Uluslararas Spor Bilimleri Dergisi / Cilt: 2 Say :2 Journal of International Sport Sciences / Volume: 2 Issue: 2 2016 www.sportresearches.com EGZERS ZE GÜDÜLENMEYE ETK EDEN UNSURLARIN KURAMSAL AÇIDAN DE ERLEND LMES THEORICAL ASSESSMENT OF THE FACTORS AFFECTING THE EXERCISE MOTIVATION 1 Meriç ERASLAN*, akir BEZC, Mustafa ALTINKÖK 1 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Beden E itimi ve Spor Yüksekokulu, Spor Yöneticili i Bölümü, Burdur, Türkiye 2 Karabük Üniversitesi, Beden E itimi ve Spor Yüksekokulu, Beden E itimi ve Spor Ö retmenli i Bölümü, Karabük, Türkiye 3 Akdeniz Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Beden E itimi ve Spor Ö retmenli i Bölümü, Antalya, Türkiye *mericeraslan@mehmetakif.edu.tr ÖZET Egzersize kat n fiziksel, metabolik ve psikolojik sa k üzerine birçok olumlu etkisi bulunmakta olup, insanlar n egzersize yönelmelerine etki eden birçok unsur bulunmaktad r. Bu unsurlardan birisi de güdülenmedir. Çünkü güdülenme insan davran lar na yön veren bir unsurdur. Egzersize kat m konusunda yeterli motivasyon düzeyine ula bireyler egzersize kat m konusunda daha istekli olmaktad rlar. Performans sporu aç ndan ele al nd zaman yüksek motivasyon sportif ba ar n anahtar olarak nitelendirilmektedir. Dolay yla toplumun hareketsiz ya am tarz ndan uzakla mas ve egzersize kat mlar n sa lanmas için egzersize yönelik güdülenme düzeylerinin artt lmas oldukça önemlidir. Bu noktada öncelikli olarak egzersiz güdülenmesini etkileyen unsurlar n iyi bilinmesi gerekmektedir. Egzersiz güdülenmesine etki eden unsurlar literatürde uzun llard r çal lmaktad r. Yap lan ara rmalar neticesinde egzersiz güdülenmesine yönelik baz kuramsal yakla mlar geli tirilmi tir. Yap lan bu ara rmada literatürde egzersiz güdülenmesine yönelik geli tirilen yakla mlar n aç klanmas amaçlanm r. Anahtar kelimeler: Egzersiz, fiziksel aktivite, güdülenme ABSTRACT Exercise participation has many positive effects on physical, metabolic, and psychological health, and there are many factors that affect people's exhaustion. One of these elements is motivation. Because motivation is an element that directs human behaviour. Individuals who have reached sufficient level of motivation to participate in the exercise are more eager to participate in exercise. When it comes to performance sports, high motivation is described as the key to sporting success. Therefore, it is very important to increase the level of motivation towards exhalation in order for the society to move away from the still life style and to provide participation to the exercise. At this point, the factors that affect the motivation of exercise should be well known. Factors affecting exercise motivation have been studied in the literature for many years. Some theoretical approaches to exercise motivation have been developed as a result of researches made. In this research, it is aimed to explain the approaches developed for exercise motivation in the literature. Keywords: Exercise, physical activity, motivation JEL CODE: L83 Egzersize kat n insan ya am nda önemli bir yeri vard r. Egzersiz sayesinde insanlar n ya am kaliteleri artmakta ve toplumlar n genel sa k düzeyleri geli mektedir. Bunun yan nda egzersize kat n fiziksel, zihinsel, motorsal ve sosyal yönlerden de sa k kalitesini artt rd bilinmektedir. Son y llarda küresel anlamda hareketsiz ya am tarz ndan kaynaklanan sa k sorunlar n en aza indirgenmesinde de egzersize kat n önemli bir yere sahip oldu u belirtilmektedir. Bu durum insanlar n egzersize kat mlar etkileyen unsurlar ele al nd ara rmalar n artmas na zemin haz rlam r. Psikoloji ile spor ve egzersiz psikolojisi alan nda güdülenmeyi anlama ve güdülenme düzeyini 1
de tirmenin popüler bir konu haline gelmesine katk sa lam r (Roberts ve ark., 2007). Bu kapsamda egzersiz güdülenmesine etki eden içsel ve d sal motivasyon unsurlar n yan nda son y llarda egzersiz güdülenmesi üzerine yap lan ara rmalarda iki önemli kuram üzerinde yo unla ld görülmektedir. Söz konusu kuramlar Hür irade kuram ve Ba ar hedefi yakla kuram r (Çetinkalp ve ark., 2011). Hür irade kuram ile ba ar hedefi yakla kuramlar temel olarak sporcular n ba ar güdülerinin ve ba ar hedeflerinin incelenmesinde kl kla kullan lmaktad r. Sporcularda güdülenmenin ba ar ve ba ar zl k üzerinde belirleyici olmas, sporcular n farkl ortamlarda farkl davran lar sergilemeleri ve sporcular n spor etkinliklerine hangi amaçlarla kat ld klar n merak edilmesi ara rmac lar n söz konusu kuramlar geli tirmelerine zemin haz rlam r (Alt nay, 2015). Literatürde egzersiz güdülenmesine yönelik geli tirilen kuramlar n ba nda hür irade kuram, ba ar hedefi kuram ve ba ar güdülenmesi kuram gelmektedir. Egzersiz güdülenmesine yönelik ortaya at lan söz konusu kuramlara ili kin genel bilgiler a da ayr nt olarak sunulmu tur. Hür rade Hür irade kuram insanlar n motivasyon düzeylerine göre sergiledikleri davran lar aç klamaya çal an bir motivasyon kuram r (Hagger & Chatzisarantis, 2008; Wilson & Rodgers, 2002). Bunun yan nda hür irade kuram insanlar n kendi seçtikleri egzersiz faaliyetlerine kat lmalar ve kat ld klar egzersiz faaliyetlerinden memnuniyet duymalar ifade etmektedir. Hür irade kuram na göre insanlar n tatmin edilmeyi bekleyen baz gereksinimleri bulunmakta olup, insanlar n aktivitelere kat lmalar n temelinde söz konusu gereksinimleri doyurma amaçlar yatmaktad r (Vallerand, 2007). Hür irade kuram nda güdülenme bireyin kendi iradesine ba olarak hareket edebilmesiyle yak ndan ili kilidir (Erdem, 2008). Bu nedenle sadece egzersize kat m noktas nda de il, ayn zamanda serbest zaman etkinliklerine kat m konusunda da hür irade kuram önemli bir belirleyicidir (Standage ve ark., 2003). Hür irade kuram 5 mini kuramdan olu maktad r. Söz konusu kuramlar ekil 1 de gösterilmi tir (Ada, 2011). Hür rade Bilimsel De erlendirme Organizmik Bütünle me Nedensellik Yönelimi Temel Psikolojik htiyaçlar Hedef çerikleri ekil 1. Hür irade kuram olu turan di er kuramlar Hür irade kuram meydana getiren mini teorilerden bili sel de erlendirme teorisi sosyal unsurlar n içsel güdülenme üzerindeki etkilerini ön plana ç kartmaktad r. Organizmik içselle tirme teorisi, içselle tirme konseptinin özellikle d sal güdülenmenin geli imini ön plana ç kartmaktad r. Nedensellik yönelimleri teorisi, insanlar n sahip olduklar hür iradelerini destekleyecek biçimde özgür irade davran lar na ve çevreye yönelimleri konusundaki bireysel farkl klar öne ç karmaktad r. Temel ihtiyaçlar teorisi ise temel ihtiyaçlar ele alarak bu kavram n psikolojik iyi olma ve psikolojik sa k üzerindeki etkilerini incelemektedir. Söz konusu kuramlar n bir araya gelmesi hür irade kuram meydana getirmektedir (Erdem, 2008). 2
Hür irade kuram na göre insanlar ihtiyaçlar doyururken yöneldikleri davran lar düzenleyen baz bili sel süreçler bulunmaktad r. Di er bir deyi le hür irade kuram nda sergilenen her davran n alt nda yatan farkl bir bili sel form bulunmaktad r. Söz konusu bili sel formlar içsel ve d sal düzenleme olarak ikiye ayr lmaktad r. D sal düzenlemede bireyin sergileyece i davran d sal bir arta veya gereksinime ba olarak ortaya kmaktad r. çsel düzenleme de ise bireyin sergiledi i davran herhangi bir d sal unsura ba olmadan ortaya ç kmaktad r (Ingledew ve ark., 2004). Hür irade kuram d faktörlerin içsel motivasyonu baz aç lardan etkiledi i görü ünü öne sürmektedir. Burada ifade edilmeye çal lan d faktörlerin ba nda antrenör davran lar gelmektedir. Nitekim yap lan ara rma bulgular antrenör davran lar n sporcular n içsel motivasyon düzeylerini etkileyen bir unsur oldu unu ortaya koymaktad r (Hollembeak & Amorose, 2005). Hür irade kuram na göre egzersize güdülenme düzeyi dü ük olan ki ilerde motivasyon kayb ortaya ç kmaktad r. Motivasyon kayb ortaya ç kan insanlar kat ld klar aktivitelerde kendilerini beceriksiz hissetme ve beklentilerini kontrol edememe e ilimi içine girmektedirler. Ayr ca bireyin içsel ve d sal motivasyon düzeyinin dü ük olmas aktivitelere amaçs z olarak yönelmelerine zemin haz rlamaktad r (Vallerand, 2007). Ba ar Hedefi Ba ar hedefi kuram e itim psikolojisinde oldu u gibi spor psikolojisi alan nda da üzerinde kl kla durulan konular aras nda yer almaktad r (Jarvis, 2006). Ba ar hedefi kuram literatürde hedefi gerçekle tirme kuram olarak da bilinmektedir. ba ar hedefi kuram temel olarak sporcunun ba ar de erlendirmek için ba ar hedeflerini belirlemesini öngörmektedir. Bu kurama göre, iki sporcunun elde etti i ba ar ayn düzeyde olsa da ortaya koyacaklar tepkiler birbirinden farkl olmaktad r. Örne in, bir sporcu birinci olduktan sonra elde etti i dereceden memnun iken, farkl bir sporcu müsabakay kazansa bile di er rakiplerinin elde etti i dereceleri de de erlendirmektedir (Do an, 2005). Farkl bir spor dal nda örnek vermek gerekirse, bir sporcu s kla yüksek atlama dünya rekorunu geçmeyi amaçlarken, di er sporcu rekorun daha alt nda bulunan kendi en iyi derecesini geçmeyi amaçlamaktad r. Söz konusu durumda, bir sporcu için dünya rekorunu k rmak ba ar say rken, di er sporcu için kendi en iyi derecesini yapabilmek ba ar olarak kabul edilmektedir. Dolay yla ba ar hedefi kuram nda ba ar standard n bireye göre farkl la söylenebilir (Ar, 2008). Ba ar hedefi kuram n sporcular n motivasyon düzeylerinin artmas na katk sa lad belirtilmekte olup, görev ve ego yöneliminin aras nda baz farkl klar bulundu u ifade edilmektedir. Görev ve ego yönelimi aras ndaki farkl klar Tablo 1 de sunulmu tur (Jarvis, 2006). Tablo 1. Görev ve ego yönelimli sporcular n kar la lmas Sporcu Türü Ba ar kriteri Ba ar nedeni Ego yönelimli sporcu Görev yönelimli sporcu Ba kalar ile yaslama Eski bireysel ba ar lar ans ve do al yetenekleri Uygulama ve becerilerini geli tirme Zorluk ve hatalara kar yakla Aldatma Dirençli 3
Tablo 1 de görüldü ü gibi sporcular n elde ettikleri derecelere veya ortaya koyduklar performanslara göre sahip olduklar psikolojik özellikler birbirinden farkl olmaktad r. Bunun temelinde sporcular n ba ar hedeflerinin birbirinden farkl olmas yatmaktad r. Ba ar hedefi kuram na göre hedef yöneliminde görev ve ego yönelimi olmak üzere iki yakla m bulunmaktad r (Boixados ve ark., 2004; Do an, 2005). Görev Yönelimi Görev ile ili kili olan hedef yöneliminde ki i geçmi teki performans standard ve beceri düzeyini kar la rma yoluna gitmektedir. Böylece ki i bilgi ve yeteneklerini geli tirerek kendisinden ho nut olma düzeyini artt rmaktad r. Görev yöneliminde temel sorun ki inin sahip oldu u bilgi, beceri ve yetene ini geli tirerek kendilik imgesi yakalamak oldu u için, birey sadece müsabakalarda de il, ayn zamanda antrenmanlarda da elinden gelenin en iyisini yapmaya çal maktad r (Alt nta, 2015). Yukar da yer alan bilgilerden de anla laca gibi görev yönelimi yüksek olan sporcular hedeflerini sahip olduklar performansa göre belirlemektedirler. Görev yönelimi yüksek olan sporcular kendi performanslar ba ka sporcular n performanslar ile k yaslama gere i duymazlar. Benzer ekilde görev yönelimi yüksek olan sporcular rakiplerinin kim oldu unu fazla önemsemezler. Sahip olduklar performans düzeyini artt rd kça kendilerini ba ar olarak görürler (Do an, 2005). Literatürde yer alan ara rmalar görev yönelimi yüksek olan sporcular n ba ar düzeylerinin de yüksek oldu unu ortaya koymaktad r (Wang ve ark., 2002). Görev yönelimli sporcular yapt klar aktivitelerden zevk ald klar gibi, kendilerine verilen görevlerde kar la klar sorunlarla mücadele etme konusunda da srarc olmaktad rlar (Cumming ve ark., 2008) Görev yöneliminde ödüllendirme yap lmas ve performans n vurgulanmas söz konusudur. Tak m sporlar aç ndan de erlendirildi i zaman oyuncular tak m içerisinde önemli bir role sahip olduklar hissederler. Tak m içerisinde sporcular n birlikte çal ma duygular geli mektedir. Çünkü görev yönelimine sahip oyunculardan olu an bir tak mda bir oyuncu di er oyuncunun eksiklerini düzeltme yoluna gitmekte, ayr ca her oyuncu sahip oldu u bireysel performans geli tirmeye çal maktad r (Alt nta, 2015). Ego Yönelimi Ego yöneliminin temelinde sporcunun sahip oldu u üstün yetenekleri kan tlama dü üncesi yatmakta olup, ego yönelimli sporcular n temel amaçlar en az çaba ile rakibini yenmek veya yar may kazanmakt r. Ego yöneliminde kaybetme ya da ba ar olabilme temel bir güdülenme etkeni olarak de erlendirilmektedir. Ego yöneliminde ba ar sporcunun yapabildi i en iyi performans olarak de erlendirilmektedir. Ba ar zl k ise ba ar dan daha az bir performans olarak ele al nmaktad r (Alt nta, 2015). Ego yönelimi yüksek olan sporcular genellikle ilgilendikleri spor dallar nda üst düzey motivasyona sahiptirler (Cumming ve ark., 2008; Wang ve ark., 2002). Bunun yan nda ego yönelimli sporcularda ba ar kriterleri aras nda rakiplerin yeteneklerini de erlendirme önemli bir yer tutmaktad r (Do an, 2005). Ego ile hedef yöneliminde sporcular rakiplerinin veya kendi tak m arkada lar n yeteneklerini belli bir standart olarak kullanmaktad r. Bundan dolay sporcu hem rakip tak m hem de kendi tak m arkada lar nda üstün oldu u zaman kendinden ho nut olmaktad r. Ego ile hedef yöneliminde tan nm k, a k duygular ve üstünlük olgusu ön plana ç kmakta olup, hedef yöneliminde itici güç olmaktad r. Ego ile hedef yönelimi genellikle beceri düzeyi yeterince geli memi, belirli seviyede görevle ili kili hedef yönelimine sahip ki ilerde s kl kla görülmektedir. Örne in; bir müsabakada 2 gol atm olan bir futbolcunun farkl bir 4
müsabakada 3 gol atmak istemesi sonuçtan ziyade sürece yönelik bir amaçt r. Bu davran türü sporcunun görev yönelimli oldu unu göstermektedir. Buna kar k bir futbolcu di er tak m arkada n att gol say ndan daha fazla gol atmak istiyorsa bu durum sporcunun ego yönelimli oldu unu göstermektedir (Alt nta, 2015). Ego yönelimi yüksek olan sporcular kendi performanslar de erlendirirken ba ka sporcular n ve rakiplerin performanslar göz önünde bulundurduklar için (Wang ve di erleri, 2002), baz olumlu ve olumsuz sonuçlar ortaya ç kabilmektedir. Örne in; performans dikkate ald di er oyuncu ba ar z bir performans durumuna sahip ise oyuncu benim sonum da onun gibi olacak eklinde olumsuz dü üncelere kap labilmektedir. Bu nedenle sporcunun kendisini ba kalar ile k yaslamas her zaman performans n artmas için motive olmas sa lamamaktad r. Buna kar k sporcu performans de erlendirdi i oyuncular temel alarak yeni hedefler çizebiliyor ve güdülenebiliyorsa performans n artmas beklenmektedir. Ego yönelimi sporcunun ki isel performans olumlu yönde etkilese de tak m performans üzerinde her zaman önemli bir belirleyici olmamaktad r. Bundan dolay ego yöneliminin tak m uyumu ile birle medi i zaman müsabaka performans olumsuz yönde etkilemesi muhtemel bir sonuçtur (Alt nta, 2015). Ego yöneliminin zemin haz rlad olumsuz durumlardan birisi de sporcular n kendi yeteneklerine a güvenmelerine ba olarak spor ortam nda uyulmas gereken baz kurallar ihlal etmeleridir. Yap lan bir ara rmada futbolcular n ego yönelim düzeylerine göre sportmenlik d davran lar sergileme düzeylerinin incelenmesi amaçlanm r. Ara rma kapsam nda ego yönelimi yüksek olan futbolcular n amaçlar na ula mak ad na daha fazla kural ihlali ve hakemleri aldat hareketlere ba vurduklar, bu kapsamda yüksek düzeyde sportmenlik d davran sergiledikleri tespit edilmi tir. Ayn çal mada ego yönelimli futbolcular ile k yasland zaman görev yönelimli futbolcular n kurallara daha fazla uyma iliminde olduklar ve sportmenlik d davran sergileme düzeylerinin daha dü ük oldu u tespit edilmi tir (Lemyre ve ark., 2002). Duda ve arkada lar (1991) taraf ndan yap lan di er bir ara rmada görev yönelimi dü ük ego yönelimi ise yüksek olan oyuncular n sportmenlik davran lar sergileme düzeylerinin yüksek oldu u tespit edilmi tir. ayn ara rmada sporcular n ego yönelimi yüksek olan sporcular n sportmenlik d davran lar sergileme kl klar n cinsiyete göre anlaml farkl k göstermedi i belirlenmi tir. Boixados ve arkada lar (2004) taraf ndan futbolcular üzerinde yap lan benzer bir ara rmada ego ve görev yönelimli futbolcular n müsabakalarda sert oyun oynama düzeylerinin incelenmesi amaçlanm r. Ara rmada ego yönelimi yüksek olan futbolcular n görev yönelimi yüksek olan futbolculara k yasla müsabakada daha sert (kaba) oyun anlay na sahip olduklar tespit edilmi tir. Ba ar Güdülenmesi Spor bilimleri alan nda teknolojik geli meler, sporun multidisipliner bir bran oldu unu göz önüne sermeye, fark ndal k yaratmaya ba lam r. Spor bilimleri alan ndaki disiplinden biri olan spor psikolojisi; sporda ba ar güdülenmesi ba alt nda sportif davran n yap inceleyen aland r (Kay usuz, Körmükçü & Adal, 2016). Ba ar güdüsü ba ar gereksiniminden kaynaklanan bir olgu olup (Selçuk, 2008), ba ar güdülenmesi bireyin belli bir konuya ili kin ba ar beklenti düzeyini içermektedir (Topses, 2003). Ba ar güdülenmesi kuram nda sporcular n sahip olduklar içsel motivasyon düzeyi ba ar için önemli bir unsurdur. Bunun yan nda ba ar güdülenmesinde ba ar zl ktan kaç nma dü üncesi de ön plandad r. Bu nedenle spor ortam nda bir ki i kar la görevde ba ar z olmamak için motivasyon düzeyini artt rmaktad r. Di er bir ifade ile ba ar z olma güdüsü bireyin ba arma güdüsünün artmas na katk sa lamaktad r. Dolay yla McClelland ve Atkinson taraf ndan 5
geli tirilen bu kuramda ba ar güdülenmesi iki parametreye ba olarak ekillenmektedir. Buna göre; Ba ar motivasyonu = ba arma iste i ba ar zl k korkusu eklinde aç klanmaktad r (Jarvis, 2006). Ba ar güdülenmesi ile yo un olarak ilgilenen ilk bilim adamlar David McClelland ve John Atkinson dur. Ba ar güdülenmesi kuram ba ar olabilmenin ödül kazanmaktan daha önemli oldu u görü ünü ileri sürmektedir. Ba ar güdülenmesinin temelini iki yakla m olu turmaktad r. Baz psikologlar ba ar güdülenmesini insanlar n sabit, bilinçsiz ve az sahip olduklar güdülenme oldu unu savunmaktad rlar. Yüksek ba ar güdülenmesinin temelini genellikle içinde bulunulan aile ve ya an lan kültürel çevre olu turmaktad r. Gerçekle tirdikleri i lerde çevresinin önemli bir etkisinin oldu unu gören, bunun yan nda iyi bir performans nas l tan yaca ö retilen çocuklar n üstün olma iste i ile büyümeleri muhtemel bir sonuçtur (Yap & Yap, 2010). Ba ar güdülenmesini tetikleyen birçok unsur bulunmakta olup, ba ar güdüsünün kayna belirlemeye yönelik birçok ara rman n sonuçsuz kald belirtilmektedir. Çünkü ba ar güdüsü birçok de kenden etkilenmektedir. Ba arma güdüsünü tetikleyen unsurlar içerisinde özellikle ba ms z olma içgüdüsünün önemli bir yere sahip oldu u bilinmektedir. Di er taraftan, yap lan ara rmalarda ba ar güdülenmesi üzerinde kültürel unsurlar n büyük bir rolü oldu u vurgulanmaktad r. Rekabetin ve bireysel farkl klar n ön planda oldu u toplumlarda bireyler ba arma ihtiyac daha fazla hissetmektedirler. Örne in; Amerikan kültürü bireylerin daima kazanmalar üzerine kurulmu tur. Dolay yla böyle bir kültürde ayakta kalabilmek için ba ar olmak ön ko uldur. Ba ar z olmak ise yok olmay beraberinde getirmektedir. Do u kültüründe ise toplumlar n üzerinde durduklar konular n ba nda sosyal normlara uyulmas gelmektedir. Bu toplumlarda dirlik ve düzen olgular insanlar n bireysel ç karlar n önünde gelmektedir. Bu nedenle toplum içerisinde bireyselle meye yer verilmez ve bireyselle me bast r. Bu kapsamda bat toplumlar ile k yasland zaman do u toplumlar nda birey ba ar gereksiniminden ziyade, kabul ve sosyal onay gibi kavramlar önemsemek durumundad r (Ar, 2008). nsanlar n ba ar güdülenmeleri üzerinde etkili olan faktörlerden birisi de zekâ düzeyidir. Literatürde de zekâ ile ba ar güdüsünün sürekli etkile im halinde oldu u belirtilmektedir. Yap lan ara rmalarda zekâ ile ba ar güdülenmesi aras nda 0,40 düzeyinde anlaml bir korelasyon bulundu u tespit edilmi tir. Bunun yan nda parlak zekâl insanlar n zor i lemleri daha çekici bulduklar rapor edilmi tir. Ba ar güdülenmesini etkileyen di er bir unsur ise riske girme becerisidir. Baz durumlarda ba ar güdüsü artt kça ki inin ba ar ya ula ma olas azalmaktad r. Böyle bir durum, bireyin ba ar olma veya ba ar z olma aras nda git gel ya amas na neden olmaktad r. Yap lan ara rmalarda yüksek ba ar ihtiyac olan insanlar n herkesin yapabildi i basit i leri çekici bulmad klar tespit edilmi tir. Di er taraftan ba ar güdüsü yüksek olan bireyler zor i lere de yönelmemektedirler. Çünkü zor i leri ba aramama riski söz konusudur. Bu nedenle ba ar güdülenmesi yüksek olan insanlar ba ar zl k olas dü ük olan orta düzeyde hedeflerin pe inden ko ma e ilimindedirler (Ar, 2008). Ba ar güdüsünü etkileyen demografik özelliklerin ba nda ise cinsiyet gelmektedir. Abrahamsen ve arkada lar (2008) taraf ndan gerçekle tirilen milli tak m düzeyinde elit sporcularda ba ar güdülenmesinin cinsiyete göre kar la lmas amaçlanm r. Ara rmada kad n ve erkek sporcular n ba ar güdülenmeleri ve motivasyon alg lar n benzer düzeyde oldu u belirlenmi, buna kar k erkek sporcular ile kar la ld zaman kad n sporcular n 6
performans kayg lar n, konsantrasyon bozukluklar n ve somatik kayg düzeylerinin daha yüksek oldu u sonucuna ula lm r. Sonuç Egzersize kat m konusunda güdülenmenin önemli bir yere sahip oldu u görülmektedir. Egzersiz güdülenmesinde hür irade kuram insanlar n egzersizden beklentilerini doyurmak amac yla egzersize yöneldikleri görü ünü savunmaktad r. Bu kurama göre insanlar beklentilerini kar lad klar sürece egzersize kat lma e ilimindedirler. Ba ar hedefi kuram egzersize kat n yan nda elit düzeyde sporcular n s kl kla kulland klar motivasyon süreçleri üzerinde yo unla r. Bu teoriye göre insanlar kendi performanslar geli tirmek amac yla görev yönelimli olarak spora kat lmaktad rlar. Yine ba ar hedefi kuram na göre insanlar di er ki ilerin performanslar ndan daha iyi bir performans sergilemek amac yla ego yönelimli olarak spor yapmaktad rlar. Ba ar güdülenmesi kuram nda ise insanlar n ba arma arzular ve ba ar zl k korkular göz önünde bulundurarak egzersize yönelmeleri söz konusudur. Ba ar güdülenmesi kuram nda bireyin egzersize yönelmesine etki eden içsel ve sal güdülenme araçlar bulunmaktad r. KAYNAKLAR Abraham, F.E., Roberts, G.C., & Pensgaard, A.M. (2008). Achievement goals and gender effects on multidimensional anxiety in national elite sport. Psychology of Sport and Exercise, 9, 449-464. Ada, E.N. (2011). Beden e itimi derslerinde güdüsel iklim ve güdülenmenin optimal performans duygu durumu üzerindeki etkisinin incelenmesi. Doktora tezi. Ege Üniversitesi Sa k Bilimleri Enstitüsü. zmir. Alt nta, A., Kelecek, S., & A, F.H. (2013). Elit sporcularda durumsal güdülenme ve optimal performans duygu durumu aras ndaki ili ki. Pamukkale Journal of Sport Sciences, 4(özel say ), 14-21. Ar, R. (2008). itim psikolojisi. 4. Bask. Ankara: Nobel Yay n Da m. Boixados, M., Cruz, J., Torregrosa, M., & Valiente, L. (2004). Relationships among motivational climate, satisfaction, perceived ability, and fair play attitudes in young soccer players. Journal of Applied Sport Psychology, 16(4), 301-317. Cumming, S.P., Smith, R.E., Smoll, F.L., Standage, M., & Grossbard, J.R. (2008). Development and validation of the achievement goal scale for youth sports. Psychology of Sport and Exercise, 9, 686-703. Çetinkalp, Z.K., Ada, E.N.D., & Dinç, Z. (2011). Durumsal güdülenme düzeyi ve ba ar alg aras ndaki ili ki: tak m sporlar üzerinde bir çal ma. Selçuk Üniversitesi Beden E itimi ve Spor Bilim Dergisi, 13(3), 305-310. Do an, O. (2005). Spor psikolojisi. 2. Bask. Adana: Nobel Kitabevi. Duda, J. L., Olson, L. K., & Templin, T. J. (1991). The relationship of task and ego orientation to sportsmanship attitudes and the perceived legitimacy of injurious acts. Research quarterly for exercise and sport, 62(1), 79-87. Erdem, M. (2008). Amerikan futbolu sporcular nda sporda güdülenme ölçe i nin geli tirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sa k Bilimleri Enstitüsü. Ankara. Hagger, M., & Chatzisarantis, N. (2008). Self-determination theory and the psychology of exercise. International Review of Sport and Exercise Psychology, 1(1), 79-103. Hollembeak, J., & Amorose, A.J. (2005). Perceived coaching behaviors and college athletes' intrinsic motivation: A test of self- determination theory. Journal of Applied Sport Psychology, 17, 20-36. 7
Ingledew, D.K., Markland, D., & Sheppard, K.E. (2004). Personality and self-determination of exercise behaviour. Personality and Individual Differences, 36, 1921-1932. Jarvis, M. (2006). Sport psychology. USA: Routledge. Kay usuz,., Körmükçü, Y., & Adal, H. (2016). Beden e itimi ve spor yüksekokulu rencilerinin ya am doyum durumlar ile sporda görev ve ego yönelimi durumlar n baz de kenler taraf ndan incelenmesi. International Journal of Science Culture and Sport, 4(3), 852-863. Lemyre, P.N., Roberts, G.C., & Ommundsen, Y. (2002). Achievement goal orientations, perceived ability, and sportspersonship in youth soccer. Journal of Applied Sport Psychology, 14(2), 120-136. Roberts, G.C., Treasure, D.C., Conroy, D.E. (2007). Understanding the dynamics of motivation in sport and physical activity. Gershon Tenenbaum, Robert C. Eklund (Ed.). Handbook of sport psychology (ss. 3-30). 3. Edition. Canada: John Wiley & Sons. Selçuk, Z. (2008). itim psikolojisi. 15. Bask. Ankara: Nobel Yay n Da m. Standage, M., Duda, J.L., Ntoumanis, N. (2003). A Model of contextual motivation in physical education: using constructs from self-determination and achievement goal theories to predict physical activity ntentions. Journal of Educational Psychology, 95(1), 97-110. Topses, G. (2003). Geli im ve ö renme psikolojisi. 1. Bask. Ankara: Nobel Yay n Da m. Vallerand, R.J. (2007). Intrinsic and extrinsic motivation in sport and physical activity. Gershon Tenenbaum, Robert C. Eklund (Ed.). handbook of Sport Psychology (ss. 59-83). 3. Edition. Canada: John Wiley & Sons. Wang, C. K. J., Chatzisarantis, N. L., Spray, C. M., Biddle, S. J. (2002). Achievement goal profiles in school physical education: Differences in self-determination, sport ability beliefs, and physical activity. British Journal of Educational Psychology, 72, 433-445. Wilson, P. M., Rodgers, W. M. (2002). The relationship between exercise motives and physical self-esteem in female exercise participants: An application of selfdetermination theory. Journal of Applied Biobehavioral Research, 7(1), 30-43. Yap,., Yap, M. (2010). itim psikolojisi. 2. Bask. Ankara: An Yay nc k. EXTENDED ABSTRACT The concept of sport is often used in the same sense as exercise and physical activity concepts. However, there are some features that separate the concepts from each other. In general, physical activity means implementing a move resulting in energy expenditure. In other words, if a person performs any bodily activity outside of resting states, he / she has performed physical activity (Hekim, 2014). Physical activity and exercise concepts also have different characteristics. Physical activity arises from body activities which result in energy expenditure beyond resting state, which is produced by the contraction of skeletal muscles. Exercise is considered as a subclass of physical activity. Accordingly, exercise is defined as a set of activities aimed at the development of structured, planned, physical fitness or other physical elements (Özer, 2006). Sport activities, which have an important place in the prevention of psychological problems, play a key role in the protection of mental health. Research in the literature suggests that participation in sport and physical activity has a positive impact on mental health and depression. Research findings indicate that depression is less frequent in sporting individuals (Arslan et al., 2011), while participation in sport contributes to reduce the depression (McKercher et al., 2009). Besides, it is stated that participation to exercise is beneficial also in terms of physical health and psycho-motor development. It is emphasized that participation to exercise is an important factor in improving community health. 8
Psychological factors that affect participation in exercise, which have an important place in human life, are motivation at the beginning. Because motivation directly affects people's behavior in daily life as well as participation in exercise. This contributed to the development of theoretical approaches to exercise motivation in the literature. At the beginning of the basic theories developed for exercise motivation are the theory of achievement goal and the theory of achievement motivation. The theory of free will (Hagger and Chatzisarantis, 2008), which attempts to explain the behavior of people according to their level of motivation, implies that people participate in their own chosen exercise activities and are happy with their exercise activities. According to this constitution, people have certain needs to be satisfied, and the basis of their participation in activities lies in their fulfilling needs (Vallerand, 2007: 60). In free will theory there are some cognitive processes that regulate the behaviours that people lead while satisfying their needs. In other words, there is a different cognitive form underlying all the behaviours exhibited in free will theory. These cognitive forms are divided into internal and external regulations. The behaviour that the individual exhibits in external regulation arises due to an external circumstance or requirement. In the inner regulation, the behaviour that the individual exhibits does not depend on any external factor (Ingledew et al., 2004: 1923). On the other hand, it is stated that some external factors in the theory of free will affect internal motivation in some ways. At the beginning of these external factors are trainer behaviors. In a research conducted, it has been found that coach behavior is an element that affects athletes' internal motivation levels (Hollembeak and Amorose, 2005: 20). In the literature, success target theory, also known as goal achievement theory, basically predicts achievement goals to assess the athlete's success. According to the theory of accomplishing the goal, the achievements achieved by the two athletes are at the same level, but the reactions they produce are different. For example, while an athlete is satisfied with the result he / she has achieved, another athlete evaluates the ratings obtained by other athletes after even winning first place (Do an, 2005: 65). For example, another athlete is aiming to pass a pole-jumping world record while the other athlete is aiming to cross his own best record below the record. In this case, while breaking a world record for an athlete is considered a success, it is considered a success for the other athlete to make his or her best rating. In this context, it can be said that the achievement standard differs according to the individual in the achievement goal theory (Ar, 2008: 299). Achievement motivation involves the expectation level of success for a particular subject (Topses, 2003: 256). David McClelland and John Atkinson are among the first scientists to deal intensively with success motivation. Success according to the motivation theory is more important than winning a prize. There are two approaches to the source of achievement motivation. Some psychologists argue that success motivation is a phenomenon in which people have fixed, unconscious, and little. The source of high achievement motivation is thought to originate from the family and the cultural landscape in general. The children who see what they do as an important effect of their environment in their work, and how they are taught how to recognize good performance, are likely to grow up with their desire to be superior (Yap and Yap, 2010: 218). In the theory of achievement motivation, the inner motivation level of the athletes is an important factor for success. On the other hand, in the sense of success motivation, the concept of avoidance from failure is also the front plan. For this reason, a person in the sport environment is increasing the level of motivation to not fail in his or her job. In other words, the motivation to fail contributes to the individual's ability to achieve success. Thus, in this theory developed by McClelland and Atkinson, motivation for success is shaped by two parameters. According to this; "Success motivation = desire to achieve - fear of failure" (Jarvis, 2006: 141). 9
There are many factors that trigger success motivation. However, it is stated that many researches to determine the source of success achievement have failed. Because success motivation is influenced by many parameters. Among the elements that trigger the achievement motive, it is known that the instinct for independence is especially important. On the other hand, it is emphasized that cultural factors have a big role on motivation for success in the researches. They feel more need for individuals to achieve success in society where competition and individual differences are front-line. For example; American culture is always based on individual gains. Therefore, being successful in surviving in such a culture is a prerequisite. Failure brings with it destruction. In the eastern culture, social norms are followed at the beginning of the issues that the societies emphasize. In these societies, the events of peace and harmony come before the individual interests of the people. For this reason, individualization is not included in the society and individualization is suppressed. In this context, when compared to western societies, individuals in eastern societies have to consider concepts such as acceptance and social approval rather than the need for success (Ar, 2008: 301). As can be understood from the above theoretical explanations, people have a significant level of motivation to participate in exercising. In this context, it can be said that it is necessary to carry out researches on the evaluation of the elements that will increase the motivation of people to participate in the exercise, in order to determine the factors affecting the negative effects of the motives of people to participate in exercise. 10