Farklı Eğitim Programı Mezunu Psikolojik Danışmanların Mesleki Yeterlilikleri ve İş Doyumlarının İncelenmesi Arzu Taşdelen Karçkay * Özet Bu çalışmada, farklı eğitim programı mezunu okul psikolojik danışmanlarının mesleki yeterlilikleri ve iş doyumlarının incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırmaya İzmir ve Sivas illerinde çalışan okul psikolojik danışmanları (n=90) katılmıştır. Araştırmada Mesleki Yeterlilik Ölçeği (Kuzgun, Aydemir-Sevim ve Hamamcı, 1999) ile İş Doyum Ölçeği (Hackman ve Oldman, 1980) kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda okul psikolojik danışmanlarının mezun oldukları eğitim programlarına göre, alan mezunu ve alan dışı mezunu olma değişkenine göre mesleki yeterlilik ve iş doyumu puan ortalamaları arasında anlamlı düzeyde bir fark olmadığı bulunmuştur. Okul psikolojik danışmanlarının ve danışmanların mezuniyetlerine göre mesleki yeterlilik ve iş doyumları arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Mesleki yeterliliğin yordanmasına ilişkin çoklu regresyon analizi sonuçlarına göre, çalışılan okul türü ve eğitim düzeyi değişkenlerinin mesleki yeterlilik üzerinde anlamlı yordayıcı değişkenler olduğu görülmektedir. Ayrıca, alan mezunu okul psikolojik danışmanları için mesleki yeterliği yordayan değişken çalışılan okul türü, alan dışı mezun okul psikolojik danışmanlar için hizmet içi eğitime katılma sıklığı olarak bulunmuştur. Anahtar Sözcükler: Okul Psikolojik Danışmanı, mesleki yeterlilik, iş doyumu. An Investigation of Vocational Competency and Job Satisfaction of School Counselors Graduated from Different Programs Abstract In this study, vocational competency and job satisfaction of the counselors graduated from different programs is investigated. Participants of the study were school counselors working in Sivas and İzmir (n=90). Vocational Competency Scale (Kuzgun, Aydemir-Sevim and Hamamcı, 1999) and Job Satisfaction Scale (Hackman and Oldman, 1980) were used in the study. Findings indicated that there was no significant difference between the graduates of * Yrd. Doç. Dr, Uşak Ünversitesi, Eğitim Fak. Eğitim Bil. Böl. e- posta: tasdelenarzu@yahoo.com Faks: 0 276 2634254
psychological conseling program and other programs in terms of vocational competency and job satisfaction scores. The correlation between the job competence and job satisfaction scores was not significant for school counselors and graduated area of counselors. Findings of the multiple regression analysis revealed that the kind of school in which the counselor works and educational level were significant in terms of predicting the vocational competency of the school counselors. Morever, it was found that the kind of school in which the counselor work was significant in term of predicting the vocational competency of the area graduted counselors and the freqency of participation in service training of the not area graduated counselors. Key Words:, school counselors, vocational competency, job satisfaction. Giriş Psikolojik danışmanlarla ilgili çalışmalar incelendiğinde iş doyumu ve mesleki yeterlilik kavramlarının ayrı ayrı ele alındığı ya da aralarındaki ilişkinin incelendiği görülmektedir. Mesleki Yeterlilik, bireyin mesleğinin gerektirdiği bilgi ve becerilerde sahip olduğu özel yetkinlik düzeyi olarak tanımlanabilir. Okul psikolojik danışmanları ile yapılan çalışmalarda ise psikolojik danışman rol ve rol algısı, danışman eğitimi, eğitimci danışmanlar ve danışanlar tarafından danışmanların iş performansını değerlendirmesi, danışman öğretmen işbirliği, takım çalışması, internet teknolojisi kullanımı, öz yeterlilik, iş performansı, iş doyumu, motivasyon gibi farklı değişenlerinin ayrı ayrı ya da değişkenler arasındaki ilişkinin incelendiği görülmektedir (Wiggins, 1984, Esposito, Srebalus ve diğerleri 2003; Schmidt, Weaver ve diğerleri, 2001, Lent, Hill ve diğerleri, 2003, Constantine, 2001, Carey, Dimmitt,, 2005; Rayle, 2006; Baggerly ve Osborn, 2006). İş doyumu, en genel anlamda, bireylerin işlerinden hoşlanma derecesi olarak tanımlanmaktadır. Bireylerin genel olarak işlerinden veya işlerinin farklı yönlerinden ne derece hoşlandıklarına veya hoşlanmadıklarına ilişkin değerlendirmeleri, onların işlerinden sağladıkları doyum ya da doyumsuzluğun bir göstergesi olarak kabul edilmektedir (Tezer,2001).
Yurtdışında yapılan çalışmalarda, farklı meslek grupları üzerinde iş doyumunun; çalışma koşulları, kişilik özellikleri, yaş, cinsiyet, kişisel ihtiyaçlar, stres, iş performansı vd. değişkenlerle olan ilişkisinin araştırıldığı görülmektedir. (Filan, Okun, Witter, 1978; Harnish and Creamer ;1985-86, Pettit ve diğerleri 1997 ve Goris ve diğerleri, 2000). Wiggins (1984) okul danışmanlarının, farklı değişkenlere göre iş doyum düzeylerini yordadığı çalışmasında yaş, cinsiyet, çalışma süresi ve eğitim düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulmamıştır. Sonuçlara göre kişinin çevre ile etkileşiminin iş doyumunu yordayan bir değişken olduğuna işaret etmiştir. Rayle (2006), iş bağlantılı stres ve iş doyumu değişkenlerinin ilişkisini incelediği çalışmasında ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında çalışan okul psikolojik danışmanlarının mesleki deneyimle birlikte iş doyumlarının arttığını ve ortaöğretim kurumlarında çalışan danışmanların iş bağlantılı stres değişkeninde artış olduğunu bulmuştur. Diğer bir çalışmada Baggerly ve Osborn (2006), okul psikolojik danışmanlarının mesleki doyum ve mesleki sorumluklarının ilişkisini ve yordayıcılık gücünü inceledikleri çalışmada; uygun görevlerin pozitif yordayıcı değişken stresin ise negatif yordayıcı değişkenler olduğunu bulmuşlardır. Tezer (1992) tarafından yapılan bir çalışma da evlilik ve iş doyumunun birbirini yordayan değişkenler olduğunu ve iş doyumunu yordayan değişkenlerin sırasıyla, öğrenim durumu, amirle çatışmanın sıklığı, cinsiyet, gelir düzeyi ve evlilik doyumu olduğunu göstermiştir. Kocayörük (2000), psikolojik danışmanlarının farklı değişkenler açısından mesleki doyumlarını karşılaştırmıştır. Çalışılan okul türü ve mesleği isteyerek seçip seçmeme değişkenlerine göre anlamlı bir fark bulunmuştur. Kınalı (2000) özel ve resmi okullarda çalışan psikolojik danışmanların iş doyumlarını karşılaştırmıştır. Çalışmada özel okullarda çalışan ve psikoloji mezunu olan psikolojik danışmanların, resmi okullarda çalışanlara göre daha yüksek olduğu bulunmuştur. Yeşilyaprak (2001) ın, ilköğretim kurumlarında çalışan rehber öğretmenlerin iş doyumunun yordanması çalışmasında elde ettiği bulgulara göre iş doyumunu yordamada görece en güçlü olan iki değişkenden biri mesleki sorun belirtme bir diğeri ise mesleki yeterlilik algısıdır. Araştırmalardan elde edilen bulgular genel olarak değerlendirildiğinde incelenen
değişkenlerin iş doyumunu yordamada yeterince güçlü olmadıkları sonucuna ulaşılmaktadır. Yeşilyaprak (2001) iş doyumunun işin karakteristik özellikleri, çok çeşitli ve işin yapısının kompleks olduğu durumlarda doğal olarak işe yönelik tutumlar işin farklı yönlerine bağlı olarak çeşitlilik gösterebileceğini belirtmiştir. Psikologlar, iş doyumu kavramının birbirinden ayrı ve görece olarak birbirinden bağımsız değişkenleri içerdiğini savunmaktadırlar (Yeşilyaprak,2001). Danışmanların mesleki yeterlilik ve mesleki doyumlarının ya da iş doyumlarının ilişkisinin incelendiği çalışmaların sınırlı olduğu görülmektedir. Uslu (1999), mesleki yeterlilik açısından kendini yeterli ve kısmen yeterli algılayan psikolojik danışmanların iş doyumu puan ortalamaları arasında anlamlı bir farkın olduğunu kendini daha yeterli algılayan psikolojik danışmanların iş doyum puan ortalamaları arasında anlamlı bir farkın olduğunu ve işlerinden daha fazla doyum elde ettiklerini ortaya koymuştur. Çalışma, kurumun fiziksel şartlarını yetersiz değerlendiren danışmanların, kurum şartlarını yeterli değerlendirenlere göre daha düşük düzeyde iş doyumlarının olduğunu göstermiştir. Aydemir- Sevim ve Hamamcı (1999), psikolojik danışmanların mesleki yeterlilikleri ve mesleki doyum düzeyleri arasında olumlu yönde ve anlamlı bir ilişki bulmuşlardır. Ancak ilişkideki korelasyon katsayısı bir genellemeye varacak kadar güçlü değildir. Ülkemizde okul psikolojik danışmanlarına yönelik yapılan çalışmalarda mesleki yeterlilik ve iş doyumu ilişkisine yönelik araştırmalar yapıldığı; çalışmaların özellikle iş doyumunu etkileyen değişkenleri yordamaya yönelik olduğu görülmektedir. Okul psikolojik danışmanlarının mezun oldukları alanlara yönelik olarak mesleki yeterliliklerinin değerlendirildiği bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu araştırmada, farklı eğitim programı mezunu okul psikolojik danışmanlarının mesleki yeterlilik ve iş doyumlarının incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu bağlamda araştırma soruları aşağıdaki şekilde sıralanabilir. 1. Okul psikolojik danışmanlarının mezun oldukları alanlara göre mesleki yeterlilik ve iş doyumları arasında fark var mıdır? 2. Okul psikolojik danışmanlarının mesleki yeterlilik ve iş doyumu arasında anlamlı bir ilişkinin var mıdır?
3. Mesleki yeterliliği yordayan değişkenlerin nelerdir? 4. Mesleki yeterliliği yordayan değişkenler alan mezunu ile alan dışı mezunlar için farklılaşmakta mıdır? Yöntem Araştırma Modeli Bu çalışmada var olan durum betimlenmiş, buna bağlı olarak değişkenlerin birbirleriyle ne düzeyde ilişkili olduğu ve birbirini yordamadaki etkisi incelenmiştir. Evren ve Örneklem Araştırma örneklemini, 2004-2005 eğitim-öğretim yılı ikinci dönem sonunda Sivas ve İzmir il ve ilçe merkezinde ilköğretim ve ortaöğretim okullarında görev yapan 90 okul psikolojik danışmanı oluşturmuştur. Örneklem grubunun özellikleri incelendiğinde cinsiyetlerine göre %52.2 (n:47) Erkek, %47.8 (n:43) Kadın; Mezun oldukları alanlara göre ise ilgili fakültelerin; %13,3 ü (n:12)eğitim Programları ve öğretim; % 1,1 i (n:1) Felsefe; % 6,7 si (n:6) Sosyoloji, %1,1 i (n:1) Sınıf Öğretmenliği; %2,2 si (n:2) Eğitim Yönetimi ve Denetimi; % 10 u (n:9) Psikoloji; %62,2 si (n:56) Psikolojik Danışma ve Rehberlik; %1,1 i (n:1) Eğitimde Psikolojik Hizmetleri bölümleri mezunudur. Yine örneklem grubunun; %88,9 u (n:80) lisans, %10 u (n:9) yüksek lisans, %1,1 i (n:1) doktora eğitim düzeylerine sahiptir. Mesleki Yeterlilik Ölçeği: Okul psikolojik danışmanlarının mesleki yeterlilik düzeylerini ölçmek amacı ile Kuzgun, Aydemir-Sevim ve Hamamcı (1999) tarafından geliştirilen Mesleki Yeterlilik Ölçeği kullanılmıştır. Ölçekte yer alan görev maddelerinin geliştirilmesi için öncelikle ilgili yayınlar incelenerek ve uzman görüşleri alınarak 40 görev maddesi yazılmıştır. Uzman görüşleri doğrultusunda 17 madde ölçekten çıkarılarak ölçeğe son şekli verilmiştir (Aydemir-Sevim ve Hamamcı, 1999). Ölçekte psikolojik danışmanların mesleki görevleri olarak kabul edilen 23 görev maddesi bulunmakta, her bir görev ifadesi likert tipi beşli dereceleme ölçeği üzerinde değerlendirilmektedir.
Mesleki Yeterlilik Ölçeğinin değerlendirmesinde puan aralıkları; 23-41 puan arası: çok yetersiz, 42-60 puan arası: yetersiz, 61-77 puan arası: orta düzeyde yeterli, 78-96 puan arası: yeterli ve 97-115 puan arası: çok yeterli olarak yorumlanabilir. Bu çalışmada, Mesleki Yeterlilik Ölçeği nin güvenirlik çalışması için iç tutarlılık katsayıları (Cronbach alpha) hesaplanmıştır. Alfa güvenirlik katsayısı,75 olarak bulunmuştur. İş Doyum Ölçeği: İş Doyum Ölçeği, Hackman ve Oldman (1980) tarafından geliştirilen İş Tanımlayıcı Ölçeği nin bir alt ölçeğidir. Bireyin işle ilgili değerlendirmesini ölçmede kullanılan İş Doyum Ölçeği, 14 maddeden oluşmakta ve her bir ifade likert tipi beşli dereceleme üzerinden değerlendirilmektedir (Aktaran: Uslu, 1999). İş Doyum Ölçeğinin değerlendirilmesinde puan aralıkları; 14-24 puan arası: çok düzeyde, 25-35 puan arası: düşük düzeyde, 36-48 puan arası: orta düzeyde, 49-59 puan arası: yüksek düzeyde ve 60-70 puan arası: çok yüksek düzeyde olarak yorumlanabilir. Gödelek (1988), bu ölçeğin madde geçerliği için yaptığı çalışmada, maddelerin çoğunun toplam ile anlamlı korelasyonlar verdiklerini ve test tekrar test uygulamalarının da bunu desteklediğini belirtmiştir. Güler (1990), ölçeğin güvenirlik çalışmasında üç hafta arayla yaptığı çalışmada testin tekrar güvenirliğini.64 olarak bulmuştur (Aktaran: Uslu, 1999). Bulgular Okul psikolojik danışmanlarının mezun oldukları eğitim programlarına göre Mesleki Yeterlilik ve İş Doyum Ölçeklerinden aldıkları puanları arasında fark olup olmadığını test etmek amacıyla uygulanan tek yönlü varyans analizi ve betimleyici istatistiki değerler tablo 1 de verilmiştir. Tablo1.Okul Psikolojik Danışmanlarının Mezun Oldukları Eğitim Programlarına Göre İş Doyum Ölçeği ve Mesleki Yeterlilik Ölçeğinden Aldıkları Puanların Aritmetik Ortalama, Standart Sapma ve F Testi ve Değerleri Ölçekler Grup Türü N x Ss F p İş Doyumu EPÖ 13 38,31 10,59,918,474
EYD 2 42,00 7,07 Psikoloji 9 33,22 10,08 PDR 57 39,75 12,66 Sosyoloji 7 44,71 10,48 Tarih 2 45,50 9,19 Toplam 90 39,46 11,89 Mesleki Yeterlilik EPÖ 13 83,15 18,89,949,454 EYD 2 88,50 6,36 Psikoloji 9 91,00 6,96 PDR 57 91,78 13,15 Sosyoloji 7 87,00 17,12 Tarih 2 85,00 8,48 Toplam 90 89,86 13,88 P>.05 Okul psikolojik danışmalarının mezun oldukları eğitim programları değişkeni açısından değerlendirildiklerinde, Mesleki Yeterlilik ve İş Doyumu Ölçeklerinden aldıkları puanlar arasında anlamlı farklılaşmanın olmadığı görülmektedir. Okul psikolojik danışmanlarının İş Doyumu Ölçeğinden almış oldukları puan değeri orta düzeyde değerine karşılık gelmektedir. Mesleki Yeterlilik Ölçeklerinden alınan aritmetik ortalama puan değeri ise yeterli değerine karşılık gelmektedir. Tablo2.Okul Psikolojik Danışmanlarının Alan Ve Alan Dışı Mezun Olmalarına Göre İş Doyum Ölçeği ve Mesleki Yeterlilik Ölçeğinden Aldıkları Puanların Aritmetik Ortalama, Standart Sapma ve t Testi ve Değerleri Ölçekler Grup Türü N x Ss T p İş Doyumu Alan Mezunları 57 39,932 12,6407 Alan Dışı Mezunlar 33 38,548 10,4398,523,138 Mesleki Yeterlilik P>.05 Toplam 90 39,456 11,8873 Alan Mezunları 57 91,593 12,9776 Alan Dışı Mezunlar 33 86,581 15,1278 Toplam 90 89,867 13,8793 1,644,424 Okul psikolojik danışmanlarının mezun oldukları alanlara göre Mesleki Yeterlilik ve İş Doyum Ölçeklerinden aldıkları puanları arasında fark olup olmadığını test etmek amacıyla uygulanan t- testi sonuçları Tablo 2 de gösterilmiştir.
Okul psikolojik danışmanları mezun oldukları eğitim programlarına göre alan mezunları ve alan dışı mezunlar olarak iki gruba ayrılmışlardır. Örneklem grubunun alan mezunu ve alan dışı mezunları olmalarına göre iş doyumu ve mesleki yeterlilik puan ortalamaları arasında anlamlı düzeyde bir fark olmadığı görülmektedir. Tablo 3Okul Psikolojik Danışmanlarının Alan Ve Alan Dışı Mezun Olmalarına Göre İş Doyum Ölçeği ve Mesleki Yeterlilik Ölçeğinden Aldıkları Puanların Korelasyon Değerleri Grup Türü N R Alan Mezunları 57,078 Alan Dışı Mezunlar 33 -,171 Toplam 90,002 P>.05 Okul psikolojik danışmanlarının Mesleki Yeterlilik ve İş Doyum Ölçeklerinden aldıkları puanlar arasında anlamlı bir ilişkinin var olup olmadığını test etmek amacıyla Pearson Korelasyon Katsayısı değerleri hesaplanmıştır. Verilerin analizinden elde edilen bulgular tablo 3 de sunulmuştur. Örneklem grubunun Mesleki Yeterlilik ve İş Doyum Ölçek lerinden almış oldukları puanlar arasında hesaplanan korelasyon katsayısı.002, alan mezunlarının.078 ve alan dışı mezunlarının -.171 dir. Bu değerlerin,.05 düzeyinde anlamlı olmadığı görülmektedir. Tablo4. Mesleki Yeterliliğin Yordanmasına İlişkin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları Değişken B Standart T P İkili r Kısmi r hata Sabit 44,192 22,422 1,971,055 Cinsiyet 3,938 4,444,117,886,380,021,130 Lisans mezuniyet bölümü 1,916 1,342,222 1,428,160,280,206 Eğitim düzeyi 21,598 9,644,293 2,239,030,105,314 Mesleki Kıdem 5,135 3,587,241 1,431,159,107,207 Yaş -3,622 3,730 -,166 -,971,337 -,044 -,142 Çalışılan okul türü 4,026 1,424,358 2,827,007,381,385 Hizmetiçi eğitime katılma sıklığı -8,500 6,522 -,159-1,303,199 -,136 -,189
Mezuniyet alanı -6,277 5,529 -,177-1,135,262 -,263 -,165 İş doyumu,265,202,160 1,310,197,217,190 R=0,607 R 2 =0,368 F=2,977 p=,007 Araştırmada incelenen bağımsız değişkenlerin, okul psikolojik danışmanlarının mesleki yeterlilik düzeylerini yordayıp yordamadığı, yorduyorsa yordayıcılık gücünü hesaplamak amacıyla çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4 incelendiğinde değişkenlerin, okul psikolojik danışmanlarının mesleki yeterlilik puanları ile anlamlı düzeyde bir ilişki verdiği görülmektedir (R: R=0,607, R2:0,368 p<.01). Standardize edilmiş regresyon katsayısına göre ( ), yordayıcı değişkenlerin mesleki yeterlilik üzerindeki göreli önem sırası; çalışılan okul türü, eğitim düzeyi, mesleki kıdem, lisans mezuniyet bölümü, alan eğitim düzeyi, iş doyumu, rehberlik hizmet içi eğitim kursuna katılma ve cinsiyettir. Regresyon katsayılarının anlamlılığına ilişkin t-testi sonuçları incelendiğinde ise, sadece çalışılan okul türü ve eğitim düzeyi değişkenlerinin mesleki yeterlilik üzerinde anlamlı yordayıcı değişkenler olduğu görülmektedir. Diğer değişkenlerin yordayıcılık gücünün olmadığı anlaşılmaktadır. Okul psikolojik danışmanlarının alan ve alan dışı mezun olmalarına göre mesleki yeterlilik düzeylerini yordayan bağımsız değişkenlerin farklılaşıp farklılaşmadığını test etmek amacıyla her iki grup için ayrı ayrı çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları Tablo 5 ve Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 5. Alan Mezunu Okul Psikolojik Danışmanlarının Mesleki Yeterliliklerinin Yordanmasına İlişkin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları Değişken B Standart hata T p İkili r Kısmi r Sabit 72,941 16,092 4,533,000 Cinsiyet 4,813 3,864,184 1,245,219,031,175 Eğitim düzeyi 2,451 8,327,042,294,770,028,042 Mesleki Kıdem 3,726 3,176,244 1,173,246,160,165 Yaş -1,167 3,502 -,065 -,333,740,068 -,048 Çalışılan okul türü 3,865 1,533,422 2,520,015,312,339 Hizmet içi eğitime katılma sıklığı -1,065 2,232 -,068 -,477,635,045 -,068 İş Doyumu -,002,182 -,002 -,010,992,078 -,001 R=,412 R 2 =,170 F=1,435 p=.213
Tablo 5 incelendiğinde değişkenlerin, regresyon katsayılarının anlamlılığına ilişkin t-testi sonuçlarına göre alan mezunu okul psikolojik danışmanların mesleki yeterlilik puanlarını yordamada en iyi yordayıcının çalışılan okul türü olduğu görülmektedir. Diğer değişkenlerin ise yordayıcılık gücünün olmadığı anlaşılmaktadır. Tablo6. Alan Dışı Mezunu Okul Psikolojik Danışmanlarının Mesleki Yeterliliklerinin Yordanmasına İlişkin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları Değişken B Standart hata T p İkili r Kısmi r Sabit 102,435 18,405 5,566,000 Cinsiyet,672 5,034,022,134,895,015,027 Mezun Olunan E. Prog.,464,947,080,490,628,133,100 Eğitim düzeyi 6,867 4,974,235 1,381,180,342,271 Mesleki Kıdem 6,419 3,766,409 1,704,101,294,329 Yaş -6,574 4,252 -,356-1,546,135,062 -,301 Çalışılan eğitim kademesi,784 2,690,048,291,773,122,059 Hizmet içi eğitime katılma sıklığı -27,958 9,895 -,462-2,826,009 -,484 -,500 İş Doyumu -,031,225 -,022 -,137,892 -,171 -,028 R=.650 R 2 =.423 F=2.199 p=.065 Tablo 6 incelendiğinde değişkenlerin, regresyon katsayılarının anlamlılığına ilişkin t-testi sonuçlarına göre alan dışı mezunu okul psikolojik danışmanların mesleki yeterlilik puanlarını yordamada en iyi yordayıcının hizmet içi eğitime katılma sıklığı olduğu görülmektedir. Diğer değişkenlerin ise yordayıcılık gücünün olmadığı anlaşılmaktadır. Tartışma Araştırmada elde edilen bulgulara göre okul psikolojik danışmanlarının mezun oldukları eğitim programları değişkeni ve alan mezunu olup olmadıkları açısından değerlendirildiklerinde, mesleki yeterlilik ve iş doyum düzeylerinde anlamlı farklılaşmanın olmadığı görülmektedir. Danışmanlar kendilerini mesleki yeterlilikleri açısından yeterli olarak değerlendirmişlerdir. Bu bulgular Aydemir-Sevim ve Hamamcı (1999) in mesleki yeterlilikleri konusunda elde ettikleri
bulguları desteklemektedir. İş doyum düzeyleri açısından danışmanların kendilerini orta düzeyde doyuma sahip olduğu görülmektedir. Mezuniyet alanlarına göre danışmanlar arasında mesleki yeterlilik düzeyleri açısından farklılaşmanın olmaması bulgusu, alan mezunu olmayan danışmanların okul danışmanlığı için gerekli bilgi ve becerileri eğitimleri sırasında almadıkları düşünüldüğünde dikkat çekicidir. Mesleki yeterlilik için alan mezunu danışmanların lehine bir farklılaşmanın olmaması danışman eğitiminde akreditasyonun gerekliliğini savunan (Doğan, 2000; Korkut, 2007) araştırmacıları destekler niteliktedir. Türkiye de meslekleşme ve bilimsel bilgi birikiminin nispeten yeni olması, danışman eğitiminde sayısal artışa karşın uzmanlık alanlarına yönelik bilimsel ilerleme ve gelişmenin istenilen noktaya gelinmemiştir (Özyürek, 2007). Ülkemizde lisans düzeyindeki psikolojik danışman eğitiminin daha çok okul danışmanlığı dalında odaklanması gerektiği konusunda bir uzlaşı olduğu söylenebilir (Doğan, 2000). 1995 den günümüze ise okullara psikolojik danışman atanması ve standartlaşma ile ilgili ilk yayınların ve dernek çabalarının başladığı, dernek öncülüğünde mesleki standartlar için etik kuralların oluşturulduğu ve kongreler düzeyinde danışman eğitiminin yeniden gözden geçirilmesi gereği üzerinde tartışmalar başlatıldığı görülmektedir (Korkut,2004). Ancak, PDR eğitiminde lisans düzeyinde standartlaşma çabalarına rağmen standartlaşma ve kalite güvencesi çalışmalarının başlatılması amaçlarına ulaşılamamıştır. 2004 yılında Pamukkale Üniversitesi nde dünyadaki genel kabul gören yeterlilik alanlarına göre önceden de üzerinde tartışılan bir program taslağı alan akademisyenleri tarafından oy birliği ile kabul görmesine rağmen YÖK bu çalışmaları fazla dikkate almadan PDR lisans programını 2007-2008 öğretim yılında eğitim fakültelerine göndermiştir (Korkut, 2007). Araştırmanın bir diğer bulgusu, mesleki yeterlilik ve iş doyumu arasında; alan mezunu ve alan dışı mezunları danışmanlar ve örneklem grubunu oluşturan danışmanlar için anlamlı bir ilişkinin olmamasıdır. Aydemir-Sevim ve Hamamcı (1999) mesleki yeterlilik ve iş doyumu arasında olumlu yönde anlamlı, ancak düşük düzeyde bir ilişki bulmuşlardır. Bu araştırmalarda farklı kavramların incelenmiş olması sonucu etkilemiş olabilir. Mesleki Doyum Ölçeği (Kuzgun, Sevim ve Hamamcı, 1999) iş doyumunu etkilediği belirtilen iş ortamına özgü faktörleri ölçmemektedir. Mesleki yeterlilik çalışmada ölçülmeyen başka değişkenlerle ilişkili olabilir. Bu
bağlamda, gelecekte yapılacak çalışmalarda danışmanların mesleki yeterlilikleri farklı değişkenlerle ilişkilendirilerek incelenmesi önerilmektedir. Hangi değişkenlerin mesleki yeterliliği daha iyi yordadığı incelendiğinde, çalışılan okul türü ve eğitim düzeyi değişkenlerinin mesleki yeterlilik üzerinde anlamlı yordayıcı değişkenler olduğu görülmektedir. Ayrıca, alan mezunu okul psikolojik danışmanları için mesleki yeterliği yordayan değişken çalışılan okul türü, alan dışı mezun okul psikolojik danışmanlar için hizmet içi eğitime katılma sıklığı olarak bulunmuştur. Mesleki yeterliliği yordayan değişkenlerin alan ve alan dışı mezunlar için farklılaştığı görülmektedir. Rehberlik hizmetlerinde yürütülecek etkinlikler okulun niteliklerine, öğrenci grubunun gelişim dönemi özelliklerine bağlı olarak planlanmalı ve yürütülmelidir. Danışmanların çalıştığı okul türünün mesleki yeterliliği yordayan en önemli değişken olarak ortaya çıkması farklı okul türleri ve öğretim kademeleri için farklı mesleki yeterliliklere sahip olunması gerekliliği ile açıklanabilir. Mesleki yeterliliği yordayan bir diğer değişkenin eğitim düzeyinin olması lisans üstü eğitimin mesleki yeterlilikleri olumlu yönde etkilemesi ile açıklanabilir. Alan mezunu olmayan danışmanların mesleki yeterliliğini yordayan tek değişken olarak hizmet içi eğitime katılma sıklığı bulgusu, MEB nın alan mezunu olmayan danışmanlara yönelik rehberlik hizmetleri içerikli hizmet içi eğitim etkinlikleri düzenlemiş olmasının etkisi olabilir. Gelişimsel rehberlik anlayışında hizmetin okul öncesi eğitimden yükseköğretime kadar sistematik olarak işlevsel bir şekilden etkinleşmesi amaçlanmaktadır. Bu bağlamda PDR lisans ve lisansüstü eğitim programları, ilköğretim, ortaöğretim kurumlarının özellikleri ve farklı okul türleri dikkate alınarak öğrencilere kazandırılması gereken nitelikler belirlenip öğrencilerin çalışma alanlarına göre uzmanlaşması sağlanabilir. Okul psikolojik danışma eğitimi için lisans, yüksek lisans ve doktora düzeylerinin eğitim standartlarını ve mezunlara kazandırılacak yeterlilikleri belirleyebilmek amacıyla üniversite akademik ve meslek örgütüne bağlı bir akreditasyon kurulu oluşturularak mesleğin uzmanlık eğitimi gerektiren bir alan olarak değerlendirilmesinde katkı sağlanabilir. Eğitim düzeyinin anlamlı ve yordayıcı bir değişken olarak ortaya çıkması alanda çalışacak uzmanların lisansüstü eğitim için teşvik edilmeleri açısından önemli bir bulgu olarak
değerlendirilebilir. Bu noktada okullarda çalışma koşullarının düzenlenmesi, lisansüstü çalışmaların desteklenmesi, hizmet içi eğitim çalışmalarının kalitesinin arttırılması ve özendirilmesi önerilebilir. Milli Eğitim, üniversite ve meslek örgütü işbirliği ile önerilerin gerçekleşmesi ve desteklenmesi sağlanabilir. Kaynakça Baggerly, J.; Osborn, D.(2006) School Counselors' Career Satisfaction and Commitment: Correlates and Predictors. Professional School Counseling, v9 n3 p197-205. Carey, J; Dimmitt, C.(2005). The web and school counseling. Computers In The Schools. 21, 69-79. Constantine,Madonna,G. (2001).Theoretical orientation, empathy, and multicultural counseling competence in school counselor trainees. Professional School Counseling. 4, 342-348. Doğan, S. (2000). psikolojik danışman eğitiminde akreditasyon gereği ve bir model önerisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. Eylül, 14, 31-38. Esposito, Judith F.; Srebalus, David J.; Roberti, Jonathan W.; Oberman, Aaron H.(2003). rural school counselors and team approaches to guidance. Rural Educator. 24, 34-39. Filan, Gary L.; Okun, Morris A.; and Witter, Robert A. (1986). ınfluence of ascribed and achieved social statuses, values, and rewards on job satisfaction among community college faculty. Community/Junior College Quarterly of Research and Practice. 10, 113-122. Goris, J.R., Vaught, B.C. & Pettit, J.D. (2000). Effects of communication direction on job performance and job satisfaction: A moderated regression analysis. The Journal of Business Communication. 37, 348-368. Aydemir-Sevim ve Hamamcı (1999). Psikolojik danışmanların mesleki doyumları ile mesleki yeterliliklerinin incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. Eylül, 12, 39-46. Harnish, Dorothy; Creamer, Donald G.(1985-1986). Faculty stagnation and diminished job ınvolvement. Community College Review. 13, 33-39. Kınalı, G. (2000). Resmi ve özel okullarda çalışan psikolojik danışmanların iş tatminleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Kocayörük, E. (2000). Çeşitli değişkenlere göre rehber öğretmenlerin meslek doyumlarının karşılaştırması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Korkut,F. (2004). Okul temelli önleyici rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: Anı Yayıncılık. Korkut,F. (2007). Psikolojik Danışma Alanında Meslekleşme ve Psikolojik Danışman Eğitimi: ABD, Avrupa birliği Ülkeleri ve Türkiye deki Durum. Editörler:Özyürek, Korkut, Owen. Gelişen Psikolojik Danışma ve Rehberlik (ss:95-122). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Lent, Robert W., Hill, Clara E.; Hoffman, Mary Ann (2003) Development and validation of the counselor activity self-efficacy scales. Journal of Counseling Psychology. 50, 97-108. Özyürek, R. (2007). Psikolojik Danışman Eğitiminin ve Okullardaki Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinin Niteliğini Yükseltmeye Yönelik Öneriler. Editörler:Özyürek, Korkut, Owen. Gelişen Psikolojik Danışma ve Rehberlik (ss:123-162). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Pettit, John D., Jr., Goris,J.R. ve Vaught,B.C.. (1997). An examination of organizational communication as a moderator of the relationship between job performance and job satisfaction. Journal of Business Communication. 34(1), 81-98. Rayle, A. D. (2006). Do School Counselors Matter? Mattering as a Moderator between Job Stress and Job Satisfaction. Professional School Counseling, v9 n3 p206-215. Schmidt, John J.; Weaver, Florence S.; Aldredge, Anna L.,(2001). Perceptions of school counselor's role and satisfaction by newly hired counselors and principals in Eastern North Carolina. Tezer,E. (2001).İş doyum ölçeğinin güvenirlik ve geçerliği. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. Eylül, 16, 33-39. Tezer,E. (1992).Evlilik doyumu ve iş doyumu. Bir ön çalışma. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 1,3, 24-26. Uslu, N. (1999). Resmi eğitim kurumlarında çalışan psikolojik danışma ve rehberlik uzmanlarının iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin danışmanların denetim odağı ve bazı değişkenlere göre karşılaştırması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Wiggins,D.J. (1984). Personality-environmental factors related to job satisfaction of school counselors.the Vacational Guidance Quarterly 33(2), 169-77. Wiggins,D.J.;Moody,A. (1983).Identifying effective counselors through client-supervisor ratings and personality-environmental variables. The Vacational Guidance Quarterly. 31, (4), 259-69. Yeşilyaprak, B.(2001).Rehber öğretmenlerin iş doyumunun yordanması.eğitim Araştırmaları.3-4, 139-143.