İlk Uygarlıklar YGS Tarih 1 Bu yazıda ne anlatıyoruz? İlk Uygarlıklar İlk uygarlıklar hakkında sınava yönelik bilgiler ile hazırladığımız bu yazı hem YGS de hem de LYS de çıkması muhtemel soruları yapmanıza yardımcı olacaktır. Tüm medeniyetlerden ziyade soruların gelebileceği uygarlıkları anlattığımız bu yazıda kronolojik sıralama takip etmedik. Daha kolay anlaşılması için bölge bölge ayırarak hazırladık. MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ Mezopotamya, İlk Çağ ın önemli medeniyet merkezlerinden biri olmasına rağmen, bu medeniyetlerden günümüze fazla eser kalmamıştır. Bunun temel nedeni, bölge yapılarda kerpiç kullanılmasıdır. SÜMERLER Sümerler, M.Ö 4000 yılında Aşağı Mezopotamya ya yerleştiler. İlk geldiklerinde bölge bataklık olmasına rağmen, bataklığı kurutarak tarıma elverişli bir hale getirmeyi başardılar. Sümerler, site devletleri şeklinde yaşadıklarından dolayı merkeziyetçi devlet anlayışından yoksundurlar. Site devletlerinin başında Patesi adı verilen rahip krallar yer alırdı. Bu da Sümerlerin teokratik bir yapıda olduklarını gösterir. Bilindiği gibi Sümerlerin en büyük icadı çivi yazısıdır. Ziggurat adı verilen yedi katlı tapınaklar inşa edip pek çok alanda bu tapınaklardan yararlanmışlardır. Örneğin, Zigguratların en üst katında bir rasathane (gözlemevi) yer alır. Bu da Sümerlerde astronominin geliştiğinin göstergesidir. Bunun yanında bir dairenin 360 derece olduğunu, ay ve güneş yılına dayalı takvimleri, 5 gezegeni ve burçları da yine Sümerler bulmuştur. Sümer şehir devletlerinden Lagaş Sitesi Kralı Urgakina, tarihin bilinen ilk yazılı kanunlarını hazırlamıştır. Bu yasada kanunlar fidye esasına göre hazırlanmıştır. Yani suçun bedeli maddi olarak ödenebilmektedir. Edebi eser olarak ise; Yaratılış Manzumesi, Gılgamış Destanı ve Tufan Menkıbesi ni günümüze bıraktılar. Not: Bazı tarihçililere göre Sümerlerin sondan eklemeli dil kullanması Orta Asya dan göçtüklerine işarettir. Ancak bu konuda kesin bir bilgi yoktur. AKADLAR Akadlar, Sümer şehir devletlerini yıkarak Orta Asya da ilk merkezi imparatorluğu kuran
İlk Uygarlıklar YGS Tarih 2 topluluktur. BABİLLER Babil Kralı Hammurabi, Sümer yasalarını Sami geleneklerine göre yeniden düzenlemiş ve tarihte bilinen ilk anayasa olan Hammurabi Kanunlarını hazırlamıştır. Sümer yasasıyla Hammurabi yasası arasındaki fark; Sümerlerde yasa fidye esasına dayalıyken Hammurabi Kanunlarında yasa, kısasa kısas esasına göre hazırlanmıştır. En önemli eserleri ise Babil Kulesi ve Babilin Asma Bahçeleridir. ASURLAR Ninova merkezli olarak kurulan Asurlar, Anadolu da koloni kurarak ticaret yapmış; Karum adı verilen pazarlar kurmuşlardır. Not: Asurlar, Anadolu da tarihi devirleri başlatan kavimdir. M.Ö 2000 lerde Kültepe tabletleri ile çivi yazısını Anadolu ya getirerek burada tarihi devirlerin başlamasına neden olmuştur. MISIRLILAR Nil Nehri çevresinde yerleşim ve uygarlığını kuran Mısırlılar, önce nom adı verilen şehir devletleri halinde örgütlendi. Sonra ise bu şehir devletleri birleşti ve merkezi yönetime geçildi. Tarıma dayalı bir ekonomiye sahip olan Mısır, Nil Nehri nin taşma zamanlarını hesaplamaya çalışmış, bu da geometri ve astronomi alanında gelişmelerini sağlamıştır. Mısırlılar, Nil Nehri nin akışına göre mevsimleri buldular ve güneş hareketlerini de gözlemleyip bir yılı hesapladılar. Mısır da ölümden sonraki hayata inanılmış, ölülerin bedenen dirileceği kabul edilmiştir. Bu nedenle mumyalama geleneksel bir hale gelmiş, bu da tıp, eczane ve anatomi dallarında gelişmelerini sağlamıştır. Hititlerle Mısırlılar arasında Suriye de hakimiyet kurmak için M.Ö 1296 da Kadeş Savaşı yapılmış, sonucunda ise tarihin bilinen ilk yazılı antlaşması olan Kadeş Antlaşması imzalanmıştır. Not1: Mısırlılar coğrafi şartlarından dolayı tüm tarihi devirleri sırası ile yaşadı. Not2: Kadeş Antlaşması aynı zamanda Asurlara karşı yapılmış bir ittifak antlaşmasıdır. FENİKELİLER Fenike, Doğu Akdeniz de tüccar kavimler tarafından kurulmuştur. Bölgenin tarıma elverişli olmaması nedeni ile ticaretle uğraşan Fenikeliler, deniz ticareti ve koloniciliğe yönelmiştir. Harf yazısı, cam ve boya gibi icatlar Fenikelilere aittir.
İlk Uygarlıklar YGS Tarih 3 Not: Fenike kolonilerinin siyasi ömrü hep kısa süreli olmuştur. Bunun nedeni kolonilerin sadece ticaret amaçlı kurulmasıdır. ANADOLU MEDENİYETLERİ Coğrafi ve iklim açısından yaşama oldukça elverişli olan Anadolu, Yontma Taş Devrinden bu yana insanların yaşadığı bir bölge olmuştur. Kıtalararası geçiş üzerinde yer alması nedeni ile sık sık istilaya uğrayan bölgede sayısız medeniyet kurulmuş, bu medeniyetlerden günümüze birçok eser kalmıştır. HİTİLER Kafkaslar üzerinden Anadolu ya geldikleri varsayılan Hititler, Hattuşaş merkezli olarak Kızılırmak yayı içinde kurulmuştur. Hitit devlet yönetiminde kralın yanında Pankuş adı verilen bir meclis görev almaktaydı. Ülke siyasetinde etkili olan Pankuş Meclisi nin zaman zaman kralın yetkilerini sınırlandırdığı görülmüştür. Kralın karısı olan Tavanana ülke yönetiminde en yetkili 2. kişidir.
İlk Uygarlıklar YGS Tarih 4 Hitit Kralları, tanrılara hesap vereceğine inanmış, bunun için de anal adı verilen yıllıklar yazmıştır. Analların en büyük özelliği ise zafer ve mağlubiyetlerin eksiksiz olarak yazılmasıdır. Bu da kralların yıllıklarını tarafsız olarak yazdığını göstermektedir. Hititler, medeni kanunun ilk örnekleri olarak sayılan, aile ve miras hukukunu düzenleyen yasalar yapmışlardır. Hititler, tarihin bilinen ilk yazılı antlaşması olan Kadeş Antlaşması nı Mısırlılar ile imzalamıştır. Not: Hititler; Eski Krallık Dönemi, Yeni İmparatorluk Dönemi ve Geç Şehir Devletleri olmak üzere 3 bölümde incelenir. Hititler en parlak zamanını Yeni İmparatorluk Dönemi nde yaşadılar. Not2: Hititler, önceleri feodal bir devlet yapısına sahipken merkezi yönetimi güçlendirmek için düzen değiştirilmiş ve devlet, merkezden gönderilen valilerce yönetilmiştir. Not3: Hitiler çok tanrılı dinlere inanmanın yanında Ön Asya toplumunun tanrılarını da kutsal saymıştır. Bu da Hititlerin Bin Tanrı İli olarak anılmasına yol açmıştır. FRİGYALILAR Ankara, Polatlı ve Eskişehir arasında Gordion merkezli olarak kurulmuştur. Frigyalılar, tarıma verdikleri önemle bilinir. Tarımsal üretimin devam etmesi için sert yasalar hazırlamışlardır. Örneğin; bilerek saban kırmanın ya da öküz kesmenin cezası ölüm olarak belirlenmişti. En önemli kralları Midas tır. Frigyalılar günümüze tapates adı verilen halı ve kilim örneklerini bırakmış ve Anadolu kültür uygarlığına önemli katkıda bulunmuşlardır. LİDYALILAR Lidyalılar, Sard merkezli olarak kuruldu. Ticarete önem veren Lidyalılar, M.Ö 700 de parayı buldu ve takasla alış verişe son verdi. Bunun haricinde, uzun süre ticaretin merkezi olan Kral Yolu nu da yapan Lidyalılardır. Lidyalıların askeri bir ordusu olmadığı için en parlak döneminde Persler tarafından yıkılmıştır. İYONLAR İyonlar, siyasi hayatlarına önce şehir devletleri ile başlamış, ardından oligarşiye geçiş yaptıktan sonra demokrasi ile varlıklarını sürdürmüşlerdir. İyon şehir devletleri arasında siyasi birlik yoktur. Ancak buna rağmen İyonya da kültürel birlik sağlanmıştır. Dorların istilasından kaçarak İzmir ve çevresine yerleşen İyonlar, deniz ticaretinde oldukça gelişmiştir.
İlk Uygarlıklar YGS Tarih 5 Bilinen en büyük şehir devletleri; Efes, Milet ve Foça dır. İlk çağın en önemli bilim ve kültür merkezi olan İyonya da, refah seviyesin yüksek olması bilim çalışmalarının önünü açmıştır. Bunun dışında ticaret yollarının sonunda yer alması da kültürel açıdan zenginleşmelerini sağlamıştır. Tales, Pisagor ve Hipokrat gibi önemli bilim adamları burada yetişmiştir. URARTULAR Urartu, Doğu Anadolu da, Van Gölü ve çevresinde Tuşpa merkezli olarak kurulmuştur. Maden işlemeciliğinde oldukça ileridirler. EGE MEDENİYETLERİ Miken, Girit ve Yunan medeniyetleri Ege ve çevresinde yaşamış olan topluluklardır. Ortak özellikleri, deniz ticari ve deniz koloniciliği ile uğraşmalarıdır. Not: Yunan ve İyon kolonileri diğer koloniler gibi sadece ticari amaçla kurulmamıştır. Buraya yerleşen insanlar, yerleştikleri yeri vatanı gibi görüp gerektiğinde korumuşlardır. YUNAN MEDENİYETİ Şehir devletleri, oligarşi ve ilkel demokrasi biçimlerinde yönetilmiştir. Şehir devletleri arasında siyasi birlik olmamasına karşın, kültürel birliktelik vardır. Yunan şehir devletleri arasında çatışma çıkması ile Arhon adı verilen kanun koyucular göreve getirilmiştir. Not: Yunan Medeniyetinde kültürel birlik olmasının sebebi olimpiyatlardır. Büyük İskender in ulaştığı en büyük sınırlar
İlk Uygarlıklar YGS Tarih 6 BÜYÜK İSKENDER ve HELENİSTİK DÖNEM Büyük İskender ( Alexander III. Macedon), Makedonya Kralı II. Filip in oğlu, Aristo nun öğrencisidir. İskender, babası tahtayken Yunanistan daki şehir devlerini hakimiyeti altına alarak Helen birliğini sağlamıştır. Tahta geçtikten sonraki ilk seferini, Yunan şehir devletlerini tehdit eden Perslere karşı yapmış ve kazanmıştır. Bu noktadan sonra ise hayali olan dünya hakimiyeti için durmadan zaferlerine yenisini eklemiştir. Not: Büyük İskender in, Asya seferleri sırasında yanında götürdüğü bilim adamları, Doğu medeniyetlerine ait eserleri inceledi ve yeni eserler yazdı. Not2: Büyük İskender, Asya seferini Saka Türklerine mağlup olduktan sonra durdurmak zorunda kalmıştır. ROMA MEDENİYETİ Birçok film, dizi ve kitaba konu olan Roma, İlk Çağ ın en önemli medeniyetidir. Roma, 5. yüzyılda Kavimler Göçü ile Doğu ve Batı olmak üzereye 2 ye ayrıldı. 476 da Batı Roma nın, 1453 te ise Doğu Roma nın yıkılmasıyla siyasi hayatları sona ermiş oldu. Roma da halk 3 sınıfa ayrılmıştır. Bunlar; patriciler, plepler ve kölelerdir. Patriciler, asillerden oluşan en üst sınıftır. Roma, İmparator Kostantin tarafından yayınlanan Milano Fermanı ile Hristiyanlığa geçiş yapmıştır. Roma, sınıflar arası mücadeleyi önlemek amacı ile 12 Levha Kanunları nı hazırlamıştır. ( Bu kanunlar laik hukuk devletlerinin temelini oluşturmuştur) Roma İmparatoru Julius Ceaser (Jül Sezar), Mısırlıların bulduğu güneş takvimini düzenleyerek Jülyen Takvimi ni oluşturmuştur. Roma da profesyonel askerlerden oluşan orduya Lejyon denilirdi. ÇİN MEDENİYETİ Başlarda feodal bir yapıya sahip olan Çinliler, M.Ö 2000 lerde ilk merkezi krallıklarını kurdular. Tarımsal faaliyetlerinden dolayı Çin de yaşayan toplumlar yerleşik bir hayat sürmüşlerdir. İpek üretimi, ipek kumaş dokumacılığı ve porselen yapımında oldukça gelişmişlerdir. Barut, pusula, kağıt, matbaa ve mürekkep gibi buluşlar Çinlilere aittir. Not: İpek Yolunun başlangıç noktası Çin in başkenti Pekin dir. Orta Asya da yapılan savaşların büyük çoğunluğu bu yola hakim olma düşüncesi ile yapılmıştır.
İlk Uygarlıklar YGS Tarih 7 HİNT MEDENİYETİ Hint medeniyetinin kurulduğu alan, yeraltı ve yerüstü kaynakları bakımından bölgenin en zengin yeridir. Bu nedenle ilk zamanlardan bu yana sürekli göç ve istilaya uğramışlardır. Özellikle göçlerle birlikte nüfus artınca siyasi hakimiyetlerini devam ettirebilmek için kast sistemini kurmuşlardır. Halk; Brahmanlar (din adamları), Kşatriyalar (asiller ve askerler), Vaysiyalar (tüccar, esnaf ve çiftçiler), Südralar (işçiler) olmak üzere 4 sınıftan oluşur. Bunların dışında bir de parya adı verilen, kendi gruplarından atılmış bir sınıf vardır. Paryaların ülkede hiçbir hakkı yoktur. İRAN MEDENİYETİ O dönemde bölgenin 2 önemli gücü olarak Medler ve Persler bulunmaktaydı. MÖ 550 yılında Medleri yıkan Persler, giderek güçlenmiş ve İran Medeniyetinde önemli rol oynamışlardır. Persler, sınırlarının genişlemesi üzerine ülkelerini, satraplık adı verilen eyaletlere ayırmışlar ve devlet merkezinden atadıkları valilerce bu şehirleri yönetmişlerdir. Ülke içi haberleşmeyi sağlamak için ilk posta teşkilatını Persler kurmuştur. Tapınaklarına Ateşgede adı veren Persler, çivi yazısını kullanan son Ön Asya topluluğudur.