TARİH İLE EL ELE Tarih hangi bilimlerden, nasıl yararlanır? Sevgi COŞKUN KESKİN *, Engin KAPLAN ** Tarih İle Elele adlı bu ders, öğrencilerin kendi kendilerine ne kadar bildiklerini ölçmeleriyle başlıyor. Öğrenciler kendileri için zor ve yabancı pek çok bilim dalının kargaşası içine düşmüşken çalışmanın diğer aşaması başlıyor. Kafataslarıyla, imzalarla, dikilitaşlarla, paralarla, armalarla, mezar taşlarıyla dolu bir sınıflama süreci, daha demin onlara anlaşılmaz gelen pek çok ismin içeriğinin doldurulması fırsatını sunuyor. O isimler gerçekten birer bilim dalıdır ve uğraştıkları nesneler işte bunlardır! Dersin bir sonraki aşamasında her bir nesneyle ve onun içerdiği her bir problemle birden çok bilim dalının ilgilendiğini fark ediyorlar ve biraz önce yaptıkları sınıflamanın, aslında daha karmaşık bir iş olduğunu anlıyorlar. Dahası, kendilerinin de bu işin üstesinden gelebileceklerini görüyorlar. Bir PPT sunusuyla zenginleştirilmiş bu çalışma, size ve öğrencilerinize keyifli bir seksen dakika vaat ediyor. HEDEFLENEN ÖĞRENME ÇIKTILARI QQ Bütün öğrenciler: Tarihe yardımcı bilimlerin ne olduğunu bilecektir. QQ Birçok öğrenci: Yardımcı bilimlerin tarihe nasıl veri sağladığı konusunda çıkarımlarda bulunacaktır. QQ Bazı öğrenciler: Bilimlerin çalışma alanlarının diğer bilimlerin gelişimine nasıl katkıda bulunduğu örneklerle açıklayacaktır. Sınıf: 9 Öngörülen Süre: 80 dk. Anahtar Soru: Tarih hangi bilimlerden, nasıl yararlanır? Dersin Amacı: Öğrencilerin; tarihin faydalandığı bilimleri tanımalarını ve bu bilimlerin tarihe nasıl yardımcı olduğu konusunda çıkarımda bulunmalarını sağlamak. Derse Hazırlık / Malzemeler 2-4 kişilik gruplar oluşturunuz. Her gruba makas ve yapışkan sağlayınız. Bilgi Notu-1 de bulunan bililerin isimlerini A4 kağıtlara yazarak sınıfın duvarlarına yapıştırınız. İlişkili Kazanım: Öğrenciler, tarih biliminin diğer bilimlerden nasıl yararlandığını açıklar. * Sakarya Üni., Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, Sakarya ** MEB Serdivan Kız Teknik ve Meslek Lisesi, Sakarya
316 İŞLENİŞ 1. Öğrencilerinizin dikkatini duvarda asılı olan çalışma yapraklarına dikkat çekiniz. Anahtar soru ile derse giriş yaparak öğrencilerin görüşlerini alınız. İŞLENİŞ / SÜREÇ 2. Tüm öğrencilere Çalışma Yaprağı-1 i dağıtınız ve tabloda yer alan bilim dallarıyla ilgili renkli kutucuklardan kendi durumlarına uygun olanı işaretlemelerini isteyiniz. 3. Her gruba Çalışma Yaprağı 2'nin birer sayfasını dağıtınız. Öğrencilerden sayfalarda yer alan her bir görseli kesmesini isteyiniz. Öğrencilerden, kestikleri görselleri sınıfın duvarlarına asılmış yapraklardaki ilgili bilim alanlarına yapıştırmalarını isteyiniz. Yapıştırma işlemi bittikten sonra öğrencilerle birlikte duvardaki kâğıtları inceleyiniz. Varsa yanlışları düzeltiniz ve farklı bilim alanlarına aynı görsellerin yapıştığı durumunu vurgulayınız. Sizce hangi bilim tarihe daha çok yardımcı oluyor? Niçin?, Tarih de diğer bilimlere yardımcı olur mu? soruları bağlamında tartışma yaptırınız. 4. Çalışma Yaprağı-3 ü gruplara dağıtınız ve gruplardan görsellerin ilgili olduğu bilimleri tabloya işaretlemelerini isteyiniz. Bir kanıtın birden çok alanla ilişkili olabileceğini vurgulayarak grupların kendi tablolarını karşılaştırmalarını sağlayınız. Tarihten Sahneler sunusu eşliğinde her görselin, hangi bilimle ilişkili olduğu ve nasıl değerlendirildiğini, bu yolla tarihe nasıl katkıda bulunulduğunu tartışınız. 5. Her öğrenciye Çalışma Yaprağı-4 ün bir sayfasını dağıtınız. Bireysel olarak çalışma yaprağını dolduran aynı gruptaki öğrencilerin birbirlerinin çalışmalarını incelemelerini ve grup içinde tartışmalarını sağlayınız. Daha sonra öğrencilerden dönüt alarak varsa eksikleri tamamlayınız. 6. Gruplara Çalışma Yaprağı-5 i veriniz ve ellerindeki dokümanlara bakmadan kendi grup sözlüklerini oluşturmalarını isteyiniz. 7. Daha sonra her grubun bir başka grubun sözlüğünü incelemesini ve kendi sözlükleriyle karşılaştırmasını isteyiniz. Buldukları benzer ve farklı yönleri sınıfta tartışınız. 5 dk. 25 dk. 25 dk. 10 dk. 10 dk. 5 dk. süre Değerlendirme: Öğrencilerinizden bu derste öğrendikleriyle ilgili üç soru türetmelerini ve bunlardan birini cevaplamalarını isteyiniz.
BİLGİ NOTU ANTROPOLOJİ ARKEOLOJİ COĞRAFYA DİPLOMATİK EKOLOJİ EPİGRAFYA ETNOGRAFYA ETNOLOJİ FİLOLOJİ HERALDİK KİMYA KRONOLOJİ MÜHÜR BİLİMİ (SİCİLOGRAFİ) NÜMİZMATİK PALEOGRAFYA PALEONTOLOJİ ŞECERE SOSYOLOJİ 317 KAYNAKÇA Görseller İçin Yararlanılan Kaynaklar İnsan Fosili Atatürk ün İmzaları Çivi Yazısı Berat Piri Reis Harita Piri Reis Harita 2 Mühür Türk Silahlı Kuvvetleri arması Osmanlı Arması Kronoloji Ferman Hitit Kitabesi Halı Midyat Secere Karabalsagun Nevruz Kutlaması Kadeş Anlaşması Diğer resimler : http://fotogaleri.hurriyet.com.tr : www.trport.net : http://www.itusozluk.com : http://www.kadinlarkulubu.com : http://www.beyoglupirireis.k12.tr : http://www.gamzetuysuz.com : http://www.kahta.gen.tr : http://www.tsk.tr : http://www.osmanlievladiyiz.com : http://aygunhoca.com : http://www.hatdergisi.com : http://atolyeknum.blogcu.com : http://www.konyalife.com.tr : http://www.mardin.gov.tr : http://www.corumobasiyorukleri.com : http://turkleronline.net : http://www.kenthaber.com : http://aygunhoca.com/ : Sevgi Coşkun Keskin Albümü BİLGİ NOTU
1 318 BENİ BİLİYOR MUSUN? Hiç Duymadım Duydum Biliyorum 1. COĞRAFYA: Yer ve iklim bilimidir. Tarihi olayların geçtiği yere coğrafi çevre denir. 2. KRONOLOJİ: Takvim ve zaman bilimidir. 3. ARKEOLOJİ: Kazı bilimidir. 4. PALEOGRAFYA: Eski Yazı bilimidir. 5. FİLOLOJİ: Dil bilimidir. Yaşayan dilleri inceler. 6. DİPLOMATİK: Siyaset bilimidir. 7. EPİGRAFYA: Anıtlar/Kitabeler bilimidir. 8. SOSYOLOJİ: Toplum bilimidir. 9. ANTROPOLOJİ: İnsan/ırk bilimidir. 10. NÜMİZMATİK: Para bilimidir. 11. MÜHÜR BİLİMİ (SİCİLOGRAFİ): Resmi belgelerdeki mühürleri inceler. 12. ETNOGRAFYA: Folklor-Kültür (Halk) bilimidir. 13. PALEONTOLOJİ: Fosil bilimdir. 14. JENOLOJİ: ŞECERE/Soy kütüğü bilimi. 15. HERALDİK: Arma bilimidir. 16. EKOLOJİ: Çevre bilimidir. 17. KİMYA: Maddelerin yapısını, bileşimini ve özelliklerini, uğradıkları dönüşümleri inceler. C14 METODU: Her türlü maddenin yaşını belirlemek için kullanılan yöntemdir.
319 Çivi Yazısı - Rakamlar Piri Reis in Haritası 2
320 Berat: bir kişiye verilen görev, san, ayrıcalık amacıyla verilen belge. Türk Ordusu Arması 8200 yıllık mühür 2 Duvar Resmi Ferman
321 Hitit Kabartması Tlos Antik kent- Kemerler- Antalya 2 Osmanlı Arması İyon Nekropolleri- Muğla 4. yy kilise duvar resimleri- Ihlara Vadisi Tlos Antik kent- Kemerler- Antalya
2 322 Muradiye Külliyesi Mezarlıklar Mezar/Lahit Kapağı-Fethiye Müzesi Kaya evler- Hasankeyf İğneler- İznik Müzesi Cam kaplar- İznik Müzesi Çınar- Bursa
323 Gelin Takunyası- İznik Müzesi Para kesesi- İznik Müzesi KarabalsagunYazıtı Fes Süsü Çınar-Bursa Halı Dokuma Tezgâhı 2
324 3 1.Antropoloji 2. Arkeoloji 3. Coğrafya. Diplomatik 5. Ekoloji 6. Epigrafya 7. Etnografya 8. Sosyoloji 9. Filoloji 10. Kimya 11. Heraldik 12. Kronoloj 13. Mühürbilim 14. Nümizmatik 15. Paleografya 16. Paleontoloji 17. Şecere Bilimi TARİHSEL KANITLAR 1. Kadeş Anlaşması 2. Takılar 3. İstakoz Fosili 4. Oyuncak Araba (Kalkolitik Dönem) 5. Osmanlı ve Selçuklu Parası 6. Kanalizasyon Sistemi 7. IV. yy Evi 8. Köz Ütü 9. Asırlık Ağaç 10. Tunçtan Figürler 11. Ambar 12. Osmanlı Arması
325 ÌÌ Yukarıdaki Lahit, Efes/İzmir dedir. Lahit, genelde zengin insanların öldükten sonra konuldukları üstü kapalı, duvarları taş veya tuğladan yapılı mezarlardır. Lahit üzerine yapılan kabartmalar çoğu zaman ait olduğu kişinin hayatından kesitler içerir. 1. Yukarıdaki Lahit ilgili olarak hangi bilim alanları, tarihe yardımcı olurlar? Nasıl? ÌÌ Yukarıdaki resim, Bursa Muradiye Külliyesi ndeki bir caminin sadaka taşıdır. Camiden ibadetini yaparak çıkan insanlar buraya ihtiyacı olan insanlar için para (sadaka) bırakırlar. İhtiyacı olan insanlar buradan ihtiyacı kadar olan sadakayı alırlardı. 2. Sadaka taşı ile ilgili bilgileri değerlendirirken tarihe hangi bilim alanları, nasıl yardımcı olur? 4
326 ÌÌ Yukarıdaki kapı Mardin de bir medresenin kapısıdır. Bu kapıda iki tokmak vardır. Bu tokmaklardan ince olanı kadınlar, kalın olanı erkekler kullanırlarmış. İnce olan ince ses, kalın olan kalın çıkarmaktadır. Böylece kapıyı ince sese kadın, kalın sese erkek açarmış. 3. Yukarıdaki kapı ve onunla ilgili bilgiyi hangi bilimler yorumlayarak tarih bilimine katkıda bulunurlar? Nasıl? 4 ÌÌ Yukarıdaki resim Ürgüp/Mustafapaşa da bir kilisenin kapısıdır. Kapıdaki süslemeler o yörede yetişen bir ürünü resmektedir. Renkli boyalar ise yine o yörede yetişen bitkilerin özlerinden elde edilmiştir. 4. Yukarıdaki resimle ilgili bilgileri ve resmi, tarih bilimine katkı sağlayacak şekilde yorumlayınız.
327 5. Yukarıda Erzurum yöresine ait bir oda vardır. Bu odada bulunan eşyaları dikkate alarak, tarih bilimine nasıl katkı sağlayacağınızı aşağıya belirtiniz. 4
328 ÌÌ Yandaki resimde Güzelyurt ta Yanardağların tüfleriyle oluşmuş bir oluşum üzerinde yaşanılan evi görüyorsunuz. 4. yy a ait bu evi tarihe yardımcı olan bilimleri kullanarak değerlendiriniz. ÌÌ Yanda nevruz kutlamalarından bir kare vardır. Nev (yeni) ve ruz (gün) kelimelerinin birleşmesinden meydana gelen ve YENİGÜN anlamını taşıyan Nevruz, kuzey yarımkürede başta Türkler olmak üzere birçok halk ve topluluk tarafından yılbaşı olarak kutlanır. Gece ile gündüzün eşitlendiği 21 Mart'ta güneş göçmen kuşlar gibi kuzey yarımküreye yönelir. 21 Mart ile birlikte havalar ısınmaya, karlar erimeye, ağaçlar çiçeklenmeye, toprak yeşermeye, göçmen kuşlar yuvalarına dönmeye başlar. Yani doğa için yeniden uyanış başlar. Türkler bu günde Ergenekon dan demir dağı eritip çıkmalarının anısına ateş üzerinden atlarlar. 4 Yukarıdaki bilgiyi tarihe yardımcı olmak için başka hangi bilimlerle değerlendirirsiniz? Niçin?
329........ SÖZLÜĞÜ (Yukarıdaki Boşluğa Grubunuzun Adını Yazınız) BEN KİMİM BEN NEYİM? (TANIM) TARİHE NASIL YARDIMCI OLURUM? BENİMLE İLGİLİ BİR KANIT ÖRNEĞİ ARKEOLOJİ Kazı Bilimiyim. Toprak ya da su altında kalan eserleri gün ışığına çıkarır; özellikle yazıdan önceki dönemi aydınlatmaya yardımcı olurum. Toprak altından çıkarılan bir vazo COĞRAFYA ETNOGRAFYA EPİGRAFYA PALEOGRAFYA KRONOLOJİ FİLOLOJİ SOSYOLOJİ 5
330 BEN KİMİM BEN NEYİM? (TANIM) TARİHE NASIL YARDIMCI OLURUM? BENİMLE İLGİLİ BİR KANIT ÖRNEĞİ ANTROPOLOJİ DİPLOMATİK NÜMİZMATİK KİMYA HERALDİK EKOLOJİ PALEONTOLOJİ JENOLOJİ 5 SİCİLOGRAFİ