5. HAFTA PFS109 Yrd.Doç. Dr. Yusuf ESER yeser@karabuk.edu.tr Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
2 PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİ, PROGRAM GELİŞTİRMEDE ÇALIŞMA GRUPLARI VE ÇALIŞMA PLANI HAZIRLAMA - İHTİYAÇ BELİRLEME YAKLAŞIM VE TEKNİKLERİ A. Program geliştirme süreci Eğitimin etkili ve verimli bir şekilde gerçekleşmesi, eğitimcilerin en çok önem verdikleri konudur. Eğitimin gerçekleştirilmesi ve niteliğinin geliştirilmesi görevi örgün ve yaygın eğitim kurumlarının görevidir. Bu kurumlar, bireylere kazandırmak istedikleri davranış değişiklerini bir plan uyarınca gerçekleştirmek durumundadırlar. Aksi halde eğitim süreçleri formal değil, informal olarak gerçekleşir. Eğitimin niteliği büyük ölçüde uygulanan eğitim programına bağlıdır. Uygulanan eğitim programının eksiklikleri ve sorunlu yönleri giderildikçe eğitimdeki kalitenin de artması beklenir. Eğitim sisteminin en önemli girdilerinden biri olan eğitim programı, sistemin süreçler basamağının nasıl ve hangi koşullarda gerçekleştirileceğini gösteren bir kılavuz olması nedeniyle eğitimdeki kalitenin en önemli belirleyicisidir. Eğitim süreçlerinin kalitesinde bu derece önemli olan eğitim programının kuşkusuz ki masa başında birkaç kişilik çalışmalarla tasarlanması ve geliştirilmesi düşünülemez. Eğitim programlarının belirli aşamalardan geçerek, çok kapsamlı araştırma ve incelemeler sonucunda geliştirilmesi gerekir. Eğitim programları statik değil, dinamik ve değişken bir yapıdadırlar. Çünkü programların aksaklık ve eksiklerinin giderilerek değişen koşullara göre yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Bu süreç program geliştirme olarak ifade edilebilir. Uygulanan programlarının aksaklık ve eksiklikleri giderilip; toplumsal ve bilimsel değişmelere ve gelişmelere göre yeniden düzenlendikçe diğer bir deyişle programlar geliştikçe eğitimin niteliğinin de artması beklenir. Program geliştirme en genel anlamıyla eğitim programlarının tasarlanması, uygulanması değerlendirilmesi ve değerlendirme sonucu elde edilen veriler doğrultusunda yeniden düzenlenmesi gerekir. Program geliştirmede "tasarlama deneme değerlendirme - düzeltme" aşamalarından geçen bir yaklaşımı gerekli kılan sebeplerin en güçlüsü, her programın başlangıçta bir taslak ve bu sebeple "denence!" nitelikte olmasıdır. Program geliştirme faaliyetleri programın tasarlanmasından, denenip düzeltildikten sonra geniş çapta yayılmasına kadar bir devamlılık göstermektedir. Bu süreç planlama, tasarlama, deneme, değerlendirme, düzeltme ve yaygınlaştırma aşamalarından oluşmaktadır. Genel olarak program geliştirme aşamaları şöyle şekillendirilebilir. Her aşamada yapılan işlemeler şu şekilde belirtilebilir: I- Planlama: Sürecin ilk basmağı olan planlamada, program geliştirme çalışma gruplarının oluşturulması, çalışma planının hazırlanması ve ihtiyaç analizi çalışmaları yapılır.
3 1- Tasarlama: Program taslağının oluşturulduğu bu basmakta ilk olarak hedeflerin belirlenmesi ve kesinleştirilmesi çalışmaları yapılır. Hedeflerin gerçekleştirilmesine yönelik içerik seçimi ve düzenlenmesi, öğrenme yaşantılarının seçimi ile ölçme değerlendirme araç ve yolları da belirlendikten sonra program taslağı oluşturulmuş olur. 2- Deneme: Program taslağı seçilen pilot okullarda denenir ve programın uygulamadaki performansı hakkında bilgi toplanır. 3- Değerlendirme: Deneme basamağında elde edilen veriler doğrultusunda uygulayıcılara geri bildirim sağlanır. Programın uygulamada eksiklik ve aksaklık gösteren boyutları ve öğeleri belirlenir. 4- Düzeltme: Program taslağının değerlendirme basamağında saptanmış olan eksiklik ve aksaklıkları giderilir. Koşullara ve geri bildirimler doğrultusunda programa süreklilik kazandırılır. Eğitim programlarının dinamik ve değişken olması niteliğinin ortaya konulduğu basamaktır. 5- Yaygınlaştırma: Program taslağında gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra, pilot uygulamaya İlişkin raporlar yazılarak, tüm ülkede programın yaygın şekilde uygulanması sağlanır. Eğitimde Program Geliştirme Kavramlar Yaklaşımlar 1- Program geliştirme komisyonu oluşturma, 2- Çalışma planı hazırlama, 3- İhtiyaç analizi yapma, 4- Aday hedefleri belirleme 5- Aday hedefleri kesinleşmiş hedefler haline getirerek davranışsal tanımlarını yapma 6- İçerik seçme ve örgütleme, 7- Eğitim durumlarını (Öğrenme yaşantıları} belirleme, 8- Değerlendirme durumlarını (ölçme araç ve yolları) belirleme, 9- Programı deneme (uygulama), 10- Programı değerlendirme (aksaklık ve eksikliklerini saptama), 11- Programı düzeltme, sonucu raporlaştırma ve yaygınlaştırma. B. Program geliştirmede çalışma gruplarını oluşturma Bilim ve teknolojideki gelişmeler, toplumsal süreçteki değişmeler, program geliştirme çalışmalarının çok boyutlu ve birçok alanı kapsayacak şekilde yapılması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Durum böyle olunca, program geliştirme çalışmaları, toplumun farklı kesimlerden çeşitli uzmanların, yöneticilerin, çalışanların, ailelerin ve hatta sokaktaki sıradan insanların bile katılmasını gerektiren, bir
4 takım çalışması olarak algılanmaktadır. Ayrıca program geliştirme her şeyden önce bir araştırmalar dizisi olduğundan, birlikte çalışan bir program geliştirme grubu ya da birimine ihtiyaç vardır. Program geliştirme sürecinde üç grup görev almaktadır: l.grup: Program Karar ve Koordinasyon Grubu, 2.Grup: Program Çalışma Grubu, 3. Grup: Program Danışma üyeleri Grubu. 1-Program Karar ve Koordinasyon Grubu: Bu grup ilgili bakanlığın ya da kurumun yasal ve formal liderliği arasında düşünülen gruptur. Temel işlevi, hangi alanlarda program geliştirme çalışmaları yapılacağına karar vermek, ülkenin başat eğitim felsefesinin bu programlara yansıtılmasını sağlamak, hazırlanan programları kabul ya da değiştirmede karar organı olarak görev yapmak ve tüm program geliştirme çalışmalarında koordinasyonu sağlamaktır. Bu grubun oluşturulması ve koordinasyonunun sağlanması, her düzeyde eğitim programlarının hazırlanması ve geliştirilmesi çalışmaları Milli Eğitim Bakanlığının sorumluluğunda yapılmalıdır. Bu grupta şu üyeler yer alır: a) Milli Eğitim Bakanlığı temsilcileri; 1- İlgili genel müdürlük temsilcisi/temsilcileri, 2- Talim-Terbiye Kurulu temsilcisi, 3- Teftiş Kurulu temsilcisi, b) Öğretmen örgütlerinin temsilcisi, c) Konu alanı ile İlgili; 1- Konu alanı öğretmenlerinin temsilcisi, 2- Kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcisi, 3- İşçi ve işveren temsilcisi, 4- Meslek odası ve birliği temsilcisi d) Veli temsilcileri; 1- Okul-aile birliği temsilcisi, 2- Okul koruma derneği temsilcisi, 3- Öğrenci velisi temsilcisi e) Öğrenci temsilcisi (Orta ve yüksek düzeyde) 2- Program Çalışma Grubu: Programın hazırlanması, uygulanması, değerlendirmesi ve geliştirilmesi aşamalarında sürekli görev yapacak bir gruptur. Bu gruba, tam zamanlı çalışma grubu da denilebilir. Grubu oluşturan üyelerin seçimi bu nedenle önemlidir. Program geliştirme sürecinde ürünü yani program tasarısını ortaya koyacak olan ve en yoğun çalışmaları yapan bu grupta, görev alacak üyeler genellikle şunlardır: 1- Eğitimde program geliştirme uzmanı, 2- Eğitimde ölçme ve değerlendirme uzmanı,
5 3- İlgili konu alanı uzmanı (Üniversiteden), 4- İlgili konu alanı öğretmenleri (uygulayıcılar). 3- Program Danışma Grubu: Danışma grubu, program geliştirme sürecinde ortaya çıkabilecek bilimsel sorunlara ilişkin olarak, alanlarıyla ilgili danışmanlık hizmeti verebilecek uzmanlardan oluşur. Ortaya çıkacak ihtiyaca göre, eğitim uzmanlarından danışmanlık alınır. Bu grupta yer alacak üyeler şunlardır: 1- Eğitim felsefecisi, 2- Eğitim psikologu, 3- Eğitim sosyologu, 4- Eğitim ekonomisti, 5- Eğitim denetçisi, 6- Okul yöneticisi, 7- Eğitim teknoloğu, İhtiyaç Analizi Program geliştirme sürecinde, program geliştirme gruplarının oluşturulması ve çalışma planlarının yapılması gibi çalışmaların tamamlanmasından sonra, sürecin planlama basamağının son aşamasına geçilir. Planlama basamağı program geliştirme çalışmalarının temel ve en önemli boyutunu oluşturan "İhtiyaç Analizi" yapma ile tamamlanmış olur. İhtiyaç analizi program geliştirmeciler tarafından ihtiyaçların planlı bir şekilde belirlendiği bir süreçtir. Bu süreçte 3 temel unsur göz önünde bulundurulur. 1- Bireyin ihtiyaçları 2- Toplumun ihtiyaçları 3- Konu alanının ihtiyaçları Kaynakça 1- Şeker, Hasan.(2013), Eğitimde Program Geliştirme Kavramlar Yaklaşımlar, 2. Baskı, Anı Yayıncılık, Ankara. 2- Demirel, Özcan. (2012), Eğitimde Program Geliştirme, Kuramdan Uygulamaya, 18. Baskı, Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
6 3- Özçelik, D.Ali. (2010), Eğitim Programları ve Öğretim(Genel Öğretim Yöntemleri), 2. Baskı,Pegem Akademi Yayınları, Ankara. 4- Karakaya, Şerafettin.(2001), Eğitimde Program Geliştirme Çalışmaları, Atatürk Üniversitesi Yayınları:917, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları:120, ders Kitapları No:60, Erzurum. 5- Büyükkaragöz, S. Savaş. (1997), Program Geliştirme Kaynak Metinler, Kuzucular Ofset, Konya.