This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Bu proje A Türkiye Cumhuriyeti Technical assistance for support to mechanism for monitoring Turkey's greenhouse gas emissions EuropeAid/134454/D/SER/TR
İçindekiler 1. PROJEYE GENEL BAKIŞ... 6 2. PROJE ÖZETİ... 7 3. GİRİŞ... 8 Ülke Arkaplanına Dair Kısa Bilgi... 8 TANA Amacı ve Kapsamı... 9 4. TANA SÜRECİ BİLEŞEN 2... 11 Doküman değerlendirme süreci... 11 Görüşme süreci... 12 Grup halinde teknik toplantı süreci... 13 5. TANA BULGULARI BİLEŞEN 2... 13 Türkiye nin Ulusal Envanter Sistemine ilişkin Bulgular... 14 Türkiye nin Ulusal Envanterine ilişkin Teknik Bulgular... 15 6. UYGULAMALI EĞİTİM PROGRAMI BİLEŞEN 2... 17 Genel Yaklaşım... 18 Kesişen Konularda Eğitim... 19 Sektöre Özgü Eğitim... 21 Kategoriye Özgü Araştırmalar ve Yönlendirme... 24 Ülke Çalışma Ziyaretleri... 25 Saha Ziyaretleri... 25 BMİDÇS Toplantı Katılımı... 25 Eğitim Faaliyetlerine ilişkin Zaman Çizelgesi... 25 Eğitim Başarı Göstergeleri... 26 Varsayım ve riskler... 27 7. EKLER... 28 7.1 TANA Toplantı Notları (23 Haziran)... 29 7.2 Alternatif Araştırma ve Yönlendirme Projeleri... 32 7. 3 Türkiye Enerji Dengesi Bilançosu Soru Listesi... 37 7.4 IPCC Rehberi Online Kurs Programı... 39 7.5 Çalışma Ziyareti Programı (İtalya)... 48 EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 1 of 50
Projenin adı: Türkiye nin Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi Mekanizmasına Destek için Teknik Yardım Projesi Proje Ref. Numarası: EuropeAid/134454/D/SER/TR Raporun adı: Bileşen 2 için Eğitim ve Destek İhtiyaç Analizi ve Meslek İçi Eğitim Programı Raporu Sayı: 1 Revizyon 1 2 3 4 Tarih 25 Ağustos 2015 Hazırlayan Michael Gillenwater Kontrol eden Domenico Gaudioso Christian Melis Gamze Çelikyılmaz Aydemir EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 2 of 50
Rapor Kapak Sayfası Projenin Adı: Türkiye nin Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi Mekanizmasına Destek için Proje Ref. Numarası: Sözleşme no: Ülke: İsim Adres EuropeAid/134454/D/SER/TR TR2011/0327.21.02 01/001 Türkiye P.A.N.G.E.A. Società Cooperativa Consortile Via Enrico Bindi 14 51100 Pistoia, Italy Telefon +39 (0)573 365967 Faks +39 (0)573 34714 Ε Posta İrtibat Kişisi info@pangeasc.com Andrea Porta Rapor Tarihi: 25 Ağustos 2015 Raporun Yazarı: Michael Gillenwater Bu raporun içeriği yalnızca Danışman firmanın sorumluluğundadır ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği nin görüşlerini yansıtmamaktadır. EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 3 of 50
KISALTMALAR LİSTESİ AB AKAKDO BMİDÇS BR CLRTAP CRF ÇŞB EBRD EEA EF EFDB EMEP EMEP/EEA ERT ESMAP ETS FV GEF GHG GIZ GSYİH İDKK IETA IPCC IPPU ISPRA KG/KK KU LTI MFA MMD MMR MRV NAMA NC NEC NKE PaMs PMR PYK SBI SBSTA SPO SWOT TANA TASK GHG Avrupa Birliği Arazi Kullanımı, Arazi Kullanımı Değişikliği ve Ormancılık Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi İki Yıllık Rapor Uzun Menzilli Sınır Aşan Hava Kirliliği Sözleşmesi Genel Raporlama Formatı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası Avrupa Çevre Ajansı Emisyon Faktörü Emisyon Faktörü Veritabanı Avrupa İzleme ve Değerlendirme Programı Hava Kirletici Emisyon Envanteri Rehberi (önceden EMEP CORINAIR olarak bilinen) Uzman Gözden Geçirme Ekibi Enerji Sektörü Yönetimi Destek Programı Emisyon Ticaret Sistemi Faaliyet Verisi Küresel Çevre Fonu Sera gazı German Federal Enterprise for International Cooperation Gayri Safi Yurtiçi Hasıla İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu Uluslararası Emisyon Ticareti Derneği Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli Endüstriyel Prosesler ve Ürün Kullanımı Istituto Superiore per la Protezione e la Ricerca Ambientale Kalite Güvence / Kalite Kontrol Kilit Uzman Yasal, Teknik ve Kurumsal Analiz Maliyet Fayda Analizi İzleme Mekanizması Kararı (280/2004/EC) 280/2004/EC sayılı kararın yerine geçen (EU) 525/2013 sayılı sera gazı emisyonlarının izlenmesi ve raporlanmasıyla iklim değişikliğine ilişkin ulusal ve birlik düzeyinde diğer bilgilerin raporlanmasına dair yönetmelik İzleme, Raporlama ve Doğrulama Ulusal Ölçekte Uygun Azaltım Eylemleri Ulusal Bildirim Ulusal Emisyon Tavanı Kısa Dönem Uzman Politika ve Önlemler Piyasaya Hazırlık için Ortaklık Proje Yönlendirme Kurulu Subsidiary Body for Implementation to the UNFCCC Subsidiary Body for Scientific and Technical Advice to the UNFCCC Kıdemli Program Yöneticisi Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats Eğitim ve Destek İhtiyaç Analizi Türkiye nin Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi Mekanizmasına Destek için Teknik EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 4 of 50
TDE ToR TÜBİTAK TÜİK UER UNDP Yardım Projesi Teknik Destek Ekibi Terms of Reference Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Türkiye İstatistik Kurumu Ulusal Envanter Raporu (NIR) Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 5 of 50
1. PROJEYE GENEL BAKIŞ Projenin Adı Türkiye nin Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi Mekanizmasına Destek için Proje Ref. Numarası EuropeAid/134454/D/SER/TR Ülke Faydalanıcı Kurum: Türkiye Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Genel Hedef Planlanan Çıktılar Türkiye nin AB ile birlikte atmosferdeki sera gazı birikimlerini iklim sistemi üzerindeki tehliklei insan kaynaklı etkiyi önleyecek bir düzeyde tutmaya yönelik BMİDÇS hedefine etkin ve etkili bir şekilde katkıda bulunma çalışmalarına destek verilmesi. 1. Kurumsal, yasal ve prosedürel düzenlemelerin mevcut olması ve envanter planlama, hazırlama ve yönetim süreçleriyle bağlantılarının kurulması. 2. BMİDÇS ve IPCC rehber ilkelerine paralel olarak tahminlerin ve raporlamanın iyileştirilmesine odaklanılarak Ulusal Envanter Raporlarının kalitesinin iyileştirilmesi. 3. Ulusal bildirimler ve iki yıllık güncelleme raporuna ilişkin unsurların hazırlanmasına dair veri kalitesinin ve teknik kapasitenin iyileştirilmesi. Teknik Destek Ekibi Teknik Destek Ekibi aşağıdaki uzmanlardan oluşmaktadır: Takım Lideri/İklim Değişikliği Uzmanı, Christian Melis Kilit Uzman 2 Kıdemli Hukukçu, Alessandra Barreca Kilit Uzman 3 Sera Gazı Envanteri Çalışmaları konusunda Kıdemli Uzman, Michael Gillenwater Kilit Uzman 4 Ulusal Bildirimler konusunda Kıdemli Uzman, Stelios Pesmajoglou Kısa Dönem Uzmanlar Proje başlangıç tarihi 25 Aralık 2014 Proje süresi 28 ay bitiş tarihi 25 Nisan 2017 EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 6 of 50
2. PROJE ÖZETİ Türkiye nin Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi Mekanizmasına Destek için (TASK GHG), Türkiye de dahil olmak üzere sözleşmeye taraf olan tüm Ek I ülkelerinin raporlama yükümlülükleri olması göz önünde bulundurularak Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) ve Kyoto Protokolü çerçevesinde tasarlanmıştır. Türkiye nin mevcut kapasitesinin güçlendirilmesi ve aşağıdaki konularda ülkeye destek verilmesi amaçlanmaktadır: 280/2004/EC sayılı kararı ilga eden 525/2013 sayılı AB İzleme Mekanizması Yönetmeliği uyarınca Türkiye de sera gazı izleme mekanızmasının tam anlamıyla uygulanması, ve Sera gazı envanterleri, Ulusal Bildirimler ve İki Yıllık Raporlar da dahil olmak üzere BMİDÇS raporlama gerekliliklerinin daha iyi bir şekilde yerine getirilmesi. Projenin ana faydalanıcısı, Türkiye de iklim değişikliğine ilişkin konularda ulusal odak noktası ve koordinatör olan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı dır (ÇŞB). Başta Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) olmak üzere iklim değişikliği ve sera gazı politikaları alanında etkin olan kilit bakanlıklar, kurumlar ve ulusal kuruluşlar dahil olmak üzere ilgili tüm diğer paydaşlar proje faaliyetlerine katılacaklardır. TASK GHG Projesi üç bileşenden oluşmaktadır: Bileşen 1: Yasal ve kurumsal durumun değerlendirilmesi ve iyileştirilmesi, atılması gereken adımların tespit edilmesi Bileşen 1 Türkiye nin, 525/2013 sayılı AB Yönetmeliği uyarınca, uluslararası sera gazı emisyonları raporlaması taahhütlerinin yerine getirilmesinde destek verilmesi için mevcut kurumsal düzenlemelerin iyileştirilmesine katkı sağlayacaktır. Bu hedefe özel yaklaşım şu şekilde olacaktır: Yasal, teknik ve kurumsal boşluk analizi, ulusal sistemin iyileştirilmesi için uygulama seçeneklerinin belirlenmesi ve operasyonel iş planının tanımlanması; ve 525/2013 sayılı AB Yönetmeliği çerçevesinde taslak mevzuatın hazırlanması. Bileşen 2: Sera Gazı Envanteri Bileşen 2 sera gazı emisyonları ve azaltımı kapsamında yıllık sera gazı verilerinin ve ulusal envanterlerin ilgili unsurlarının kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla kapasite oluşturma ve eğitim programının geliştirilmesi ve uygulanmasına katkı sağlayacaktır. Bu hedefe özel yaklaşım şu şekilde olacaktır: Ulusal Sera Gazı Envanteri hazırlanmasında çalışan personelin eğitim ve destek ihtiyaçlarının belirlenmesi, eğitim seçeneklerinin tanımlanması ve eğitim programının uygulanması için iş planının hazırlanması. Bileşen 3: Ulusal Bildirimler ve İki Yıllık Raporlara ilişkin Unsurlar Bileşen 3 Ulusal bildirimler ve iki yıllık raporların kalitesinin arttırılması amacıyla kapasite geliştirme ve eğitim programlarının geliştirilmesi ve uygulanmasına katkıda bulunacaktır. Bu hedefe özel yaklaşım şu şekilde olacaktır: Ulusal bildirimler ve iki yıllık raporların hazırlanmasında çalışan tüm personelin eğitim ve destek ihtiyaçlarının belirlenmesi ve uygun eğitim programının hazırlanması. EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 7 of 50
3. GİRİŞ Başlangıç aşamasının tamamlanmasının ardından proje artık üç bileşen için de uygulama aşamasına geçmiş bulunmaktadır. Bileşen 2 ve 3 için bir sonraki faaliyet, bir Eğitim ve Destek İhtiyaç Analizi (TANA) çerçevesinde bilgi boşluklarının ve eğitim ihtiyaçlarının tespit edilmesi ve sera gazı envanterleri, ulusal bildirimler ve iki yıllık raporların hazırlanmasında görev alan ilgili personel için meslek içi eğitim programının geliştirilmesidir. Proje kapsamında bu değerlendirme aşamasının süresi dört aydır ve aşağıdaki üç adımı içermektedir. Adım 1. Eğitim ve Destek İhtiyacı Analizinin Yapılması Adım 2.Eğitim programının geliştirilmesi Not: Bileşen 2 ve 3 için aynı adımlar söz konusudur ve paralel olarak ele alınmıştır. Bu belge TASK GHG projesinde Bileşen 2 için TANA ve eğitim programı raporunu içermektedir ve belgenin bu proje için oluşturulan Sera Gazı Envanteri Çekirdek Grubu tarafından gözden geçirilmesi ve onaylanması amaçlanmaktadır. Bu raporda, öncelikle bu proje bağlamında Türkiye deki arkaplana dair kısa bilgi sunulmaktadır ve ardından TANA ve eğitim programının kapsamı ve amacı özetlenmektedir. Sonrasında TANA sürecini tamamlayan anlayış anlatılmaktadır ve TANA sonuçları sunulmaktadır. Peşinden meslek içi eğitim programı tarif edilip proje kapsamında uygulanmak üzere faydalanıcı ve sera gazı envanteri çekirdek grubunun görüşüne sunulmaktadır. Ülke Arkaplanına Dair Kısa Bilgi Adım 3. Sera Gazı Envanteri Çekirdek Grubuyla uzman diyaloğu Türkiye 24 Mayıs 2004 tarihinde BMİDÇS ye 189. taraf olarak katılmıştır ve Kyoto Protokolü nü 26 Ağustos 2009 tarihinde onaylamıştır. BMİDÇS uyarınca Türkiye nin raporlama yükümlülükleri aşağıdakileri kapsamaktadır: BMİDÇS raporlama rehberleri ve Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) metodoloji rehberleri uyarınca sera gazı emisyonları ve azaltımına dair yıllık rapor hazırlamak, Birkaç (örneğin dört) yılda bir Ulusal Bildirim çerçevesinde iklime ilişkin daha geniş kapsamlı bir bilgi ve veri seti raporu sunmak, İki yılda bir sera gazı envanterleri, azaltım eylemleri bilgileri, projeksiyonlar, ihtiyaçlar, alınan destek ve ilgili diğer bilgilere dair güncellemeleri içeren iki yıllık güncelleme raporlarını sunmak. BMİDÇS süreci içerisinde sunulan bu raporların herbiri Uluslararası Uzman Gözden Geçirme Ekipleri (ERT) tarafından gözden geçirilir ve Subsidiary Body for Implementation (SBI) tarafından değerlendirilir. Türkiye, sözleşme kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmek için 1990 2004 yılları arasındaki dönemi kapsayan ilk Ulusal Envanter Raporu nu (UER) 2006 yılında teslim etmiştir ve ilk Ulusal Bildirimi de 2007 yılı Ocak ayında sunmuştur. Türkiye 2006 yılından bu yana her yıl BMİDÇS ye UER (NIR) sunmaktadır ve beşinci Ulusal Bildirim 2013 yılında sunulmuştur. EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 8 of 50
Türkiye, 25 Nisan 2012 tarihinde sanayi ve enerji üreten sektörlerdeki tüm başlıca sera gazı emisyonu kaynaklarını kapsayan tesis düzeyinde bir izleme, raporlama ve doğrulama sistemi benimsemiştir. İlk izleme dönemi 1 Ocak 31 Aralık 2015 olarak belirlenmiştir ve bu dönem için raporlama ise Nisan 2016 da yapılacaktır. İşletmeciler bu tarihten sonra doğrulanmış emisyon raporlarını yıllık olarak sunmakla yükümlüdürler. Bu izleme raporlama doğrulama (MRV) mevzuatının dayanağı AB ETS direktifleridir. Bu nedenle, projenin aynı zamanda MRV mevzuatının uygulamasına da katkıda bulunması beklenmektedir. TANA Amacı ve Kapsamı Eğitim ve Destek İhtiyaç Analizinin (TANA) amacı şunlardır: Türkiye nin UER (NIR) ve Genel Raporlama Formatı (CRF) tablolarında, Ulusal Bildirim ve İki Yıllık Raporlar konusunda kapasite eksikliği olan ve daha fazla eğitimin fayda sağlayabileceği alanları tespit etmek, ve Bu eğitimlerin verilmesinde hangi eğitim araçlarının/kaynaklarının kullanılması gerektiğine karar vermek. Bileşen 2 için TANA ve eğitim programı kapsamında sera gazı envanterleri (yani, UER (NIR) ve CRF), ele alınırken Bileşen 3 için TANA ve eğitim programı çerçevesinde projeksiyonlar, politika ve önlemlere özellikle odaklanılarak ulusal bildirimler ve iki yıllık raporlar ele alınacaktır. Herbir bileşen için TANA süreci sonuçları, bu raporda 6. Bölümde önerilen meslek içi eğitim programı için bilgi sağlamaktadır. Bu eğitim programı, Türkiye nin ulusal envanter ekibi ve ilgili paydaşların ulusal koşullarını da göz önünde bulundurarak eğitim çıktılarını en üst düzeyde sağlamaya yönelik seçilen bir dizi eğitim metodundan faydalanmaktadır. Bu eğitim metotları arasında aşağıdakiler bulunmaktadır: İlgili paydaşlar için birbiriyle keşisen ve sektöre özel konularda yüz yüze geniş gruplar halinde sunum ve uygulamaya yönelik çalıştayların düzenlenmesi; İlgili paydaşlar için kategoriye özgü konulara odaklanan yüz yüze küçük gruplar halinde uygulamaya yönelik çalıştayların düzenlenmesi; Zorlayıcı veri ve metodolojik konular üzerinde birlikte çalışmak amacıyla bireysel ve çok küçük gruplardan oluşan yönlendirici oturumların yapılması; Sera Gazı Yönetim Enstitüsü nde (GHGMI) mevcut IPCC rehberlerinde bulunan kurs müfredatı kullanılarak on line eğitim kurslarının çalıştaylara hazırlık amacıyla kullanılması ve daha geniş bir paydaş kitlesine ulaşılması; Seçilen kilit sera gazı envanter personelinin AB Üye Ülkelerine çalışma ziyaretine götürülmesi; Sanayi alanındaki uygulamalara dair sezgisel bir anlayışın da geliştirilmesi amacıyla, seçilen kilit sera gazı envanter personeliyle Türkiye deki tesislerde hedefe yönelik saha ziyaretlerinin yapılması; ve ÇŞB den kilit personelin Teknik Destek Ekibinden (TDE) deneyimli bir uzmanla BMİDÇS Taraflar Konferansı (COP) ve oturumlar arası toplantılara katılımının kolaylaştırılması. Bileşen 2 TANA ve eğitim programı temeli açısından kilit referans standart IPCC rehberleridir, son versiyonu beş ciltten oluşmaktadır: 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories (2006 IPCC Ulusal Sera Gazı Envanterleri Rehberi). Bu TANA kapsamında özellikle aşağıdaki kesişen teknik ve kurumsal konular düşünülmüştür: Sera Gazı Evanterleri konusunda Bileşen 2 için düşünülen kesişen konular Planlama Verilerin temini, tahminlerin hazırlanması ve rapor taslağının oluşturulması sürecinde rol alan bakanlıklar arasında ve diğer paydaşlarla koordinasyon da dahil olmak üzere UER (NIR) ile CRF derlenmesi, yazılması ve nihai halinin verilmesi süreciyle kurumsal düzenlemelerin iyileştirilmesi ve daha iyi şekillendirilmesi Özellikle de işletme ve tesis düzeyinde verilerin toplandığı noktalarda gizli verilerin kullanılmasına ilişkin resmi prosedürlerin oluşturulması Kesişen düzeyde ve kaynak/yutak kategorilerinde KG/KK planlarının hazırlanması; EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 9 of 50
Belirsizlik değerlendirmesinde niceliksel girdilerin veri kalitesindeki zorlukların sağlam bir niteliksel anlayışına dayanması amacıyla KG/KK planı ve veri toplama süreciyle entegre bir belirsizlik değerlendirme planının hazırlanması KG/KK ve belirsizlik değerlendirme bulguları uyarınca hazırlanmış, envanter kalite yatırılmarına yön veren ve her döngünün başında güncellenen envanter iyileştirme planlarının hazırlanması Veri Toplama Kilit kategoriler için üst kademe yöntemlerinin tercihi de dahil olmak üzere metot seçimi Hem CO 2 tahminlerine yönelik Referans ve Sektörel yaklaşımları hem de emisyonların enerji, IPPU (endüstriyel prosesler ve ürün kullanımı) ve atık sektörlerinde doğru emisyon dağılımını desteklemek amacıyla enerji istatistiklerin toplanması KK prosedürlerinin entegrasyonu, CRF tablolarının hazırlanması ve gizli bilgilerin kullanılması da dahil olmak üzere veri toplama süreçleri ve veri yönetim sistemleri Veri toplama süreçleriyle bağlantılı olarak parametre veri kalitesi ve belirsizliğine ilişkin niteliksel ve niceliksel bilgi toplanması Tahmin Kilit kategoriler için metodolojik seçim ve üst kademe metotlarının kullanılması Zaman serisi tutarlılığında IPCC rehberinin uygulanması Parametre belirsizliği tahmini, uzman çıkarımı ve tahmini için süreöler de dahil olmak üzere kategori ve genel envanter düzeyinde belirsizlik tahminlerinin kombinasyonu Yazma UER (NIR), ilgili teknik ekler ve ulusal bildirim ve/veya iki yıllık raporlara katkı için taslak hazırlama süreçleri Hem UER (NIR) dokümantasyonu hem de CRF kapsamında kesişen ve kategoriye özgü konular bağlamında şeffaflığın artırılması; İyileştirme Kilit kategorilerde eksik tahminlere odaklanılıp tamlığın iyileştirilmesi; KG/KK prosedürleri ve bulgularının dokumantasyonu da dahil olmak üzere iyileştirilmiş KG/KK ve envanter iyileştirme planlarının geliştirilmesi ve uygulanması, bu bulguların veri kalitesi ve belirsizlik sorgularıyla bağlantılandırılması Nihai halini verme Teslimden önce kıdemli yönetimin ve siyasi düzeyde resmi onayın alınması KG gözden geçirmelerinin uygulanması ve KG sonuçlarının raporlanması, bu sonuçların envanter iyileştirme planına entegrasyonu TANA kapsamında aşağıdakileri içerecek ancak bunlarla sınırlı olmayacak şekilde bir dizi kaynak ve yutak kategoriye özgü konu da değerlendirilmiştir: Sera Gazı Evanterleri konusunda Bileşen 2 için düşünülen kategoriye özgü konular Çifte hesaplama veya noksanlıkların önüne geçilmesi ve daha şeffaf raporlama yapılmasının kolaylaştırılması amacıyla demir ve çelik sanayisinde fosil yakıt hammadde kullanımına odaklanılarak enerji, IPPU ve atık sektörlerinde fosil yakıt tüketiminin hesaplanması Enerji sektöründe sektörel ve referans yaklaşımları arasındaki farklılıklar Önemli hayvancılık kategorileri de dahil olmak üzere tarım sektöründe kilit kategorilerde üst kademe metotlarının kullanılması ve geliştirişmiş hayvancılık sınıflandırılmasının kullanılması AKAKDO için tahminlerin hazırlanması kapsamında personel ve koordinasyon Arazide katı atığın bertaraf edilmesinden kaynaklanan emisyonların tahmininde katı atık sınıflandırma verisi ve birinci derece bozulma (FOD) modelinin kullanılması EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 10 of 50
Halokarbon ve SF 6 tüketimi için emisyon tahminlerinin tamlığı Eğitim programının ana faydalanıcıları Türkiye de iklim değişikliğine ilişkin konularda ulusal odak noktası ve koordinatör olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) ve UER (NIR) ile CRF hazırlanmasında liderlik eden kurum olan Türkiye İstatistik Kurumu dur (TÜİK). Fakat tüm kilit bakanlıklar, kurumlar ve ulusal kuruluşlar, diğer teknik uzmanlar ve sanayi temsilcileri de dahil olmak üzere ilgili pek çok başka paydaş da eğitim programına katılacaktır. Eğitim programının nihai amacı Türkiye nin (Nisan 2017 tarihinde sunulacak) 2015 ulusal envanterinin ve gelecekte sunulacak diğer envanterlerin BMİDÇS ve IPCC rehberleri çerçevesinde kalitesinin artıırlması ve kapasiteyi artırarak iyileştirmelere devam edilmesi için bu kapasitenin sürdürülebilirliğini sağlamaktır. 4. TANA SÜRECİ BİLEŞEN 2 Bu proje kapsamında yürütülen TANA sürecine, TANA bulgularının uygunluğunu, dolayısıyla projenin eğitim programının başarısını sağlamayı amaçlayan birkaç ilke yön vermiştir. Bu rehber ilkeler arasında aşağıdakiler bulunmaktadır: Eğitim ihtiyaçları tespit edilmelidir ve eğitim metotları ulusal envanterlere yönelik Türkiye de mevcut olan kurumsal düzenleme anlayışı temelinde seçilmelidir, proje uygulaması esnasında bu düzenlemelerde yapılan değişikliklerin nedenleri açıklanmalıdır. Projenin başarılı bir şekilde uygulanması için sera gazı envanterine katkıda bulunanlar ve paydaşlarla yapıcı ve güvenilir ilişkilerin geliştirilmesi kilit önem taşımaktadır. Türkiye nin ulusal envanteri ve envanter sisteminde mevcut tüm boşluklar ve iyileştirmenin gerekli olduğu alanlar bir kere de doldurulup düzeltilemez. Bu projenin uygulama süreci ve bir envanter iyileştirme planı bağlamında başlıca sorunlara öncelik verilmelidir. Bu başlıca boşluk ve ihtiyaçlar açısından eğitimlerin en uygun çözüm olmayabileceğinin farkında olunmalıdır. Bu nedenle, önerilen eğitim programı personel kapasitesinin artırılmasının fayda sağlayacağı beklentisi olan başlıca sorunlara odaklanacaktır. Diğer proje ve girişimlerle muhtemel çakışma ve tekrarların olabileceği görülmüştür. Bu proje, faaliyetlerini diğer projelerle koordinasyon halinde yürütecektir. TDE, veri toplama süreçleri, metodolojik seçimler, KG/KK, ve belirsizlik değerlendirmesi dahil olmak üzere Türkiye nin mevcut ulusal envanter sistemine ilişkin bilgi toplamak amacıyla üç yaklaşım benimsemiştir. Bu yaklaşımların ayrıntıları şu şekildedir: 1. Kilit dokümanların masa başı kapsamlı değerlendirilmesi, 2. Türkiye nin sera gazı envanterine katkıda bulunan ilgili kuruluşlar ve diğer kilit paydaşlarla yapılandırılmış anketler kullanarak görüşmeler yapılması, ve 3. Envantere katkı sağlayan kilit kuruluşlarla geniş katılımlı teknik toplantılar. Her bir yaklaşım için bilgi almak ve TANA sürecini yürütmek için atılan adımlar aşağıdaki üç bölümde anlatılmaktadır. Doküman değerlendirme süreci TDE, Türkiye nin ulusl sera gazı süreçlerine ilişkin bir dizi rapor, yasal belge ve diğer dokümanları derlemiş ve kapsamlı bir şekilde gözden geçirmiştir. Aşağıdaki kutuda incelenen dokümnaların ayrıntıları yer almaktadır. Bileşen 2 için özellikle Türkiye nin ulusal envanter sunumuna (UER ve CRF), KG/KK ve ulusal envanter sistemi dokümantasyonuyla Türkiye nin 2014 raporuna yönelik BMİDÇS bireysel değerlendirmesine odaklanılmıştır. Türkçe kaynakları Ulusal Envanter Raporu 2014; Değerlendirilen Dokümanlar EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 11 of 50
Genel Raporlama Formatı tablo sunumu; Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi hakkında Yönetmelik; BMİDÇS kapsamında Türkiye nin Beşinci Ulusal Bildirimi; 5429/2005 sayılı İstatistik Kanunu; Resmi İstatistik Programı 2012 2016; F Gazları Yönetmelik Taslağı; Türkiye nin KG/KK Planı; Ulusal Envanter Sistemi (TÜİK sunumu); Türkiye Cumhuriyeti İklim Değişikliği Stratejisi 2010 2020; Türkiye nin Ulusal İklim Değişikliği Uyum Stratejisi ve Eylem Planı; İklim Değişikliği Eylem Planı 2011 2023 Uluslararası kaynaklar 2006 Ulusal Sera Gazı Envanterleri için IPCC Rehberi; IPCC İyi Uygulama Rehberi ve Ulusal Sera Gazı Envanterlerinde Belirsizlik Yönetimi; AKAKDO için IPCC İyi Uygulama Rehberi; 2006 Ulusal Sera Gazı Envanterleri için IPCC Rehberi ne 2013 Eki: Sulak Alanlar 14/CP.11 sayılı kararın hükümlerinin dahil edilmesinin ardından yıllık envanterlere ilişkin güncellenmiş BMİDÇS raporlama rehberi; Türkiye nin 2014 envanter sunumunun bireysel değerlendirilmesine ilişkin BMİDÇS raporu AB kaynakları 280/2004/EC sayılı kararın yerine geçen Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi nin sera gazı emisyonlarının izlenmesi ve raporlanmasıyla iklim değişikliğiyle ilgili ulusal ve birlik düzeyinde diğer bilgilerin raporlanmasına ilişkin (EU) 525/2013 sayılı yönetmeliği; Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi nin (EU) 529/2013 sayılı ve 21 Mayıs 2013 tarihli arazi kullanımı, arazi kullanımı değişikliği ve ormancılık faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı emisyonları ve azaltımına dair hesaplama kuralları ve bu faaliyetlere ilişkin eylemlerle ilgili bilgiler hakkında yönetmeliği; Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi nin (EU) 525/2013 sayılı yönetmeliği uyarınca üye ülkeler tarafından raporlanan bilginin yapısı, formatı, teslim süreci ve gözden geçirilmesine ilişkin (EU) 749/2014 sayılı Komisyon Yönetmeliği; Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi nin (EU) 525/2013 sayılı yönetmeliği uyarınca küresel ısınma potansiyeli ve uluslararası düzeyde üzerinde anlaşılmış envanter rehberlerdeki değişiklikleri göz önünde bulunduran ve Birlik envanter sistemi için önemli gereklilikler getiren (EU) 666/2014 sayılı Komisyon Yönetmeliği; Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi nin 2003/87/EC sayılı direktifi uyarınca sera gazlarının izlenmesi ve raporlanmasına ilişkin (EU) 601/2012 sayılı Komisyon Yönetmeliği; Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi nin (EC) 1099/2008 sayılı enerji istatistikleri yönetmeliği; Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi nin enerji istatistikleri hususunda (EC) 1099/2008 sayılı yönetmeliğinde değişiklik yapan aylık ve yıllık enerji istatistiklerinin güncellenmesinin uygulanmasına ilişkin (EU) 147/2013 Komisyon Yönetmeliği; Komisyon Personel Çalışma Belgesi, Birlik sera gazı envanter sistemi ve KG/KK programı unsurları Brüksel, 12.8.2013 SWD(2013) 308 final Görüşme süreci Proje şartnamesinde (TOR) ve (yukarıdaki metin kutusunda sıralanan) diğer dokümanlarda verilen bilgilerden yola çıkılarak Türkiye de envantere katkı verenler ve diğer kilit paydaşlar tespit ve teyit edilmiştir. Bir önceki masa başı değerlendirme adımı sırasında elde edilen bulgular ilk paydaş istişarelerini ve görüşmeleri çerçevesinde bilgi sağlamak amacıyla kullanılmıştır. Kilit paydaşlarla yapılan görüşmelerin yapılandırılması amacıyla anketler hazırlanmıştır (İngilizce ve Türkçe dillerinde). Anketler, TDE nin şu konularda daha fazla bilgi edinmesini sağlayacak şekilde tasarlanmıştır: ulusal raporların hazırlanması sürecinde her kurumun üstlendiği rol, beşeri kapasitesi, personelin sorumlulukları, bilgi EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 12 of 50
akışı, mevcut çıkmazlar ve muhtemel çözümler. Görüşme toplantıları sırasında, paydaş temsilcileri sorulara cevap vermişler ve TDE ile daha az yapılandırılmış bir konuşma çerçevesinde Türkiye deki ulusal sistem dahilinde iç süreçleri netleştirmiş ve herbir sektör için belirli teknik boşlukları ve ihtiyaçları tespit etmişlerdir. TDE ve paydaş kurum temsilcileri ayrıca mevcut çıkmazların aşılması ve Türkiye nin sera gazı envanterinin iyileştirilmesi amacıyla proje çerçevesinde gerçekleştirilebilecek işbirliği imkanlarından da bahsetmişlerdir. Anketlerin örneği bu raporun ekler kısmında yer almaktadır. Bu görüşmelerin pek çoğu, uygun durumlarda Bileşen 2 ve 3 e entegre edilmiştir. Bu yapılandırılmış anket sorularının cevapları ve gerçekleştirilen görüşmeleri özetleyen görüşme tutanakları da bu raporun ekler kısmında mevcuttur. Aşağıdaki tablo kilit paydaşlarla yapılan görüşmeleri özetlemektedir. Paydaş Toplantı Sayısı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 8 TÜİK 2 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 1 Orman ve Su İşleri Bakanlığı 2 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2 Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı 1 TÜBİTAK 1 Çimento Müstahsilleri Birliği 1 Türkiye de sera gazı envanteri ve/veya ulusal raporlar konularına ilişkin hedefleri olan projelerde yer alan uluslararası kuruluşların ve kalkınma ajanslarının temsilcileriyle de ek istişare toplantıları yapılmıştır. Bu toplantıların amacı ilgili faaliyetler arasındaki etkileşimi tespit edip olası çakışmaları azaltmaktı. Bileşen 2 ile ilgili TDE nin görüşmeler yaptığı proje ve uygulayıcı paydaşlar arasında şunlar vardır: "Türkiye nin BMİDÇS kapsamında sunacağı İlk İki Yıllık Raporun Hazırlanmasına Destek" Projesi için UNDP Türkiye "Piyasaya Hazırlık için Ortaklık" Projesi için Dünya Bankası Sera gazı emisyonlarının izlenmesi, raporlanması ve doğrulanması (MRV) konusunda kapasite geliştirme projesi için GIZ Bu toplantıların tutanakları bu raporun ekler kısmında yer almaktadır. Grup halinde teknik toplantı süreci ÇŞB nin desteğiyle 23 Haziran 2015 tarihinde ÇŞB binasında bir günlük bir çalıştay gerçekleştirilmiştir. Bu çalıştayın amacı sera gazı envanterine katkı sağlayanları ve paydaşları Türkiye nin mevcut sera gazı envanterindeki boşlukların tespit edilmesi ve potansiyel eğitim ihtiyaçlarının görüşülmesi sürecine dahil etmek olmuştur. Çalıştayın bir bölümünde Türkiye nin ulusal envanter sisteminin haritasının çıkarılmasına ve mevcut veri toplama, envanter hazırlama kapasitesinin görüşülmesine ayrılmıştır. Bu çalıştayın kilit bulguları raporun ilerleyen kısımlarında özetlenmiştir. Katılımcılara ilişkin ayrıntıların da yer aldığı çalıştay tutanakları bu raporun ekler kısmında sunulmuştur. Taslak TANA ve önerilen eğitim programı raporu Bileşen 2 için yapılacak ikinci bir çalıştayda çekirdek envanter grubu ve diğer paydaşlara sunulup onlarla görüşülecektir. Sonrasında rapor gözden geçirilip faydalanıcı ve diğer paydaşlardan alınan geribildirim temelinde nihai halini alacaktır. Bu çalıştay ÇŞB nin de desteğiyle 15 Eylül 2015 te yapılacaktır. 5. TANA BULGULARI BİLEŞEN 2 Bu bölüm iki kısıma ayrılmıştır. İlk kısımda Türkiye nin ulusal envanter sistemi yapısına ilişkin TANA bulguları özetlenmektedir. İkinci kısımda ise Türkiye nin ulusal envanter raporlamalarındaki boşluklara ilişkin teknik bulguların özeti yer almaktadır. EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 13 of 50
Masa başı değerlendirme, görüşme ve grup halinde yapılan teknik toplantılar, Türkiye nin ulusal envanter sistemini iyileştirmek amacıyla yapılacak eğitim için başlıca boşlukların, ihtiyaçların ve önceliklerin tespit edilmesinde kullanılmıştır. Türkiye nin Ulusal Envanter Sistemine ilişkin Bulgular The Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) iklim değişikliği konusunda Ulusal Odak Noktası dır ve İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (İDKK) kapsamında Türkiye de iklim değişikliğine ilişkin konularda koordinasyondan sorumlu devlet kurumudur. ÇŞB ulusal öevre mevzuatının AB ile uyumlaştırılmasından ve uygulanmasından sorumludur. 2001 yılında bir Başbakanlık Genelgesi ile oluşturulmuş İDKK, iklim değişikliği konusunda önleme, azaltım ve uyum politikalarında genel sorumluluğa sahiptir. Ayrıca İklim Değişikliği Ulusal Bildirimi nin hazırlanması gibi BMİDÇS kapsamındaki gerekliliklerin yerine getirilmesinden de İDKK sorumludur. Dolayısıyla Kurul iklim değişikliği alanında farklı paydaşlar arasında diyaloğun güçlendirilmesi açısından kilit bir rol oynamaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu ve 25.03.2009 tarihli ve 2009/1 sayılı İDKK Kararı uyarınca ulusal sera gazı envanterinin oluşturulması ve sunulması konusunda koordinasyonu sağlayan kurumdur. Resmi İstatistik Programı (RİP) Türkiye de resmi istatistiklerin derlenmesi ve yayımına ilişkin ilke ve standartları belirlemektedir. RİP in ikinci dönemi 2012 tarihinde başlamıştır ve 2017 ye kadar devam edecektir. TÜİK aynı zamanda İklim Değişikliği ve Hava Yönetimi Koordinasyon Kurulu (İDHYKK) altında oluşturulan yedi teknik çalışma grubundan biri olan Sera Gazı Emisyon Envanteri Çalışma Grubu nun koordinasyonunun sağlanmasından da sorumludur. Çalışma grubu yılda birkaç defa biraraya gelmektedir. Bu çalışma grubuna dahil olan kurumlar şunlardır: Türkiye İstask Kurumu (TÜİK) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) Ulaşrma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı (UDHB) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB) Orman ve Su İşleri Bakanlığı (OSİB) Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB), ve Türkiye Çelik Üreticileri Derneği (TÇÜD). Her ne kadar liderliği ve koordinasyonu TÜİK üstlense de, pek çok kurum ve uzman faaliyet verisi sağlayarak ve emisyon ya da azaltım tahminlerini hazırlayarak Türkiye nin sera gazı envanterinin oluşturulmasına katkıda bulunmaktadır. Aiağıdaki tabloda IPCC sektör ve başlıca kategorilere göre bu kurumlar listelenmiştir. IPCC Sektörü Kaynak veya Yutak Kategorisi Faaliyet Verilerinin Toplanması Tahminlerin Hazırlanması Enerji Enerji 1 (1.A.1.a Elektrik ve ısı üremi ve 1.A.3 Ulaşrma hariç) ETBK TÜİK Elektrik ve Isı Üremi 1.A.1.a ETBK ETBK Ulaştırma 1.A.3 UDHB, ETBK, UDHB UDHB Endüstriyel İşlemler Endüstriyel İşlemler 2 TÜİK TÜİK Çimento üretimi 2.A.1 TÜİK & TÇMB TÜİK EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 14 of 50
Kireç üretimi 2.A.2 Kireç taşı ve dolamit kullanımı 2.A.3 TÜİK & KİSAD TÜİK Solvent ve Diğer Ürün Kullanımı Alüminyum üretimi 2.C.3 TÜİK & ETİ TÜİK Alüminyum A.Ş. Halokarbon ve SF 6 tüketimi 2.F MCT, TÜİK ÇŞB Boya kullanımı 3.A TÜİK; Otomotiv Sanayii Derneği TÜİK Kimyasal ürün üretimi ve işlenmesi TÜİK TÜİK 3.C Tarım Tarım 4 TÜİK TurkStat Arazi kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık Forest lands 5.C Ekili alanlar 5.A Mera ve otlak 5.B Sulak alanlar 5.D Yerleşim alanları 5.F OSİB, Orman Genel Müdürlüğü GTHB, Tarımsal Çevre ve Doğal Kaynakları Koruma Dairesi Atık Atık 6 TÜİK TÜİK OSİB, Orman Genel Müdürlüğü GTHB, Tarımsal Çevre ve Doğal Kaynakları Koruma Dairesi Türkiye nin ulusal sistemi çerçevesinde envanter ekip lideri olarak görev yapan personel, sera gazı envanterinin koordinasyonunu sağlayan kurum olarak TÜİK ten gelmektedir. Dolayısıyla TÜİK, emisyon trendlerinin analizi ve dokümantasyonu, kilit kategori analizi, KG/KK planlama, uygulama ve belirsizlik değerlendirmesi de dahil olmak üzere Türkiye nin UER (NIR) ve CRF tablolarının hazırlanmasından sorumludur. Türkiye KK prosedürlerinin geliştirilmesi, veri yönetim sistemleri ve arşivleme süreçleri açısından ilerleme kaydetmiştir. Mevcut sistem veri yönetimi ve hesaplamaları açısından Microsoft Excel sistemine dayanmaktadır. Türkiye nin KG/KK planı İDHYKK tarafından Mayıs 2014 te onaylanmıştır. Bu planın 2015 envanter sunumuyla uygulanması gerekmektedir. Türkiye nin Ulusal Envanterine ilişkin Teknik Bulgular Türkiye 2006 yılından bu yana yıllık sera gazı envanterini hazırlamaktadır. Her ne kadar yıllar içinde Türkiye nin envanter sisteminde ve envanter raporlamasında iyileştirmeler olduysa da, BMİDÇS kapsamında uzman gözden geçirme ekipleri (ERT) yakın zamandaki yıllık sunumlarda çeşitli açılardan eksiklikler olduğu değerlendirmesinde bulunmuşlardır. ERT nin Türkiye 2014 UER (NIR) ve CRF sunumuna dair gözden geçirmesinde, bunların BMİDÇS ile raporlama ve IPCC rehberiyle tam uyum içerisinde olmadığı sonucuna varmıştır. Daha ayrıntılı ifade edilecek olursa, raporlar tüm sektörler için tam olmadığı, pek çok kategoride zaman serisi tutarlılığı sorunları olduğu, KG/KK prosedürlerinin yeterince uygulanmadığı ve dokümente edilmediği, bir dizi birbiriyle kesişen ve metodolojik konuda önemli ölçüde şeffaflık eksikliği olduğu belirtilmiştir (Bkz. bölüm II.A FCCC/ARR/2014/TUR). Bu TANA sürecinin kilit bulgularından birisi de bu boşlukların temelinde UER de ve envanter sürecinin diğer unsurlarında ayrntılı ve şeffaf dokümantasyonun olmamasının yattığını göstermiştir (örneğin KK prosedürü dokümantasyonu). Konu aynı zamanda ERT nin değerlendirmesinde de belirtilmiştir. ERT: Türkiye nin ülkedeki emisyon terndlerinin arkasındaki kilit nedenlere dair yeterli ve ayrıntılı açıklama yapmasını, envanter hazırlama sürecinde atılan adımların ve alınan kararların yanı sıra FV, EF ve metodolojilerin seçiminde uzman kararını tam ve şeffaf bir şekilde anlatmasını, gizli verilerle EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 15 of 50
kategori emisyonlarını daha uygun bir kategoride biraraya getirerek raporlamasını ve bir sonraki envanter sunumunda uygun kategoriye özgü bilginin verilmesi de dahil olmak üzere eklerdeki UER (NIR) şablon yapısını daha dikkatli takip etmesini tavsiye etmektedir. (Paragraf 12) UER (NIR) kapsamında raporlama genellikle BMİDÇS rehberlerinde talep edilenden daha kümelenmiş bir düzeydedir, ayrıca genellikle metot seçimindeki gerekçelendirme, metotların, veri ve varsayımların açıklamaları ve referanslarına ilişkin belirli dokümanlar eksiktir. Kilit önemdeki bazı konularda şeffaflık konusundaki boşluğun bir nedeninin de, Türkiye deki kurumlarda tahminleri hazırlamaktan (ve veri sağlamaktan) sorumlu uzmanların UER yazımı ve CRF tamamlama konularıyla yeteri kadar meşgul olmamalarından kaynaklandığı görülmektedir. Örneğin, yeniden hesaplamalar konusunda yetersiz bilgi verilmiştir ve CRF Tablo 8(b) was pek çok yıl için doldurulmamıştır. Yeniden hesaplamalarla ilgili bölüm ya da ek sunulmamıştır. ERT, Türkiye nin belirli UER bölümleri ve ilgili CRF tablolarında yeniden hesaplamalara dair ayrıntılı bilgi vermesini ve bir sonrak, envanter sunumunda yeniden hesaplamaların arkasındaki gerekçelendirme de dahil olmak üzere açıklayıcı bilgi vermesini tavsiye etmiştir. (Paragraf 9) Ayrıca, IPCC rehberlerindeki karar ağaçlarının tersine, Türkiye pek çok kilit kategoride Kademe 1 metotlarını kullanmaktadır. Çoğu envanter kategorisinde, envanter tahminlerini iyileştirecek veriler Türkiye de mevcuttur fakat bu verilerin formatı her zaman IPCC rehber metotlarıyla uyumlu değildir. Bu nedenle, Türkiye de kilit ihtiyaçlardan biri üst kademe IPCC metotlarının kullanılması ve gerektiği yerlerde veri setleri ve metotları birleştirerek zaman serisi tutarlılığının iyileştirilmesi için metot ve /veya verilerin uyumlaştırılması amacıyla eğitim ve destek sağlanmasıdır. Türkiye de sera gazı envanterinin hazırlanmasında rol alan tüm kurumlar TDE ye bu birbiriyle kesişen konularda eğitim, güncel IPCC metodolojilerine ve üst kademe metotlarının kullanımına dair sektöre özel eğitim almak istediklerini net bir şekilde ifade etmişlerdir. KG/KK süreçleri ve arşivleme sistemlerinin iyileştirilmesi için eğitim verilmesine dair bir özel talep de gelmiştir. Sektörlerde ortak olarak karşılaşılan birbiriyle kesişen konulara ek olarak, Türk paydaşlar tarafından envanter iyileştirme ihtiyaçlarına ilişkin sektör ve kategorilere (ve Türkiye de onlarla bağlantılı kurumlara) özgü öncelikler de belirlenmiştir, bu öncelikler arasında şunlar yer almaktadır: Enerji sektörü Petrokimya rafinerileri, petrol ve gaz sistemlerinin uygulamaları ile terk edilmiş kömür madenlerinin daha iyi anlaşılması. Petrol ve gaz sistemlerinden kaynaklanan kaçak emisyonların tahmin metotları Mobil kaynaklar için üst kademe metotların uygulanması Uluslararası ve yerel bunker tahminleri için ayrı yaklaşımlar Endüstriyel Prosesler ve Ürün Kullanımı sektörü HFCs, PFCs, and SF 6 tüketiminden kaynaklanan emisyonlar için veri toplama ve metodolojiler Demir çelik sanayi ve ççimento sanayisinde karbon hammadde akışlarının anlaşılması Petrokimya sanayisinden kaynaklanan emisyonlara ilişkin tahmin metodolojileri AFOLU (Tarım, Ormancılık, ve Diğer Arazi Kullanımı) sektörü Hem OSİB hem de GTHB de envanter hazırlamada yeni görev alan personelin uyum sağlaması Toprakta karbon stoğu değişimleri tahmini Geliştirilmiş hayvan sınıflandırılması uygulaması ve bununla ilişkili olarak Türkiye için uygun emisyon faktörlerinin seçilmesi EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 16 of 50
OSİB ve GTHB tarafından yapılan envanterle ilgili çalışmaların koordinasyonunun ve entegrasyonunun sağlanması Türkiye nin arazi sınıflarının ve kullanılan veri kaynaklarının daha iyi açıklanması ve veri kaynaklarındaki kategorilerin uyumlaştırılmasının yanı sıra uluslararası veri kaynaklarıyla kıyaslanması Türkiye de kullanılan iki arazi kullanımı veri kaynağını ele alan bir arazi kullanımı ve arazi kullanımı değişikliği matrisinin geliştirilmesi (yani, ENVANIS veritabanı ve Corine land cover verileri) Arazi kullanımı dönüştürmedeki karbon stoğu değişimleri, orman arazisine dönüştürülmüş arazide biyokütle yakımından kaynaklanan emisyonlar, ekili araziye dönüştürülen arazi kullanımıyla ilgili bozulmadan kaynaklı N 2 O emisyonları da dahil olmak üzere alt kategoriler için tahminlerin hazırlanması Su sektörü Atık su arıtımı metodolojileri FOD metoduyla kullanılması için katı atık kompozisyon verisinin ve analizinin iyileştirilmesi Atık yakma tesislerindeki uygulamaların daha iyi anlaşılması Yapılan istişareler sırasında, paydaşlar, Türkiye de envanter için tahmin hazırlama sürecinde görev alan personelin genellikle eğitim materyali olarak IPCC rehberlerine güvendiklerini belirtmişlerdir. Bu uygulamanın iki faktöre dayandığı görülmektedir: Türkiye de yeni envanter uzmanları için başka bir Türkçe eğitim materyali mevcut değildir, ve Türkiye UER ve ilgili belgeler, envanter konusunda çalışan yeni personel için ayrıntılı bir rehber görevi görecek kadar yeterli değildir. Bu boşluklar, aşağıdaki bölümde önerilen eğitim programı çerçevesinde ele alınmaktadır. 6. UYGULAMALI EĞİTİM PROGRAMI BİLEŞEN 2 Bu projenin şartnamesi ve teklifinde açıklandığı üzere, Bileşen 2 kapsamında birbiriyle bağlantılı dört faaliyet bulunmaktadır: Faaliyet 2.1: UER hazırlanmasına ilişkin meslek içi eğitim programının tanımlanması; Faaliyet 2.2: Meslek içi eğitim programının uygulanması; Faaliyet 2.3: UER 2015 envanter çalışmasına esnek destek mekanizması; ve Faaliyet 2.4: Bileşen 2 sonuçlarının değerlendirilmesi ve Bileşen 1 e aktarılması. Bir önceki bölümde, materyallerin masa başında değerlendirilmesi, görüşmeler ve grup toplantıları temelinde belirlenen eğitim ve destek ihtiyaçlarına ilişkin TANA kilit bulguları ifade edilmiştir. Bu bölümde, TANA bulguları temelinde Türkiye nin ulusal envanterinin hazırlanmasında görev alan personel ve paydaşlara yönelik meslek içi eğitim programı önerilmektedir. Bu program yukarıda belirtilen Faaliyet 2.2 2.4 ile ilişkilidir. Bu bölüm aşağıdaki hususları ele almaktadır: Genel yaklaşım Birbiriyle kesişen konularda eğitim Sektöre özgü eğitim Kategoriye özgü araştırmalar ve rehberlik Ülkelere çalışma ziyaretleri Saha ziyaretleri BMİDÇS toplantı katılımı Eğitim faaliyetlerinin zaman çizelgesi Eğitimde başarı göstergeleri Varsayımlar ve riskler EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 17 of 50
Genel Yaklaşım Burada açıklanan meslek içi eğitim programı, ulusal envanterlerin hazırlanması amacıyla yürütülen ulusal süreçte Türkiye nin mevcut kapasitesini arttırarak yeni bir kapasite oluşumunu hedefleyen kapsamlı bir eğitim paketidir. Eğitim, Bölüm 6.1 de belirtilen kurumlardan gelen ilgili personele verilecektir. Kimi grup halinde yapılan eğitim faaliyetleri, KG süreçleri de dahil olmak üzere Türkiye nin ulusal envanter sistemine gelecekte önemli katkı sağlayacak grupları temsil eden daha geniş bir motivasyon sahibi paydaş kitlesine de açık olacaktır. Eğitim programının genel olarak ilk prensibi, ulusal envanter konusunda çalışan personelin devamlı değiştiğinin kabul edilmesidir. Dolayısıyla, eğitim programı kapsamında benimsenen yaklaşım seçilen eğitim faaliyetlerinde daha kolay bir şekilde daha geniş gruplara ulaşabilecek daha geniş yelpazede paydaşları dahil etmek yönündedir, bu da Türkiye de gelecekte ulusal envanter çalışmalarına destek verecek uzman havuzunu genişletecektir. Özet olarak; program aşağıdaki eğitim faaliyetlerini içerecektir: Eğitim faaliyetleri Eğitim günü Katılmcı Sayısı Katılımcı günü* Kesişen konularda 2 eğitim çalıştayı (Faaliyet 2.2) 6 30 180 CRF kullanımı ve CRF Reporter üzerine 1 çalıştay (Faaliyet 2.2) 3 30 90 Envanter yönetim planı ve KG sürecinin geliştirilmesi üzerine 1 3 30 90 çalıştay (Faaliyet 2.2) Gelecek NIR lar için kesişen konularda içerik yazılması için yazar 3 30 90 çalıştayı IPCC Kesişen konularda 1 online kurs oturumu (Faaliyet 2.3) 7 15 105 IPCC metodolojileri üzerine her sektör için bir tane olmak üzere 35 5 175 5 online kurs oturumu (Faaliyet 2.3) IPCC Rehberi metodolojileri + rapor yazim üzerine 5 çalıştay, her 10 15 150 sektör için bir adet (Faaliyet 2.3) 8 kategoriye özgü çalıştay (Faaliyet 2.2) 12 15 180 Envanter geliştirmeye yönelik kategoriye özgü teknik gelişmeleri 40 5 200 ele almak için 40 günlük yönlendirme çalışması (Faaliyet 2.3) İki AB ülkesine 2 adet bir haftalık çalışma ziyareti (Faaliyet 2.2) 7 7 49 Seçilen endüstriyel tesislere 6 saha ziyareti (Faaliyet 2.3) 18 2 36 4 BMİDÇS toplantısı (Faaliyet 2.3) 48 2 96 * Eğitim günü sayısı, katılımcı sayısı ile çarpılarak bulunmuştur Bu eğitim programının ikinci prensibiyse veri sağlayan kişiler, çekirdek envanter ekibi ve kilit politika yapıcılar da dahil olmak üzere eğitimdeki farklı hedef kitlelere farklı eğitim müfredatlarının ve metotlarının uygun olmasıdır. Daha geniş katılımlı grup çalışmaları için uygun olan tanıtıcı ve genel müfredat daha geniş paydaş kitlesi için kullanılırken, mevcut kilit envanter personeli için Türkiye deki teknik konuların ele alınmasında küçük gruplar halinde çalıştaylar ve yakın yönlendirme oturumları kullanılacaktır. Eğitim programının bir üçüncü prensibi de eğitim metotları ve faaliyetlerinin seçiminde bir yandan bütçe kaynaklarının verimli bir şekilde kullanılırken bir yanda da envanter konusunda paydaşlardan gelen ilgili hedef kitle için öğrenme çıktıları en üst düzeye çıkarılmalıdır. Son prensipse eğitimdeki ilerlemenin sıkı pedogojik öğrenme ve yeterlilik hedefleri kullanılarak değerlendirilmesi ve izlenmesidir. Uygun olduğu durumlarda, daha geniş grupları desteklemek ve daha az deneyimli, ama motivasyon sahibi paydaşları uygulamalı çalıştay ve yönlendirme oturumlarına hazırlamak amacıyla IPCC rehberi üzerine GHGMI EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 18 of 50
online eğitimi kullanılacaktır. Eğitimde kanıta dayalı araştırmalar sistematik bir şekilde gözden geçirildiğinde, online ve sahada eğitimle yönlendirme oturumlarının birarada kullanılması yaklaşımının öğrenim görenlerin yüz yüze oturumlarda verim alabilmeleri için onlara sağlam bir teknik altyapı sağlayarak öğrenme çıktılarını en üst düzeye çıkardığı görülmektedir. IPCC Rehberi Sera Gazı Yönetimi Enstitüsü Müfredatı 501 Giriş ve Kesişen Konular Kursu 511 Enerji Sektörü Kursu 521 Endüstriyel Prosesler ve Ürün Kullanımı Sektörü Kursu 531 Tarım Sektörü Kursu 541 Ormancılık ve Diğer Arazi Kullanımı Sektörü Kursu 551 Su Sektörü Kursu Çalıştaylarda metodolojik eğitimler, öğrenme çıktılarının güçlendirilmesi amacıyla ek olarak diğer ülkelerin ulusal envanterlerinden örnekler, uygulamalı egzersizler ve eğitmen tarafından kolaylaştırılan Türkiye deki envanter tahminlerinin ve dokümantasyonunun geliştirilmesine yönelik çalışma faaliyetleri ile desteklenecektir. TDE toplantı salonlarını ve BT desteğini sağlayacaktır (gerekli durumlarda). Tüm çalıştaylarda İngilizce Türkçe ve Türkçe İngilizce simultane çeviri sağlanacaktır. Son olarak, eğitim programında bu projenin uygulama döneminde etkin bir şekilde ele alınabilecek Türkiye nin sera gazı envanter ihtiyaçlarına öncelik verilecektir. Ayrıca, eğitim vasıtasıyla etkin bir şekilde ele alınabilecek ihtiyaçlara, ele alınamayacak ihtiyaçlara nazaran daha fazla öncelik verilecektir. Kesişen Konularda Eğitim Kesişen envanter konuları, envanter alanında çalışan çoğu paydaşı farklı derecelerde ilgilendirmektedir. Örneğin, kimi paydaşların kategori analizi uygulamasında kapsamlı yeteneklere ihtiyacı varken diğer paydaşların yalnızca bu tarz bir analizin sonuçlarının nasıl yorumlanacağına aşina olmaları yeterlidir. Metot seçimi ve kalite kontrol gibi kesişen konular envanter sürecine dahil olan herkes için kilit derecede önem taşımaktadır. Kesişen konular için eğitim programı aşağıdaki faaliyetlerden oluşmaktadır: Eğitim faaliyetleri Açıklama Tüm motivasyon sahibi Kişi başına eğitim günü: 7 paydaşlara GHGMI 501 IPCC Dil: yalnızca İngilizce Rehberi online kursuna açık Kişi sayısı: 15 erişim: Giriş ve kesişen konular Kurs dersleri: 1. Kursa giriş 2. Sera gazı envanter rehberine giriş 3. Veri toplama yaklaşımları EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 19 of 50
IPCC kesişen konularda 1x2 çalıştay (daha geniş katılımı sağlayabilmek için iki kere aynı müfredatın uygulanması) CRF raporlama ve CRF Reporter yazılımı üzerine 1 çalıştay Envanter yönetim planı ve KG sürecinin geliştirilmesi üzerine 1 çalıştay Gelecek yıllarda hazırlanacak UER (NIR)ler için kesişen konuların yazımı üzerine 1 rapor yazım çalıştayı 4. Belirsizlikler 5. Metodoloji seçimi ve kilit kategorilerin belirlenmesi 6. Zaman serisi tutarlılığı 7. Kalite Güvence / Kalite Kontrol ve Doğrulama 8. Sera gazı envanter araçları Tartışma grupları, vaka analizleri, sınavlar, alıştırmalar ve final sınavı da dahildir. Sınavı geçenlere bir Yeterlilik Sertifikası verilmektedir. Kişi başına eğitim günü: 3 Dil: İngilizce ve Türkçe (simultane) Kişi sayısı: Ortalama 30 Kurs dersleri: (yukarıya bakınız) Kişi başına eğitim günü: 3 Dil: İngilizce ve Türkçe (simultane) Kişi sayısı: Ortalama 30 Kurs dersleri: 1. CRF Reporter için girdi olarak FV ve emisyon tahminleriyle notation keys gibi diğer parametrelerin hazırlanması 2. Tamlık kontrolleri 3. Ek açıklama bilgisinin girilmesi (documantasyon kutuları) 4. Veri alma ve verme 5. BMİDÇS kapsamında resmi raporların hazırlanması Vaka anlizleri, alıştırmalar ve sınavlar dahildir. Kişi başına eğitim günü: 3 Dil: İngilizce ve Türkçe (ihtiyaca göre ardıl) Kişi sayısı: Ortalama 30 Kurs dersleri: (ABD EPA şablonları temelinde, bkz. aşağıdaki açıklama) Kişi başına eğitim günü: 3 Dil: İngilizce ve Türkçe (ihtiyaca göre ardıl) Kişi sayısı: Ortalama 30 Kurs dersleri: UER (NIR) dahilinde her kesişen konuyu ele alan uygulamalı paralel çalışma grubu oturumu Önerilen online kurs, Türkiye deki envanter konusunda görev alan geniş yelpazedeki paydaşların IPCC rehberi konusunda uzmanlık geliştirmesi ve bir yandan da tanınan bir eğitim sertifikası alması açısından önemli bir fırsattır. Bu eğitim fırsatı, özellikle de Ankara ya seyahat konusu çalıştaya katılım açısından engel oluşturan paydaşlara ulaşarak daha geniş bir paydaş hedef kitlesine hitap etmek açısından çok uygundur. Online kursa herhangi bir zamanda katılmak da mümkündür. Türkiye de İngilizce içeriği takip etmekte zorluk çekmeyen kilit envanter ekip üyeleri için de çok faydalı olacaktır öünkü bu kurs üç günlük bir çalıştayda edinilebileceğinden çok daha derin bir eğitim imkanı sunmaktadır. Ankara da, kesişen konulara ilişkin, online kursla aynı materyali kapsayan 3 günlük bir saha çalıştayı da düzenlenecektir ancak zaman kısıtı nedeniyle daha az ayrıntılı olacaktır. Bu çalıştay, eğitimcilerle birlikte uygulamalı oturumlarda ülkeye özgü konulara eğilme ve daha derin bir diyalog kurma imkanı tanıyacaktır. Söz konusu çalıştay, bazı kilit uzmanların zaman çizelgesi konusunda çakışmalar olması ihtimali nedeniyle uygulanabilir düzeyde olabildiğince geniş bir paydaş kitlesine ulaşmak amacıyla iki kere düzenlenecektir. BMİDÇS CRF tablolarının doldurulması ve CRF Reporter yazılımının kullanılması üzerine ayrı bir 3 günlük çalıştay daha küçük bir grup için düzenlenecektir. Türkiye nin envanter yönetim planının iyileştirilmesine odaklanmak üzere yoğunluklu olarak uygulamaya yönelik bir çalıştay yapılacaktır. Söz konusu çalıştayda ulusal envanter yönetim sistemlerine ilişkin aşağıdaki altı ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA) şablonuna odaklanılacaktır: EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 20 of 50
Şablon 1: Ulusal Envanter Sistemine ilişkin Kurumsal Düzenlemeler Şablon 2: Metotlar ve Veriler Şablon 3: KG/KK Prosedürleri Açıklamaları Şablon 4: Arşivleme Sistemi Açıklamaları Şablon 5: Kilit Kategori Analizi (KKA) Şablon 6: Ulusal Envanter İyileştirme Planı Bu çalıştayın kilit çıktılarından biri Türkiye envanterine ilişkin resmi bir KG sürecinin detaylandırılması da dahil olmak üzere ulusal envanter sistemine ve dokümantasyonuna ciddi bir katkı sağlamak olacaktır. Aşağıdaki şekilde söz konusu çalıştayda ele alınacak envanter geliştirme döngüsünün tamamı özetlenmektedir (bkz. aşağıdaki şekil). Kaynak: www.epa.gov/climatechange/emissions/ghginventorycapacitybuilding/templates.html Son olarak, diğer ülkelerin UER (NIR)lerinden alınan iyi uygulama örneklerinden faydalanarak dokümantasyonun genişletilmesi için TDE uzmanlarının yönlendirmesiyle, envanter hazırlama konusunda çalışan kilit personel için 3 günlük rapor yazım çalıştayı düzenlenecektir. Bu çalıştayın çıktısı şeffaflığı önemli ölçüde artırmak amacıyla gelecekteki UERlere doğrudan aktarılabilecek metnin hazırlanması olacaktır. Sektöre Özgü Eğitim Sektöre özgü eğitim en başta belirli bir sektör ya da kategori için veri toplamaktan veya tahmin hazırlamaktan sorumlu paydaşlara yönelik olacaktır. Sektöre özgü eğitim programı aşağıdaki faaliyetlerden oluşmaktadır: EĞITIM VE DESTEK İHTIYAÇ ANALIZI VE MESLEK İÇI EĞITIM PROGRAMI RAPORU 2. BİLEŞEN, AĞUSTOS 2015 Page 21 of 50