TEKNOLOJİ VE TASARIM DERSİ ÖĞRETİMİNDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR Galip BERK LİSANS TEZİ ENDÜSTRİYEL TEKNOLOJİ EĞİTİMİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ ENDÜSTRİYEL TEKNOLOJİ EĞİTİMİ BÖLÜMÜ MAYIS 2008 ANKARA
ii Galip BERK tarafından TEKNOLOJİ VE TASARIM DERSİ ÖĞRETİMİNDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR adlı bu tezin Mezuniyet Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. (Ünvanı, Adı ve Soyadı).. Tez Danışmanı,.. Anabilim Dalı Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile... Anabilim Dalında Mezuniyet tezi olarak kabul edilmiştir. (Ünvanı, Adı ve Soyadı) (Anabilim Dalı, Üniversite Adı) (Ünvanı, Adı ve Soyadı) (Anabilim Dalı, Üniversite Adı).. Tarih:.../. /
iii TEZ BİLDİRİMİ Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. Galip BERK
iv TEKNOLOJİ VE TASARIM DERSİ ÖĞRETİMİNDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR (Lisans Tezi) Galip BERK GAZİ ÜNİVERSİTESİ ENDÜSTRİYEL SANATLAR EĞİTİM FAKÜLTESİ Mayıs, 2008 ÖZET Dünya da hızlı bir değişim süreci yaşanmaktadır. Bununla beraber bilginin doğasında değişme meydana gelmekte, bilgiler eskimekte, meslekler dönüşüme, değişime uğramaktadır. Bu süreç İş ve Teknik Eğitimi dersini de etkilemiş ve nihayet içeriği ve ismi değiştirilerek Teknoloji ve Tasarım Dersi adını almıştır. Bu noktada İş ve Teknik Eğitimi Dersi ve Teknoloji ve Tasarım Dersi arasında bir bağ kurulmasını eleştirenler olsa da gelinen noktada Teknoloji ve Tasarım Dersine öğretmen yetiştiren yüksek öğretim programlarının, İş ve Teknik Eğitimi dersine öğretmen yetiştiren yüksek öğretim programlarının mezunlarından ve diğer denklik sağladığı kabul edilen yüksek öğretim programlarının mezunlarından karşılanması anlam karmaşasına sebep olmaktadır. Bu durum, sorumlu kurumlar tarafından yapılan çalışmalar ile düzeltilmeye çalışılmaktadır. İnsan, mantıklı düşünme, problem çözme, yeniden yapma, doğadaki enerji ve materyalleri kullanarak yeniden şekillendirme ve yeniden düzenleme gücüne sahip bulunmaktadır. Teknoloji eğitimin amacı, kişilerin mevcut yaşamdan daha iyi bir yaşama geçebilmeleri için gerekli görüş, düşünce ve becerileri geliştirmektir. Bu durum yeni gelişmeleri öğrenip etkili bir biçimde uygulayabilen meslek mensupları yetiştirmeyi de zorunlu hale getirmektedir.
v PROBLEMS IN TECHNOLOGY AND DESİGN EDUCATION (Graduation Thesis) Galip BERK GAZI UNIVERSITY DEPARTMENT OF INDUSTRIAL TECHNOLOGY EDUCATION May, 2008 ABSTRACT There is an increasingly change process all around the world. Nonetheless, nature of data changes, gets old and many kinds of employements change also. This process affects Job Trainig, lately its name has changed and turned into Technology and Design Lesson. At this point, some people criticize making a relationship between Job Training and Technology and Design Lesson. However, Job Training teachers and other teachers having attended in service training are employed as Technology and Design teachers. For this reason, we can say that Job training lesson is still on practice. Official institutions are trying to solve this problem. Human being has the ability of logical thinking, solving problem, recycling. The aim of technology education is to improve necessary abilities and ideas in order that people can live beter than current conditions. This situation makes business members who learn new developments and carry out them effectively necessary.
vi TEŞEKKÜR Tez çalışmamda bana yardımcı olan tüm öğretmenlere, arkadaşım Mahmut Turan EKTİREN e kardeşim Abdullah BERK e ve bana zaman ayırarak tezime katkıda bulundukları için ayrıca tez danışmanım Dr. Bahman Alp RENÇBER e tüm yardımları ve anlayışı için teşekkür ediyorum.
vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... iv ABSTRACT... v TEŞEKKÜR... vi İÇİNDEKİLER...vii ÇİZELGELERİN LİSTESİ....ix ŞEKİLLERİN LİSTESİ.....xi 1. GİRİŞ...1 2. KURAMSAL TEMELLER...5 2.1. Teknoloji Eğitiminin Amaçları... 7 2.2. Teknoloji Eğitiminde Kapsamı...8 2.3. Öğretim, İlke, Yöntem ve Teknikleri...8 2.4. Teknoloji Eğitimi İçinde Öğretmenin Rolü...9 3. MATERYAL VE METOD...13 3.1. Araştırma Modeli... 13 3.2. Araştırmada Çalışılan Gurup...13 3.3. Verilerin Toplanması...13 3.4. İlgili Araştırmalar... 14 3.5. Yöntem...15 4. DENEYSEL BULGULAR (PAY GRAFİKLERİ)...16 5. DENEYSEL BULGULARI TARTIŞMA (BETİMSEL İSTATİSTİK)...26 6. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE ÖNERİLER...39
viii 6.1. Sonuçlar... 39 6.2. Öneriler...41 KAYNAKLAR...44 EKLER...45 EK-1 Öğretmen Anket Formu...46 ÖZGEÇMİŞ...48
ix ÇİZELGELERİN LİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 5.1. Öğretmenlerin mezun oldukları alanlara göre, Teknoloji ve Tasarım dersi hizmet içi faaliyetlere katılmış olma durumunun incelenmesi..22 Çizelge 5.2. Hizmet içi faaliyetlere katılma durumunun, öğretmenin görev yaptığı yıllarla olan ilişkisi... 23 Çizelge 5.3. Araştırmada Öğretmenlerin, mezun oldukları bölümler ile öğrencileri bilimsel ve teknolojik yaşama hazırlama konusunda kendilerini yeterli hissetmeleri arasındaki ilişkinin incelenmesi... 23 Çizelge 5.4. Öğretmenlerin, hizmet içi faaliyetlere katılmaları ile öğrencileri bilimsel ve teknolojik yaşama hazırlama konusunda kendilerini yeterli hissetmeleri arasındaki ilişkinin incelenmesi... 24 Çizelge 5.5. Öğretmenlerin, mezun oldukları bölümler ile öğrencilerin ilgi, yetenek ve potansiyellerini açığa çıkarmalarına ne derecede yardımcı oldukları sorunsuna verdikleri cevapların incelenmesi... 25 Çizelge 5.6. Öğretmenlerin hizmet içi faaliyetlere katılmaları ile öğrencilerin ilgi, yetenek ve potansiyellerini açığa çıkarmalarına ne derecede yardımcı oldukları sorunsuna verdikleri cevapların incelenmesi... 26 Çizelge 5.7. Öğretmenlerin, öğrencilere teknolojik gelişmelere karşı ilgi uyandırma konusunda ne kadar katkınız var sorusuna verdikleri cevapların bölümlere göre karşılaştırılması... 26 Çizelge 5.8. Öğretmenlerin, öğrencilere teknolojik gelişmelere karşı ilgi uyandırma konusunda ne kadar katkınız var sorusuna verdikleri cevapların hizmet içi eğitim alma durumlarına göre karşılaştırılması... 27 Çizelge 5.9. Öğretmenlerin, Öğrencilerin yaptıkları çalışmalarda çalışmanın değerini ve önemini anlamasını sağlama konusunda öğrencilere katkınız ne kadar sorusuna verdikleri cevapların bölümlere göre karşılaştırılması... 28 Çizelge 5.10. Öğretmenlerin, Öğrencilerin yaptıkları çalışmalarda çalışmanın değerini ve önemini anlamasını sağlama konusunda öğrencilere katkınız ne kadar sorusuna verdikleri cevapların hizmet içi eğitim alma durumlarına göre incelenmesi... 29
x Çizelge 5.11. Öğretmenlerin Öğrencilerin düşüncelerini teknolojinin kullanıldığı çizgi ve simgeler ile ifade edebilme davranışı kazandırmalarına katkı sağlama yeterliliği sorusuna verdikleri yeterlilik cevaplarının bölümlere göre karşılaştırılması... 29 Çizelge 5.12. Öğretmenlerin Öğrencilerin düşüncelerini teknolojinin kullanıldığı çizgi ve simgeler ile ifade edebilme davranışı kazandırmalarına katkı sağlama yeterliliği sorusuna verdikleri yeterlilik cevaplarının hizmet içi eğitim alma durumlarına göre karşılaştırılması... 30 Çizelge 5.13. Öğretmenlerin, Öğrencilerin kişisel ve toplumsal problemlerin çözümünde bilimsel ilkeleri uygulayabilmelerine yardımcı olma durumuna ne derecede katkı sağlıyorsunuz sorusuna verdikleri yeterlilik cevaplarının bölümlere göre karşılaştırılması... 31 Çizelge 5.14. Öğretmenlerin, Öğrencilerin kişisel ve toplumsal problemlerin çözümünde bilimsel ilkeleri uygulayabilmelerine yardımcı olma durumuna ne derecede katkı sağlıyorsunuz sorusuna verdikleri yeterlilik cevaplarının hizmet içi faaliyetlere katılımlarına göre karşılaştırılması... 32 Çizelge 5.15. Teknoloji ve Tasarım Atölyesine sahip öğretmenlerin, bu atölyelerdeki materyal yeterliliğine ilişkin verdiği cevapların incelenmesi... 32 Çizelge 5.16. Teknoloji ve Tasarım Atölyesine sahip öğretmenlerin, bu atölyelerdeki öğrenci sayısının müfredatta belirtilen sayıda olduğuna ilişkin görüşleri... 33 Çizelge 5.17. Ailelerin derse karşı tutumları derse katılımı etkiliyor düşüncesinde olan öğretmenlerin görüşlerinin incelenmesi... 34
xi ŞEKİLLERİN LİSTESİ Şekil Sayfa Şekil 4.1. Öğretmenlerin cinsiyetlere göre dağılımları...12 Şekil 4.2. Öğretmenlerin mezun oldukları eğitim kurumları...12 Şekil 4.3. Öğretmenlerin mezun oldukları bölümler...13 Şekil 4.4. Öğretmenlerin kıdemleri...13 Şekil 4.5. Öğretmenlerin hizmet içi faaliyetlere katılım durumları...14 Şekil 4.6. Öğretmenlerin, öğrencilerini bilimsel ve teknolojik yaşama hazırlamalarında kendilerini ne kadar yeterli hissettikleri...14 Şekil 4.7. Öğretmenlerin Teknoloji ve Tasarım dersinde öğrencilerin ilgi, yetenek ve potansiyellerini açığa çıkarmalarına ne derecede yardımcı olduklarına ilişkin hissettikleri.....15 Şekil 4.8. Öğretmenlerin teknolojik gelişmelere karşı öğrencilerinde ilgi uyandırma konusunda ne kadar katkıları olduğu konusunda hissettikleri.....15 Şekil 4.9. Öğretmenlerin, öğrencilerin yaptıkları çalışmalarda çalışmanın değerini ve önemini anlamasını sağlamasında öğrencilere katkılarının ne derece olduğuna ilişkin hissettikleri.....16 Şekil 4.10. Öğretmenlerin öğrencilerin düşüncelerini teknolojinin kullanıldığı çizgiler ile ifade edebilme becerisi kazanmasına ne kadar yardımcı olduğuna ilişkin hissettikleri.....16 Şekil 4.11. Öğretmenlerin öğrencilerin kişisel ve toplumsal problemlerin çözümünde bilimsel ilkeleri uygulayabilmelerine yardımcı olma durumuna ne derecede katkı sağladıklarına ilişkin görüşleri.....17 Şekil 4.12. Öğretmenlerden Teknoloji ve Tasarım atölyesine sahip olduğunu söyleyenler.....17 Şekil 4.13. Öğretmenlerin Teknoloji ve Tasarım atölyelerinin müfredata uygun olduğuna ilişkin görüşleri......18 Şekil 4.14. Öğretmenlerin Teknoloji ve Tasarım atölyelerindeki materyallerin öğretim için yeterli olduklarına ilişkin görüşleri...18
xii Şekil 4.15. Öğretmenlerin, öğrencilerinin derse hazır bulunuşluluk düzeylerinin yeterli olduğunu düşünenlerin görüşleri...19 Şekil 4.16. Öğretmenlerin, öğrencilerinin ekonomik düzeylerinin dersi uygulama aşamasında önemli olduğuna ilişkin görüşleri...19 Şekil 4.17. Öğretmenlerin, Teknoloji ve Tasarım dersi için mevcut kaynakların yeterli olduğuna ilişkin görüşleri....20 Şekil 4.18. Öğretmenlerin, öğrencilerinin derse karşı geliştirdiği tutumlarının derse katılımı etkilediğine ilişkin görüşleri...20 Şekil 4.19. Öğretmenlerin, öğrenci velilerinin derse karşı tutumlarının dersi katılımı etkilediğine ilişkin görüşleri....21 Şekil 4.20. Öğretmenlerin, atölyedeki öğrenci sayılarının müfredata uygun olarak, 25 in altında olduğuna ilişkin görüşleri...21
1 1.GİRİŞ İlköğretim okullarında Teknoloji ve Tasarım Dersi öğretiminde karşılaşılan sorunlar adlı bu araştırmada üç ayaklı bir yorum yapılmaya çalışılmıştır. Bir eğitim dersinde karşılaşılan sorunlar, tartışmasız birçok alanı içermektedir ancak bu araştırma; ders öğretmeninin kendinde derse karşı hissettiği yeterlilik düzeyi, öğrenci ve velilerinin derse karşı tutumları ve okul fiziki yapısının derse etkisi bağlamında üç ayaklı bir yapı üzerinde sorgulanmaktadır. Araştırmanın bu bölümünde mevcut durum açıklanmakta, araştırmanın amaçları, önemi ve sınırlılıklarına yer verilmektedir. 20. yüzyıl teknolojik ve bilimsel alanlarda hızlı bir değişimin görüldüğü bir çağdır. Bu değişim kültürel, ekonomik ve sosyal alanlarda kendini hissettirmektedir. Bireyi ve toplumu kültürel, ekonomik ve sosyal olarak etkileyen teknoloji genel eğitimin tamamlayıcı bir ayağı haline gelmiştir. Bu durum eğitim sistemlerinin içeriklerinin yenilenmesine ve gençleri mevcut durumun ilerisine götürmek için gerekli donanımlara sahip olmasını gerektirmektedir. Teknoloji, çağımızdaki uygarlığın teknik ve beceri yönleri ile bireyin ve toplumun çağdaş dünyadaki yerini belirleme aracıdır. Bu anlamda ekonomik sosyal ve kültürel yaşamın bir parçası haline gelmiştir.[doğan,1983]. Teknoloji; bireyin uygulamadaki sorunları çözmek ve ihtiyaçların karşılamak için bilimsel ilkeler, çevrede var olan materyal ve insan gücü kaynaklarından yararlanarak sorun çözme etkinliğidir. [Doğan,1991]. Bu etkinlikte teknoloji; insanın yaratıcı gücü var olan insan gücü, bilimsel ve teknolojik yöntem ve kavramlar ile bilgi kaynaklarından yaralanmayı bir süreç haline getirmiştir. [Doğan,1989]. Gelişen ve yenilenen ortamda sadece bilgi edinme yeterli olmamaktadır. Edinilen bilgiye ek olarak beceri ve tutuma ilişkin yeterliliklerde görülmelidir. Tüm bunların
2 bir araya getirilmesi ve çağdaş teknolojik kavramları içine alacak biçimde uygulamaya dönüştürülmesi gerekmektedir ki bu da öğretmen, öğrenci ve veli ile okul arasındaki yeterlilik ve uyumdan önemli düzeyde etkilenmektedir. İlköğretim sisteminde, öğretmen ve okul boyutundaki sayısal yönlü gereksinimler öğretmenlerin kalite ve biçimlenme konusunu ve okulların fiziki durumlarını da tartışılmaya devam etmektedir. Her türden eğitim uygulamalarının başarısı öğretmenlerin nitelik ve kaliteleri ile doğrudan ilişkilidir. Bu güne kadar pek çok kaynaktan öğretmen yetiştirildiği göz önüne alınırsa bu konunun önemi daha belirgin ortaya çıkar. İlköğretim okullarında Teknoloji ve Tasarım Dersi öğrencilere küçümsenemez eğitsel katkılar getirmektedir. Bu eğitsel katkıların ve becerilerin kazandırılmasında ise öğretmenlerin önemli katkıları bulunmaktadır. Teknoloji ve Tasarım Dersi diğer disiplinlerde alınan bilgilerin uygulamalı olarak yaşama aktarılmasını hedeflemektedir. Bu bilgi, beceri ve tutumların tam olarak öğrencilere kazandırılabilmesi, pek çok etkenle birlikte Teknoloji ve Tasarım derslerine bu amaçla yetiştirilen, bilgili ve yetenekli öğretmenlere de bağlı bulunmaktadır. Bu amaç için yetiştirilen öğretmenler aynı zamanda alanın verimini ve etkisini artırmakla birlikte Milli Eğitim Bakanlığının hedeflerini de olumlu yönde etkilemektedirler. [Mutlu,2005]. Ortaya konulan bu araştırma ile yeni bir ders olduğu ve henüz İş ve Teknik alanından gelen öğretmenlerle sürdürüldüğü varsayılan Teknoloji ve Tasarım dersini, öğretmenler nasıl algılamakta, kendilerini ne kadar derse hâkim hissetmekte, öğrenci, veli ve okul fiziki koşulları itibariyle hangi sorunlar yaşanmakta? bu sorunlara dikkat çekilecek ve nedenleri araştırılacak. Bu nedenle araştırma kapsamında İlköğretim okullarında görev yapan Teknoloji ve Tasarım dersi öğretmenlerinin görüşlerine başvurulmaktadır. Bu araştırmanın temel amacı, ilköğretim okullarında yer alan Teknoloji ve Tasarım dersinde mezun oldukları bölümlere göre öğretmenlerin görüşlerini ortaya
3 koymaktır. Bu amaca ulaşabilmek için araştırmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmaktadır. Öğrencileri bilimsel ve teknolojik yaşama hazırlamada kendinizi ne kadar yeterli hissediyorsunuz? Teknoloji ve Tasarım dersinde öğrencilerin ilgi yetenek ve potansiyellerini açığa çıkarmalarına ne kadar yardımcı oluyorsunuz? Öğrencilere teknolojik gelişmelere karşı ilgi uyandırma konusunda ne kadar katkınız var? Öğrencilerin yaptıkları çalışmalarda çalışmanın değerini ve önemini anlamasını sağlama konusunda öğrencilere katkınız ne kadar? Öğrencilerin düşüncelerini teknolojinin kullanıldığı çizgi ve simgeler ile ifade edebilme davranışı kazandırma ne derecede yardımcı oluyorsunuz? Öğrencilerin kişisel ve toplumsal problemlerin çözümünde bilimsel ilkeleri uygulayabilmelerine yardımcı olma durumuna ne derecede katkı sağlıyorsunuz? Araştırma aşağıdaki yönlerden önem taşımaktadır. Teknoloji ve Tasarım dersi uygulamalarında görevli öğretmenlerin bu dersi algılama biçimleri kısmen de olsa ortaya koyularak öğretmenlere bu konuda dönütler sağlanabilecektir. Teknoloji ve Tasarım Öğretmenleri yetiştiren üniversitelerin farklı bölümlerinden öğretmen görüşleri bir bütün olarak değerlendirilecek. Bu belirlemeler ile bazı karşılaştırmaların yapılmasına katkılar sağlayacaktır. Teknoloji ve Tasarım Dersi için verilen hizmet içi eğitimin kalitesinin öğretmen tutumlarında meydana getirdiği değişim gözlemlenebilecektir.
4 Teknoloji ve Tasarım dersine ilişkin öğrenci veli tutumları gözlemlenebilecektir. Yapılan araştırmanın aşağıdaki yönleri ile sınırlılıkları bulunmaktadır: Konu olarak Teknoloji ve Tasarım Dersi ile Süre olarak 11/02/2008-06/06/2008 tarihleri ile Veri kaynakları yönüyle Teknoloji ve Tasarım dersi öğretmenlerinin görüşlerinin alındığı anket formuyla elde edilen verilerle sınırlı tutulmuştur.
5 2. KURAMSAL TEMELLER İlköğretimde teknoloji eğitimi temel üretim süreçlerinin ve becerilerin kazandırılmasını amaçlamaktadır. Özellikle bir meslek veya teknik eğitim değil, örgün eğitimin vazgeçilmez bir parçasıdır. Kazandırdığı bilgilerle öğrencileri bir üst öğrenime veya iş hayatına hazırlar. Teknoloji eğitimi ile öğrencinin birçok teknik alanı tanımasına ve genel bir teknolojik kültür oluşturmasına yardımcı olunmaktadır. Böylece bu eğitimden geçen bireyler; karşılaştıkları birçok problemi çözme, yeniden yapma, doğadaki enerji kaynaklarını kullanarak çevresini şekillendirme ve yeniden düzenleme gücüne sahip olmaktadırlar [Keskin ve ark., 2002]. İnsanlığın yaşamını eğitim yoluyla geliştirdiği kabul edilen evrensel bir gerçekliktir. Eğitim insanın bireysel, çevresel ve sosyal yönlerden başarıya ulaşmasında; barış, özgürlük, sosyal adalet ve evrensel bütünlük ideallerine erişmesinde temel araçtır. Ayrıca eğitim; toplumsal ve ekonomik kalkınmanın da itici bir gücü olarak tüm sektörleri etkilemektedir. Eğitim, insanın bireysel hedeflerine, yaşamsal sorumluluğuna, tüm yetenek ve yaratıcılık potansiyellerinin oluşmasına olanak sağlamaktadır. Bu nedenle eğitimde bireysel, ulusal ve küresel boyutlarda sürekli bir gelişim ve değişim sağlamak gereklidir. [Alkan, 2001]. Bugün Teknoloji ve Tasarım dersi olarak işlenen Teknoloji Eğitimi başlangıçta İş eğitimi adıyla eğitim sistemimize girmiştir. Türk eğitim tarihinde iş kavramının eğitim sistemi içine girmesinde büyük katkıları olan eğitimcilerden biri Baltacıoğlu dur.[ülken,1983]. Baltacıoğlu nun iş kavramında geliştirdiği düşünceler bugün itibariyle Teknoloji eğitimiyle de paralellik göstermektedir. Baltacıoğlu İş Eğitimi programının içeriğine ilişkin olarak programa alınacak içerik, çocuğun, toplum hayatında karşılaşabileceği tüm meslekler için ana temel olan bilgi ve becerileri kapsamalıdır görüşünü savunmaktadır. [Doğan,1983].
6 Teknoloji Eğitimi; genel eğitimin bir boyutu ve tamamlayıcısı olarak teknolojiye ilişkin ortak değerler kazandıran; çalışma hayatının özelliklerini üretim süreçlerini, araç ve gereç donanımını genel olarak tanıtan bir bilgi koludur. [Karaağaçlı,2001]. Teknoloji Eğitimi belirli bir mesleğe ilişkin olmayan bir öğretim alanıdır. Bu alan tüm eğitim sisteminin bir parçası olup, mesleki ve teknik eğitimin genel eğitim basamağını oluşturmaktadır. Teknoloji Eğitimi, bireyin endüstri ve teknolojiyi tanımasına ve yorumlamasına fırsat verecek bilgi ve becerileri kazanmasını sağlamaktadır. Aynı zamanda bireyin kendi yeteneklerini tanıyarak gelecekte seçeceği mesleği belirlemesi yönünden olumlu deneyimler edinmesine katkıda bulunmaktadır. Teknoloji Eğitimi, öğrencilerin teknolojiyi daha iyi anlamalarına ve bilinçli kullanmalarına küçümsenemez katkı sağlamaktadır. Teknoloji Eğitiminin öğretme, öğrenme ve değerlendirme süreçlerinde öğrencilere sunduğu eğitsellik katkılarından belirgin olanları şöyle sıralanabilir. [Karaağaçlı,2001]: Bireylere teknoloji ve teknolojinin etkinliklerini anlama, tanıma ve kullanma yeterliliği kazandırma. Teknoloji Eğitiminde öğrenmelerin salt bilgiye dayalı olmaması, dolayısıyla öğretim süreçleri gözlem yapma, tasarlama, sayısal sonuçlar çıkarma ve grafik hazırlama gibi etkinlikleri gerçekleştirme. Eğitsel etkinliklerin sınıf ortamı dışında da yürütülmesi öngörüsüyle okul-iş hayatı ve okul-çevre bütünlüğünü sağlama. Küçük mesleki uygulamalar ile öğrencileri iş ve ürün ortaya koyabilme mutluluğuna eriştirebilme. Bu eğitsel katkılarının yanı sıra Teknoloji Eğitimi mesleki ve teknik eğitimin toplam kalite standardının yükseltilmesinde etkin bir yere sahiptir. Çünkü öğrencilerin gerek bilinçli meslek seçimi, gerekse mesleki ve teknik eğitim süreçlerindeki başarıları ön hazırlık niteliğindeki Teknoloji Eğitimi ile çok yakından ilgilidir.
7 Teknoloji Eğitiminin bu katkıları sağlayabilmesi için şu ilkeler dikkate alınmalıdır. Program bütün öğrenciler açık tutulur. Program amaçları mesleki değil, meslek eğitimi öncesi becerileri içerir. Programın içeriği çağdaş teknoloji dikkate alınarak geliştirilir, içeriğin seçilmesinde ve düzenlenmesinde öğrencilerin ilgileri dikkate alınır. Program genel değil mümkün olduğu kadar geniş ve kapsamlıdır. Genel anlamda kuram ve uygulamayı birleştiren Teknoloji Eğitimi, öğrencilere teknolojinin ve iş hayatının özelliklerini tanıtmayı amaçlar. Bu görüşler ışığında, Teknoloji ve Tasarım dersinin amaçlarına bakıldığında farklı oldukları savunulan iki programın güttüğü amaç bağlamında hiçte farklı olmadıklarını göstermektedir. 2.1. Teknoloji Eğitimin Amaçları Teknoloji eğitiminde öngörülen amaçlar şunlardır Teknoloji kültürünü geliştirebilme Teknolojik ürün ve hizmetleri seçme satın alma ve kullanma yeteneğini kazandırmak Teknolojinin insan yaşamındaki önemini kavrayabilme Öğrencilerin günlük yaşamda karşılaştıkları sorunlara pratik çözümler getirebilme Kendi ilgi ve yetenekleri tanıyabilme Yaratıcı gücünü kullanarak iş yapabilme İş yapmanın hazzını ve gururunu duyabilme İşi isteyerek ve zevkle yapabilme İşlerini arkadaşları ile işbirliği içinde yapabilme Öğrendiklerini günlük yaşamda kullanabilme Teknoloji Eğitimi dersi ile ilgili araç ve gereçleri yerinde kullanabilme Malzeme ve zamanı ekonomik olarak kullanabilme Eldeki çeşitli kaynakları en iyi şekilde değerlendirebilme İş yaşamını ve meslekleri tanıyabilme
8 Çeşitli iş ve mesleklerin önemini kavrayabilme 2.2. Teknoloji Eğitimin Kapsamı Teknolojik yenilikler, mesleklerin çeşitliliği, üretim ve iletişim sistemindeki değişiklikler, Teknoloji Eğitiminin ilgi alanını da genişletmekte; dar bir kapsam bu eğitimin amaçları örtüşmemektedir. İlgili literatür Teknoloji Eğitiminde; iletişim, enerji, üretim, endüstriyel tasarım, yönetim, işletme, grafik, ulaştırma, seramik, fiziksel tesisler, halkla ilişkiler, finansman ve bilgisayar gibi boyutların kapsama alındığını; bunlara yukarda değinilen etmenlerden dolayı yenilerinde eklenebileceğini ortaya koymuştur.[karaağaçlı, 2001]. 2.3. Öğretim, İlke, Yöntem ve Teknikleri Teknoloji Eğitimi için belirlenen amaçlara ulaşmak için birtakım ilke, yöntem ve tekniklerin uygulanması gerekir. Ancak Teknoloji Eğitiminde hangi ilke, yöntem, teknik belirlenirse belirlensin aşağıda belirtilen konu başlıklarından uzaklaşmamak gerekir. Uygulanacak yöntem öğrencinin düşüncelerinde ve tasarımında okul dışına çıkabilmesine olanak vermelidir. Her öğrenci kullanmayı düşündü materyal ile temas etmeli, gözlem ve ölçümlerini yapabilmelidir. Öğrenci görüşlerini yanlıca sözel değil grafik olarak ta ifade etme becerisini kazanmalıdır. Teknoloji Eğitimi sadece zihinsel değildir, bu eğitimle birlikte rehberlik, ilgi ve yetenekleri bulma ve geliştirme de çok önemlidir. Teknoloji Eğitiminde amaçlar merkezden belirlenmeli ancak uygulamada yerel yeterlilikler dikkate alınmalıdır. Teknoloji Eğitiminde öğrenciler kendi yaşamlarını etkileyen teknolojik güzlerden haberdar edilmelidirler. Bu noktada ders öğretmeninin gerekli donanımlarla öğrenci karşısına çıkmalıdır. Teknoloji eğitiminde uygulanacak yöntemin araştırma ve
9 problem çözmeye dayalı olması gerekir. Ancak bu yolla öğrenci teknolojinin niteliklerini ve yaptığı etkileri anlayabilir. [Doğan,1983]. Teknoloji Eğitiminin ilkeleri; deneysellik, gözlem yapma, problem çözme yöntemleridir. [Doğan,1983]. Deneysel yaklaşım; gözlem yapma, yorumlama, sonuçları görselleştirme gibi aşamaları içermektedir. Öğrencilerin seçecekleri çalışmalar diğer derslerde edindikleri bilgileri kullanmakta paralellik göstermelidir. Problem çözme yöntemi; öğrencilere problem seçme, düşüncelerini örgütleme, planlama, gereçler ve süreçlerle ilgili deney yapma olanağı verdiği için, öğrencilerin bireysel buluş gücünü geliştirmelidir. Gözlem yöntemi; bir sistemin işleyişini ve işlevini açıklamayı amaçlar. Bütün ve parçaları ayrı ayrı incelenmeli ve her ayrıntı için neden bulunmalıdır.[doğan,1983]. 2.4. Teknoloji Eğitimi İçinde Öğretmenin Rolü Teknoloji Eğitimin kazanacağı kalite ve verimlilik doğruca bu dala öğretmen olanların yetişme düzeylerine bağlıdır. Bu nedenle Teknoloji Eğitimini geliştirmeyi amaçlayan çalışmalar öncelikle bu dalın öğretmenini yetiştirmeyi amaçlamalıdır. İlköğretim kurumlarında görev alacak Teknoloji ve Tasarım öğretmenlerinde aşağıdaki özellikler bulunmalı ve öğretmen yetiştiren kurumlar bu özellikleri kazandıracak nitelikte olmalıdır.[doğan,1983]. Teknolojinin dayandığı bilimsel ilkeleri kavramak. Çağdaş yaşamda teknolojinin, bilimsel, sosyal, ekonomik, kültürel ve eğitsel değerini bilmek. Teknoloji Eğitimi alanına giren konularda araştırma geliştirme ve değerlendirme çalışmaları yapmış olmak. Laboratuar ve atölye ortamında, teknoloji eğitimi alanına giren konuları öğretebilecek mesleki yeterlilik kazanmış olmak.
10 Çağdaş teknolojinin insan yaşamındaki etkisini ve teknolojinin gelişmelerini takip etmek Teknoloji Eğitimine öğretmen yetiştirmede var olan durum Teknoloji Eğitiminde ihtiyaç duyulan öğretmenleri yetiştirebilmek için çeşitli çözüm yolları denenmiştir. Bunlar; Gazi Üniversitesi, Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi öğretmen yetiştirme programları Resim-İş öğretmenleri görevlendirme Diğer öğretmenlik programlarından hizmet içi kurslarla yetiştirme. Bu üç girişimin birincisi dışındakiler gerek kapsam ve amaçları gerekse yöntem yaklaşımları gereği tanımından da anlaşılacağı gibi Teknoloji Eğitimi ile doğrudan örtüşmemekte, kısa dönemli bir çözüm görünümü vermektedir. Teknoloji Eğitimi öğretmeni yetiştiren Gazi Üniversitesi, Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi kurumsal ve uygulamalı öğretim programları ile ilköğretim okullarına İşve Teknik Eğitim, Ev Ekonomisi ve Ticaret dersleri ile Bilgisayar Eğitimine ilişkin, derslerinin gerektirdi yeterlilikte öğretmen yetiştirmektedir.[karaağaçlı,2001]. Endüstriyel Teknoloji Eğitimi Bölümünde, üretim malzemeleri, enerji kaynakları, imalat teknolojileri, yapı bilgisi, güç kaynakları, ulaşım teknolojileri, bilgisayar destekli tasarım, bilgisayar destekli üretim gibi çağımız teknolojilerini anlamakta ve işlemekte kullanılan bilgi ve becerileri içeren eğitim, öğretim ve araştırmalar ürütülmektedir. Aile Bilimleri ve Tüketici Eğitimi bölümünde, aile ile ilgili bilim dallarında temel disiplinlerin öğretimi yapılmakta, bilinçli bir tüketici olma, üretimi yönlendirme gibi boyutlarda eğitim öğretim ve araştırmalar gerçekleştirilmektedir. [Karaağaçlı,2001].
11 İşletme Eğitimi Bölümü, üretim yöntemi ve pazarlama, muhasebe finansman, tarımsal işletmecilik ve kooperatifçilik, yönetim ve organizasyon, mali hukuk konularında öğretim ve araştırmalar yapmaktadır. [Karaağaçlı,2001]. Teknoloji ve Tasarım Dersi öğretiminde karşılaşılan sorunlar Teknoloji ve Tasarım dersi öğretiminde karşılaşılan sorunlar genel olarak eğitim ve basılı kaynak yetersizliğinden kaynaklandığına ilişkin bir görünüm sergilemekte. Dersin öğretiminde kaynaklanan diğer bir sorun ise selefi olduğu söylenen İş-Teknik Eğitiminin etkisinden kurtulamamasından gibi görünmektedir. Ülkemizde Teknoloji ve Tasarım dersi denildiğinde akla basit ev ve el işleri ile ilgili çözümler gelmesi pek çok yanılgılar yaratmakta ve ayrıca alanında çalışan öğretmenlerin hizmet öncesi ve hizmet içi yetersizliklerinin de payı bulunmaktadır. Her ne kadar öğrenci merkezli bir eğitim modelini benimsemiş olsak ta program uygulayıcısı olan öğretmen, öğretimin niteliği üzerinde doğrudan etki sahibidir. Teknoloji Eğitimi alanında tek yüksek öğretim kurumu ve Teknoloji Eğitimine kaynak fakülte Gazi Üniversitesi, Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi dir. Bunun dışında doğrudan Teknoloji Eğitimine yönelik öğretmen yetiştirmeye yönelik başka bir kaynak bulunmamaktadır. Teknoloji Eğitiminde açığa çıkan öğretmen yetersizliğini kapatmak için izlenen yöntem ise diğer öğretmenlik branşlarından bu alana öğretmen transferleri şeklindedir. Bu şekilde yapılan görevlendirmeler ile Teknoloji Eğitiminde gerekli olan teknik ve mesleki becerilerde eksikleri bulunan öğretmenlerin bu alanda başarılı olmaları beklenemez. Gerek öğretmen seçimi, gerek yazılı materyaller gerekse öğretmenlerin aldıkları eğitimin niteliği neden Teknoloji ve Tasarım dersinde sorunlar yaşandığını kolayca anlamamızı sağlıyor. Teknoloji ve Tasarım Dersinin gerektirdiği fiziki alanın, yetersizliği Akademik bilgilerin öğrenilmesinde derslik ne kadar önemli ise Teknoloji ve Tasarım dersinde öğretim mekânı o denli önemlidir. Okul içindeki fiziki alanların
12 planlanmalarında Teknoloji ve Tasarım için gerekli derslikler düşünülmemiştir. Bazı okullarda okul bahçesine yapılan ek bir bina ile bu sorun çözülmeye çalışılmışsa da bu yöntem yok denecek kadar azdır. Genel uygulama ise okulun derslik olarak yapılmış bir eğitim mekânının öğretim mekânına dönüştürülmesi şeklindedir. Teknoloji ve Tasarım dersi öğretiminde sınıfın mevcut sınıflardan farklı bir donanımda olması gerektirmektedir ancak gerekli ödeneklerin ayrılmadığı için okula verilen sorumluluğun derslik ihtiyacı konusunda yönetsel bir geçerliliği yoktur. Meydana gelen durumda gerekli araç ve gereçler için sorumluluk öğrenci ve veliye bırakılmakta sonuç olarak maliyet ve ulaşım gibi sorunlar öğretim sürecinde işleyişi daraltıcı etkiler yaratmaktadır.
13 3. MATERYAL VE METOD Bu başlıkta araştırmada, araştırma modeli, araştırmada çalışılan gurup ve verilerin toplanması, daha önce bu konu hakkında yapılmış literatürler ve araştırmada kullanılan yönteme ilişkin başlıklar açıklanmaktadır. 3.1. Araştırma Modeli Bu araştırmada Teknoloji Eğitimi ile ilgili yazınsal ve kuramsal bilgiler toplanmasına ve Teknoloji Eğitimi dersine Öğretmen Yetiştiren Gazi Üniversitesi, Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi bölümlerinden ve diğer bölümlerden mezun öğretmenlerin, dersi programın gereklerine uygun olarak kendilerini yeterli görüp görmediklerine ilişkin bilgileri ve dersin işleyişine yönelik iç ve dış sorunların ayrıntılarıyla açıklanmasına çalışılmıştır. 3.2. Araştırmada Çalışılan Gurup Araştırmada Teknoloji ve Tasarım dersine TUBİTAK tarafından kaynak gösterilen www.teknolojitasarim.com alan adından üyelere açık olan internet forumu kullanılarak Türkiye nin değişik illerinde görev yapan 109 öğretmene ulaşılmıştır. Bunlardan ilk cevap veren 100 öğretmenin doldurduğu anket işleme alınmıştır. 3.3. Verilerin Toplanması Bu araştırmada Teknoloji Eğitimin amaçları, uygulama modeli, program içeriği, öğretim yöntemlerine ilişkin bilgiler literatür verilerine dayanmaktadır. Bu veriler problem durumunun desteklenmesinde kullanılmıştır. Ayrıca geliştirilen anket formlarının içeriğindeki maddeler için literatürden yararlanılmıştır. Anket formunda yer alan sorular tez danışmanının görüş ve onayına sunulmuş, alınan eleştiri ve öneriler doğrultusunda anket formuna son şekli verilmiştir. Araştırmaya sonucunda ulaşılacak sonuçları elde etmekte kullanılan veriler; Teknoloji ve Tasarım öğretmenlerine yönelik uygulanmış anket formu Türkiye nin