(Güncellenmiş İkinci Baskı)

TÜRKİYE ENTOMOLOJİ DERNEĞİ YAYINLARI NO: 13 TÜRKİYE DE TARIM ORMAN VE EVCİL HAYVANLARDA HAYVANSAL KÖKENLİ ZARARLI VE YARARLI TÜRLERİN BİLİMSEL VE TÜRKÇE İSİMLERİ (Güncellenmiş İkinci Baskı) THE SCIENTIFIC AND TURKISH NAMES OF THE DESTRUCTIVE AND USEFUL SPECIES OF THE AGRICULTURE, FOREST AND DOMESTIC ANIMALS OF TURKEY (Updated Second Edition) Prof. Dr. Feyzi ÖNDER Prof. Dr. Serdar TEZCAN Prof. Dr. Yusuf KARSAVURAN İzmir, Mart-2014 I

TÜRKİYE DE TARIM ORMAN VE EVCİL HAYVANLARDA HAYVANSAL KÖKENLİ ZARARLI VE YARARLI TÜRLERİN BİLİMSEL VE TÜRKÇE İSİMLERİ THE SCIENTIFIC AND TURKISH NAMES OF THE DESTRUCTIVE AND USEFUL SPECIES OF THE AGRICULTURE, FOREST AND DOMESTIC ANIMALS OF TURKEY Feyzi ÖNDER, Serdar TEZCAN, Yusuf KARSAVURAN Türkiye Entomoloji Derneği Kitabın tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Tüm hakları mahfuzdur. Bu kitabın tamamı ya da bir kısmı 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre yazarlarının ve Türkiye Entomoloji Derneği Yönetim Kurulu nun yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayınlanamaz, ancak kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Elektronik iletişim adresi serdar.tezcan@gmail.com Yazışma adresi E. Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü 35100 Bornova, İzmir, Türkiye Kapak Fotoğrafı Yard. Doç. Dr. Alahattin Kanlıoğlu Baskı Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri 87 Sok. No. 4 / A Bornova (0.232) 343 64 54 metabasim@gmail.com İzmir, Mart - 2014 II

Bu yayın Türkiye entomolojisine unutulmaz katkıları nedeniyle Sayın Hocamız Merhum Prof. Dr. Niyazi LODOS un anısına ithaf edilmiştir. III

IV

SUNUŞ Nihayet sarı kitap da yenilendi Ülkemizin tarım, orman, kırsal ve kentsel alanlarında yaygın görülen zararlı ve yararlı hayvan türlerinin bilimsel ve Türkçe isimleri 30 yıla yaklaşan bir süre sonrasında güncellenmiştir. Kitabın bu baskısında 1564 türün, yeni düzenlemeler ışığında bilimsel ismi, dahil oldukları üst taksonlar ve Türkçe karşılıkları katalog şeklinde yeniden düzenlenmiş ve meslektaşlarımızın kullanımına sunulmuştur. Bilindiği gibi, taksonomistlerin hayvansal türleri isimlendirmelerinde uluslararası boyutta Latince nin kurallarını kullanarak, nasıl bu türler hakkında ortak bir dil oluşturmaları sağlanıyorsa, umarım bu kitap da söz konusu türlerin Türkçe karşılıkları açısından ülkemizdeki meslektaşlarımızın dil birliğini sağlayacak en önemli kaynak olacaktır. Kitap yazmak; sadece birikim, deneyim ve o alanda uzmanlık değil, aynı zamanda ekip ruhu, yoğun ve etkili çalışmayı gerektiren oldukça meşakkatli bir iştir. Son üç yıldır, bu meşakkatli süreci üç kez tamamlayarak, başkanı olmaktan büyük onur ve gurur duyduğum Türkiye Entomoloji Derneği nin her yıl yeni bir kitap basabilmesine vesile olan, başta değerli hocam Prof. Dr. Serdar Tezcan olmak üzere bu kitapta emeği geçen tüm meslektaşlarıma teşekkür ederim. Bir sonraki güncellemenin daha kısa zamanda yapılabilmesini, eksik ve/veya hatalı olduğunu düşündüğünüz kısımları derhal paylaşmanızı, kitabın camiamıza hayırlı ve yararlı olmasını dilerim. 03 Mart 2014, Bornova Prof. Dr. Enver Durmuşoğlu Türkiye Entomoloji Derneği Başkanı V

VI

İKİNCİ BASKININ ÖNSÖZÜ Geçmişte Bitki Koruma Derneği faaliyetleri kapsamında gerçekleştirilen, Türkiye de tarım, orman ve evcil hayvanlardaki hayvansal kökenli zararlı ve yararlı türlerin Türkçe isimlerini derleyerek, bunların içinden geçerli olanları bilimsel isimleriyle birlikte ortaya koyan bu çalışmanın ilk basımı, 1987 yılında yapılmıştır. Aradan geçen 27 yıl içinde biyoloji biliminin değişik alanlarında önemli gelişmeler yaşanmış ve bu durum hayvansal isimlendirme konusunda da kendini göstermiştir. Özellikle iletişim ve bilişim konusundaki ilerlemeler, uluslararası düzeydeki çalışmaları hızlandırarak bilgiye ulaşımı ve paylaşımı kolaylaştırmıştır. Bunun sonucunda, belirli gruplardaki canlıları bölgesel ya da dünya ölçeğinde ele alan veri tabanları geniş katılımlı uzman gruplarınca ele alınarak toplumun kullanımına açılmıştır. Bu çalışmanın ilk basımından bu yana geçen süre içinde bilimsel isimlerdeki değişiklikleri ve bu isimlerin Türkçe karşılıklarını yansıtmayı amaçlayan bu katalog uzun soluklu bir çalışmanın sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Tüm türler özgün tanıtım tarihleri ve tanıtımı yapan bilim insanlarının isimleriyle birlikte verilmiştir. Takım ve familya isimleri adlandırma sistemindeki değişiklikler izlenerek sunulmuştur. Bu işlemlerin gerçekleştirilmesinde Avrupa Fauna Veri Tabanı (Fauna Europaea) (http://www.faunaeur.org/) esas alınmıştır. Ayrıca Türkiye de gerçekleştirilen çalışmalar da dikkate alınarak, bu çalışmalarda kullanılan Türkçe adların derlenmesine ve önceki baskının genel esasları içinde aktarılmasına özen gösterilmiştir. Eski bilimsel adlar ile geçerli olan yenileri arasında bağlantı sağlayabilmek için (Bkz ) ifadesiyle göndermede bulunulmuştur. Ayrıca önceki baskıda yer alan ve sinonim niteliğinde olan Türkçe isimler çalışmanın hacmini azaltmak ve olası karışıklıkları önlemek için bu baskıya dahil edilmemiştir. Önceki baskıda toplam 1438 taksona Türkçe ad verilmişken, bu sayı bu baskıda 1564 e ulaşmıştır. Meslektaşlarımızca yürütülecek çalışmalarla bu sayının sonraki baskılarda daha da artması beklenmektedir. Meslektaşlar arasında dil birliğini sağlamak ve bilgileri toplumla paylaşabilmek açısından önemli olduğu düşünülen bu kataloğun hedef kitleye ulaşabilmesi için desteklerini esirgemeyen Türkiye Entomoloji VII

Derneği Başkanı Sayın Prof. Dr. Enver Durmuşoğlu ve Yönetim Kurulu üyelerine öncelikle teşekkür ederiz. Ayrıca bilgilerin güncellenmesi aşamasındaki değerli katkıları için Dr. Nilay Gülperçin e ve kitabın basımını özveri ve titizlikle gerçekleştiren Sayın Olcay Sütüven ve değerli çalışma arkadaşlarına da teşekkürlerimizi sunarız. Bu çalışmanın tarım, ormancılık, veterinerlik, çevre bilimleri ve biyolojinin değişik alanlarında çalışanlar başta olmak üzere doğa ve canlılara ilgi duyan herkese yararlı olmasını diler, gördüğünüz hata ve eksiklerle yeni Türkçe isim önerilerini içeren yayınlarınızı beklediğimizi içtenlikle bildiririz. Bornova, İzmir, 19 Şubat 2014 VIII

BİRİNCİ BASKININ ÖNSÖZÜ Yeryüzünde bulunan mevcut canlılarla, yok olmuş ancak fosillerinden tanınabilenler, Carolus von Linnaeus'un ortaya koymuş olduğu binominal sistem sayesinde tüm bilim adamlarınca aynı isimle anılmaktadır. Ölü bir dil olan Latince'ye dayanan bu evrensel sistem zooloji, botanik ve paleontoloji gibi bilim dallarının hızlı bir gelişim göstermesine yol açmıştır. Linnaeus ve O'nu izleyen diğer öncü taksonomistlerin özverili çalışmaları sayesinde kesin kurallara bağlanan hayvansal isimlendirme ilkeleri "International Code of Zoological Nomenclature"le de yazılı metin haline getirilmiştir. Biyoloji alanında çalışan biyologlar için uluslararası boyutlarda sağlanan bu birlikteliğin ulusal boyutlarda da gerçekleştirilmesi bir zorunluluk haline gelmiş ve her ulus ülkesinde var olan canlılara, canlının özelliğine uygun o dilden özel isimler vermiştir. Modern anlamda biyolojik çalışmaların aşağı yukarı 60 yıl önce başladığı ülkemizde tarım ve orman bitkileriyle evcil hayvanlarda bulunan yararlı ve zararlı hayvanlara Türkçe isimler verilmesi bir zorunluluk haline gelmiş ve bu alanda epeyce yol alınmıştır. Araştırıcıların ve üreticilerin yararlı veya zararlının zararına, davranışına veya morfolojisine uygun olarak verdiği isimlerden bazıları yaygın bir kabul görmüş, bazıları da yöresel isimler halinde raporların, makalelerin veya kitapların köşelerinde zaman zaman kullanılan isimler olarak kalmıştır. Aynı canlı üzerinde çalışan araştırıcıların o tür için değişik Türkçe isimler kullanması, bazı yanlış anlamalara neden olmuş, daha da önemlisi birlikteliğin bozulmasına yol açmıştır. Bu arada bazı araştırıcıların, incelediği canlının gerçek bilimsel ismini kullanırken diğer bazılarının o ismin sinonimini kullanması aynı konuda çalışanlar arasında sürekli olarak bilimsel bir kargaşa yaratmaya neden olmuştur. Cins ismindeki bir değişikliği belirleyen yazar isimlerinin parantez içinde gösterilmesi olgusu da çoğu kez dikkatlerden kaçmaktadır. Hele hele değişen familya isimlerinin eski haliyle kullanılmasının sürdürülmesi büyük emekler harcanarak yapılan çalışmaların ve yayınların bilimsel değerinin düşmesine neden olmaktadır. Ülkemizde entomoloji ve zirai zooloji alanında çalışan araştırıcıların uzun yıllardan beri arzuladıkları terim birliğinin sağlanması ve yurdumuz faunasına dahil canlıların bilimsel ve Türkçe isimlerinin homojen bir IX

hale getirilmesi amacıyla BİTKİ KORUMA DERNEĞİ 1979 yılında, Prof. Dr. Feyzi Önder başkanlığında Doç. Dr. Cezmi Öncüer, Dr. E. Pervin Önder, Dr. Süheyla Zümreoğlu, Dr. Ertaç Tutkun, Atilla Zoral, Ali Gürses, Nurettin Özdemir, Orhan Benli, Turhan Günaydın, Fahri Kumaş ve Ahmet Tunç'tan oluşan bir komisyon kurulmasına karar vermiştir. Komisyonun 20.2.1979'da İzmir'de yaptığı toplantıda çalışmanın yöntemleri belirlenmiş ve gerekli girişimlerin ivedilikle başlatılması dileğinde bulunulmuştur. İlk aşamada tüm Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüleri ne, Antalya Biyolojik Mücadele Enstitüsü ne, Zirai Mücadele ilaç ve Aletleri Enstitüsü ne, Ziraat ve Orman Fakülteleri nin Bitki Koruma Bölümleri ne, Şeker Enstitüsü ve Tekel Enstitüleri ne birer yazıyla başvurularak konuyla ilgili önerilerinin liste halinde Dernek Merkezine gönderilmesi gerçekleştirilmiştir. Çeşitli kuruluşlardan gönderilen öneriler, son nomenklatürün ışığı altında değerlendirilmiş, Türkiye faunasına dahil olmayan türler listelerden çıkarılmış, düzeltilmiş ve homojen hale getirilen isimler bitki gruplarına göre ayrılarak yeni listeler oluşturulmuştur. Bu şekilde hazırlanan listeler, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü nün tasvipleriyle 1986 yılında ilgili Zirai Mücadele Çalışma Gruplarında konunun uzmanları tarafından tartışılmış ve önerilen çok sayıda Türkçe isim arasından sadece bir tanesi benimsenmiştir. Gruplarda kabul edilen ve komisyona geri gönderilen listeler, öneriler doğrultusunda yeniden düzenlenmiş ve bu katalog ortaya çıkarılmıştır. Yurdumuz faunasına dahil türler, katalogta alfabetik sıraya sokulmuş bilimsel isimlere göre düzenlenmiş, her birine birbirini izleyen rakamlar verilmiştir. Her türün altında bağlı bulunduğu takım ve familya ismi ve karşısında da Türkçe isimleri yer almıştır. İlk verilen ve koyu puntoyla yazılmış Türkçe isim kabul edilmiş ismi temsil etmektedir. 1438 Bilimsel isimden oluşan katalogta sadece birkaç zararlının karşısında zorunluluk nedeniyle geçerli iki Türkçe isim yer almaktadır. Zira bu türler aynı ağırlıkta olmak üzere iki ayrı bitki grubunda zarar yapmakta ve bu yüzden konuyla ilgili uzmanlar bu iki geçerli Türkçe ismi yaygın olarak kullanmaktadır. Bilimsel isimler listesinde sinonimler, ait olduğu geçerli isme (Bkz...) simgesiyle gönderilmiş ve bu gibi isimlere rakam verilmemiştir. X

Kataloğun sonunda, Türkçe isimler alfabetik sıraya sokularak bu ismin hangi bilimsel isimle ilgili olduğu, karşılarına o bilimsel ismin rakamı verilerek gösterilmiştir. Koyu puntoyla yazılmış rakam, o Türkçe ismin gerçek bilimsel isminin rakamını göstermektedir. Uzun bir zaman dilimi içinde hazırlanan ve yorucu bir çalışmayı gerektiren böyle bir kataloğun her yönüyle mükemmel olamayacağı kuşkusuzdur. Ortaya çıkabilecek hata ve aksaklıklarla yeni eklemelerin bundan sonraki baskılarda düzeltilebileceği kanısını taşımaktayız. Bu arada şunu da içtenlikle belirtmek gerekir ki bu katalog, tüm araştırmacı meslektaşlarımızın ortak bir eseridir. Bu nedenle isim belirtmeden tüm meslektaşlarımıza bu değerli katkılarından dolayı en derin şükranlarımızı sunarız. Düzeltilmiş listelerin hazırlanması sırasında yazım işlerini özveriyle yapan Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Lisansüstü eğitim öğrencilerine de teşekkür etmek bizler için bir borçtur. Eserin basımı konusunda değerli yardımlarını esirgemeyen Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü Mücadele Programları Daire Başkanı Sayın Muammer YAŞARBAŞ'a Entomoloji Derneği adına içtenlikle teşekkür ederiz. Bu kataloğun Türkiye'de zirai mücadele alanında çalışanlara yararlı olmasını diler, hata ve eksiklerimizle yeni önerilerinizi beklediğimizi içtenlikle bildiririz. Bornova, İzmir, 1987 XI

XII