Doymamış Yağ Asitlerinin Transformasyonu Prof. Dr. Fidancı
Bir hücre bir uyarıya yanıt verdiğinde biyoaktif mediatörler sıklıkla zarlardaki lipidlerden oluşur. Biyoaktif mediatörlerin bir grubu, 20 karbonlu çok çift bağlı yağ asitlerinden elde edilmiştir. Bu bileşiklere eikozanoidler denir. Eikozanoidlerin temel grupları arasında prostaglandinler, tromboksanlar, yağ asidi hidroperoksitleri, yağ asidi hidroksitleri, yağ asidi epoksitleri, yağ asit dihidroksitleri, lökotrienler ve lipoksinler bulunmaktadır.
Araşidonik asit Lipoksijenaz Siklo-oksijenaz aspirin OH OH O OH O OH O OH Lökotrienler Prostaglandinler Tromboksanlar (örnek: LTB 4 ) (örnek: PGD 2 ) (örnek: TXA 2 )
Eikozanoid sentezi için üç yol vardır. Birincisi siklooksijenaz yoludur ve prostaglandinler ile tromboksanları oluşturur. İkincisi, lökotrienler, hidroksieikozatetraenoik asitler (HETEs) ve lipoksinleri oluşturan lipooksijenaz yoludur. Üçüncü yol ise sitokrom p450 epoksijenaz olup epoksitleri ve diolleri oluşturur. Hücreler her üç yolu da içermezler. Sadece bir temel ürünü yaparlar. Ancak istisnalar da vardır. Örneğin trombositler önemli oranda hem bir siklooksijenaz hem de bir lipoksijenaz ürünü yaparlar.
Siklojenaz yolu 20 karbonlu biyoaktif mediatörler olan prostaglandinleri yapar. Prostaglandinlerin biyosentezi esansiyel yağ asitlerinden başlar. İlk basamak linoleik asidin 20 karbonlu araşidonik aside dönüşümüdür. Prostaglandin sentetaz enzimi arasidonik aside ard arda iki kez etki ederek 9. ve 15. Karbonlara birer oksijen ilave eder ve dioksijenaz aktivitesi gösterir. Daha sonra halka yapısı kazanılır ve 8. İle 12. Karbonlar arasında bir çift bağ oluşur. Ortamda redükte glutatyonun bulunması ile molekül prostaglandin PGE2 ye dönüşmektedir.
Diyet-linolenik asit Diyet-linoleik asit metabolizma EPA Araşidonik asit esterleşme Hücre Aktivasyon olayları: mekanik travma, sitokinler büyüme faktörleri Membran fosfolipidleri Fosfolipaz A 2 (PLA 2 ) Araşidonik asit Zyflo Yangı giderici glikokortikoidler Aspirin, Indomethacin, Ibuprofen Siklooksijenaz (COX) Prostaglandinler ve thromboxanlar (halka/ring ürün) Lipooksijenaz (LOX) Lökotrien ler (düz zincir ürün) Araşidonik asidin salınması ve prostaglandinlere/ tromboksanlara ya da lökotrienlere dönüşümü
Araşidonik Asit (ω6) membran fosfolipidlerinden türemiş aspirin indomethacin ibuprofen 2GSH X PGG 2 O 2 Siklooksijenaz Hidroperoksidaz Prostaglandin endoperoksid sentaz GSSG PGH 2 merkezi arametabolit (geçidin Başı) Araşidonik asidin PGH 2 ye dönüşümü
Araşidonat Eicosanoid Hormonların En Önemli Öncül Maddesidir Lökotrienler, Hepoxilinler, Lipoxinler lipoksigenazlar fosfolipidler PLA 2 Araşidonat prostaglandin sentaz Prostaglandin H 2 (PGH 2 ) diakilgliseroller Prostasiklin Diğer Prostaglandinler Tromboksanlar
α-linolenik Asit (ω3 esansiyel yağ asidi) fosfoliplerde zar bütünlüğü için Bitki kaynakları Diyet ω3 yağ asitleri Soğuk su balığı COX LOX Eicosapentaenoik Asit {EPA} (ω3) fosfoliplerde zar bütünlüğü için SERI 3 Prostanoids: PGD 3 PGE 3 PGF 3 PGI 3 (güçlü aktivite) TXA 3 (zayıf aktivite) SERI 5 Lökotrienler: Docosaheksaenoik Asit {DHA} (ω3) Sütte bulunur; yeni doğanların beyin gelişmesinde önemli Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları. ω3 ön maddelerden sentez
Kan damar duvarı Düz kas hücresi Endotel hücre Trombosit PGI 2 TXA 2 Normal fizyoloji TXA 2 TXA 2 PGI 2 Düşük doz aspirin trombosit trombosit TXA yıkımına müdahale eder fena kümeleşimi kolaylaştırır PGI 2 PGI 3 TXA 3 Diyet ω3 yağ asidi (soğuk su balığı) PGI 3 >> TXA 3 aktivitsine müdahale eder. trombosit fena kümeleşimi kolaylaştırır Trombosit Aggregasyonunun (Kümeleşim) Kontrolu
Esansiyel yağ asidi yetersizliği çocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuçlanır. Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir. Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir. NSAID ler COX 1 den COX 2 ye doğru güçlü şekilde inhibe ederler.