya açık, güvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan derlenmiştir. Bununla beraber, gerek bu sunumdaki gerekse bu sunumda kullanılan kaynaklardaki hata ve eksikliklerden olduğu gibi bu yayındaki bilgilerin kullanılması sonucunda yatırımcıların uğrayabilecekleri doğrudan ve/veya dolaylı zararlardan, kar yoksunluğundan, manevi zararlardan ve üçüncü kişilerin uğrayabileceği zararlardan, velhasıl her ne surette olursa olsun kullanımı olumsuz etkileyecek her türlü sonuçtan dolayı Fortis Bank AŞ veya Fortis Yatırım Menkul Değerler AŞ'nin ve ayrıca her ne nam altında olursa olsun her ne akitle bağlı olursa olsun her türlü çalışanı hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Bu sunum yatırımcıları bilgilendirmek amacıyla hazırlanmiş olup, hiçbir şekilde menkul kıymetlerin alımı veya satımı konusunda tavsiye olarak yorumlanmamalıdır, fonların portföylerinin geçmiş döneme ilişkin getirileri gelecek dönemlerin göstergesi olamaz. Katılma Paylarının değeri menkul kıymet piyasalarındaki şartlara göre her zaman iniş ve çıkışlar (dalgalanmalar) gösterebilir. Fevkalade değişken ve profesyonel bir piyasada oluşan işbu bilgiler, hiçbir surette gönderenleri ilzam etmez ve/veya sorumlu kılmaz. Kullanan ancak kendi bilgi, insiyatif ve değerlendirmesi ile hareket edecektir. Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 20
Getting you there. Teşekkürler... Ekonomik Araştırmalar ve Strateji Nisan 2009 21