HAYATIMIZDA ASİTLER VE BAZLAR Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Asitler 1) Sülfürik asit (H 2 SO 4 ) Halk arasında zaç yağı veya dumanlı asit olarak bilinir. Yoğun kıvamlı, renksiz, kokusuz bir sıvıdır. Suda her oranda çözünebilir. Sanayi açısından en önemli mineral asididir. Oldukça korozif bir özelliğe sahiptir. Soy metaller (Au, Pt) hariç tüm metallerle tepkime verir. Oldukça tehlikeli bir asittir. Temas halinde ciltte kimyasal yanıklara ve kalıcı körlüğe sebep olabilir. Ayrıca seyreltilirken dahi dışarıya oldukça büyük miktarlarda ısı verir. Bundan dolayı bu asitle çalışılırken çok dikkatli olunmalı ve mutlaka temel güvenlik önlemleri alınmalıdır. Dünya sülfürik asit üretiminin yaklaşık %60 ı yapay gübre yapımında kullanılır. NH 3 ile tepkimesinden oluşan (NH 4 ) 2 SO 4 tuzu bitkilerin azot ihtiyacını karşılamada kullanılırken, diğer gübrelerin üretim aşamalarında da yine sülfürik asitten yararlanılır. Dünya sülfürik asit üretiminin %20 si ise kimya sektöründe kullanılmaktadır. Deterjan, su arıtım reçinesi, boyar madde, ilaç, petrol katalizörü, böcek ilacı, antifriz üretiminde bu asit kullanılmaktadır. Boya, mürekkep, kağıt, selofan, asetat, boyalı kumaş üretimi ile akülerde sülfürik asit kullanılmaktadır. Sülfürik asit iyi bir su tutucudur. Bundan dolayı kuru ortamlarda saklanması gereken maddelerin saklanmasında kullanılır. 2) Nitrik asit (HNO 3 ) Halk arasında kezzap olarak bilinir. Suda çok iyi çözünür bundan dolayı H 2 SO 4 gibi güçlü bir asittir. Oldukça korozif bir mineral asittir. Renksiz, saydam bir sıvıdır. Piyasada %68 lik çözeltisi halinde bulunur. Daha derişik nitrik asit dumanlar çıkardığından elde edilmez. Kaynama noktası 83 o C dir. Sanayi açısından çok önemli bir asittir. Dünyadaki en büyük kullanım alanı gübre yapımıdır. Dünya üretiminin yaklaşık %75 i gübre imalatında kullanılır. NH 3 ile tepkimeye girerek oluşturduğu NH 4 NO 3 en fazla azot içeren yapay gübredir. Bunun dışında diğer önemli kullanım alanı patlayıcı üretimidir. Dinamitler ve TNT ler, bu asit kullanılarak üretilirler. Ayrıca plastik üretiminde ve çelik parlatmak amacıyla da kullanılırlar. 3) Hidroklorik Asit (HCl) Halk arasında tuz ruhu olarak bilinir. Renksiz, berrak bir sıvıdır. Erime noktası 114,9 o C ve kaynama noktası 85,1 o C dir. Oda koşullarında gaz halinde bulunur. Suda çok iyi çözünür. Oldukça korozif bir mineral asididir. Ayrıca toksik özelliğe de sahiptir. Mide hariç vücudun herhangi bir noktasına temas etmesi oldukça tehlikelidir. Mide asidinde doğal olarak bulunur. Yıllık dünya üretimi 20 milyon tonun üzerinde olan bu asit birçok sanayi dalında kullanıldığından oldukça önemlidir. En önemli kullanım alanlarından biri demirçelik sanayisidir. Burada pasın uzaklaştırılması işleminde kullanılır. Bunun dışında diğer önemli bir kullanım alanı PVC üretimidir. Diğer kullanım alanları: Bazı tuzların üretiminde Piller için gerekli olan bileşiklerin üretiminde
İlaç, gıda vb alanlarda ph değerinin ayarlanmasında İyon değiştirici reçinelerin geri kazanılmasında Deri sanayisinde Petrol üretiminde Katkı maddesi olarak gıdalarda İlaç sanayisinde Petrol üretiminde Temizlikte kullanılır. 4) Asetik Asit (CH 3 COOH) Halk arasında sirke asidi veya sirke ruhu olarak bilinir. Bilimsel ismi etanoik asittir. Zayıf bir asittir. Suda her oranda çözünebiliyor olsa da iyonlarına çok az ayrışır. Keskin kokuya ve ekşi bir tada sahip, renksiz saydam bir sıvıdır. Zayıf asit olduğundan seyreltik çözeltileri zararsız olsa da derişik çözeltileri tahriş edici ve tehlikelidir. Sindirim sistemine zarar verebilir ve kanın ph oranını ölümcül düzeyde değiştirebilir. Karbonhidratların yükseltgenmesiyle veya sanayide kimyasal yöntemlerle yapay olarak elde edilebilirler. 6.5 milyon tonluk dünya üretimine sahip olan asetik asidin en önemli kullanım alanlarının başında tutkal üretimi gelir. Tahta tutkalı bu asitten elde edilir. Diğer kullanım alanı ise asetik anhidrit ve asetik ester üretimidir. Bu kimyasallarda fotoğrafçılıkta, tekstilde, boya ve mürekkep üretiminde kullanılır. Bunların dışında PET üretiminde bu maddenin monomerini elde etmek için, gıda sanayisinde besinlerin ph ını ayarlamada E260 koduyla katkı maddesi olarak, sirke üretiminde, turşu yapımında, sebze ve meyvelerin dezenfeksiyonunda, kireç sökücü olarak kullanılır. 5) Fosforik asit (H 3 PO 4 ) Fosforik asit, zayıf bir asittir. Kaynama noktası 158 o C olan dolayısıyla oda koşullarında sıvı halde bulunan bir mineral asittir. Piyasada genellikle %75 veya %80 lik çözeltisi şeklinde bulunur. Bu çözeltisi renksiz, saydam ve uçucu olmayan kıvamlı bir sıvı şeklindedir. En önemli kullanım alanı gübre üretimidir. NH3 ile verdiği tepkime sonucu oluşan (NH 4 ) 3 PO 4 açısından en zengin gübrelerden biridir. Fosforik asit ayrıca HCl, HI, HBr gibi diğer bazı asitlerinde üretiminde kullanılır. Çok geniş bir kullanım alanı bulunan fosforik asidin diğer kullanım alanları: Demir çelik sanayisinde pas sökücü Gazlı içecekler Gıdalarda katkı maddesi olarak E338 koduyla Diş hekimliği Kozmetikte ph düzenleyici Deterjan üretimi Yarı iletken üretimi Kabartma tozu üretimi Sinek ilacı üretimi Yağ sanayisi İlaç endüstrisi olarak sırlanabilir.
Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Bazlar 1) Sodyum Hidroksit (NaOH) Halk arasında ve sanayide kostik soda veya sud kostik olarak bilinir. Beyaz renkli nem çekici özellikte bir maddedir. Erime noktası 318 o C ve kaynama noktası 1398 o C dir. Kuvvetli baz grubundandır. Suda çok iyi çözünür. Sulu çözeltisi ele kayganlık hissi verir ve kaşındırıcı özelliğe sahiptir. Dünya genelinde en çok üretilen kimyasallardan biri olan sodyum hidroksitin en önemli kullanım alanı kağıt sanayisidir. Burada selüloz liflerinin birbirinden ayrılıp kağıt hamurunun yapımında rol alır. Diğer önemli bir kullanım alanı da sabun üretimidir. Çevremizde gördüğümüz katı sabun veya sert sabun adını verdiğimiz sabunların tümü sodyum hidroksit ile yağ asitlerinin tepkimesi sonucu oluşmaktadır. Çok yaygın bir kullanım alanına sahip olan sodyum hidroksitin diğer kullanım alanları: Deterjan üretimi CO 2 VE SO 2 gibi asidik gazların yakalanması Organik bileşik sentezi Alüminyum üretimi Alkolsüz içecek üretimi Dondurma üretiminde kıvam verici Gıda katkı maddesi ve üretim proseslerinde yardımcı bileşen Lavabo açıcı Yapay ipek üretimi Boya ve petrol endüstrisi Serigrafi Organik madde tayini olarak sıralanabilir. 2) Potasyum Hidroksit (KOH) Halk arasında ve sanayide potas kostik olarak bilinir. Beyaz renkli katı halde bulunan kuvvetli bir bazdır. Erime noktası 406 o C ve kaynama noktası 1327 o C dir. Suda çok iyi çözünür. Sodyum hidroksite benzer şekilde birçok kullanım alanı olmasına rağmen üretimi sodyum hidroksite oranla daha azdır. Potasyum hidroksitin en önemli kullanım alanı sabun üretimidir. Başta arap sabunu, sıvı el sabunu, tıraş sabunu olmak üzerek yumuşak sabunların tümünün üretiminde bu baz kullanılır. Diğer önemli bir kullanım alanı ise tarımdır. Tarımda asidik toprakların ph değerlerinin ayarlanmasında, gübre ve tarım ilacı üretiminde kullanılır. Potasyum hidroksitin diğer kullanım alanları: Pillerde elektrolit olarak Tıp Endüstriyel kimya CO 2 tutucu Veterinerlik Geri dönüşümlü kağıt üretimi Biyodizel üretimi Petrol rafinasyonu olarak sıralanabilir.
3) Amonyak (NH 3 ) Amonyak, kaynama noktası 33,34 o C olan renksiz, keskin ve hoş olmayan kokuya sahip olan bir bileşiktir. Oda koşullarında gaz halinde bulunur. Suda moleküler olarak çözünür ve zayıf baz özelliği gösterir. Tahriş edici ve zararlı bir bileşiktir. Amonyağın oldukça geniş bir kullanım alanı vardır. En önemli kullanım alanı gübre üretimidir. Bitkilerin azot ihtiyacını karşılamak için üretilen gübreler amonyak ile H 2 SO 4 ve H 3 PO 4 gibi asitlerin tepkimesinden elde edilirler. Dünya amonyak üretiminin %80 inden fazlası bu amaçla kullanılmaktadır. Diğer bir önemli kullanım alanı ise temizliktir. Amonyağın dezenfektan özelliği vardır ve aynı zamanda yüzeylerde iz bırakmaz. Dolayısıyla amonyağın %5 veya %10 luk çözeltileri evlerde temizlik ürünü olarak kullanılır. Bunların dışında diğer kullanım alanları: Boya üretimi Parfüm üretimi Sanayi Patlayıcı yapımı Üre üretimi Plastik üretimi Nitrik asit üretimi Soğutucu sistemler Gıda katkı maddesi Motor yakıtı imalatı Kereste sanayisi Tekstil sanayisi Zeplinler Azot gazı üretimi olarak sıralanabilir. 4) Kalsiyum Hidroksit (Ca(OH) 2 ) Halk arasında sönmüş kireç veya kalsiyum kostik olarak bilinir. Kristal beyaz renkli toz halinde bulunur. Genellikle kalsiyum okside (CaO) su ilavesi ile elde edilir. Suda çözündüğünde beyaz hamurumsu görünümlü bir hal alır. Erime noktası 580 o C dir. Kalsiyum hidroksitin en önemli kullanım alanı su arıtımıdır. Kalsiyum hidroksit, su içerisindeki istenmeyen maddelerin çöktürülerek uzaklaştırılması ve suyun ph değerinin yükseltilmesi amacıyla kullanılır. Diğer bir önemli kullanım alanı ise gıda sektörüdür. Şeker pancarı veya kamışından şeker eldesi, alkollü içecek üretimi, mısır ekmeği yapımının yanı sıra birçok gıdada katkı maddesi olarak kullanılır. Bunların dışında diğer kullanım alanları: Kağıt sanayisi Deniz altılarda ve atmosferde CO2 yakalama Evlerde badana Metal üretimi Petrol üretimi Kimyasal üretimi Yola dökülen plastik malzemelerin iyileştirilmesi Diş hekimliği Ağartıcı, harç ve betonlar Akvaryumlarda biyolojik denge sağlama Deri tabaklama sanayisi olarak sıralanabilir.