ZfWT Vol. 9 No. (07) 77-89 ORTAOKUL 6. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL BİLİMCİ BİLİM İNSANI İMAJ ALGILARI THE SECONDARY SCHOOL 6 TH GRADERS PERCEPTION OF IMAGES OF SOCİAL SCIENTISTS Özet: Özgür ARSLAN Behsat SAVAŞ Sosyal bilimler temelli bir içeriğe sahip olan Sosyal Bilgiler ders programı öğrencilerin sosyal bilimci gibi düşünmelerini ve sosyal bilimlerin araştırma yöntemlerini kazanmalarını hedeflemektedir. Programın bu hedefine ulaşılması için öğrencilerin zihinlerinde var olan sosyal bilimci bilim insanı algılarının belirlenmesi gerekir. Araştırma 6. sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilimci bilim insanı imaj algılarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Betimsel tarama yöntemi kullanılan çalışmada veriler nitel araştırma yöntemi ile içerik analizi yapılarak bulgu ve sonuçlara ulaşılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 0-0 öğretim yılında İzmir ilinde bir devlet okulunda 70 altıncı sınıf ortaokul öğrencisi oluşturmaktadır. Çalışma sonucunda, öğrencilerin sosyal bilimci bilim insanına yönelik farklı betimlemelerde bulundukları görülmektedir. Klasik bilim insanı imaj algısı ile birlikte öğrencilerin kravatlı, bakımlı, mutlu bilim insanını resmetmeleri sosyal bilimci bilim insanlarına yönelik olumlu bir bakışa sahip olduklarını göstermektedir. Öğrencilerde sosyal bilimci bilim insanı algısı oluşması için derslerde çeşitli etkinlikler düzenlenebilir. Yazılı ve görsel basında sosyal bilimcilere yer verilmesi, çeşitli programlar ile sosyal bilimci algısı oluşturulmasına katkı sağlayabilir. Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilimci, Bilim İnsanı, Sosyal Bilgiler. Abstract: Social Studies lesson Schedule which is based on social science aims to make students think like a social scientist and gain the social methods of researching.it is necessary to find out how students imagine social scientists in their eyes in order to reach the goal of the research.the study in which descriptive scanning method is used,the data is analyzed by the qualitative research method to find out results.the group of study is consisted of seventy 6 th graders in a state school in İzmir between 0-0. As a result of the study,it is seen that students have various descriptions about social scientists.with the classical image of scientists,students describe the scientists as happy,wearing ties and good looking people which shows us how positive images they have in their minds about them. In lessons, various studies MEB, Bademli Şükrü Saraçoğlu Ortaokulu Sosyal Bilgiler Öğretmeni İzmir oarslan09@gmail.com Yrd. Doç. Dr., Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Burdur bsavasb@gmail.com 77
Özgür Arslan, Behsat Savaş Ortaokul 6. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilimci Bilim İnsanı İmaj Algıları The Secondary School 6 th Graders Perception of Images of Social Scientists should be done to make students have an image of social scientists. Social scientists should be placed in visiul media and with different programmes social scientists image should also be formed in the eyes of students. Key words: Social Scientists, Scientists, Social Studies. GİRİŞ Türkiye ve çeşitli ülkelerde bilim ile ilgili içeriğin yer aldığı ders öğretim programları arasında Sosyal Bilgiler dersi de yer almaktadır. Sosyal Bilgiler öğretim programında bilim, bilim insanı, bilimsel buluşlar gibi kavramlar yer almaktadır. Bu kavramlar ile; öğrencinin bilimin çeşitli alanlarına, bilimsel çalışmalara ilgi duyması hedeflenmekte ve bilişsel yapı oluşturulmaya çalışılmaktadır. Program öğrencide sosyal bilimcilerin araştırma yapma yöntemlerini, bilgi oluştururken kullandıkları teknikleri, topladıkları bilgileri çözümleme gibi sosyal bilimlere yönelik araştırma becerilerinin kazanılmasını öngörmektedir. Öğrencilerin, bilginin oluşma sürecini ve kimler tarafından oluşturulduğunu fark ettiklerinde, düzeylerine uygun sosyal bilimci gibi düşünmeye başlayacakları kabul edilmektedir. Sosyal bilimciler gibi düşünme ve araştırma yöntemlerinin öğrenciye kazandırılması, öğrencinin zihnindeki sosyal bilimci algısının oluşturulması ile bu süreç tamamlanabilir. Dünyada 950 li yılların sonlarında başlayan (Mead ve Metreaux, 957) bilim insanına yönelik öğrencilerin imgesel algıları ve çalışmaları sonraki yıllarda da birçok araştırmacı tarafından incelenmiştir (Chambers, 98; Fort ve Vanny, 989; Kahle, 989; Flick, 990; Newton ve Newton, 99; Odell, vd., 99; Finson, vd, 995; Burton ve Huber, 995; Barman, 997; Song ve Kim, 999; Gonsoulin, 00; Finson, 00). Ülkemizde bu konuda çeşitli çalışmalar (Toğrol, 000; Balkı vd., 00; Buldu,006; Güler ve Akman, 006; Öcal 007; Korkmaz ve Kavak, 00; Nuhoğlu ve Afacan, 0). Bu çalışmalarda fen ve matematik alanlarına ilişkin bilim insanları öğrenciler tarafından betimlenmiştir. Türkmen (008) 5. Sınıf öğrencilerinin bilim insanına ilişkin imaj (resim) algılarını ve bu algıların oluşmasında etkili olan kaynakların neler olduğu çalışmasında öğrenciler, bilim insanını erkek, yaşlı, kapalı bir yerde çalışan, kimya alanına ilişkin araçlar kullanan, gözlüklü, laboratuvar önlüğü giymiş, dağınık saçlı olarak çizdikleri bulgularına ulaşmıştır. Korkmaz ve Kavak (00) ilköğretim öğrencilerinin sahip oldukları bilime ve bilim insanlarına yönelik imajlarını cinsiyet ve sınıf düzeylerine göre belirlemeyi amaçladıkları çalışmalarında bulgulara göre bilim insanını kız ve erkek öğrenciler fiziksel özellikleri açısından "dağınık saçlı", "dik saçlı", "gözlüklü" ve "önlük" giymiş olarak resmetmişlerdir. Bilim insanının çalışma alanı olarak tüm sınıf düzeylerinde öğrencilerin en fazla laboratuvar çizdikleri, kız öğrencilerin bilim insanını en fazla kadın olarak 78
ZfWT Vol. 9 No. (07) 77-89 çizdikleri erkek öğrencilerin ise en çok erkek bilim insanı çizdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Nuhoğlu ve Afacan (0) ilköğretim öğrencilerinin bilim insanına yönelik düşüncelerini hem çizim hem de açık uçlu sorular kullanarak değerlendirdikleri çalışmalarının sonucunda, öğrenciler bilim insanını düzgün görüntüye sahip, laboratuvar önlüğü giymiş ve gözlüklü olarak çizmişlerdir. Erkorkmaz (009) ilköğretim I. kademe öğrencilerinin bilim insanına ilişkin görüşlerini belirlediği çalışmasında, kıyafet özellikleri açısından, özel okul. ve 5. sınıflar dışında kalan tüm sınıf seviyelerinde günlük/spor kıyafetli bilim insanı çizimleri yapılmıştır. Öcal (007) ilköğretim 6, 7, 8. sınıf öğrencilerinin bilim insanı hakkındaki imaj ve görüşlerini incelemiştir. Araştırmanın sonucunda, öğrencilerin genel olarak bilim ve bilim insanıyla ilgili kalıplaşmış özellikleri benimsedikleri bulunmuştur; laboratuvar önlüklü, gözlüklü, sadece çalışan ve kendisini işine adayan, erkek bilim insanı tasvir etmişlerdir. Öğrencilerin bilim insanlarına ilişkin görüşlerini yansıtan; Buldu (006) yaş, cinsiyet ve sosyo-ekonomik açıdan verileri incelemiştir. Sosyo-ekonomik seviyesi yüksek aileye sahip öğrencilerin bilim insanı çizimleri daha detaylı iken düşük sosyo-ekonomik seviyedeki öğrencilerin bilim insanı çizimleri daha kalıplaşmış bilim insanı olarak resmedildikleri görülmektedir. Yalçın (0) ilköğretim Fen Bilgisi ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenliği bölümü öğretmen adaylarının bilim insanı imajlarıyla ilgili olarak pozitif algılara sahip olduklarını, bilim insanının gözlüklü, laboratuvar önlüklü, dağınık saçlı olarak algılandığını, önemli bir kısmının ise bilim insanını bakımlı olarak düşündüklerini göstermiştir. Mead ve Metraux (957) öğrencilerin bilim insanlarına yönelik düşüncelerini inceledikleri çalışmalarında bilim insanı laboratuvarda beyaz önlüklü, gözlüklü, erkek, fiziki yıpranmışlık görüntüsünde olan, çalışma ortamında çeşitli deney araç-gereçleri ile çalışan bir şekilde resmetmişlerdir. Chambers (98) öğrencilerin bilim insanına yönelik algılarını belirlemek için geniş bir öğrenci grubu üzerinde "Bir Bilim İnsanı Çizme Testi" uygulamış ve daha sonra pek çok konu ile ilgili çalışmada kullanılan testin verilerine göre öğrenciler bilim insanını gözlüklü, dağınık saçlı, sakallı olarak resmetmişlerdir. Burton ve Huber (995) öğrencilerin bilim insanlarını nasıl algıladıklarına dair çalışmalarında kalıplaşmış bilim insanı imajı olarak resmedilen laboratuvar önlüklü, komik ve dağınık saçlı sonucuna ulaşmışlardır. Song ve Kim (999) - ve 5 yaşlarında 7 öğrenci üzerinde öğrencilerin bilim insanı imajlarını inceledikleri çalışmada öğrenci algılarını beş kategoride (zihinsel imaj, fiziksel imaj, imaj kaynağı, çevremizdeki bilim insanları, favori bilim insanımız) değerlendirmiş ve tüm yaş gruplarında bilim insanı gözlüklü olarak çizilmiştir. Öğrencilerin bilim insanı algısı ya da bilim insanını resmetmeye yönelik pek çok çalışma yapıldığı görülmektedir. Fakat bu çalışmalarda sosyal bilimci bilim insanına yönelik bir çalışma olmadığı görülmektedir. Çalışma bu yönü ile önem 79
Özgür Arslan, Behsat Savaş Ortaokul 6. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilimci Bilim İnsanı İmaj Algıları The Secondary School 6 th Graders Perception of Images of Social Scientists taşımakta ve alan yazına katkı sunması, bundan sonraki çalışmalara fikir sunması beklenmektedir. Araştırmanın Amacı Bu araştırma 6. sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilimci bilim insanı imaj algılarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu doğrultuda şu sorulara cevap aranmıştır.. Sosyal bilimleri çalışma alanı seçen insanlara verilen "Sosyal Bilimci" kavramının size çağrıştırdığı bilim insanı imajını çiziniz?. Hangi bilim alanında çalışan "Sosyal Bilimci" bilim insanını resmetmeyi seçtiniz. Nedenini açıklayınız.. YÖNTEM Araştırma betimsel tarama modelinde olup nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Veriler öğrenci çizimleri ve yarı yapılandırılmış görüşme formu ile elde edilmiştir (Büyüköztürk vd., 008, s. -4). Öğrencilerin resim kağıtlarına pastel, kuru boya veya karakalem kullanarak çizim yapmaları istenmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşme formu oluşturulduktan sonra bir öğretim üyesi, bir bilim uzmanı, sosyal bilgiler öğretmeni ve iki sosyal bilgiler öğretmeninin incelemesine sunulmuş; gerekli düzenlemelerden sonra iki sorudan oluşan görüşme formuna son şekli verilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu İzmir ilinde bir devlet okulunda 6. sınıfta öğrenim gören 70 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmada çalışma grubu seçilmesinin nedeni araştırmanın amacına uygun olması ve araştırıcının çalışma yapılan öğrencilerin ders öğretmeni olmasıdır. Çalışma grubu 6 kız (%5,5), 4 erkek (48,5) öğrenciden oluşmaktadır... Verilerin Toplanması ve Analiz Edilmesi Araştırmanın verileri iki ders saatinde öğrencilere verilen yarı yapılandırılmış görüşme formu ve çizdikleri resimlerden elde edilmiştir. Veriler içerik analizi yapılarak kodlanmış ve kodlara uygun örnek ifadelerle tablolaştırılmıştır. Öğrencilerin çizdikleri resimler analiz edilmiş ve bilim insanının fiziksel özellikleri, çalışma yaptığı yer ve araştırma sembolleri açısından veriler tablolaştırılmıştır. Frekans değerleri ile veriler nicel hale getirilmiştir.. BULGULAR VE YORUM. Sosyal bilimleri çalışma alanı seçen insanlara verilen "Sosyal Bilimci" kavramının size çağrıştırdığı bilim insanı imajını çiziniz? Araştırmada öğrencilerin hangi alanda çalışma yapan sosyal bilimci bilim insanı algısına sahip oldukları durumu ortaya çıkarılmıştır. Buna göre, öğrencilerin sosyal bilimci bilim insanı algısına yönelik çizdikleri resimlerde 80
ZfWT Vol. 9 No. (07) 77-89 (f=) öğrenci "Arkeolog", (f=) öğrenci "Tarihçi", (f=5) öğrenci "Hukukçu", (f=) öğrenci "Psikolog", (f=) öğrenci "Ekonomist", (f=) öğrenci "Coğrafyacı", (f=) öğrenci "Siyasal Bilimci", (f=) öğrenci "Sosyolog" çizmişlerdir. Hiç bir öğrenci "Antropolog" çizimi yapmamıştır. Buna göre öğrenciler en çok arkeolog, tarihçi, psikolog ve coğrafyacı sosyal bilimci bilim insanlarını betimlemişlerdir. Bu verilere göre en çok dikkat çeken nokta öğrencilerin arkeolog sosyal bilimci bilim insanını çizmiş olmalarıdır. Bu durumda arkeoloji biliminin diğer alanlara göre daha dikkat çekici olması, yaptığı çalışmaların daha hareketli ya da dış ortamlarda olması etkili olmuş denilebilir. Sosyoloji ve siyasal bilimler alanlarında birer öğrenci ilgili bilim insanlarını resmetmiştir. Bu durumda öğrencilerin sosyolog ve siyasal bilimci bilim insanlarını zihinlerinde canlandıramamalarında yakın çevrelerinde bu bilim insanlarını görmemelerinin etkili olduğu ileri sürülebilir. İlginç olan sonuç ise öğrencilerden hiç birinin antropoloğu betimlememiş olmalarıdır. Bu durumda öğrencilerin antropoloji bilimini kavramsallaştıramadıkları söylenebilir. Bu noktada öğrencilerin antropoloji biliminin çalışma alanını tam olarak ayırt edemedikleri de söylenebilir. Sosyal bilimci bilim insanına ilişkin öğrenci algılarına göre oluşan veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo : Sosyal Bilimci Bilim İnsanına İlişkin Öğrenci Algıları Sosyal Bilimci Bilim İnsanı Fiziksel İmaj Özellikleri (f) Çalışma Yaptığı Yer (f) Araştırma Sembolleri (f) Arkeolog Coğrafyacı - Bakımlı -Yazlık Kıyafetli - Kısa Saçlı - Saçı Dökülmüş - Mutlu - Sakallı - İş Kıyafetli - Şapkalı - Gözlüklü - Dağınık Saçlı - Kravat - Bakımlı - Saçlar Düzgün - Gözlüklü - Saçları Dökülmüş - Mutlu - Yazlık Kıyafetli - Kısa Saçlı - Kravatlı 4 7 9 7 7 6 4 - Kazı Alanı - Çalışma Odası - Doğa - Çalışma Odası - Kürek - Çapa - Eldiven - Araştırma Cetveli - Merdiven -El Fırçası - Kova - Kalem - Defter -Harita - Kürek - Çekiç -Dünya Küresi - Paralel ve Meridyen Çizili Küreler 8 8
Özgür Arslan, Behsat Savaş Ortaokul 6. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilimci Bilim İnsanı İmaj Algıları The Secondary School 6 th Graders Perception of Images of Social Scientists Psikolog Tarihçi Ekonomist - Mutlu - Kısa Saçlı - Kravatlı - Takım Elbiseli - Bakımlı - Gözlüklü - Dağınık Saçlı - Gözlüklü - Dik Saçlı - Kısa Saçlı - Kravatlı - Dağınık Saçlı - Mutlu - Kısa saçlı - Sakallı - Bakımlı 6 4 - Çalışma Ofisi - Belirli Bir Yer Oluşturulmamış - Çalışma Ofisi - Tarihi Mekan - Müze - TV Programı - Meyve Bahçesi 7 6 5 6 - Kalem - Kağıt -Kitap - Kitaplık - Kağıt - Kalem - Projeksiyon - Harita - Tahta -Kağıt Siyasal Bilimci Hukukçu Sosyolog - Takım Elbiseli - Saçları Ön Kısmı Dökülmüş - Kısa Saçlı - Resmi Forma Giymiş - Siyah Giyimli - Bakımlı, Düzgün Saçlı - Kürsüde Konuşma Yapıyor - - - Kürsüde Konuşma Yapıyor - Çalışma Ofisi - Mahkeme Salonu - Festival Alanı - Kitap - - Tablo incelendiğinde sosyal bilimci bilim insanı algısına yönelik öğrencilerin arkeoloji alanında çalışan bilim insanını fiziki özellikleri açısından en fazla olarak kısa saçlı (f =7), mutlu (f =9) ve gözlüklü (f=7) olarak betimlemişlerdir. Çalışma alanı olarak kazı alanı (f=) öğrenci tarafından belirtilmiştir. Sadece (f=) öğrenci çalışma odasında arkeolog bilim insanı betimlemiştir. Araştırma sembolleri olarak en fazla çapa (f=) ve kürek (f=8) çizilmiştir. Buna göre öğrencilerin arkeoloji biliminin temel veri toplama yöntemi olan kazı yapmayı ve araştırma sürecinde arkeologların kullandıkları malzemeleri tanıdıkları ileri sürülebilir. Bilgi toplama ve oluşturma sürecinde kazı alanının hemen tüm öğrenciler tarafından çizilmesi arkeolojinin kazı bilimi olarak ifade edilen tanımı ile paralellik göstermektedir. Dikkat çeken bir başka bulgu da fiziki olarak arkeologların mutlu olarak resmedilmesidir. Öğrenciler, arkeologların geçmişe ait kalıntıları bulmalarının onlarda oluşturduğu memnuniyeti mutlu yüz ifadesi ile göstermişlerdir. Bu durum öğrencilerin arkeologlara yönelik olumlu bir tutum içinde olduklarını göstermektedir, denilebilir. Coğrafyacı sosyal bilimci bilim insanına ilişkin olarak öğrencilerin fiziki algıları değerlendirildiğinde, gözlüklü (f=7), mutlu (f=6) ve yazlık kıyafetli (f=4) 8
ZfWT Vol. 9 No. (07) 77-89 olarak resmettikleri görülmektedir. Coğrafyacı bilimcilerin çalışma yeri olarak doğa (f =) öğrenci tarafından resmedilmiştir. Sadece (f=) öğrenci çalışma odasında coğrafyacı resmetmiştir. Araştırma sembolleri olarak çekiç (f=), harita, kürek, dünya küresi ve paralel-meridyen çizilmiştir. Bulgulara göre öğrenciler coğrafyacı bilim insanlarını mutlu, gözlüklü ve yazlık kıyafetli olarak algıladıkları söylenebilir. Yaz mevsiminin doğada bilgi toplamaya uygun olduğu düşüncesi öğrencilerin hem çalışma yeri olarak doğayı seçmelerinde hem de yazlık kıyafetleri ile coğrafyacı bilim insanı resmetmelerinde etkili olduğu ileri sürülebilir. Araştırma sembolleri olarak çekicin ilginç bir bulgu olduğu kabul edilebilir. Bu bulguda öğrencilerin taşların yapısı ile ilgili olarak coğrafyacı bilim insanlarının bilgi topladığı düşüncesinde oldukları ifade edilebilir. Sosyal bilimci bilim insanını psikolog olarak resmeden öğrencilerin algılarında psikolog bilim insanı mutlu (f=6), gözlüklü (f=4), kısa saçlı (f=), kravatlı (f=) olarak yer aldığı görülmektedir. Çalışma yaptığı yer olarak çalışma ofisi (f=7) betimlenmiştir. Ayrıca öğrencilerin (f=6) psikologların çalışma yaptığı yer olarak herhangi bir mekân çizmedikleri görülmektedir. Araştırma sembolleri olarak kâğıt ve kalem betimlenmiştir. Ancak öğrencilerin (f=) sınırlı sayıdaki bölümü araştırma sembolü çizmiş olmaları dikkat çekmektedir. Bu durumda öğrencilerin psikologların araştırma sembolleri konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları söylenebilir. Öğrencilerin psikolog bilim insanlarını mutlu yüz ifadesi ile çizmeleri psikoloji biliminin çalışma alanına yönelik algının göstergesi olarak değerlendirilebilir. Tarihçi sosyal bilimci bilim insanını öğrenciler gözlüklü (f =), dik saçlı (f=), kısa saçlı (f=), kravatlı (f=), dağınık saçlı (f=) ve mutlu (f=) olarak betimlemişlerdir. Çalışma yeri olarak çalışma ofisi (f=5), tarihi mekân (f=6) ve müze (f=) resmedilmiştir. Araştırma sembolü olarak da kitap (f=), harita (f=), kitaplık (f=) projeksiyon (f=) ifade edilmiştir. Bulgular değerlendirildiğinde öğrencilerin tarihçi bilim insanını gözlüklü, kısa ve dik saçlı, kravatlı olarak algıladığı görülmektedir. Çalışma yeri olarak çalışma ofisi ve tarihi mekân belirtilmiş olması öğrencilerin tarihçi bilim insanına yönelik çalışma yeri olarak doğru bir algı içinde oldukları söylenebilir. Sadece bir öğrenci müzeyi çalışma yeri olarak belirtmiştir. Araştırma sembolleri olarak tarih alanına ilişkin kitap ve haritanın ön planda olduğu görülmektedir. Bir öğrenci projeksiyonu araştırma sembolü olarak resmetmiştir. Bu bulgu tüm çalışmadaki tek teknolojik araç olarak dikkat çekmektedir. Ekonomi alanındaki bilim insanına yönelik olarak kısa saçlı (f=), sakallı (f=) ve bakımlı (f=) sosyal bilimci ekonomist resmedilmiştir. Çalışma yeri olarak televizyon programı ve meyve bahçesi oluşturulmuştur. Bu bulguda öğrencilerin televizyonlardaki ekonomi konulu programlardan etkilendikleri ifade edilebilir. Görsel algı olarak kısa saçlı, sakallı ve bakımlı olarak resmetmeleri öğrencinin televizyonda ekonomist görmesi ve televizyon programında yer alan ekonomistin bakımlı olarak televizyon programında yer alması ile açıklanabilir. Meyve bahçesinin çalışma yeri olarak 8
Özgür Arslan, Behsat Savaş Ortaokul 6. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilimci Bilim İnsanı İmaj Algıları The Secondary School 6 th Graders Perception of Images of Social Scientists algılanması ekonomi ile öğrencinin yaşadığı çevrenin etkisi olarak açıklanabilir. Sadece (f=) öğrenci araştırma sembolü olarak kâğıt betimlemiştir. Bu öğrencilerin ekonomist sosyal bilimcilerinin araştırma sembolleri alanında yeterli bilgiye sahip olmadıklarını göstermektedir denilebilir. Siyasal bilimci bilim insanı öğrenciler tarafından takım elbiseli (f=) ve saçlarının bir kısmı dökülmüş olarak resmedilmiştir. Çalışma yeri olarak kürsüde konuşma yapan bir siyasal bilimci bilim insanı algısında medyadan öğrencinin etkilendiğini göstermektedir denilebilir. Araştırma sembolü olarak herhangi bir obje çizilmemesi de dikkat çeken bir başka durumdur. Hukukçu olarak sosyal bilimci algısında öğrenciler kısa saçlı (f=), resmi forma giymiş (f=) ve siyah giyimli (f=) olarak resmetmişlerdir. Çalışma yeri olarak kürsüde konuşma yapma (f=), çalışma ofisi (f=) ve mahkeme salonu (f=) çizilmiştir. Araştırma sembolü olarak sadece kitap ifade edilmiştir. Bu bulguya göre öğrencilerin hukukçu bilim insanı konusunda klasik avukat algısında oldukları söylenebilir. Çalışma yeri olarak mahkeme salonunun çizilmesi de bunun bir göstergesidir denilebilir. Sosyolog bilim insanı olarak bakımlı ve düzgün saçlı bilim insanı resmedilmiş ve çalışma yeri olarak festival yapılan bir yer seçilmiştir. Araştırma sembolü olarak herhangi bir sembol oluşturulmamıştır. Sosyolojinin temel bilgi toplama yöntemlerinden biri de gözlem yapmadır. Bu resimde öğrenci sosyoloğu araştırma sürecinde gözlem yapmakta olarak düşünmüştür.. Hangi bilim alanında çalışan "Sosyal Bilimci" bilim insanını resmetmeyi seçtiniz. Nedenini açıklayınız. Bu soruya ilişkin verileri içeren tablo aşağıda verilmiştir. Tablo : Öğrencilerin Algılarına Göre Sosyal Bilimci Bilim İnsanı Resmetme Nedenleri Sosyal Bilimci Bilim İnsanı Arkeolog Coğrafyacı Sosyal Bilimci Bilim İnsanı Tercih Etme Nedeni -Eski Zamanlardaki İnsanların Kalıntılarını Çıkarmaları - Kazı Yapıp Tarihi Kalıntıları Bulma - İlginç Şeyler Bulmaları - Kazı Yapmaya İlgi Duyduğum İçin -Tarihi Yerleri Kazma ve Tarihi Eşyaları Keşfetme - Cevap Yok - Doğayı ve Çevreyi Sevme - Coğrafyayı Sevmem - Doğayı İnceleme ve Merak Etme - Doğayı Anlatması - Gelecekte Coğrafyacı Olmak - Cevap Yok f 5 6 5 84
ZfWT Vol. 9 No. (07) 77-89 Psikolog Tarihçi Hukukçu Ekonomist - İnsanların Neler Hissettiklerini Araştırmaları - İnsanlarla İç İçe Bir Bilim Olması - İnsanlarla İlgilenmesi ve İnsanlara Yardım Etmesi - İnsan Davranışlarını İncelemesi - Cevap Yok - Geçmişi Anlattığı İçin - Geçmişi Araştırmak - Tarihçiler Çok Bilgi Bilir - Geçmişle İlgili Çok Şey Bilme - Tarihle Uğraşmak Güzel Olduğu İçin - Tarihi Kalıntıları Bulmaları - Cevap Yok - Tarih İle İlgili Araştırmaları Merak Etme - İyi Kurallar Koymaları ve Adalet Sağlamaları - Hukuka İlgim Var - Adaletle Uğraşması - İnsanların Arasındaki Sorunları Giderir - Cevap Yok - Herkesin Kendi Parasını Almasını İsterdim -Ticaret, Üretim, Para Gibi Faaliyetler İle İlgilendiğimden - Cevap Yok 6 4 Siyasal Bilimci - Devletin yönetimini inceler Sosyolog - Toplumu incelediği için Tablo 'ye göre veriler değerlendirildiğinde öğrencilerin arkeolog sosyal bilimci resmetmedeki nedenleri olarak kazı yapmaya, eski uygarlıkların kalıntılarını çıkarmaya yönelik merak ve ilgilerinin etkili olduğu söylenebilir. Coğrafyacı bilim insanı resmetmelerinde ise doğayı, coğrafyayı sevme ve doğayı merak etme tercih nedeni olarak ifade edilmiştir. Öğrencilerden biri de gelecekte coğrafyacı olacağı için tercihini açıklamıştır. Öğrencinin geleceğine yönelik kariyer planlamasını yaptığı görülmektedir. Psikolog ile ilgili bulgu değerlendirildiğinde psikolojinin temel araştırma alanı olan insan davranışlarını incelemesi neden olarak belirtilmiştir. Tarihçi bilim insanının resmedilmesi ile ilgili olarak farklı cevaplar verildiği görülmektedir. Bunun yanında en çok belirtilen neden "geçmişi anlatması" ifade edilmiştir. Hukuk bilimcisi olarak her öğrencinin farklı neden belirttiği görülmekte ve öğrencilerin hukukun temel çalışma konuları doğrultusunda cevap verdikleri görülmektedir. Bir öğrenci hukuka ilgisi nedeniyle tercihini açıklamıştır. Ekonomi alanında çalışan sosyal bilimciyi tercih eden öğrenci ekonomi konularına olan ilgisini belirtmiştir. Siyasal bilimci bilim insanını betimleyen öğrenci de devletin yönetimine yönelik konuları incelediği için bu bilim insanını tercih ettiğini ifade etmiştir. Sosyologun tercih nedeni olarak toplumu incelemesi belirtilmiştir. Bulgular değerlendirildiğinde öğrencilerin genel olarak ilgili bilim alanının 85
Özgür Arslan, Behsat Savaş Ortaokul 6. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilimci Bilim İnsanı İmaj Algıları The Secondary School 6 th Graders Perception of Images of Social Scientists temel araştırma ve çalışma konusunu o alanı seçme nedeni olarak belirttikleri görülmektedir denilebilir.. SONUÇ VE TARTIŞMA Çalışmanın verileri değerlendirildiğinde öğrencilerin sosyal bilimci bilim insanına yönelik farklı betimlemelerde bulundukları görülmektedir. Öğrencilerin algıları değerlendirildiğinde klasik bilim insanı algısı olarak gözlüklü, saçları dökülmüş bir betimleme yapmalarının yanında kravatlı, bakımlı, mutlu bilim insanı resmetmeleri sosyal bilimci bilim insanlarına yönelik olumlu bakış açısının göstergesi olarak değerlendirilebilir. Özellikle bilim insanı algısında yer alan yalnız laboratuvar ortamında çalışan, hırpani görünümlü algı yerine mutlu, bakımlı bilim insanı resmedilmesi öğrencilerde sosyal bilimciler için olumlu bir algı olduğu ifade edilebilir. Bulgulara göre çalışma yeri olarak her bir sosyal bilim alanına özel çalışma yerleri ifade edilmiş olması öğrencilerin ilgili bilimlere ilişkin bilgi toplama, araştırma yapma ayırımının farkında olduklarını göstermektedir. Özellikle arkeoloji, coğrafya, tarih bilimlerine ilişkin bulgularda çalışma yeri olarak dış mekânların resmedilmesi dikkat çekici bir unsur olarak değerlendirilebilir. Çalışmada dikkat çeken bir başka husus öğrencilerin araştırma sembolleri olarak yeterli bilgiye sahip olmadıkları denilebilir. Kitap, kâğıt gibi araştırma sembolleri yanında dijital araştırma kaynaklarının resmedilmemesi öğrencilerin araştırma sürecinde klasik bir düşüncede olduklarını göstermektedir denilebilir. Öğrencilerin hangi alanda çalışma yapan sosyal bilimciyi resmettiklerine ilişkin olarak kendi ilgi alanları doğrultusunda sosyal bilim alanlarını seçtikleri görülmektedir. Etkilendikleri ya da merak ettikleri, hoşlarına giden disiplinlere ilişkin çalışma yapmışlardır. Öcal (007) çalışmasında sorduğu günümüzde daha çok bilim insanı erkek mi yoksa kadın mı sorusuna 6.,7., ve 8. sınıf düzeyinde öğrenciler % 90 oranında erkek cevabını vermişlerdir. Bu sonuç araştırmada erkek öğrencilerin resmettikleri sosyal bilimci bilim insanını erkek olarak çizmeleri ile paralellik göstermektedir. Benzer bulgu Korkmaz ve Kavak (00) çalışmalarında da yer almaktadır. Bilim insanının cinsiyeti en çok erkek olarak resmedilmiştir. Yalçın (0) öğretmen adaylarının bilim insanı imajlarını belirlemeye yönelik yaptığı çalışmada kız ve erkek öğretmen adaylarının iki farklı bölümde (Fen Bilgisi ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği) bilim insanını erkek olarak algıladıkları sonucuna ulaşmıştır. Öğrencilerde olan bilim ile erkekler uğraşır kalıplaşmış yargısının yerine kadınların da bilim alanında çalışmalar yaptığı ile ilgili etkinlikler bu yargının değişmesine etki edebilir. Öcal (007) bilim insanının yüz ifadesinin mutlu olarak tasvir edildiği bulgusu öğrencilerin sosyal bilimcileri mutlu yüz ifadesi ile belirtmeleri bulgusu ile paralellik taşımaktadır. Bu, bilim insanının ciddi, düşünceli yüz ifadesinin yerine yaptığı çalışmadan mutluluk duyduğunun göstergesi olarak açıklanabilir. Bilim insanı algısı ile yapılan çalışmalarda bilim insanlarının çalışma yerleri laboratuar olarak 86
ZfWT Vol. 9 No. (07) 77-89 betimlenmiştir. Yalçın (0) çalışmasında % 60, bir oranla bilim insanlarının çalışma alanı laboratuar olarak gösterilmiştir. Araştırmada sosyal bilimcilerin çalışma yeri olarak daha çok kapalı mekânların dışında ilgili sosyal bilim disiplininin bilgi topladığı alanlarda tasvir edildikleri görülmektedir. Bu durumda sosyal bilimlerin doğası gereği dış mekânlarda araştırma yapması, gözlem, gezi çalışmalarının etkisi olduğu söylenebilir. Ayrıca önceki çalışmalarda bilim insanı olarak fen alanına yönelik bir algı söz konusu olduğu için öğrenciler çalışma alanı olarak laboratuarı resmetmişlerdir denilebilir. Gözlüklü bilim insanı çizimleri bilimsel uğraşların bilim insanları üzerindeki fiziki etkisinin göstergesi olarak değerlendirilebilir. Bu durum konu ile ilgili yapılan çalışmaların hepsinde mevcuttur denilebilir. Bilim insanı çok çalışan, kitap okuyan bir kişi olarak algılandığı için zamanla bu bilim insanının gözlerinde yıpranmaya ve gözlük takmaya neden olmaktadır olarak açıklanabilir. 4. ÖNERİLER Öğretmenler öğrencilerde sosyal bilimci bilim insanı algısı oluşması için derslerde çeşitli etkinlikler düzenlemelidir. Bu süreçte bilim insanına yönelik olumlu bir tutum oluşması sağlanmalıdır. Okullarda öğrencilerin ilgisini çekmesi için bilim insanlarını anlatan köşeler oluşturulabilir. Okullarda bilim müzeleri olarak ifade edilebilecek sınıflar oluşturularak sosyal bilimci bilim insanlarının hayatlarını ve yaptıkları çalışmaları gösteren sınıf müzeleri oluşturulabilir. Araştırma bulgularına göre öğrenciler sosyal bilimcilerin araştırma sembollerine ilişkin olarak teknolojik araçgereçleri resmetmedikleri görülmektedir. Öğrencilere bu noktada derslerde sosyal bilimcilerin bilgisayar başta olmak üzere dijital araştırma kaynaklarını kullandıkları gösterilmelidir. Bilim insanı sadece erkekleri kapsamamakta kadınlar da bilimsel çalışmalar yapmaktadır. Dolayısıyla kadınların da bilim dünyasında yer aldığını gösteren çalışmalara yer verilerek öğrencinin zihninde kadın bilim insanı algısı oluşturulmalıdır. Sosyal Bilgiler ders kitaplarında ünitelerin başlangıç sayfalarında ilgili ünite konuları ile bağlantılı resimlere yer verilmiştir. Bu kısma ilgili ünite konuları alanında çalışma yapan-yapmış sosyal bilimci bilim insanı resmine yer verilmesi öğrencinin ilgisini çekebilir ve ünite sonunda bu sosyal bilimcinin kısa hayat hikayesinin yazılması öğrencinin sosyal bilimci bilim insanı algısını oluşturmasına yardımcı olabilir. Yazılı ve görsel basında sosyal bilimcilere yer verilmeli, çeşitli programlar ile sosyal bilimci algısı oluşturulmalıdır. Bilim insanı nasıl olunur? konusunda okullarda öğrencilere gerekli rehberlik çalışmaları yapılmalı, örnek bilim insanlarının kariyerleri öğrencilere gösterilmelidir. Öğrencilerde sosyal bilimci bilim insanı algısı ile ilgili farklı sosyo-ekonomik düzeyde öğrenci ve okullarda nicel ve nitel çalışmalar yapılabilir. Daha geniş örnekleme sahip gruplar üzerinde çalışılarak daha kapsamlı olarak sosyal bilimci bilim insanı algısı öğrenilebilir. 87
Özgür Arslan, Behsat Savaş Ortaokul 6. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilimci Bilim İnsanı İmaj Algıları The Secondary School 6 th Graders Perception of Images of Social Scientists KAYNAKLAR Balkı, N., Çoban, A ve Aktaş, M. (00). İlköğretim Öğrencilerinin Bilim ve Bilim İnsanına Yönelik Düşünceleri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(),-7. Barman, C. (997). Students Views of Scientist and Science: Results from A National Study. Science and Children, 5, 8-4. Buldu, M. (006). Young Children s Perceptions of Scientists: A Preliminary Study. Educational Research. 48 (), -. Burton, G.M. ve Huber, R.A. (995). What Do Children Think Scientist Look Like? School Science and Mathematiccs, 95 (7), 7-76. Büyüköztürk, Ş, Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. (008). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Chambers, D. W. (98). Stereotypic İmages of The Scientist: The Draw-Scientist Test. Science Education. 67 (), 55-65. Erkorkmaz, Z. (009). İlköğretim I. Kademe Öğrencilerinin Bilim İnsanına İlişkin Görüşlerinin Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Güler, T. ve Akman, B.(006). 6 Yaş Çocuklarının Bilim ve Bilim İnsanı Hakkındaki Görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,, 55-66. Gonsoulin, W. B. (00). How Do Middle School Students Depict Science And Scientist? Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mississippi State University. Finson, K. D., Beaver, J. B., & Crammond, R. L. (995). Development of a Field- Test Checklist for fhe Draw a Scientist Test. School Science and Mathematics, 95(4), 95-05. Finson, D.K. (00). Drawing A Scientist: What We Do and Do Not Know After Fifty Years of Drawings. School Science and Mathematics. 0 (7),5-45. Flick, L. (990). Scientist in Residence Program Improving Childiren's Image of Science and Scientists. School Science and Mathematics. 90 (), 04-4. Fort, D. C. & Vanny, H.L. (989). How Students See Scientits: Mostly Male, Mostly White, and Mostly Benevolent. Science and Children. 6 (8), 8-. Kahle, J. B. (989). Images of Scientists: Gender Issues in Science Classrooms. The Key Centre for School Science and Mathematics. 4. Korkmaz, H. ve Kavak, G. (00). İlköğretim Öğrencilerinin Bilime ve Bilim İnsanına Yönelik İmajları. İlköğretim Online, 9 (),055-079. Mead, M., Metreaux, R. (957). The Image of Scinece Among Hight School Students. Science. 6, 84-90. Newton, D. P. & Newton, L. D. (99). Young Children s Perceptions of Science and the Scientist. International Journal of Science Education. 4 (), - 48. Nuhoğlu, H. ve Afacan, Ö. (0). İlköğretim Öğrencilerinin Bilim İnsanına Yönelik Düşüncelerinin Değerlendirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (), 79-98. Odell, M.R.I., Hewett, P., Bowan, J.& Boone, W.J. (99). Stereotypical Images Of Scientist: A Cross-Age Study. Paper Presented At The 4 st Annual National Meeting of the National Science Teachers Association, Kansas City, MO. 88
ZfWT Vol. 9 No. (07) 77-89 Öcal, E. (007). İlköğretim 6, 7, 8. Sınıf Öğrencilerinin Bilim İnsanı Hakkındaki İmaj ve Görüşlerinin Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Song, J. & Kim, K.S. (999). How Korean Students See Scientists: The Image Of The Scientist. International Journal of Science Education, (9), 957-977. Toğrol Y., A. (000). Öğrencilerin Bilim İnsanı ile İlgili İmgeleri. Eğitim ve Bilim, 5 (8), 49-56. Talçın, F., A. (0). Öğretmen Adaylarının Bilim İnsanı İmajlarının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. İlköğretim Online, (), 6-68. 89