Bir önceki ders İşgücü Piyasasının İşleyişi İşgücü Piyasası Türleri Yd Yrd. Doç. Dr. Rıza DEMİR İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Çalışma Ekonomisi Dersi İşgücü Piyasalarının Globalleşmesi Türkiye deki İşgücü Piyasasının Özellikleri 2017 İşgücü Hareketliliği İşgücü Hareketliliği Etkileyen Faktörler Bireylerin istedikleri gibi ya da özelliklerine uygun bir işi ilk anda bulamamaları sonucunda, Özelliklerine uygun olduğunu ya da daha. olacaklarını düşündükleri veya sevdikleri işi bulmak için yer değiştirmeleri.. İşgücü hareketliliği; (1) Gidilecek yerdeki.. düzeylerinin daha yüksek olmasına, (2) Bulunulan bölgede diğer bölgelere kıyasla istihdam olasılıklarına ve oranlarına, (3). maliyetlerine ve (4) Aile veya arkadaşlardan ayrılma gibi daha çok. maliyetlere göre değişebilir. İşgücünün bölgeler, meslekler, işletmeler ya da ülkeler arasındaki hareketliliği, işgücü piyasalarının.. bir göstergesi Dünya ülkeleri ile birlikte Türkiye de de yaşanan ekonomik sıkıntılar gereği emek hareketliliği söz konusu Özellikle bölgesel işgücü hareketliliğinin en önemli nedeni 1
Uluslararası alanda işgücü hareketliliği, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden. olan ülkelere doğru... Bununla birlikte mal, sermaye ve finans piyasalarında artan ve serbestleşen hareketliliğe karşılık işgücünün hareketliliği bazı faktörler nedeniyle daha çok ulusal devletlerin sınırları içinde... Türkiye de İşgücü Hareketliliği Genel olarak 1950 lerden sonra başlayıp zaman içinde değişen hızlarla devam eden, Genelde yerleşim yerlerinden ve doğu bölgelerinden batı bölgelerine doğru, Temelde.. nedenli olarak nitelenebilecek bir işgücü hareketliliği söz konusu Türkiye de İşgücü Hareketliliği Kırsaldan kente olan hareketlilik, nüfus hareketini kentlere doğru kaydırırken kırsal alanların nüfusunda her geçen gün azalma meydana gelmiş, Türkiye de kırsal nüfus oranı giderek., 1927 yılında yapılan nüfus sayımı sonucuna göre Türkiye'nin toplam nüfusunun %24,2 si kentsel, %75,8 i ise kırsal alanlarda yaşarken 2009 yılı itibariyle kent merkezleri ve ilçelerinde yaşayanların oranı. kadar yükselmiş Türkiye de İşgücü Hareketliliği Ükemizde özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında. işgücü hareketliliği söz konusu olmuş 1960 lı yıllardanitibarenitibarentürkiye den den Batı Avrupa ya, özellikle Federal Almanya, Avusturya, Hollanda, Belçika, Fransa gibi ülkelere işgücü hareketliliği yaşanmış 1980 yılından sonra.. sektörünün geliştiği Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerine doğru işgücü hareketliliği söz konusu Yurtdışından Türkiye ye işgücü hareketliliği ise daha çok ülkelerinden olmuş.. Türkiye de İşgücü Hareketliliği Sektör, meslek ya da iş değişikliği doğrultusunda da işgücü hareketliliği söz konusu 1996'da %32 olaniş değiştirmeoranı, 2012 itibariyle %110.. 2001 krizi sonrası işgücü hareketliği.. meydana gelmeye başlamış Bu durumun oluşmasında, esnek kariyer, sınırsız kariyer, portföy kariyerin ortaya çıkması, iş değiştirme olgusunun kuvvetlenmesi ve iş meslek vb. konulardaki tutuculuğun zayıflaması etkili olmuş (.) Dünyada İşgücü Hareketliliği Son yıllarda sermayede görülen dünya çapında olağanüstü hareketliliğe bağlı olarak gelişmiş Avrupa ülkeleri içinde işgücü hareketliliği düşük (kültürel bariyerler, dil ve ulusalcı yapı) (. hareketlilik var ) Bölgelerarası işgücü hareketliliği oranları, Avusturya, Almanya, ve Birleşik Krallık ta daha yüksek Bölgelerarası işgücü hareketliliği. sonra Avusturya, Almanya ve İsveç te artmış. 2
İşgücü hareketliliği: 1 Coğrafi İşgücü Hareketliliği 2 İşgücü Hareketliliği olmak üzere iki başlık altında incelenebilir. Bireylerin coğrafi olarak sabit bir bölgede olmayıp devamlı hareket halinde olmaları Makul ve normal ölçüde bir hareketlilik ve Aşırı ölçüde azalması veya çoğalması ise iktisadi yapıda durgunluğun, istikrarsızlığın ve emek arz ve talebi arasındaki makro dengesizliğin sonucu Bulunulan bölgede emek arzı ve talebi arasında aşırı dengesizlikler varsa, Ücret düzeyleri düşük bulunuyorsa ya da Avrupa ve Kuzey Amerika da yaşayan yabancı nüfusun oranı %20 ABD de 2000 2005 yılları arasında her. işgörenden biri coğrafi olarak yerini değiştirmiş Diğer çalışma koşullarıyla ilgili sıkıntılar söz konusu ise,. emek hareketliliği yaşanabilir. Coğrafi işgücü hareketliliği; Düşük kazanç ihtimali olan bölgelerden yüksek kazanç ihtimali olan bölgelere doğru olmakta, İşgücü talebinin.. olduğu yerlerde daha fazla meydana gelmekte, Sosyo politik, kültürel ve bölgesel dinamikleri şekillendirerek nüfus artışına neden olmaktadır. Coğrafi işgücü hareketliliği; Genel itibariyle düşük ücretli tarım iş kolundan daha yüksek sanayi ve hizmet iş kollarına, Dolayısıyla kırsal kesimden (küçük kasaba ve köylerden) büyük şehirlere doğru olmaktadır. Bu nedenle sanayi yatırımları ülke içinde daha dengeli dağıtılmalı, yatırımlar planlı şekilde teşvik edilmeli, gerekli altyapı oluşturulmalı 3
Onuncu Kalkınma Planı (2013) Kırsal kesimde.. sektörü geliştirilmeli, Gelir kaynakları çeşitlendirilmeli, Yaşam kalitesi yükseltilmeli, Bireylerin iş alanlarına gitmeleri yerine.. bireylerin bulunduğu bölgelere götürülmeli, Coğrafi İşgücü Hareketliliğinin Önündeki Engeller: Gidilecek bölgedeki açık işler, çalışma şartları ve yaşam koşulları hakkındaki.. eksikliği Bölge değiştirmenin getirmiş olduğu masraflar ve bir bölge ile diğerleri arasında ücretlerde, çalışma şartlarında ve hayat pahalılığında mevcut olan farklılıklar Bazı girmeğe mani engellerin olması Coğrafi İşgücü Hareketliliğinin Önündeki Engeller: Gidilecek bölgelerde miktar ve kalite olarak yetersizliği Bir bölgeden ayrılma kararının verilmesi konusunda ilgililerin gösterdiği isteksizlik İşgücünün çalışma hayatı boyunca mesleğini değiştirmesiniveya meslekteki yükselmeleri ve terfi almalarını ifade eder. Bireylerin coğrafi yerleşim yerleri aynı kalırken meslek değiştiriliyor ve bu değişiklik genellikle birbirine yakın meslekler arasında oluyor, bunun yanında hem. hem de.. olarak çalışılan bölgenin birlikte değiştirilmesi de söz konusu Mesleki emek hareketliliği; dikey ve yatay hareketlilik olmak üzere ikiye ayrılır. Yatay hareketlilik, bir meslekten veya işten aynı düzeyde ya da aynı seviyede başka bir işe geçmeyi ifade eder (. ) Dikey hareketlilik ise daha düşük/yüksek düzeyde bir meslekten/işten daha yüksek/düşük düzeyde bir mesleğe/işe geçmeyi ifade eder (bir okul öğretmeninin lise öğretmeni olması,..) Mesleki hareketlilik özellikle. da çok yaygın (1970 lerden beri %10) Mesleki hareketlilik 15 AB ülkesi içinde en çok Danimarka (%52), İsveç (%44) ve Hollanda da (%41) En düşük mesleki işgücü hareketliliği Yunanistan, Belçika, Almanya, Lüksemburg, İtalya ve Portekiz de.. Çin gibi Doğu Asya ülkelerinde de nispeten daha.. mesleki hareketlilik söz konusu 4
Mesleki emek hareketliliğinin sınırlarının kolaylaştırılması; Farklı sektörlerde işgücü arzını., Ücret düzeylerinin.. neden olur, Doğmakta olan sektörlerin.. sağlar. Mesleki emek hareketliliği belirli düzenlemeler yoluyla sınırlandırılabilir (. ruhsat verme) Mesleki İşgücü Hareketliliğinin Önündeki Engeller: Hareket edecek bireylerin yeni mesleklerine yönelik yetersizliği Mesleki vasıfları geliştirmek ve yeni işlere uyum sağlamak için gerekli yetiştirme ve eğitim araçlarının olmaması İş veya meslek değişimi sonrasında katlanılacak maliyeti Sendikaların baskısı 1 Yaş 2 Eğitim 3 İşsizlik Oranları 4. 5 Siyasal ve Sosyal Gelişmeler 6 ve Aile Büyüklüğü 7 İşgücü Devri 1 Yaş İşgücü hareketliliği ile yaş arasında yönlü ilişki var Yaş ilerledikçe kişilerin hareketlilik eğilimleri. Çünkü genç birey belirli bir süre yatırım yapması karşılığında fayda alabileceği daha uzun bir süreye sahip, ayrıca yaşlılar için işgücü hareketliliğinden kaynaklanan maliyetler daha fazla 1 Yaş Gençlerde, gönüllü olarak hareketlilik de daha., Neden? Gençlerin bütün işler hakkında önceden detaylı ve doğru bgyesa bilgiye sahip olmaması, as, Genç işgücünün işi ve işyerini tanıdıktan sonra yeni ve farklı iş arayışlarına girmesi, Uzun süreli tecrübe gerektirmeyen işlerde talep edilmeleri, Gittikleri yerlere/işlere daha çabuk uyum sağlamaları, Daha. ücretlere çalışmaya razı olmaları, 2 Eğitim Yüksek eğitimli olanlar düşük eğitimli olanlara göre daha, Neden? Daha yüksek eğitim aldıkça işgücü hareketliliği ağı aracılığıyla işgücü piyasaları hakkında daha fazla bilgi sahibi olma Eğitimli işgücünün kendini geliştirme arzusunun yüksekliği, bu durumun kendini geliştirmeyi ya da yeni beceriler kazanmayı; yer, bölge, iş veya meslek değiştirmeyi beraberinde getirmesi 5
2 Eğitim Özellikle coğrafi ve dikey hareketlilik eğitim ve geliştirme faaliyetlerine bağlı ABD de 30 34 34 yaş aralığında ğ olan bireylerden lise/kolej l mezunu olanların eyaletler arasındaki hareketlilik oranları daha. Türkiye de yükseköğrenimli her yüz kişiden 20 si AB ülkelerine hareket etmek istiyor (.) 3 İşsizlik Oranları Emeğin bölgeler arasındaki hareketliliği konusunda.. faktörlerden biri İşsizliğin yüksek olduğu ülkelerde işsizler çalışanlara oranla daha hareketli İşsiz olan bireylerin hareket etme ihtimali diğerlerinden daha 3 İşsizlik Oranları Türkiye de kırsal alanlardan kente olan işgücü hareketliliğinin en önemli nedenlerinden biri Yapılan bir araştırmada bireylerin %40,2 sinin, iş bulmak maksadıyla hareket ettikleri belirlenmiş... 4 Uzaklık Gidilecek mesafenin artmasıyla birlikte işgücü hareketliliği... Çünkü mesafenin artmasıyla birlikte işgücü hareketliliğinin maliyeti. Bilginin daha zor elde edilmesi, ayrılışların neden olduğu manevi maliyet, geri dönüşlerden kaynaklanacak zaman ve para maliyeti 5 Siyasal ve Sosyal Gelişmeler Genel olarak savaşlar ve buna bağlı olarak ortaya çıkan bazı durumlar.., güvenlikle ilgili ili diğer siyasi igelişmeler; l 5 Siyasal ve Sosyal Gelişmeler Nüfus artışının. olması, Tarımsal gelirin yetersiz kalması, Belirli bölgelerde eğitim şartlarının iyi olmaması,.. oranlarının düşüklüğü, Kız kaçırma, kan davaları, başlık parası gibi sosyal uygulama ve olaylar işgücü hareketliliğini etkiler. 6
6 Medeni Durum ve Aile Büyüklüğü Bekar, dul veya boşanmış kişiler.. olanlara göre daha çok hareketli Evli işgücünün yer, bölge veya meslek/iş değiştirmesinden dolayı katlanacakları ekonomik ve sosyal maliyetler daha yüksek Çocuk sayısı ile hareketlilik arasında. yönlü ilişki var 7 İşgücü Devri Çalışanların bir işletmenin kadrosunda istihdam edildikten sonra herhangi bir sebepten dolayı ayrılmaları veya işletmeden uzaklaştırılmaları.. işgören sayısının ortalama işgören sayısına bölünmesi ile hesaplanır Piyasasındaki işgücü hareketlerinin işletme düzeyinde ve mikro açıdan ele alınması... 7 İşgücü Devri İşletmelerin yapısına, işkoluna, işgören sayısına ve işletmenin büyüklüğüne göre değişebilmekle birlikte, belirli bir düzeyin üstünde veya sıfır olmamalı.. En yaygın olduğu yer (2013 yılı için %15,1) ve AB ülkeleri (2008 yılı için ortalama %21) Türkiye için 1980 2000 yılları ortalaması %21 TUİK tarafından için 2009 yılında yapılan bir çalışmada ise %55 Temel amaçlar; İşgücü hareketliliğinin gelişigüzel şekilde olmayıp, gerektiği kadar ve uygun şekilde olmasının sağlanması, Politik, siyasi, hukuki ve iktisaditümgelişmeleretüm göre farklı politikalar uygulanarak işgücü piyasalarına doğrudan ya da dolaylı müdahale edilmesi ve işgücünün. piyasa başarısızlığı ve.. İşgücü Piyasası Düzenlemeleri Aktif İşgücü Piyasası Düzenlemeleri Doğrudan veya dolaylı biçimde istihdam performansını arttırmayı, işgörenlerin nitelik düzeyini geliştirmeyi, işsizlerin iş bulmalarını ve işe yerleştirilmelerini kolaylaştırmayı, bir başka deyişle arttırmayı amaçlayan düzenlemeler (. uygulamalar) Pasif İşgücü Piyasası Düzenlemeleri İş piyasasında gerekli düzenlemelerle dengelerin sağlanamaması durumunda, işgücünün maruz kalacağı zararları ve olumsuz etkileri. edici düzenlemelerdir. (işsizlik sigortası ve yardımlardan oluşan işsizlik ödemeleri ) (. uygulamalar) 1 Tüm işsizlere yönelik uygulanan genel programlar İş aracılığı ve işe yerleştirme hizmeti Aktif İşgücü Piyasası Düzenlemeleri 2 Doğrudan riskli grupta bulunanlara (gençler, özürlüler, kadınlar, yabancılar, yaşlılar ve uzun süreli işsizler) yönelik önlemler Kamu İstihdam Kurumları.. 7
1 Kamu İstihdam Kurumları İşe yerleştirme, bilgilendirme ve. hizmetleri sağlar. İşsizlere işgücü piyasası hakkında bilgi veya finansal teşvikler sağlanarak, iş arama ve bulma sürecininkolaylaştırılması ve işsizlik süresinin.. söz konusudur (iş arama yardımları) Bir tür hizmeti olarak ve ticari bir kâr amacı olmaksızın faaliyet gösterilir. Uluslararası Çalışma Örgütü nün (ILO) 1948 tarih ve 88 sayılı sözleşmesiyle kurulmaları tavsiye edilmiş. 1 Kamu İstihdam Kurumları Türkiye de kamu istihdam kurumlarının işgücü piyasasının düzenlenmesine yönelik politika ve programları; İŞKUR İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulları.. İş Başı Eğitim (Staj) Programları Toplum Yararına Çalışma Programı İşsizlik sigortası fonundan işsizlikle mücadele ve istihdamı arttırıcı çalışmalara yönelik.. ayrılması Mesleki yeterlilik belgesine sahip olanlar ve İŞKUR a kayıtlı olan işsizlerin istihdamı halinde. sürelerinin uzatılması 1 Kamu İstihdam Kurumları Türkiye'de aktif işgücü piyasası programlarının temel yürütücüsü Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) dur. İşe yerleştirme faaliyetleri, işgücü yetiştirme kursları, engelli meslek eğitimi, iş ve meslek danışmanlığı ve yurtdışı işe yerleştirme hizmetleri (.. işgücü piyasası programları) İşsizlik sigortası, kısa çalışma ödemeleri, ücret garanti fonu, özelleştirmeler nedeniyle ödenen iş kaybı tazminatı (... işgücü piyasası düzenlemeleri) 1 Kamu İstihdam Kurumları İŞKUR İstatistikleri Hizmetlerden yararlanmak amacıyla yılında 1,5 milyona yakın kişi başvurmuş (2006 yılında 364 bin, 2013 yılında ise 2,3 milyon) Başvuranlar genelde eğitim seviyesi olanlar, gençler ve nitelik gerektirmeyen mesleğe sahip olanlar İŞKUR a kayıtlı işsizlerin sayısı 2014 yılı için 2,4 milyon (2011 için 1,8 milyon, 2012 için 2,3 milyon, 2013 yılı için 2,6 milyon) 2014 yılı itibariyle İŞKUR kayıtlarında 1,1 milyon açık iş var (ağırlık olarak.. işçisi mesleği) 1 Kamu İstihdam Kurumları İŞKUR İstatistikleri 2013 yılında 671 bin kişi, 2014 yılının ilk sekiz ayında ise yaklaşık 550 bin kişi İŞKUR tarafından bir işe yerleştirilmiş 2014 yılı Ocak Ağustos dönemi itibariyle toplam 19 bin eğitim programı açılmış ve aynı dönem içinde bu programlara toplam 121 bin kişi katılmış 2014 yılı Ocak Ağustos döneminde 327 bin kişinin. ödeneği hak ettiği belirlenmiş 2 Özel İstihdam Kurumları İşe yerleştirme hizmetlerinde kamu istihdam kurumlarının yetersiz kalması sonucunda, yine kamunun gözetim ve denetimi altında faaliyet gösterecek özel istihdam büroları kurulmuş ş (1997 yılında kabul edilen ILO 181 sayılı sözleşme ) Özel hukukun koruması altında ve belirli bir sözleşme çerçevesinde, bir ücret ya da komisyon karşılığında işgücü piyasasında iş arayanlarla, işgücü arayanlar arasında aracılık hizmeti sağlayan, ağırlıklı olarak kâr amacıyla çalışan kuruluşlar (sistemin temel kuralı,. ) 8
ki İstatistikler 2007 yılında toplam 90 bin, 2010 yılında 27 bin, 2011 yılında ise 35 bin kişi bu bürolar aracığıyla işe girmiş.. Toplam işe yerleştirmeler l açısından İŞKUR un. kadar kd yerleştirme yapıyor Türkiye de bugün itibariyle İŞKUR a kayıtlı 316 özel istihdam bürosu faaliyet gösteriyor, şimdiye kadar 234 özel istihdam bürosu da tutunamayarak faaliyetlerine son vermiş İş bulmaya aracılık etmenin haricinde özel istihdam büroları, geçici işgücüne ihtiyaç duyan işletmelere.. sağlayabiliyor ğ y Geçici işçi, özel istihdam bürosu tarafından ihtiyaç duyulan işverenlere geçici olarak kiralanabiliyor, geçici işçilerin ücretlerinin ödenmesinden. sorumlu.. yılında yapılan düzenleme ile özel istihdam bürolarının ülkemizde de mesleki olarak geçici iş ilişkisi kurabilmelerinin yolu açıldı Geçici iş ilişkisi, izin verilen özel istihdam bürosunun bir işverenle geçici işçi sağlama sözleşmesi yaparak bir işçisini geçici olarak bu işverene devri ile kurulur izni sonrası bllb belirli bir süre kısmi süreli çalışmaya geçen kişinin yerine, askere giden kişilerin yerine, Mevsimlik tarım işleri, ev hizmetleri, işletmenin günlük işleri sayılmayan aralıklı yapılan işlerde İSG açısından acil olan işlerde, işletmenin mal ve hizmet üretme kapasitesi olağanüstü şekilde artarsa, dönemsellik arz eden halinde Yapılan sözleşme toplam sekiz ayı geçmemek üzere en fazla yenilenebiliyor Geçici işçi çalıştıran işveren, belirtilen sürenin sonunda aynı iş için.. geçmedikçe dk yeniden geçici işçi çalıştıramıyor Geçici işçi çalıştıran işveren, iş sözleşmesi feshedilen işçisini fesih tarihinden itibaren. geçmeden geçici iş ilişkisi kapsamında çalıştıramaz Geçici işçi, geçici işçi çalıştıran işverenden özel istihdam bürosunun hizmet bedeline mahsup edilmek üzere avans veya borç alamaz ÖZEL İSTİHDAM BÜROSU Y X.. İŞVEREN İLİŞKİ X: İşveren ile. sözleşmesi yapılır (sözleşmenin başlangıç ve bitiş tarihi, işin niteliği, özel istihdam bürosunun hizmet bedeli, varsa geçici işçi çalıştıran işverenin ve özel istihdam bürosunun özel yükümlülükleri vb.) İLİŞKİ Y: Asıl işveren.., geçici işçi ile iş sözleşmesi yapılır (işçinin ne kadar süre içerisinde işe çağrılmazsa haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebileceği vb.) İLİŞKİ Z: verme yetkisine sahiptir, işyerindeki açık iş pozisyonlarını geçici işçisine bildirecek, iş kazası ve meslek hastalıkları durumlarını büroya ve ilgili kurumlara iletecek, gerekli eğitimleri geçici işçilere de verecek, diğer işçilerle aynı çalışma ortamını sağlayacak Z Sözleşmede belirtilen sürenin dolmasına rağmen geçici iş ilişkisinin devam etmesi hâlinde, geçici işçi çalıştıran işveren ile işçi arasında sözleşmenin sona erme tarihinden itibaren belirsiz süreli iş sözleşmesi kurulmuş sayılıyor Bu durumda özel istihdam bürosu işçinin geçici iş ilişkisinden kaynaklanan ücretinden, işçiyi gözetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden sözleşme süresiyle sınırlı olmak üzere sorumlu Geçici işçi, işyerine ve işe ilişkin olmak kaydıyla kusuru ile neden olduğu zarardan,... karşı sorumlu 9