(HARİTA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ) DERS NOTLARI - II Doç. Dr. Volkan YILDIRIM yvolkan@ktu.edu.tr Karadeniz Teknik Üniversitesi, GISLab Trabzon www.gislab.ktu.edu.tr
A. İŞLETMECİLİK VE GİRİŞİMCİLİK İşletme, insanların ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan sosyal ve ekonomik birimdir. Sanayi devriminden önce insanlar, el becerilerine dayalı olarak, kendilerine ait işyerlerinde zanaat işleriyle uğraşmaktaydılar. Sanayi devriminden sonra ise kas gücünün yerine makinenin gücü ikame edilerek, üretim etkinlikleri makinalaşmaya başladı. Bireysel üretim makina gücü yardımıyla kütle üretimine dönüştü. Üretimde makineleşmeyle birlikte gelişmiş teknolojilerin de yardımıyla, çok sayıda işçinin çalıştığı fabrika sitemleri meydana geldi. Böylece, sanayi devriminden sonra organizasyonların sayı ve büyüklükleri artmış, yapıları karmaşıklaşmış ve faaliyet alanları genişlemiştir. Yönetim literatüründe bu gelişmeye, işletmecilikte devrim veya örgütsel devrim adı verilmektedir.
A. İŞLETMECİLİK VE GİRİŞİMCİLİK Her örgütsel yapı belli bir amacı yerine getirmek için çeşitli faaliyetlerde bulunmakta, işletmeler de amaçlarına ulaşmak için çok çeşitli faaliyeti yerine getirmektedir. Söz konusu faaliyetler benzerliklerine göre gruplandırılabilir. Bu faaliyet grupları, işletme işlevleri veya fonksiyonları olarak tanımlanmaktadır. Temel işletme işlevleri; üretim, pazarlama, muhasebe- finansman ve insan kaynakları olarak sıralanmaktadır. İşletme fonksiyonlarının yanında, işletme örgütünün etkin bir şekilde yönetilmesi ve fonksiyonların eşgüdümü için yönetimin fonksiyonlarına ihtiyaç vardır. Yönetimin fonksiyonları ise; planlama, örgütleme, kadrolama, yöneltme ve denetimdir. Bunlar yönetimin temel fonksiyonlarıdır.
A. İŞLETMECİLİK VE GİRİŞİMCİLİK Girişim veya müteşebbis, işletme kavramının karşılığıdır. Dolayısıyla girişimcilik dendiğinde ilk anda işletmecilik hatıra gelir. Fakat girişimciliğin aynı zamanda bir yenilikçilik anlamı da vardır. Yönetim literatüründe yönetim ve işletme yönetimi kavramlarını birbirinden ayıran iki temel farklılık vardır. İşletme yönetimini genel anlamda yönetimden ayıran ilk farklılık, ortak amacın iktisadi olmasıdır. ikinci farklılık ise, işletme yönetiminin sosyo-teknik bir niteliğe sahip olmasıdır. Yönetim sosyal bir bilim dalıdır ve dolayısıyla bir insan grubunun ortak amaca yönelik çabalarını kapsar. İşletme yönetiminin sosyal niteliği yanında, üretim süreci ve teknoloji kullanma zorunluluğu nedeniyle, teknik bir yanı da bulunmaktadır
A1. İŞLETME KAVRAMI İktisadi mal ve hizmet üretimini gerçekleştirmek için bir takım üretim faktörlerinin bir araya getirilmesi gerektiğine göre işletmeler, üretim faktörlerini uygun oranda birleştirerek bir araya getirir. Böylece iktisadi birim olan ve teknik faaliyetlerin de yürütüldüğü işletmenin iki temel özelliği ortaya çıkar. Birincisi; iktisadi mal ve hizmetlerin üretimini gerçekleştirmeye çalışmak, İkincisi, iktisadi mal ve hizmetlerin üretiminin gerçekleşmesi için gerekli teknik olanakların ve üretim faktörlerinin uygun ortamda bir araya getirilmiş olmasıdır.
A1. İŞLETME KAVRAMI sosyal bir kuruluş planlı ve sürekli olarak işlemlerin düzenlendiği ve yüksek ekonomiklik ilkesine göre örgütlenmiş bir kuruluş İşletme; insan ihtiyaçlarını karşılamak için, sınırlı üretim faktörlerinin sistemli ve uyumlu biçimde bir araya getirildiği, azami kâr elde etmek amacıyla üretim sürecinden geçirilerek iktisadi mal veya hizmete dönüştürüldüğü ve/veya pazarlandığı bir katma değerin oluşturulduğu ekonomik, hukuki, teknik ve aynı zamanda sosyal bir birimdir biçiminde tanımlanabilir.
A2. İŞLETMECİLİK KAVRAMI Özellikle fizyolojik ihtiyaçları gideren faaliyetlerin tümüne işletmecilik denilmektedir. İşletmecilik; işletmenin amaçlarını gerçekleştirmek üzere, üretim faktörlerinin bir araya getirilerek mal ve hizmet üretiminin bir meslek olarak sürdürülmesidir. Söz konusu etkinlikleri yerine getiren şahıslara işletmeci, yaptıkları işe işletmecilik ve işin yapıldığı yere de işletme adı verilmektedir.
A2. İŞLETMECİLİK KAVRAMI İşletmecilik, işletme kurulması, işletmeye ilişkin uygulamaların gerçekleştirilmesi, temel yönetsel ve diğer işletme fonksiyonlarının yerine getirilmesi ile ilgili faaliyetlerin tamamıdır. İşletmeler amaçları itibariyle ekonomik, yapıları itibariyle de teknik birimlerdir. Teknik ve ekonomik birimler olan işletmelerin, belli bir bilgi ve beceriyle yönetilmesi gerekir. Bu ihtiyaç işletmeciliğin profesyonel bir uğraş olduğunu gösterir.
A3. GİRİŞİM, GİRİŞİMCİ ve GİRİŞİMCİLİK İŞLETME = TEŞEBBÜS Her iki kavram arasında ayrım yapmaya gerek yoktur; zira gerek işletme, gerekse teşebbüs bir mal veya hizmetin üretimi için üretim faktörlerini bir araya getirmektedir. Her iki durumda da kâr elde etmek amacı bulunmaktadır. Her iki birim de iktisadi ve teknik birim olarak tanımlanmaktadır. Girişimci veya müteşebbis, mal veya hizmet üretmek/pazarlamak üzere kâr/zarar riskini göze alarak, sahip olduğu sermayeyi yatırıma dönüştüren kişidir.
A3. GİRİŞİM, GİRİŞİMCİ ve GİRİŞİMCİLİK Girişimci, bir mal veya hizmeti üretmek, pazarlamak için kendine ait ya da başka kişi veya kurumlardan sağladığı kaynaklarla, üretim faktörlerini bir araya getiren, bu faaliyeti yaparken ortaya çıkabilecek zararı da göze alan kişidir. Buna göre girişimcinin başlıca amaçları şunlardır: İşletmenin stratejisini belirleme, Yönetim ve organizasyon politikalarını belirleme, Üretim faktörlerini temin ederek üretim faaliyetine geçme, Yeni mal ve hizmetler bulma, yeni üretim yöntemleri, dağıtım kanalları araştırma, Çevreyi takip etme; işletmenin karşısına çıkacak değişme ve gelişmelerin fırsat mı? tehdit mi? oluşturacağını tahmin etme, fırsatların değerlendirilmesi, tehditlerden zarar görülmemesi için gerekli tedbirleri alma,
A3. GİRİŞİM, GİRİŞİMCİ ve GİRİŞİMCİLİK Teknolojideki değişme ve gelişmeleri üretim sürecine uygulayabilme, faaliyetlerinin daha ucuz ve kaliteli yapılabilmesi için ve sürekli bir çaba içinde bulunma, çeşitli riskleri karşılama.
A3. GİRİŞİM, GİRİŞİMCİ ve GİRİŞİMCİLİK Girişimci kavramı; iş adamı, iş bilen, yönetici, patron, kendi işini, kendi kurma çabası içinde bulunan anlamlarında kullanılmaktadır. Kendi işini kurmaya çalışan kişinin işin özellikleri hakkında bazı yeteneklerinin olması gerekir. Bu yetenek sayesinde girişimci, başkalarının göremediği fırsatları görüp, onları birer iş fikrine dönüştürebilme beceri ve yeteneğini gösterir.
A3. GİRİŞİM, GİRİŞİMCİ ve GİRİŞİMCİLİK Girişimcilik ise; bir işletmenin kurulması, yönetsel süreçlerin işletilmesi, üretim ve pazarlamaya yönelik tüm risklerin üstlenilmesi gibi, bir işin kurulması ve yürütülmesine ilişkin Maliyetler bütünü olarak tanımlanmaktadır. Girişimciliğin çağdaş toplumdaki önemi, ardı arkası kesilmeyen yenilikleri gerçekleştirmek şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu açıdan modem girişiminin gücü; yenilik yapma ve yaptığı yenilikleri iş dünyasında somut ticari ürünlere dönüştürülebilme kapasitesine dayanır. Bu bakımdan girişimci sürekli yenilik yapan kişi veya kişiler anlamında kullanılmaktadır
A3. GİRİŞİM, GİRİŞİMCİ ve GİRİŞİMCİLİK Başarılı Girişimci: Bir girişimi, katma değerini artırarak sürekli büyüme ve gelişme sürecinde tutabilen kişidir.
A3. GİRİŞİM, GİRİŞİMCİ ve GİRİŞİMCİLİK Girişim kavramı nasıl ele alınırsa alınsın, girişimcinin her durumda kâr etmek, topluma hizmet sunmak gibi amaçları vardır. Kâr veya başka biçimlerde yarar sağlamak amacıyla, ücret karşılığında satmak için mal veya hizmet üretmek, ya da fonlar sağlamak üzere kurulan, hukuki ve fmansal kişiliğe sahip, devamlı nitelikte bir örgüt olarak da tanımlanan girişimin (teşebbüs), belirleyici nitelikleri, aşağıdaki gibi özetlenmektedir;
A3. GİRİŞİM, GİRİŞİMCİ ve GİRİŞİMCİLİK Girişimin amacı, kazanç veya yarar sağlamaktır. Girişim, ücret karşılığında satmak üzere mal veya hizmet üretir veya fonlar sağlar. Bu nitelik, girişim olmanın zorunlu unsurudur. Girişimin üç temel işlevi, üretim, satış ve bu iki işlevin yerine getirilmesi için gerekli fonların sağlanması veya finansmanıdır. Girişim hukuki bir birimdir. Tüzel kişiliğe sahip bulunan girişim, sahiplerinden ayrı bir kişiliğe sahiptir. Çalışmalarını bu kişilik altında yürütür, haklara sahip olur ve yükümlülükler üstlenir. Girişim finansal bir birimdir. Girişimin kendisine ilişkin varlıkları ve bunları karşıladığı öz ve yabancı kaynakları bulunur. Girişim, insan ve materyalden oluşan bir örgüttür ve bu örgüt devamlılık gösterir.
A4. DİĞER KAVRAMLAR Esnaflık Tacirlik İşletme sahipliği Teknisyenlik-Teknokratlık Yöneticilik Alt düzey yöneticiler Orta düzey yöneticiler Üst düzey yöneticiler Profesyonel yöneticilik Fabrika yöneticiliği Liderlik Koçluk
A5. GİRİŞİMCİLİĞİN TEMEL FONKSİYONLARI Yeni mal veya hizmet üretmek Yeni üretim yöntemleri geliştirmek ve uygulayabilmek Endüstride yeni organizasyonlar kurmak Yeni pazarlara ulaşmak Hammaddelerin ve benzeri maddelerin sağlanabileceği yeni kaynaklar bulmak
B. GİRİŞİMCİLİK TÜRLERİ ve TÜRKİYE DE GİRİŞİMCİLİK B1. TEMEL GİRİŞİMCİLİK ÖZELLİKLERİ Pazardaki fırsatları ve gelişmeleri gören Pazar fırsatlarını iş fikrine dönüştüren Risk üstlenen Küçük işletmeyi başarıyla yöneten Rekabeti yaşam biçimine dönüştüren Yenilikçi ve azimli
B1. TEMEL GİRİŞİMCİLİK ÖZELLİKLERİ Bir kişinin girişimci olabilmesi için temelde; Risk ve sorumluluk üstlenebilme, Dinamik bir kişilik, Yeniliklere açık olma, Büyüme tutkusu
B1. TEMEL GİRİŞİMCİLİK ÖZELLİKLERİ İşletmenin başarısını etkileyecek temel girişimci özellikleri ise şunlardır Uzun süre yorulmadan çalışabilme, Zorluklara kolaylıkla karşı koyabilme, Davranış ve kararlarda azimli olma, Mali gücünü kuvvetlendirinceye kadar az kârla yetinme, İşin gerektirdiği teknik ve sosyal beceriye sahip olma.
B1. TEMEL GİRİŞİMCİLİK ÖZELLİKLERİ Literatürde başarılı bir girişimcinin kişilik özellikleri de tanımlanmıştır. Bunlardan bir kısmı aşağıda sıralanmıştır Özgüven Kararlı olma İletişimi becerileri Yeni fikirlere açık olma Vizyon sahibi olma İnsiyatif kullanabilme Güvenilirlik Olumlu düşünme Esneklik Risk alma Gayretli, cesaretli, maceraperest ve enerjiktir. Liderlik rollerini ve baskın olmayı sever. Güç, statü ve maddi zenginliği ister. İkna yeteneği kuvvetlidir. Sözel yeteneği kuvvetlidir. Uzun süreli entelektüel çaba gerektiren işleri ve detayları sevmez.
B1. TEMEL GİRİŞİMCİLİK ÖZELLİKLERİ Organizasyon içinde yaratıcı ortam geliştirme yolları şunlardır: Yaratıcılığı çalışanlardan bekleme talep etme Başarısızlığı tolere ve kabul etme Merak ve ilgiyi teşvik etme, Problemleri mücadele unsuru olarak görme, Yaratıcılık konusunda eğitimler verilmesiş, İşletme içinde yaratıcılığa destek verme, Yaratıcılığı ödüllendirme, Yaratıcı davranışı model yapma Yaratıcılığı Artırma Yolları
B2. GİRİŞİMCİLİK TÜRLERİ Girişimciliği, temelde fırsat girişimciliği ve yenilikçi girişimcilik olarak ikiye ayırmak mümkündür. Fırsat girişimciliği, piyasada bir mal veya hizmetin bulunmaması veya az bulunması gibi mevcut durumların değerlendirilmesini ifade eder. Yenilikçi girişimcilik ise yeni bir fikir veya düşüncenin veya mevcutların farklılaştırmaya gidilerek piyasaya sunulmasıdır. Bir diğer girişimcilik türü ise, rakiplerin izlenmesi anlamında takipçi girişimciliktir
B2. GİRİŞİMCİLİK TÜRLERİ Fırsat girişimciliği Fırsatçı girişimci, geleceğe ait öngörülerde bulunarak, kârlı olabilecek alanlara yatırım yapan kişidir. Bu bağlamda girişimci, doğabilecek fırsatları kollar ve kâr elde edebileceği konularda yatırımlar yapar. Bu bakış açısı bizi, fırsat girişimciliğine götürür. Fırsat girişimciliği temelde, pazardaki mevcut fırsatları görerek ya da potansiyel fırsatları sezinleyerek, mevcut olan bir mal veya hizmeti pazara sunmaktır
B2. GİRİŞİMCİLİK TÜRLERİ Yenilikçi girişimcilik Yenilikçi girişimcilik, yeni bir fikir veya buluşu, ya da mevcut olan bir mal veya hizmetin dizayn, fiyat, kalite gibi yönlerden iyileştirilerek pazara sunulmasıdır. Kimi araştırmacılar, ikinci tür girişimciliğin asıl girişimcilik olduğu görüşündedirler. Ancak, her iki tür girişimcilik de toplumun gerek duyduğu mal ve hizmetleri karşılamayı amaçlar ve riskleri üstlenmeyi, irade gücünü ve cesareti gerektirir. Bu nedenle her iki girişimcilik arasında pek bir fark olduğu söylenemez. Bununla beraber gelecekteki girişimciliğin ağırlık olarak yaratıcı girişimcilik olacağı gerçeği de gözden uzak tutulmamalıdır
B2. GİRİŞİMCİLİK TÜRLERİ Takipçi girişimcilik Piyasadaki gelişmeleri izlemekle yetinen, bu gelişmelere göre davranan, yenilik yapan girişimcilerin yolundan gitmeyi içeren girişimcilik türüdür. Bu girişimcilik türünde girişimcilerin, yenilikçi girişimcileri izlemekle yetindikleri görülmektedir. Fakat girişimciliğin dinamik yapısı nedeniyle roller her an değişebilir. Başlangıçta dinamik bir hareket yeteneği kazanan yenilikçi bir girişimci zamanla takipçi bir girişimci haline gelebileceği gibi, zamanla takipçi bir girişimcinin yenilikçi bir girişimci durumuna gelmesi de mümkündür
B3. TÜRKİYE DE GİRİŞİMİCLİK Ülkemizde 1980 lerde ve sonrasında 1990 lı yıllarda, girişimciliğe ilişkin çalışmalarda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. 1980 sonrası uygulanan dışa açık ekonomi programı, girişimciliği geliştirmeye yönelik uygulamalar ve KOBİ leri destekleyen politikalar ile yoğun piyasa ekonomisi ve buna bağlı gelişen girişimcilik ortamlarında, Türk insanının çok başarılı olabileceği fikri kabul görmeye başlamıştır. Ülkemizde bir çok vatandaşımız, girişimcilik niteliğine sahip olduğu halde, yeterli finansman bulamadığı ve yeterli olanaklara sahip olamadığı için, bu alana inememekte, sahip olduğu yetenekleri kullanamamaktadır. Ancak hem finansman imkanı olan hem de girişimcilik niteliklerine sahip olan insanlarımız başarılı birer girişimci olarak faaliyet göstermektedirler
B3. TÜRKİYE DE GİRİŞİMİCLİK Ülkemizin mevcut ekonomik ve sosyo-kültürel şartları girişimciliğe zemin hazırlamaktan oldukça uzaktır. Bu durum insanlarımızı genellikle kamu sektörüne yöneltmiştir. Gerek girişimci ve gerekse özel sektörde yönetici konumunda çalışmanın, sermayelerini veya kendilerini riske atmak olduğu düşüncesi hakim olmuştur. Ülkemiz nüfusunun yalnız % 1.0 inin girişimci ve üst düzey yönetici olması da bunun en iyi göstergesidir. Ülkemizde girişimciliği engelleyen unsurlar olarak; öncelikle ekonomik istikrarsızlık, politik istikrarsızlık, bürokratik işlemler, sermaye birikimi, nitelikli personel yetersizliği ve teknoloji transferi gibi hususlar ileri sürülmektedir. Bunun da bir sonucu olarak Türkiye de mevcut girişimciliğin %99 unu KOBİ ler teşkil etmektedir.
B3. TÜRKİYE DE GİRİŞİMİCLİK Bunların yanında ilköğretimden itibaren özgüven ve risk üstlenme gibi girişimcilik özelliklerini kazandıracak bir eğitim programının eksikliği, ülke ekonomisinin vatandaşının eğitim, sağlık ve hiç olmazsa en az geçimini sağlayacak geliri sağlama güvencesi vermeye yeterli olmaması gibi faktörler de sayılabilir.
B4. GİRİŞİMCİLİĞİN GELECEĞİ Günümüzde girişimcilik sahnesinde iyi eğitim gömüş, teknolojinin olanaklarına sahip, bir ayağı uluslararası piyasalarda olan bir kuşak vardır. Bu yeni girişimciler, babalarının engin tecrübeleriyle, ellerindeki zengin kaynakları birleştirme şansına sahiptirler ve bunu da en uygun bir şekilde yapmaktadırlar.
B4. GİRİŞİMCİLİĞİN GELECEĞİ Günümüz girişimcilerinin önemli özelliklerinden biri de, işlerini şansa bırakmamalarıdır. Bu nedenle bugün girişimciler profesyonelleşmeye önem vermeleridir. Gençler arasında girişimcilik ve işadamlığı nın bir meslek olarak tercih edilmesi; bir hatta iki dil bilen, iyi eğitilmiş, zeki, genç üniversite mezunlarının kendi işlerini kurmayı ciddi olarak düşünmeleri, girişimciliğin geleceğinin ne derece ümit verici olduğunu göstermektedir
B4. GİRİŞİMCİLİĞİN GELECEĞİ Klasik finansman enstrümanları, yeni uygulamalar nedeniyle bugün çağın gerisinde kalmıştır. Think Thank ler finansal alanda da yeni gelişmeler doğurabilmiştir. Swot Analizleri yapılabilmektedir. Günümüzde Leasing, Factoring, Forfaiting, Barter gibi alternatif finansman araçları gündemdedir. Girişimcilik kültürünün geleceği ile ilgili olarak, söz edilen bütün bu gelişim ve yaklaşımların yakından izlenmesi, KOBİ sahip veya ortakları ile yöneticiler için bir zorunluluktur. Önemli olan işletmenin ölçek büyüklüğünden ziyade, yönetim felsefesinin, modem veya post-modem gelişmelere açık tutulup, örgütsel değişimin sağlanabilmesidir
B4. GİRİŞİMCİLİĞİN GELECEĞİ Girişimciliğin geliştirilmesine ve bölgesel kalkınmaya yönelik son bir uygulama da, ülkemizin 26 Düzey 2 bölgesine ayrılması ve Kalkınma Ajanslarının kurulmasıdır. Kalkınma Ajanslarının temel amacı şudur; Kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılmasına katkı sağlamak. Nihayet AB Hibe projeleri de, girişimciliğin geliştirilmesine yönelik uygulamaları desteklemektedir. Bu kapsamda yazar tarafından hazırlanan KOBİ Destek, Danışma ve Koordinasyon Merkezi (KODEM) Girişimciliği Geliştirme Projesi AB Komisyonu tarafından kabul edilerek hibe almaya hak kazanmış ve başarılı bir biçimde uygulanmıştır.
B4. GİRİŞİMCİLİĞİN GELECEĞİ Sonuç olarak girişimciliğin ufku açıktır. Özellikle, fınans kuruluşları iki teminat alıp bir destek vermek şeklindeki girişimci ruhunu körelten plasman modelini yeniden gözden geçirmelidir. Bu bağlamda, sürekli gelişen ve değişen piyasa koşullarına uygun, beklentilerin karşılığı olacak hizmetler geliştirilmelidir. Zaten girişimcinin önüne her gün yeni mönüler konmaktadır. Bunun üstesinin gelebilecek finansman uygulamaları da, yenilikler dikkate alınarak düzenlenmiş, yeni beklentileri karşılayacak nitelikte olmalıdır.