7. BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ Abdullah ATLİ
Bireyi tanıma teknikleri neden gereklidir Rehberlik Hizmetlerinin en nihai amacı bireyin kendini gerçekleştirmesidir. Bireyin kendini gerçekleştirebilmesi için öncelikle kendisini tanıması gerekmektedir. Birey kendini tanıdıkça ve kendine ilişkin farkındalık kazandıkça kendini gerçekleştirme yolunda önemli adımlar atacaktır. Bu yüzden rehberlik hizmetlerinden bireyi tanıma hizmeti ile birey kendisine tanıtılmakta ya da bireye müdahale yöntemleri belirlenmektedir. Bir başka deyişle bireyi tanıma hizmetinin ilk amacı bireyi kendisine tanıtmaktır. 2
Bireyi tanıma teknikleri neden gereklidir 1. Ders programı ve etkinlikleri düzenlemek, öğrencinin ilgi ve ihtiyaçlarına uygun yöntem ve teknikleri seçmek, en uygun değerlendirme yöntemlerini belirlemek, 2. Her öğrencinin potansiyelini en üst düzeyde kullanmasını sağlamak, 3. Sağlıklı bir kişilik gelişim ve uyum sağlamasına yardımcı olmak, 4. Gerçekçi bir benlik kavramı geliştirmesine ve problem çözme becerileri kazanmalarına yardımcı olmak, 5. İlgileri doğrultusunda seçim yapmalarına ve bu doğrultuda ilerlemelerini sağlamak, 6. Sınıf içi ilişkileri düzenlemek ve geliştirmek için öğrencilerin tanınması gereklidir. 3
Birey hangi yönlerden tanınmalıdır? 1. Öğrencinin Ailesinin Ekonomik Durumu, 2. Öğrenci-Aile İlişkileri, 3. Bedensel Gelişimi ve Sağlığı, 4. Zihinsel ve Dilsel Gelişimi, 5. Duygusal ve Toplumsal Gelişimi, 6. Okul Eğitimi ve Başarı Durumu, 7. Okul Dışı Etkinliklere Katılımı, 8. Öğrencinin İlgileri ve Yetenekleri, 9. Geleceğe Yönelik Planları ve Mesleki Eğilimleri gibi değişik yönleri tanınmalı ve bireye tanıtılmalıdır. 4
Bireyi Tanıma İlkeleri 1. Bireyi tanımanın asıl amacı onun kendisini tanımasına yardımcı olmaktır. 2. Okullarda tanıma hizmetleri tüm öğrencilere yönelik olmalıdır. 3. Bireyi tanıma çalışmaları öğretmenlerin, yöneticilerin ve ebeveynlerin desteği ile işbirliği içinde çalışmayı gerektirir. 4. Bireyi tanıma hizmetleri süreklidir. Belli bir dönemde ölçülen özellikler o döneme özgüdür, öğrencideki değişimlerin ve gelişimlerin sürekli izlenmesi gereklidir. 5
Bireyi Tanıma İlkeleri 5. Öğrencilere ilişkin özel ve gizli olmayan, genel sorunlar ilgililerle paylaşılmalıdır. 6. Bireyi tanıma hizmetlerinde bireyin tüm yönleri ile tanınmasına çalışılmalıdır. 7. Bireyler hakkında bilgi toplanırken, en uygun, en geçerli ve en güvenilir ölçme araçları kullanılmalıdır. Sonuçlarından yararlanılamayacak, sınıf düzeyine, öğrenci yapısına ve ihtiyacına uygun olmayan araçların kullanılmaması gereklidir. 8. Kullanılan tüm teknik ve araçlar birlikte değerlendirilmelidir. Tek bir Ölçme aracının sonuçlarına göre bireyi tanımak ve buna göre karar vermek kesinlikle uygun değildir. 6
Bireyi Tanıma Teknikleri 1. Test Teknikleri 2. Test Dışı Teknikler a. Başarı Testleri b. Yetenek Testleri c. Kişilik Testleri d. Tutum Ölçekleri e. İlgi Envanterleri a. Gözleme Dayalı Teknikler b. Kendini Anlatma Teknikleri c. Başkalarının Görüşlerine Dayalı Teknikler d. Etkileşime Dayalı Teknikler e. Diğer Teknikler
1. Test Teknikleri 8
1.a. Başarı Testleri Başarı testleri, herhangi bir eğitim ya da öğretimin etkisini ölçmek amacıyla düzenlenmiş testlerdir. Başarı testleri belirli bir zaman dilimi içerisindeki bilgiyi ölçmektedir. Amaç açısından bakıldığında başarı testleri geçmişe yönelik yetenek testleri ise geleceğe yöneliktir. 1. Standart başarı testleri: Geçerlik ve güvenirlikleri saptanmış, grup içerisinde başarısı en yüksek olan adayları seçmek ve başarılarına göre bir alana, programa veya işe yerleştirmek amacıyla bir grup uzman tarafından geliştirilmiş testlerdir. Başarı testine örnek olarak yükseköğretime Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) veya KPSS verilebilir. 2. Öğretmen yapımı başarı testleri (standart olmayan başarı testleri): Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmamış, öğretmenler tarafından geliştirilen başarı testleridir. Öğretmenlerin hazırladığı her türden çoktan seçmeli, yazılı, sözlü sınavlar bu grubun içerisinde yer alır. 9
1.b. Yetenek Testleri Maksimum performansı ölçen testlerdir. Bireyden en kısa süre içerisinde potansiyelini en üst düzeyde ortaya koyması beklenir. İki türü vardır: 1. Genel Yetenek Testleri: Bireyin her türlü performansını belirlemeye çalışmaktadır. Belirli düzeylerde genel zihin yeteneklerini ölçer. Genel yetenek testleri kişinin eğitimden ne derece yararlanabileceği hakkında yordama yapmayı kolaylaştırır. "Zeka testleri" genel yetenek testleri içerisinde yer alan testlerdir. En yaygın kullanılan örneklerinden bir tanesi Thurstone Temel Kabiliyetler Testi (TKT) dir. 2. Özel Yetenek Testleri: Bazı özel alanlardaki performansım belirlemeye çalışan testlerdir. Müzik, resim ve sanat dallarında bireyin sahip olduğu özel zihin yeteneklerini ölçer. Güzel sanatlar fakültelerine, konservatuarlara, spor bilimleri alanlarına öğrenci alınırken özel yetenek testi uygulanmaktadır. 10
Temel Yetenekler Testi Örneği ve Uygulaması 11
12
13
14
15
1.c. Kişilik Testleri Bireyin kişilik özellikleri hakkında bilgi toplamaya yarayan testlerdir. Puanlamaları ve değerlendirmeleri genellikle uzmanlık gerektirir. Bu yüzden okullarda kişilik testlerini sadece psikolojik danışmanlar kullanmaktadır. Özellikle projektif ve yarı projektif teknikleri kullanabilmek için teste ilişkin eğitim almak gereklidir. Bir diğer ifadeyle bu tekniklerin özel eğitimini almamış psikolojik danışmanlar dahi bu testleri kullanamazlar. Kişilik testleri ya kağıtkalem testi (testi alan kişinin bir kağıt üzerinde kalem yardımıyla testi kendisinin doldurması) olarak ya da projektif test olarak uygulanmaktadır. 16
17
1.c. Kişilik Testleri Projektif teknikler Freud'un psikanalitik kuramına dayandırılarak hazırlanmış olan testlerdir. Kişiye net olmayan objeler veya resimler gösterilir. Kişiden, uzmanın sorduğu sorular doğrultusunda obje veya resimde gördüklerini anlatması istenir. Kişi resimde gördüğünü anlatırken aslında kişilik özellikleri doğrultusunda bir hikaye oluşturur. Projektif kişilik testlerine örnek olarak çeşitli cümle tamamlama testleri de bulunmaktadır. 18
1.d. Tutum Ölçekleri Tutum ölçekleri, bir kişinin ya da bir grubun nelere, ne derece değer verdiğini, o duruma ilişkin ne düşündüğünü ve ne hissettiğini saptamaya yönelik araçlardır. Tutum ise bireye atfedilen ve onun bir obje ya da durum ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli biçimde oluşturan eğilimdir. Burada dikkat edilmesi gereken tutumun üç boyutunun olduğudur: Duygu, Düşünce, Davranış. Empatik Eğilim Ölçeği. Örnek: 19
20
21
1.e. İlgi Envanterleri İlgi; bireyin bir objeye, bir eyleme, veya bir kimseye, olguya belirli bir süreklilikle bağlanması, ilişki kurmasıdır. Bir başka deyişle bir objeye yada etkinliğe karşı süreli olarak hoşlanma tepkisidir. İlgi duygusal bir davranıştır. Bireylerin ilgileri ancak çevreleri ile etkileşim sonucu kazanılır. İlgi envanterleri ise; bireyin ilgi duyduğu iş, meslek veya etkinlikleri belirlemek amacıyla uygulanan envanterlerdir. Daha çok eğitsel ve mesleki rehberlik çalışmalarında öğrencinin ilgi duyduğu etkinlikler, kurslar, seçmeli dersler, ve meslek alanlarını belirlemek amacıyla kullanılır. İlgi envanterleri öğrencilerin hoşlandıkları ve hoşlanmadıkları yönlerim daha iyi tanıyarak, ileride doyum sağlayacağı alanları seçmelerine yardımcı olurlar. Okullarda öğrencilerin hangi alana, programa, mesleğe veya etkinliğe ilgisi olduğunu saptamak ve böylece öğrenciyi yönlendirmek amacıyla uygulanmaktadır. Bireylerin ilgilerinin ölçülmesi ilgi envanterleri ve gözlemsel yollarla yapılmaktadır. İlgi envanterlerinin, uygulanması, puanlanması, puanların yorumlanması ve sonuçların kullanılması, Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında uzman kişiler tarafından, profesyonel olarak yapılmalıdır. "Kuder İlgi Alanları Tercih Envanteri", "Kendini Değerlendirme Envanteri", Mesleki Yönelim Envanteri en çok bilinen ilgi envanterleridir. 22
23