WEB BİLGİ SİSTEMLERİNDE KULLANILABİLİRLİK DEĞERLENDİRMESİ Prof. Dr. Yaşar Tonta Dr. İrem Soydal H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
Kaliteli hizmet Kullanıcı memnuniyeti Beklentilerin karşılanması Sunulan hizmetin kalitesi Başarılı bilgi sistemleri Sistemin yapısı Bilginin niteliği
Web ve algılanan hizmet kalitesi Geleneksel hizmet kalitesi boyutları + Başarılı içerik ve sunum Kullanıcıya yol gösterici ögeler Bilginin niteliği Kullanıcı güvenliği Kolay kullanılabilir olması
Araştırma soruları Türkiye deki web bilgi sistemi kullanıcıları Kullanılabilirlik boyutunu ne derece önemsiyorlar? Türkiye de Web kullanıcılarına ait farklı demografik özellikler (yaş, cinsiyet, eğitim durumu, deneyim) Kullanılabilirlik boyutu üzerinde etken midir? Kâr amacı güden ve gütmeyen kurumlara ait web sitelerinin kullanıcıları Kullanılabilirlik boyutu konusunda farklı beklenti ve algı düzeylerine mi sahiptir?
Yöntem Kâr amacı güden ve gütmeyen iki örnek kurum Idefix: 1782 yanıt, ULAKBİM: 118 yanıt E-Qual; 23 soru Beşli Likert Ölçeği Demografik sorular (cinsiyet, yaş, eğitim, deneyim) Her soru için Beklenti ve Algı ortalamaları Her iki site için faktör analizi ve boyutlar
Veri toplama aracı E-Qual Kullanılabilirlik Bilginin Niteliği Hizmet Etkileşimi 1. Sitenin kullanımını kolay öğrenilebilir buluyorum 2. Siteyle olan etkileşimim açık ve anlaşılır 3. Siteyi kolay dolaşılabilir buluyorum 4. Siteyi kolay kullanılabilir buluyorum 5. Sitenin çekici bir görünümü vardır 6. Tasarım sitenin türüne uygundur 7. Site uzmanlarca hazırlanmış hissi verir 8. Site benim için olumlu bir deneyim yaratır 9. Doğru bilgi sağlar 10. İnandırıcı bilgi sağlar 11. Zamanında bilgi sağlar 12. İhtiyaçlarımla ilgili bilgi sağlar 13. Kolay anlaşılır bilgi sağlar 14. Uygun detayda bilgi sağlar 15. Bilgiyi uygun bir biçimde sunar 16. Saygındır 17. İşlemleri tamamlamak konusunda güven verir 18. Kişisel bilgilerimin güvenlikte olduğu hissini verir 19. Kişiselleştirilmiş izlenimi yaratır 20. Bir topluluğa ait olma hissi uyandırır 21. Kurumla iletişim kurmayı kolaylaştırır 22. Hizmet ya da ürünlerin söz verildiği şekilde iletileceği konusunda kendimi güvende hissederim 23. Siteyle ilgili genel görüşünüz
Genel bulgular Veriler normal dağılmıyor Ölçek yüksek düzeyde güvenilir: Idefix (α= 0,934) ULAKBİM (α= 0,968) İki kurumda demografik bulgular benzer: Erkek kullanıcılar az bir farkla daha fazla, yaş ortalamaları yaklaşık 34, kullanıcılar genelde deneyimli (Idefix %79, ULAKBİM %63) ve yüksek eğitimli (%90 üzeri)
Faktör analizi Karşılaştırma için faktörlerin anlamlı gruplar oluşturması Veriler faktör analizi yapmak için uygun Idefix Bilginin niteliği Güven Kullanılabilirlik Tasarım Özdeşleştirme ULAKBİM Bilginin niteliği ve güven Kullanılabilirlik Tasarım Özdeşleştirme
Boyut ortalamaları Idefix ULAKBİM Ortalama Boyutlar Algı Beklenti Bilginin niteliği 4,0 4,6 Güven 4,3 4,8 Kullanılabilirlik 4,2 4,5 Tasarım 3,6 3,9 Özdeşleştirme 3,3 3,7 Genel ortalama 3,9 4,3 Ortalama Boyutlar Algı Beklenti Bilginin niteliği ve güven 4,0 4,7 Kullanılabilirlik 3,6 4,5 Tasarım 3,3 3,9 Özdeşleştirme 3,5 4,0 Genel ortalama 3,6 4,3
Beklenti ve Algı karşılaştırmaları Idefix ULAKBİM Bilginin niteliği 5,0 Bilginin niteliği ve güven 5,0 4,0 4,0 Özdeşleştirme 3,0 2,0 Güven 3,0 2,0 1,0 Özdeşleştirme 1,0 Kullanılabilirlik Tasarım Kullanılabilirlik Algı Beklenti Algı Tasarım Beklenti
Cinsiyet Idefix ULAKBİM Kullanılabilirlik boyutu açısından kadınlar erkeklere kıyasla nispeten daha kaliteli hizmet beklemektedirler (Z= -4,081, p= 0,00). Kadınların kullanılabilirlik boyutu ile ilgili beklentileri erkeklere kıyasla daha fazladır (Z= -2,030, p= 0,01).
Yaş Idefix ULAKBİM Kullanılabilirlik boyutu açısından Idefix in 30 yaş üzeri kullanıcıları 30 yaş ve altı kullanıcılardan nispeten daha yüksek beklentilere sahiptir (Z= -3,802, p= 0,00). ULAKBİM kullanıcılarının yaşları bu kullanıcıların kullanılabilirlik boyutuna bakışlarında istatistiksel açıdan anlamlı bir etki yaratmamaktadır.
Eğitim Idefix ULAKBİM Eğitim düzeyinin değişmesi Idefix kullanıcılarının kullanılabilirlik boyutuna bakışında istatistiksel açıdan anlamlı bir etki yaratmamaktadır. Üniversite eğitimi almış kullanıcılar lisansüstü eğitimli kullanıcılara kıyasla kullanılabilirlik boyutu açısından sitenin daha zayıf olduğunu düşünmektedirler (χ² = 7,400, p= 0,02).
Deneyim Idefix ULAKBİM Hiç deneyimi olmayan kullanıcılar kullanılabilirlik boyutunu az deneyimli ya da çok deneyimli olan kullanıcılardan daha az önemsemişlerdir (χ² = 9,450, p= 0,01). ULAKBİM kullanıcılarının deneyim durumları bu kullanıcıların kullanılabilirlik boyutuna bakışlarında istatistiksel açıdan anlamlı bir etki yaratmamaktadır.
Yorum
Genel memnuniyet durumu 22 soru için elde edilen veriler: Her iki sitede de kullanıcıların beklentileri tam olarak karşılanamıyor. Idefix e kıyasla ULAKBİM kullanıcılarının beklentileri daha düşük düzeyde karşılanıyor.
Kullanılabilirlik boyutu ve kullanıcıların beklentileri Kullanılabilirlik boyutu: Idefix te beklentilerin en fazla karşılandığı boyut ULAKBİM de beklentilerin en az karşılandığı boyut
Kullanılabilirlik boyutu ne derece önemseniyor? Her iki sitenin kullanıcısı da kullanılabilirlik boyutuna ilk sırada önem atfetmiyor. Idefix: en fazla önemsenen boyut; Güven ULAKBİM: en fazla önemsenen boyut; Bilginin niteliği ve güven
Yaş, cinsiyet, eğitim ve deneyim kullanılabilirlik boyutu üzerinde etken mi? Kadınlar daha yüksek puan veriyor. Kullanılabilirlik boyutu yaş arttıkça daha fazla önemseniyor. Ticari bir sitede cinsiyet, yaş ve deneyim, Kullanılabilirlik boyutu için verilen algı ve/veya beklenti puanları üzerinde etken. Kâr amacı gütmeyen bir sitede cinsiyet ve eğitim, Kullanılabilirlik boyutu için verilen algı ve/veya beklenti puanları üzerinde etken.
Sonuç ve Öneriler Her iki türdeki site de hizmet kalitesi boyutlarına tam olarak duyarlı değil. Siteler, hizmet kalitesi boyutları dikkate alınarak yeniden tasarlanmalı. Genel olarak cinsiyet, yaş, eğitim, deneyim, kullanılabilirlik boyutu üzerinde etken. Hedef kitlesi iyi belirlenmeli, gerekirse kullanılabilirlik ile ilgili ögeler kullanıcıların eğitim, deneyim, yaş ya da cinsiyetlerine göre özelleştirilebilmeli. Web siteleri tasarım konusuna daha fazla özen gösteriyor, kullanıcılar için daha önemli olanın sitelerin kullanılabilir olması olduğu unutulmamalı.
WEB BİLGİ SİSTEMLERİNDE KULLANILABİLİRLİK DEĞERLENDİRMESİ Prof. Dr. Yaşar Tonta Dr. İrem Soydal H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü